De Nieuwe Taalgids. Jaargang 40

[p. 131]

De jeugd van Constantijn Huygens.

De jeugd van Constantijn Huygens door hemzelf beschreven, bewerkt door Dr A.H. Kan. Rotterdam-Antwerpen. Ad. Donker, 1946. (Prijs geb. f 4,50).

De studie van het letterkundig leven ten onzent in de 17de eeuw zoals die meestal wordt beoefend, geeft eigenlijk een onvolledig beeld, zolang men de Nederlands-Latijnse geschriften van die dagen - noodgedrongen - buiten beschouwing laat. Over de bewondering van Hooft en Vondel voor Barlaeus plegen we te glimlachen; ik kan niet beoordelen of we er het recht toe hebben. Heinsius en Grotius hebben met hun Auriacus en Sophompaneas tijdgenoten geïnspireerd. Huygens is voor de meesten van ons de dichter van de Korenbloemen; van het Latijnse gedeelte van de Otia plegen we alleen de titel te kennen. Als nu een classicus verklaart, dat Huygens' Latijn door ingewikkelde zinsbouw en de van ongewone belezenheid getuigende en bovendien soms ‘min of meer verscholen’ citaten zelfs voor latinisten grote moeilijkheden oplevert, mag een neerlandicus dankbaar zijn als hij diens door Worp uitgegeven autobiografie voor zijn weetlust toegankelijk vindt gemaakt. Het betreft hier de door de 31- tot 33-jarige dichter bij tussenpozen opgestelde levensbeschrijving, die hij, tot zijn 18de levensjaar gekomen, heeft gestaakt; zomin zijn later Latijns gedicht De vita propria als de autobiografische stukken Dagwerck en Cluyswerck zijn er de voortzetting van. Dat die jeugdbeschrijving veel belangrijks bevat, was wel door de uittreksels er van, in onze literatuur-geschiedenissen gegeven, voor niet-latinisten geen geheim gebleven, maar in zijn geheel vond men het te boek gestelde nog niet in vertaling, en toch is kennisneming er van niet te versmaden. Huygens' breed opgezet relaas immers ziet men - zoals later Potgieters eveneens torso gebleven Leven van Bakhuizen van den Brink - tot een beeld van zijn tijd uitdijen, en doordat hij niet streng chronologisch te werk gaat, in zoverre hij de bespreking van een of ander onderwerp, naar hij er aanleiding toe vindt, genoeglijk uitbreidt en er later bij hem opgekomen beschouwingen aan vastknoopt, zijn sommige gedeelten er van tot boeiende essay's geworden.

Ieder weet, hoe veelzijdige belangstelling Huygens zijn hele leven aan den dag legde. Zeker kwam die voor een voornaam deel voort uit eigen gelukkige aanleg, maar hoe die aanleg een erfgoed was en hoe de vader alles deed om zijn zoons - van de dochters leest men niet! - een goede opleiding te geven, ook in zaken waarin hij bij zich zelf een tekort gevoelde, wordt door menige bladzijde treffend in het licht gesteld. Doorlopend wordt de uiterst nauwgezette wijze geschilderd waarop de vader hun ontwikkeling wist te leiden, en niet zelden wordt men verrast door de modern aandoende methodes van ‘spelende opvoeden’ die hij zelf in praktijk bracht of door zorgvuldig gekozen gouverneurs in praktijk liet brengen; de schoolmeesters van zijn dagen stelde hij niet hoog en van de blijkbaar hierin later met hem instemmende Constantijn krijgen ze meer dan eens een veeg uit de pan! Over allerlei onderwerpen die bij de geleidelijke maar vroege ontwikkeling van de kinderen aan de orde kwamen, keuvelt de schrijver in deze herinneringen, slechts voor hem zelf en voor zijn familie bestemd, met grote openhartigheid, ook wel niet zonder enige door bescheidenheid getemperde zelfingenomenheid en vaak met de

[p. 132]

levendigheid die men alleen in dergelijke werken kan aantreffen en die er zoveel toe kan bijdragen om een historische figuur nader te brengen tot zijn lezers.

Uit het ouderlijk huis brengt Constantijn liefde voor de schilderkunst en eerbied voor haar beoefenaars mee. De beroemde passage over Lievens en Rembrandt, als aankomende schilders door hem ontdekt, leest men hier in het verband van een vrij uitvoerig overzicht over de contemporaine schilderkunst en in - naar men veilig mag aannemen - juistere vertaling dan tot dusver was gegeven. Men weet dat Huygens' oordeel over een van Rembrandts vroege stukken nog steeds door bij uitstek deskundigen wordt onderschreven. Hoe beminnelijk is, in weerwil van wat hij hun als een verkeerde eigenzinnigheid aanrekent, namelijk dat ze doof bleven voor zijn welmenende raad om toch vooral in Italië een kijkje te gaan nemen, de sympathie waarmee hij zich over de in zijn oog zo veel belovende jonge mannen uitlaat.

Onze blik op de literatuur van de 17de eeuw kan er alleen maar door worden verhelderd als we lezen hoe Huygens, volgens zijn vertaler ‘beter in de Oudheid thuis dan tegenwoordig menig klassikus van professie,’ die Oudheid niet overschat en er herhaaldelijk op terugkomt, dat ze geen maatstaf mag zijn voor later tijden, waarvan hij zich bewust is dat ze het op menig gebied verder hebben gebracht. Een bewondering voor de klassieken die dan toch wat meer bezonnen was dan we, ten onrechte generaliserend, soms onze 17de-eeuwers willen toedichten. Dat een andere bewondering, een die, als we uitingen in Hoofts brieven voor honderd procent ernstig gemeend willen nemen, door de laatste werd gedeeld, nl. die voor de Engelse dichter Donne, toch niet alleen de bij ons min of meer beruchte marinistische dictie van dat ‘overvliegend vernuft’ gold, wordt duidelijk als men Huygens hem en Wtenbogaert als ‘de beide onvergelijkelijk grote kanselredenaars van onze tijd’ hoort roemen. Hij prijst hun beider voordracht als ‘òf eenvoudig òf hartstochtelijk verheven, maar in elk geval natuurlijk’; ‘zij versmaadden kunstmatige lokmiddelen, wat hun stijl ten goede kwam.’ De ware redenaar immers, betoogt Huygens, heeft geen rhetorische hulpmiddelen nodig; hij behoort, naar het woord van Cato, slechts te zijn ‘een goed man ervaren in het spreken’, en bij zijn kenschetsing van Donne en zijn evenknie denken we of die hem misschien voor de geest hebben gestaan toen hij een jaar of zeven vroeger in zijn Zedeprinten van ‘Een goed Predikant’ schreef:

Onraed van woorden-keur beswaert sijn' uytspraeck niet;
Wel-spreken is 't bestel van Die hem spreken hiet.

Hij komt over hen uit te weiden waar hij de redenaarskunst van zijn tijd, op de kansel, in de balie of in de statenvergadering, critiseert, wat ook aanleiding geeft tot een opmerkelijke vergelijking van Franse en Engelse welsprekendheid.

Rekenschap gevende van zijn eigen manier van werken betuigt Huygens, steeds uit te zijn op ordelijke indeling van de stof. Hoe duidelijk staat de overwegend verstandelijke dichter voor ons, als we hem horen verklaren ‘dat hij zich er steeds aan heeft gewend om bij de aanvang niet alleen de onderdelen van zijn geschrift, maar in het bijzonder het slot en niet zelden de laatste regel vooraf in zijn brein te concipiëren.’

Zo zou er heel wat meer kunnen worden aangehaald. Vraagstukken van toegepaste natuurkunde leiden hem tot bespreking van de kwestie

[p. 133]

of men al in de Oudheid brillen heeft gekend; tot beschrijving van de door Drebbel verbeterde camera obscura, die hij uit Engeland had meegebracht. Waar hij zich op de innerlijke waarde en geschiktheid van verschillende talen bezint, treft weer het moderne van sommige van zijn opvattingen als hij oordeelt, dat talen niet uit zich zelf minder of meer voortreffelijk zijn, maar door de behoefte worden gevormd; erkennende dat de ene de andere in sommig opzicht overtreft, zegt hij ‘deze voorrang is wederkerig. Ieder op zich zelf heeft iets bijzonders waardoor zij boven de andere uitmunt.’ In die lijn ligt de geestdriftige bespreking van de pogingen van Stevin en De Groot om het Nederlands als taal van de wiskunde en van de rechtsgeleerdheid te ontwikkelen. Met bevreemding neemt men kennis van zijn gebrek aan waardering voor de Nederlandse gedichten van Heinsius.

De oud-rector Kan - die het binnen ons bereik brengen van Latijn schrijvende Nederlanders tot een waardige familie-traditie verheft - heeft zich geen geringe moeite getroost om de vertolking zo goed mogelijk aan het doel te doen beantwoorden. Een letterlijke vertaling zou z.i. hier het doel voorbijschieten; de ingewikkelde perioden van Huygens in het Nederlands nabootsende, had hij geen leesbaar boek kunnen aanbieden. Dat hij dit wel heeft gekund, is het gevolg van een wel overlegd geven en nemen. ‘Ik heb Huygens laten spreken zoals ik meen dat een man van zijn standing zich zou hebben geuit wanneer hij 300 jaar later had geleefd’; de vertaling is ‘zoo woordelijk als mogelijk, zoo vrij als noodig was’. Alle belangstellenden in Huygens' leven en kunst zullen er hem dankbaar voor zijn. Ten slotte verhogen een bondige Toelichting en een heerleger van verklarende noten - bescheidenlijk achterin geplaatst - de bruikbaarheid, en vermeerderen een afzonderlijk opstel over de schilder Torrentius en een (van de hand van G. Kamphuis) over Constantijn Huygens als Kunsteriticus de waarde van het boek, dat bovendien versierd is met enige portretten, waaronder men vooral zal opmerken dat van Huygens' moeder, fragment van een familiestuk van Frans Pourbus de Oude dat het eigendom is van het Koninklijk Museum te Brussel.

D.C. Tinbergen.