Hij heeft luie Evert op de rug III.
Verdenius heeft in N.T. 38, 5e afl. blz. 154 aan het slot van zijn opmerkingen over dit spreekwoord de vraag gesteld, of men in de Evert van deze uitdrukking een willekeurige persoonsnaam moet zien.
Van Unnik (N.T. 39, 4e afl. blz. 119) helt over tot de mening, dat de naam Evert met opzet is gekozen, dat men daarom spreekt van Evert, omdat dit een verkorting is van Everhardus uit Eberhard. De betekenis van Everhard is zo moedig of sterk als een ever. Van Unnik wijst op de Engelse zegswijze: he has lazy Laurence on his back.
In mijn familie werd het volgende voorval verteld, dat ± 1860 gebeurd zal zijn: Een huisvrouw, ongedurig geworden door de traagheid van haar dienstmeisje, berispte haar met, ik zal de zegswijze maar herhalen zoals ze uitgesproken werd: Dern, ge hè vandaag Bernt op te rug. Waarop het meisje, dat de uitdrukking blijkbaar niet kende, flegmatiek vroeg: Waor zit-tie dan, vrouw?
Een variant van de besproken zegswijze uit de west-Betuwe. Luie Evert is hier vervangen door Bernt. Deze naam is als Bernard en Barend in Holland bekend, als Berend, Bearn (Beern) en Beart (Beert) in Friesland, de Oudvlaamse vorm van deze naam is Beernaert.
In het Oudgermaans komt hij in de gedaante van Bernhard voor. Als betekenis van Bernhard = Berenhard geeft Winkler zo sterk als, met de geaardheid van een beer. De beer, hier bedoeld, is wel de bekende zoolganger.
Maar Bernt werd in Ochten (L 51 op de kaart voor het Noord- en Zuid-Nederlands dialectonderzoek) tot voor korte tijd gebruikt als benaming van de duivel. Mij zijn verhalen bekend van iemand, die telkens in allerlei situaties bezoek kreeg van Bernt.
De duivel dwingt, volgens de volksverhalen, de mensen hem te dragen. Boskatten, lynxen, evers en beren eisen, verklaart Unnik, dezelfde dienst.
Mij lijkt, dat deze dieren dan gezien moeten worden als gestalten, waarin de duivel zich vertoont. Voor de beer is dat uit de aangehaalde uitdrukking wel duidelijk geworden, voor de ever lijkt het uit luie Evert eveneens waarschijnlijk. Alleen hoe is het adjectief lui te verklaren?
Misschien bestaat er nog een variant, waarin sprake is van de kat; over de lynx zal in onze streken wel niet gerept worden.
A.R. Hol.
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd