De Nieuwe Taalgids. Jaargang 31

[p. 364]

Ph. van Borsselen-plagiaat bij J. de Harduijn.

In mijn heruitgave van J. De Harduijn's ‘Val ende Op-stand van David 1620’ (Seven Sinjoren-reeks, De Sikkel, Antwerpen 1928) heb ik als bron van dit episch gedicht Remy Belleau's ‘Amours de David et de Bersabee’ uit de ‘Seconde Journee de la Bergerie’ aangeduid en ten bewijze de tekst er van parallel laten afdrukken. Voor een deel uit het mooie Bersabea-fragment echter, de verzen 101-122, ontbrak bij Belleau een aequivalent, zoodat ik, in de meening daar iets oorspronkelijks te vinden, mijn vreugde uitsprak over die frissche en fleurige verzen vol natuurpoëzie en hun Gezelliaanschen zwier ten zeerste prees.

Bij verdere studie nu en nl. bij het lezen van ‘Den Binckhorst 1613’ in de door Dr. P.E. Muller zoo voortreffelijk heruitgegeven dichtwerken van Philibert van Borsselen (J.B. Wolters, Groningen 1937), werd ik herhaaldelijk getroffen door woorden en wendingen, die mij aan De Harduijn herinnerden en bij nader onderzoek bleek alras dat ik me geenszins vergist had: in het Bersabea-fragment ontdekte ik wendingen en zelfs heele verzen, die of nagenoeg woordelijk overeenkomen met passages uit Den Binckhorst, of er minstens de sporen van dragen. Opvallend is alleen dat de plagiaris de oorspronkelijke verzen door elkaar wierp en ze naar eigen goeddunken - wellicht ook om het plagiaat te camoufleeren - handig weer aaneenreeg.

Er blijkt in ieder geval uit dat De Harduijn Van Borsselen's in hetzelfde jaar als zíjn Roosemond verschenen ‘Binckhorst’ gelezen en bewonderd heeft; literair-historisch is het daarenboven van belang den invloed van den Zeeuwschen op den Vlaamschen dichter tijdens het Twaalfjarig Bestand te kunnen vaststellen. Die invloed reikt trouwens verder dan het betreffende fragment: de versbouw is dezelfde bij beide dichters en De Harduijn's woordenschat uit 1620 en 1629 herinnert hier en daar - o.a. bij opsommingen van bloemen en bij natuurschilderingen - aan dien van Van Borsselen, al mag hier natuurlijk niet uit het oog verloren dat velerlei invloeden door elkaar werkten en bij verscheidene dichters een gelijkaardige sfeer verwekten. Ik stel me voor dat de pastoor-dichter van te lande Van Borsselen's mooi en merkwaardig hofdicht ‘Lof des gelucsaligen ende gherust-

[p. 365]

moedighen Landlevens’ met buitengewoon genoegen zal begroet en gesmaakt hebben; naar inhoud en vorm, naar taal en opvatting is het een gedicht, dat heelemaal aan zijn ideaal moet beantwoord hebben. Dit gaf hem natuurlijk nog niet het recht zich met andermans pluimen te tooien, maar ook hij kon aan de collectieve onmacht van zijn tijd en zijn volk slechts bij uitzondering ontsnappen.

Ter illustratie van het hier meegedeelde, mogen nu het Bersabeafragment en daarna de overeenkomende verzen van Van Borsselen volgen:

De Harduijn's Bersabea-fragment

uit ‘Den Val ende Op-stand van David’ - Ghendt 1620.

Somtijts zy haer verheught / vliedende 't Son-ghebroel /
Te trecken bangh van hitt' / naer een loof-hutte coel:
Of onder 'tgroen bevangh der loover-rijcke linden /
Als haspelt tusschen die de reuselingh der winden /
Somtijts van sorghe vry is't dat zij haer vermeydt /
In heuren lust-hof schoon / zeer constigh afgheleydt
In haeghen alderley / die achter / ende voren /
Elck in zijn vier-kant staen seer aerdigh op-gheschoren:
Als haeghen van Cypres / van Myrthus / en Laurier /
Van Vinkoort / Roosmarijn / en fijnen Eglentier.
Den soeten voghel-sangh / die s'hoort van alle sijen /
Comt daer oock heuren gheest verquicken / en verblijen /
Als zij van tusschen 'trijs of 'tlommerachtich riet
Den cleynen Nachtegael hoort gorghelen zijn liet.
Als zij daer de Leeuwerck hoort vreughdigh tiere-lieren /
En dien siet langhst de locht al tuymelende swieren /
Als sy de Quackel hoort hoe sy ghedurigh quackt
Heur brekekex Coax / en naer den reghen snackt.
‘Tmusschen ghesierick heesch’ / der Duyven lief roekoucken /
En 's Reyghers luy gheschrey commende uyt verre houcken /
Des Couckoucks ouden lul / en 'tSpitters soet gheluyt /
Der Cyskens Conteringh / en 'sSpreeuwen wildt ghefluyt.

Ph. Van Borsselen's bronteksten

uit ‘Den Binckhorst’ - Amsterdam 1613.

in dijn Loof-hutten coel (vgl. b. 102)

Des Sondaechs somtijds ghy dijn sinnen wat vermeydet (vgl. b. 105)

[p. 366]

102

Die in sijn viercant elck sijn aerdigh opgeschoren } vgl. B. 108-113

 

De Myrtus lieffelick, d'onsterfflicke Laurier } vgl. B. 108-113

 

De teere Rosmaryn, de stekend' Eglentier } vgl. B. 108-113

 

End droevighe Cypres.... } vgl. B. 108-113

420

End hun den soeten sanck.... } vgl. B. 108-113

447

End aen den water-cant in 't schaduwachtigh ried } vgl. B. 108-113

 

 

425

De lustighe Leeuwerck dy haer getiere-liere } vgl. B. 115-122

 

Hier cierlick tiereliert, end met een fiere swiere.... } vgl. B. 115-122

444

D'Hollansche Nachtegael oock om dijn wooningh quackt } vgl. B. 115-122

 

Sijn brekekekexs coaxs, end na den regen snackt. } vgl. B. 115-122

433

Der Musschen heesch gesirck, der Duyven lief roeckoecken } vgl. B. 115-122

 

End s'Reijgers luy geschrey hoort ghy aen allen hoecken } vgl. B. 115-122

431

Des Koeckoecks ouden sanck, des Pitters soet geluyt, } vgl. B. 115-122

 

Des Cijskens knoteringh, der Spreeuwen wild gefluyt. } vgl. B. 115-122

Een vluchtige vergelijking van de teksten zegt ons dadelijk dat hier bij De Harduijn geen spraak kan zijn van eenvoudige reminiscenties, maar van een bewust kiezen en invlechten. Al weet hij aan het overgenomene gewoonlijk een persoonlijk tintje te geven, het is een werkwijze die dengene tot eenig nadenken stemt, die ze tot zijn teleurstelling ontdekte.

Dr. O. Dambre.