De Nieuwe Taalgids. Jaargang 29

[p. 208]

Verwey's verdediging van het dichterschap.

Dichter zijn; het dichterschap in zijn betekenis doen kennen; de dichter op elk gebied van geestes- en volksleven gelding verschaffen en verdedigen; aldus de taak die gedurende een halve eeuw het leven van Albert Verwey vervulde.

Het was, en is nog, verre van gemakkelijk om zich in deze bedoeling in te denken, en toch kan niemand Verwey's persoonlijkheid begrijpen, en de ontplooiing van zijn wezen in zijn omvangrijk werk volgen zonder gevoel voor de bezieling die van deze opvatting van het dichterschap uitging.

Tien jaar was Verwey hoogleraar in de nederlandse letterkunde, en bij het einde van deze periode wordt thans dit werk door zijn leerlingen herdacht. Maar ook lang vòòr 1925 werd de vaderlandse letterkunde door Verwey eerst verontrust, maar aldoor gediend. Niet echter met de bedoeling om zuiver objectief mee te werken aan kennis en begrip van kleinere en grotere figuren uit onze litteratuur. Deed hij dit toch metterdaad, en b.v. voor Vondel, Potgieter, Spieghel, zo voortreffelijk dat de vroegere opmerkingen over leke-vergissingen op taalgebied verstomden, toch ontleende al dit werk de verdiensten aan de doelstelling om het dichterschap in die persoonlijkheden te tonen, ten einde door hen heen erkenning en waardering te vragen voor de dichter, niet alleen in 't verleden, maar ook in het heden en de toekomst.

De nederlandse letterkunde was ook niet het enige middel om naar dit doel te streven. Waar ook zijn studie zich heen bewoog, naar Engeland, Frankrijk, Duitsland, Italië en zelfs Finland en Zweden, overal zocht hij dichterfiguren om ze in die bijzonder begaafde menselijkheid uit te beelden. En dat hiervoor geen moeite te veel was, bleek vooral uit de vertalingen. De bundel ‘Poëzie in Europa’ is een bewijs hoe vaak en hoe ver zijn ontdekkingstochten gingen.

Dante's Hel, Vagevuur en Paradijs, Milton's Verloren Paradijs, Shakespeare's Sonnetten, tonen hoe hardnekkig en hoe diep hetzelfde streven gaan kon.

Naast de lust om aan deze, om vorm en inhoud, zo grote gedichten, de spankracht en soepelheid van onze taal te beproeven, stond bij Verwey de overtuiging dat dichterlijke omzetting in eigen taal de zuiverste en diepste, de innigste en de volledigste

[p. 209]

verklaring geeft van het dichterschap in zijn hoogste uitingen. Nog een ander gebied dat de letterkunde, vroeger uitvoeriger dan in de laatste jaren, bewerkte, n.l. de studie der versvormen, ondervond Verwey's belangstelling. Met zijn doorwrochte analysen zal elk verder onderzoek rekening moeten houden, doch ook hier weer was het niet de wetenschap die zijn ijver aanvuurde en zijn scherpzinnigheid aanspitste. De diepere natuur van het dichterschap in zijn uitingen door alle tijden en bij alle volken; de kunst in wat gekunsteld mocht schijnen naar voren te brengen, was zijn uitsluitend doel. Minstens even belangrijk als al het voorgenoemde was Verwey's werk, nu niet voor het verleden, maar voor alle levende dichters om hem heen. Dit omvat al wat hij gedaan heeft als redacteur en leider van algemene tijdschriften. Vanaf De Nieuwe Gids, over Tweemaandelijksch Tijdschrift naar de XXste Eeuw en De Beweging heeft Verwey met zware persoonlijke offers en een toewijding, die aan zijn engere medewerkers alleen bekend is, hardnekkig en onvermoeid ernaar gestreefd om voor elk opkomend dichterschap een volkomen vrije tribune te scheppen en in stand te houden. Een vrije, maar ook een wijde tribune, daar hij alle dichterlijke uitingen niet wilde opgenomen zien in een streng exclusieve litteraire groep, maar in de volle breedheid van nieuw geestelijk leven.

Daartoe beperkte zich zijn taak niet. Zowel in een uitvoerige en diepgaande correspondentie met ontluikende talenten, waarin zijn hulp voor velen van doorslaggevende betekenis was, alsook door openlijke bespreking, aanmoedigend en terechtwijzend was Verwey de tuinman der nieuwe nederlandse letterkunde, die elk nieuw plantje met zorg naar eigen aard verpleegde, waarbij ook het wieden van onkruid niet kon achterblijven.

En juist door zijn streven om het milieu van het dichterschap algemeen te maken, en het besef levendig te houden van het deelgenootschap aan een groot geestelijk leven, vond hij steeds de juiste verhouding van het nationale tot het internationale. Vlaamse en Zuid-Afrikaanse dichters stonden hem na, zonder zijn uitzicht te vertroebelen op wat buiten onze volksaard en volkstaal in het dichterschap zich toonde.

Groot waren zijn verwachtingen van zijn vriendschap en bondgenootschap met Stefan George, maar de wording en ontknoping daarvan tonen hoe zeer hij zuiverheid en waarheid van eigen aard door alles heen wist te bewaren.

Ten slotte was Verwey niet alleen de verdediger en de ver-

[p. 210]

pleger van elk waar dichterschap, doch hij was van jongs af, en bleef tot heden, zelf een dichter. Dat dit in zijn persoon onverbrekelijk samenging was de bron voor zijn geluk en zijn kracht, waardoor hij ongebroken door lotswisselingen, en ongedeerd door een meer koele dan vijandige houding om hem heen, kon blijven die hij was, en ongestoord zijn eigen ontwikkeling door de verschillende levensfasen voltooien.

Toch moest onvermijdelijk voor wie oppervlakkig en uiterlijk zijn werken waarnam, het misverstand ontstaan alsof hij met het dichterschap als middelpunt van elk groot geestelijk leven, ook het eigen dichterschap aanprees en verdedigde, inplaats van de appreciatie daarvan aan anderen over te laten.

De tijd is nog niet gekomen, om Verwey's omvangrijk dichterlijk werk in zijn geheel te overzien. Wie onder onze tijdgenoten zou breed en diep genoeg zijn om zelfs de poging te wagen? Het is mijn overtuiging dat het misverstand daarvoor niet in de weg zal en kan staan. Integendeel.

Slechts het besef hoe diep, hoe zuiver en hoe gloeiend in Verwey de overtuiging leefde, van de alles doordringende betekenis van elk dichterschap te midden van een ruim geestelijk leven, zal de sleutel verschaffen om zijn volledig werk in de bijzonderheden, de innerlijke samenhang van de onderdeelen, en het uiterlijk verband met het geestelijk leven van een groot tijdperk te gaan zien.

Met opzet schrijf ik: ‘zien’ en niet begrijpen. Want het dichterschap in 't algemeen en dat van Verwey in 't bijzonder is vooral ook zichtbaar maken in beelden, - verbeelden - en wel door een taal die niet alleen zoetvloeiend en harmonieus is, maar naast dat ook nog andere eigenschappen blijkt te bezitten. En wel het vermogen om meer dan het dragen van lege en versleten begrippen, vorm te geven aan wat in onze tijd het wezenlijk levende is.

Eerst dan zal Verwey's betekenis voor ons volk volledig te zien zijn, indien ook zijn gedichten gaan uitwerken, wat zijn andere werkzaamheden reeds deden. Want ook in zijn gedichten, en daarin onmiddellijk, is het streven het dichterschap hoog te houden, opdat het volk zijn eigen stem in zijn eigen geschapen beelden herkent. Daarmee verheft een volk zich tot wat het zijn kan en zijn moet.

Is. P. de Vooys.