De Nieuwe Taalgids. Jaargang 29

Kroniek en kritiek.

Het lot van de vrouwelijke genitieven der, ener, mijner enz. In sommige kringen heerst ongerustheid omtrent de gevolgen van de nieuwe spelling: hoe zal men, na het schrappen van de meeste buigings-n's, weten waar men al of niet der, ener, mijner enz. moet schrijven? Allereerst moet opgemerkt worden dat dit bezwaar evenzeer geldt voor de regeling van de Staatskommissie 1918, reeds enige jaren op het gezag van Terpstra-Van Ginneken

[p. 40]

bij het onderwijs gangbaar, en voor 50 % ook voor de geslachtslijst Kluyver-Muller van 1921. Sommigen vrezen uitroeiing van deze ‘onmisbare’ genitieven; anderen verwachten, en bepleiten zelfs, uitbreiding tot vroeger mannelijke woorden. Het juiste standpunt is m.i.: nòch een ‘klopjacht’, nòch kunstmatige aankweek.

Ongetwijfeld zullen deze genitieven door stijltraditie nog lang voortbestaan. Maar zij die zich op traditie beroepen uit conservatisme, vergeten te vaak dat bij traditie ook evolutie werkzaam kan zijn. Wetenschappelijke beschouwing eist eerbied ook voor de feiten. De stijlontwikkeling in het negentiende-eeuwse Nederlands kenmerkt zich door een snel verminderend gebruik van de genitieven-enkelvoud, terwijl de genitieven-meervoud - zonder invloed van geslachtsonderscheid - talrijker bleven. De mannelijke en onzijdige genitieven op s zijn weer schaarser dan de vrouwelijke op r. Wij wezen reeds op de merkwaardige statistische gegevens, in 1916 in dit tijdschrift gepubliceerd (X, 295); het zou interessant zijn, deze cijfers aan te vullen door een onderzoek van taal der jongere generatie van letterkundigen. De behoefte aan dit stijlmiddel zal zowel bij ouderen als bij jongeren verschillend zijn. Op een gelijk aantal bladzijden vond ik b.v. bij Blok een dubbel getal der-vormen als bij Huizinga, en bij deze weer tweemaal zoveel als bij Van Deyssel, terwijl Verwey er weer minder nodig heeft. Niemand zal beweren dat dientengevolge in gelijke verhouding stijlverslapping optreedt. Uit het opstel van Simons in deze aflevering blijkt trouwens dat dit ‘allerkostbaarste’ stijlmiddel volstrekt niet onmisbaar is. Zonderling lijkt mij Huizinga's redenering: ‘De Engelsche stijl is op vermijding van een herhaald of the ingesteld, de onze kan waarlijk geen enkele afzakking in de richting van het vulgaire (!) verdragen’. Afgezien van het feit dat onze taal blijkbaar reeds ingesteld is op het vermijden van een herhaald van den en van het, is ook in het Engels de herhaling van of the niet zo zeldzaam als Huizinga meent. Shelley schrijft b.v. het vers: ‘The shadow of the idol of the thought’. Dat deze herhaling onder alle omstandigheden vermeden moet worden, is trouwens een schoolmeesterlijke ‘leer’.

In het Verslag van de Staatscommissie 1918 (blz. 20) schreef A. Kluyver voorzichtig: De Commissie heeft in aanmerking genomen dat vormen als der, dezer, die in de practijk zooveel gemak geven, gaandeweg ruimer toepassing zullen vinden. Nu zou men deze voorspelling in een aanbeveling en zelfs in een voorschrift willen omzetten. Mij lijkt dat even onnatuurlijk en

[p. 41]

ongewenst als de invoering van des bij vrouwelijke woorden (b.v. des taals) op het einde van de zestiende eeuw gebleken is. Wie deze uitbreiding van der tot oudtijds-mannelijke woorden bepleit, gaat uit van de veronderstelling dat hetgeen hij voor zijn eigen gebruik terecht of ten onrechte ‘onmisbaar’ acht, ook voor anderen, tot in verre toekomst, onmisbaar zal blijven en blijken. Bij geen van de spellingregelingen, nòch in 1892, nòch in 1918, nòch in 1934, is een voorschrift omtrent het der-gebruik gegeven; m.i. terecht; het is in de grond een stijlkwestie. Wie er behoefte aan heeft, houde zich streng aan de traditie; wie die behoefte in mindere of geringe mate gevoelt, zal zich een stijl eigen kunnen maken, die voor een der-rijke stijl in geen enkel opzicht behoeft onder te doen. En zelfs, als bij komende geslachten de ontwikkeling naar ongeflecteerde vormen hetzelfde eindpunt zou bereiken als in het tegenwoordige Engels, dan is dat vooruitzicht volstrekt niet zo verontrustend.

C.d.V.