Taal en Tongval. Jaargang 48

[p. 84]

Discussie
De /r/ in het gebied van de Grote Rivieren

G. De Schutter en J. Taeldeman gaan in hun bijdrage Studies in r-klein II (Themanummer 7, 1994) op verkenning naar het verschijnsel van de uitvallende r o.a. ten zuiden van de Grote Rivieren, en wel in de vorm van een literatuuroverzicht. Zij verwaarlozen daarbij de in 1958 verschenen monografie over het dialect van Huisseling: Woord en wereld van de boer (Utrecht 1958) door J.A.H. Elemans. Niettemin heeft Elemans het verschijnsel gesignaleerd voor ‘Megen en verder stroomafwaarts langs de rivier’ (p. 95). Bedoeld is de Maas. Als voorbeelden uit Megen geeft hij:

‘aarde’ èèt - ‘gaard’ gèèt - ‘paarden’ pèèt en ‘arpel (aardappelen)’ èèpel

Elemans spreekt in dit verband van een ‘typische verwaarlozing van de R voor T, een bijzonderheid die vergezeld gaat van een meer geopende voorafgaande klinker’.

Voor het gebied tussen de Grote Rivieren vermelden D.S. en T. alleen de monografie van Ausems over Culemborg, dat zij verkeerdelijk tussen Maas en Waal situeren. Voor het echte Land van tusschen Maas en Waal (het oude Ambt) zijn er ook wel voorbeelden te vinden, o.a. in mijn Maas en Waals Woordenboek (Zutphen 1980).

De Megen-Lithse R-verwaarlozing voor T, zoals door Elemans opgemerkt, doet zich tegenover Lith ook voor aan de noordoever van de Maas in het dorp Alphen. Daar is o.a. te horen èèpel. In de Waaldorpen Boven- en Beneden-Leeuwen, Puiflijk en Druten valt de r ook in een aantal gevallen weg:

-	voor n: ‘deern’ daen - ‘lantaarn’ lantaen - ‘gaarne’ gaen - ‘karn / karnen’ kaen / kaenne
-	voor l: ‘kerel’ kael - ‘merel (merlink)’ maelling
-	voor d: ‘harder’ hadder - ‘eerder’ idder
-	voor s: ‘(blik)aars’ bikaes - ‘garst(ig)’ gaest
-	voor b: ‘bijvoorbeeld’ bevubbeld

[p. 85]

Tegenover die gevallen van r-syncope staat in het Maas en Waalse dialect ook een geval van (facultatieve) r-epenthese, nl. in het woord mi(r)ste: de mi(r)ste miense (‘de meeste mensen’).

In hetzelfde dialect zijn ook nog een aantal gevallen te vermelden van r-uitval aan het einde van onbeklemtoonde syllabe, b.v. in de namen Bernàd (Bànnàd) en Geràd, in het voorvoegsel ver gevolgd door een willekeurige consonant behalve h (b.v. vebouwe)¹; in het geval van het woord ‘verleden’ heeft verwaarlozing van de r tot verdere reductie geleid: fleewèèk - fleejaor (‘verleden week - jaar’).

Ten slotte komt apocope van r ook nog voor in het voeg- of bijwoord maar en het voorzetsel naar voor een willekeurige medeklinker, zelfs voor de h, terwijl r zich, zij het zwakjes, handhaaft voor een klinker.

Johan van Os

1 Een uitzondering vormt de karchtterm ‘verdomme’ in gortverdulleme. Merk ook de epenthetische r op in het eerste element.