Taal en Letteren. Jaargang 14

[p. 512]

Kleinigheden.

LII.
Leven als God in Frankrijk.

‘D.w.z. een gemakkelijk, onbezorgd leven leiden,’ meent Stoett (Nederl. Sprw. 591). Zover ik heb kunnen nagaan is dat maar half juist. Wie in weelde leeft, leeft gemakkelik en onbezorgd, maar volstrekt niet ‘als G. in Fr.’

De buitenman zegt tegen zijn gast uit de stad: o, je mag hier wel in je overhemd in de tuin lopen - we leven hier als G. in Fr.

De ambtenaar die niet veel merkt van het toezicht van zijn onmiddellike chef - die leeft als G. in Fr.

‘Als G. in Fr.’ leeft iedereen, die niet op de vingers wordt gekeken door hogergeplaatsen, door buren enz. enz. En wie zegt dat ie leeft als G. in Fr., doet het met een soort plezier over een vrijheid die hij zich langzamerhand heeft aangewend en die hem, wel en nauw bekeken, niet helemaal toekomt.

Waar nu die uitdrukking vandaan komt weet ik niet, maar ik voel iets; daarom schrijf ik: misschien weet een ander vàst te grijpen.

Toen in Frankrijk de godsdienst was afgeschaft kon Frankrijks god (een tegenhanger van Neerlands god die ‘ik’ zei) gaan rentenieren; dat is wel gemakkelik en onbezorgd leven maar vierkant het tegengestelde van ‘leven als G. in Fr.’

[p. 513]

In Frankrijk had god niets meer in te brengen, en wie leeft ‘als G. in Fr.’ heeft juist veel te zeggen, hij is zijn eigen baas en doet en laat zowat wat hij wil.

Wie dus de m.i. juiste betekenis van de uitdrukking in de plaats stelt van die bij Stoett, moet nòg minder tevreden wezen met de bovenbedoelde, overigens nog al niet kwaad gevonden, verklaring omtrent de oorsprong.

De uitdrukking komt voor, misschien wel bij hem het eerst, bij Heine. Hij moet ergens (wie kan nauwkeurig opgeven waar?) over het vrolike leven in Frankrijk hebben geschreven:

‘Man lebt in lauter Lust und Plaisir so recht wie Gott in Frankreich.’

En nu schijnt men dit zo op te vatten: man lebt wie Gottin-Frankreich. Maar mij klinkt het alsof er heel wat anders staat: man lebt-wie-Gott in Frankreich.

Heine schrijft niet over een god die in Frankrijk lustig en wel leeft en dat de Fransen hem na-leven; maar hij vertelt dat de vrolike luitjes in Frankrijk leven net als Onze Lieve Heer - en die heeft een goed, vrij leventje boven in den hemel. - Heine droomde er wel eens over (Heimkehr 68):

‘Mir träumt: ich bin der liebe Gott

Und sitz' im Himmel droben,

Und Englein sitzen um mich her,

Die meine Verse loben.

Und Kuchen ess ich und Konfekt

Für manchen lieben Gulden.

Und Kardinal trink ich dabei,

Und habe keine Schulden u.s.w.’

In Zuid-Nederland betekent de uitdrukking, volgens Stoett: ‘geen godsdienstplichten kennen’; nu dat klopt: wie zo doet, doet immers net alsof hij zèlf Onze Lieve Heer is.

[p. 514]

En bij ons vinden we weer een andere wijziging in de betekenis. Iemand, in zijn omgeving oppermachtig, noemen we een ‘Onze Lieve Heer;’ iemand die ongemoeid leeft, zegt dat hij ‘zijn eigen Onze Lieve Heer’ is.

In al de gevallen n.l. 1^o als vrolike Fransje, 2^o zonder god of gebod, 3^o in Abrams schoot, 4^o op zijn eigen houtje leven en doen - is het: ‘leven als God’ - d.w.z. alsof men zich alles veroorloven kan en niemand heeft te ontzien. En Heine heeft bij toeval eens verteld dat ze in Parijs, in Frankrijk, zo leefden.

Zo bekeken wordt de uitdrukking

Leven als God in Frankrijk

er net een als

Zo oud als de weg van Kralingen.

In Frankrijk, van Kralingen, zijn toevoegingen; men vindt ook andere: in Saksen (zie bij Stoett), van Rome enz.

Maar één van de verschillende mogelike toevoegsels heeft een voorsprong op de andere (voor van Kralingen zie o.a. T. en L. XIII, 42) en ‘in Frankrijk’ misschien door invloed van Heine.

Máár, - zeker weet ik het niet.

Niet onmogelik is de betekenis door Stoett opgegeven óók juist, maar gebruikelik in streken of kringen mij niet gemeenzaam genoeg bekend. Wel ken ik, met deze betekenis, een andere uitdrukking, te weten ‘een leventje leiden, of hebben, als G. in Fr.’ Voor zover ik zien kan worden naast, maar niet voor-en-door, elkaar gebruikt:

1^o leven als God in Frankrijk, d.i. ongemoeid, naar eigen luim en lust leven.

2^o een leven(tje) hebben, of leiden als God in Frankrijk, d.i. een gemakkelik, weelderig leventje leiden.

U.

P.H.M.

[p. 515]

LIII.
Amonysis. (Moortje vs. 3345).

Heb ick 't niet gheseyt,

Dat Roemer heeft een Amonysis welsprekentheyt?

Is 't onmogelijk, dat we in deze ‘onherkenbare verbastering’ hebben te zien den naam van Demosthenes? Het volgende valt vóór deze hypothese te zeggen: a het oorspronkelijke: Dixin ego in hoc esse vobis Atticam elegantiam? wordt er vrijwel door weergegeven, b Van Ghistele, wiens vertolking Bredero bekend was, vertaalt:

Dat ghij hebt een groote scientie
En daer toe sulcken eloquentie,
Jae, dat ghi Demosthenem sout beschamen,

c de oudste druk (1617) geeft het woord met de in die uitgave voor eigennamen gewone nam. kapitale typen.

Meer licht dan Westerbaen's vertaling:
Sey ick u niet voorheenen.

Dat in syn woorden is de netheyd van Atheenen, die ons niet helpt, zou misschien Bredero's nog altijd onbekend Fransch voorbeeld kunnen geven.

Vgl. Beets': Een aardig Cicerootje in den mond hebben.

Warffum.

G.A. Nauta.

LIV.

Voor het Kostelick Mal van Huygens staat een gedicht, ondertekend met J.A.F.

Eymael heeft in zijn Huygens Studien, 1886, blz. 8 en 9, hoogst waarschijnlik gemaakt dat hiermede Jacobus a

[p. 516]

Feli, dat is Jacob van Cats bedoeld wordt. En zo laat ook Leendertz dit in de jongste editie, Nederl. Klass. III, Versluys 1904.

In de 1e uitgave van de Emblemata, 1618, na Jacob Cats staat een

Wilt ghij, op eenen dagh, doorsien u gansche leven,
Wilt ghij, met een gesicht, des werelts loop verstaen,
Wilt ghij, een langhe tijt, int corte sien beschreven,
Wilt ghij met eenen stap, het Aertrijck omme-gaen,
Wilt ghij met cleyn beslagh, veel dinghen ondersoucken,
Wilt ghij der menschen aert, haest kennen int ghemeen:
Wat houfdy les of school, of veelderhande boucken
Leest maer dit corte Werck, ghij vintet al bij een.

Ook dit Catsiaanse vers is ondertekend met J.F.

Wie nu weet dat de vaders broer van Cats, de Minder-broeders-provinciaal, die in Leuven gestorven was Ao 1576, zich tekende Mathias Felisius¹⁾, leest in- dit J.F. gemakkelik Jacobus Felisius, dat past bij al dat latijn, waarmede deze Emblemata zijn volgestopt.

Nu is J.F. nog geen J.A.F.

Dat deze A zoveel zou zijn als van, en duiden op zijn adelike afkomst, terwijl hij zelf deze vrij wel ontkent, lijkt wat vreemd.

Maar zijn vader heette - Adriaen. En wat is gewoner nu te schrijven voor een Nederlander: Jacob Adriaensz. Cats, alius Felisius oftewel afgekort: J.A.F.?

Zw.

B.H.

1) Frederiks heeft dit in Oud-Nederland 1889, blz. 172 meegedeeld.