Taal en Letteren. Jaargang 14

[p. 90]

Kleinigheden.

XXXVII.
Uyten.

Het werkwoord uyten had in de 17^e eeuw de volgende nu niet meer gangbare beteekenissen:

1. Ledigen.

'k Sou wel raet weten om een kan van een paertje te uyten.

W.D. Hooft, Jan Saly, blz. 25.

2. Blusschen, mnl. uten.

Ik met alle de Timmerluyden straks over boord met Dopgutsen en Navegaars om gaten in 't schip te boren, zijnde van voornemen 't water een vadem of anderhalf in 't schip te laten loopen, om den brand alsoo van onder te uyten.

Journaal van Bontekoe, blz. 12.

3. Ten uitvoer brengen.

'k Sweer bij den waeren Godt dat mijn compagnion
Op gisteren heel vroegh, een ur wel voor de son
Mij weckten op te staen, en leyden me naer buyten,
Om iet dat Filibert beval voor hem te uyten.

De Bie, Florellus, 1671, blz. 18.

[p. 91]

XXXVIII.
Het van eyeren maeken.

Bovenstaande uitdrukking beteekende oudtijds: verkeerde dingen doen, inzonderheid op zedelijk gebied: bezwangeren. Bijv.:

En doen jouw vaertje kwam te sterven, hebje by ons gewoont,

wat plagt jy een boefje te wezen!

Als jy het huys allien had, dan mogten de meyden wel vreezen,

Zo als je 'er kwelden, het heugtme nog zo wel, dat je't eens van eyeren had gemaekt:

Maar dat is nu gedaen, het kind is dood en de moeder heeft

heur in een Klooster begeeven,

En nouze daer is meugje verzekert wezen, datze daer in

blyft voor al heur leven.

Norel, Listige Minnaars, 1705, blz. 40.

Van deze oorspronkelijk waarschijnlijk Friesche uitdrukking geeft het Friesch Woordenboek de volgende voorbeelden: ‘De jonges meitsje 't fen aeijen, voeren erg kattenkwaad uit. Hy het it raer fen aeijen makke, gemeene dingen gedaan, den boel bedorven.’

XXXIX.
Een roof voor de hel weghalen.

In de Klucht van Oene van Jan Vos (1664, blz. 5) lezen we:

Ik heb wel ier (in men droom) een roof uyt de hel ebrocht.

En aldaar blz. 22:

Ze zou ien roof veur den hel van daan haalen, en de Duivel zou 'er niet teugen durven spreeken.

[p. 92]

Men vergelijke hiermee wat Johan Winkler zegt in een opstel over ‘De Hel in Friesland’ (Studiën in Nederlandsch Namenkunde, blz. 283 noot):

‘Ook in het dagelijksche leven is nog heden bij het Friesche volk het woord helsdoar niet vergeten, maar komt nog in de volksspreektaal voor. Bij voorbeeld: Iemand heeft zekere zaak niet dan met uiterst veel moeite kunnen verkrijgen, waarbij hij hevigen tegenstand van anderen had te bestrijden; dan zegt hij wel: Ik moast it foar de helsdoarren wei skûrre.’

K. Poll.