Taal en Letteren. Jaargang 11
(1901)– [tijdschrift] Taal en Letteren–
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
[pagina 513]
| |
De ‘Gedichten van den Schoolmeester’ en de ‘Ingoldsby Legends’.Nog steeds komen nieuwe uitgaven de populariteit der ‘Gedichten van den Schoolmeester’ bevestigen, en waarschijnlijk worden deze nog steeds - zooals mijne oude uitgave van 1878Ga naar voetnoot1) - den lezer aanbevolen door Van Lennep's inleidende levensschets, waarin o.a. te lezen staat: ‘Niemand, hij moge voor 't overige goed- of afkeuren zal ontkennen dat de mannier van van de Linde zich kenmerkt door oorspronkelijkheid, ja dat zij, niet enkel in onze letterkunde, een op zich zelf staand verschijnsel aanbiedt.’ Toch zeide mij eens Prof. Logeman uit Gent, na een lezing van Barham's Ingoldsby LegendsGa naar voetnoot2) dat dit ‘alleen staan’ hem ten minste twijfelachtig scheen. Een vergelijking der twee schrijvers heeft dus kans op eenige belangstelling. In levensloop en karakter bieden zij reeds eenige gelijkenis aan. Gerrit van de Linde, alias ‘de Schoolmeester’ (1808-1858) en Richard Harris Barham, alias Thomas Ingoldsby (1788-1845) mogen nagenoeg tijdgenooten heeten. Beiden studeeren voor het predikambt. Barham is te Oxford een van de ‘choice spirits of a select and jovial society’ en begaat eenige ‘wild freaks’ ten koste van ‘considerable expenditure of patrimony’ maar loopt ten slotte toch de veilige haven eener kerkelijke bediening in; aldus zijn biograaf en uitgever G.T. Bettany. Van de Linde verkeert te Leiden in een ‘kring van jonge lieden even uitmuntende door talenten als beschaafdheid en die tevens, als hij, het voorschrift van Horatius wisten te betrachten en het aangename aan het nuttige te paren’; hij leeft daar als een ‘Epikurist’ en ‘geraakt in ongelegenheden’ die hem dwingen de theologische loopbaan te verlaten; aldus zijn uitgever en biograaf Van Lennep. Beiden wonen na te Londen, Barham | |
[pagina 514]
| |
als clergyman (sedert 1821), van de Linde als ‘schoolmeester’ (sedert 1834); beiden worden, dank aan hunne beschaafdheid en vooral hunne geestigheid in aanzienlijke kringen ontvangen - misschien in dezelfde? - en schrijven in tijdschriften luimige verzen die een algemeen en blijvend succes behalen. Heeft hier persoonlijke kennismaking of alleen onbewuste karaktersympathie gewerkt? Wat er ook van zij, er bestaan verrassende punten van overeenkomst tusschen hunne schrijftranten. Al dadelijk treft de vorm. Thomas Ingoldsby schrijft echte verzen, al beperkt hij zich meestal tot een op den duur eentoonige trippelmaat; de schoolmeester schrijft knuppelverzen. Maar beiden zoeken een burlesken indruk te weeg te brengen door onverwachte, zonderlinge, soms ingewikkeld rijks, soms gewild ‘arme’ rijmen. Zoo weet ons ‘de Schoolmeester’ te vertellen van een meisje met ‘Zoo'n zwierigen zwaai
Dat elkeen zei: ‘o Najade! O Syreen!
De Boterham en de Goudzoeker, blz. 33.
En Thomas Ingoldsby schrikt ook niet voor een dergelijk “enjambement”: Then the Count de Pacheco
Whose turn 't was to speak, o-
-mitting all preface, exclaimed......
The Auto-da-Fé, blz. 133.
De olifant onderscheidt zich door .... zijn tubuleuze, subconische proboscis
Die, sub rosa, een reus bij de staart van een os is.
De olifant, blz. 64.
welke wetenschappelijke mededeeling niet moet onderdoen voor Ingoldsby's inlichting aangaande .... a bone, which, I think, to the best of my memory's
Call'd by Professional men the “os femoris”.
The Black Mousquetaire, blz. 94.
Van de Linde plaatst zelfs romeinsche cijfers in het rijm: En slaat gij geenszins VIII
Op mijne jammerkl VIII.
Tweede Brief van Mina, blz. 104.
Ongeveer zoo doet B\arham in The long hand's at XII and the short at the X,
He gets on his legs, Drains his glass to the dregs.
Look at the Clock, blz. 12.
| |
[pagina 515]
| |
Men vergelijke verder zulke rijmen als: een stilte - April te....Ga naar voetnoot1); sordes - orde isGa naar voetnoot2); Jenny Lind en - verbindenGa naar voetnoot3); Rossignol - crullebol - vol - b mol - parasol - op holGa naar voetnoot4); den Briel - poisson d'Avril - geuzenzielGa naar voetnoot5); Dijon - trouve-t-on - poisson - liaisonGa naar voetnoot6); Karel que j'adoor - 't oorGa naar voetnoot7); met de volgende uit de Ingoldsby Legends: the Coroner - more on herGa naar voetnoot8); cross it he - velocityGa naar voetnoot9); sure it - curateGa naar voetnoot10); Rava Avis - Miss DavisGa naar voetnoot11); imagine it - PlantagenetGa naar voetnoot12); badge in it - PlantagenetGa naar voetnoot13); whenever he - orfèverieGa naar voetnoot14); St Ermengarde - vermin guardGa naar voetnoot15); Sardanapalus - at an alehouseGa naar voetnoot16); a guinea, are - rectilinearGa naar voetnoot17); pious is - dioceseGa naar voetnoot18); Gazetteer - has it hereGa naar voetnoot19); tell as - εν δαϰρυσἰ γελασ.Ga naar voetnoot20) Wat nu den eigenlijken inhoud betreft: Al wie de “Gedichten van den Schoolmeester” gelezen heeft, weet dat zijn humor hoofdzakelijk bestaat uit het gestadig niet-ernstig-opnemen van zijn onderwerp; zaken of personen die, op zich zelf beschouwd, niets lachwekkends hebben, zooals b.v. een schipbreuk, de Romeinsche Geschiedenis, Julius Caesar, maakt hij belachelijk; of, met één woord: hij parodieert. Zoo doet ook Thomas Ingoldsby. Er is echter parodie en parodie, en onze schrijvers hadden daarbij volkomen onafhankelijk van elkaar kunnen blijven. Wij zullen nu zien dat zij daartoe ook dezelfde middelen aanwenden. Een daarvan is het gebruik van uiterst gemeenzame omgangstaal waar die, uit den aard der op zich zelf ernstige toestanden of personages, geheel onverwacht is en daardoor onweerstaanbaar comisch werkt. Als Remus den genadeslag ontvangt, roept hij uit: ...... sakkerloot
Hoe afgedraaid snood!
Romeinsche Historie, blz. 57.
Caesar, zijn laatste oogenblik ziende naderen, moedigt zich zelf aan: Caesar, jongelief, hou je goed;
Julius, daar het toch zoo wezen moet,
Vooral geen hazenbloed.
ibid. 58.
| |
[pagina 516]
| |
En als Brutus hem te lijve gaat: Tu quoque!
Als of hij zeggen wou: Doe jij ook mee?
Wel foei, dat 's al té.
ibid.
De geheele fabel “De Wolf en het Lam” zou hier moeten aangehaald worden; de aanvang luidt: Zeg eens, krullebol, sprak een wolf tot een lam bij een beek,
Waarom sta je daar zoo te drinken als of geen mensch er naar keek!
en als de wolf eindelijk het lam verslonden heeft, dan heet het: Het lam had hieraan natuurlijk het land.
Bij Barham nu, maken wij kennis met een Spaanschen koning, die tot zijn spijt nog geen mannelijken erfgenaam heeft en daarover zijn grandes raadpleegt: Now I want to ask you, Cavaliers true
And counsellors sage - what the deuce shall I do?
The Auto-da-Fé, blz. 132.
Het hoofd van St. Gengulphus wordt door een dienstmeid uit den put gehaald waarin zijne moordenaars het geworpen hadden; maar, o mirakel! .... scarce had she given the windlass a twirl
Ere Gengulphus's head, from the well's bottom said
In mild accents’ ‘Do help us out, that's a good girl!’
St. Gengulphus, blz. 51.
Een ander heilige, St. Cuthbert, zegt tot den duivel, die een kind heeft geroofd: Come! I'll trouble you just to hand over that child
en de duivel antwoordt iets als ‘Ja wel! morgen brengen’: Don 't you wish you may get it?
St. Cuthbert, blz. 218.
Een middeleeuwsche ridder valt ‘on his NobGa naar voetnoot1)’ en een ander personage is ‘as dead as small beer.’Ga naar voetnoot2) Door beide schrijvers wordt de indruk dezer ‘ongegeneerde’ houding tegenover ernstige dingen merkelijk verhoogd door de stelselmatige anachronismen die zij begaan: De ééne stelt b.v. Romulus als een ‘stadsburgemeester’ en de Sabijnen als pijperookers voor; de andere laat middeleeuwsche ridders Stout drinken en brieven ‘into the Two-penny post’ steken. Dit parodie-middel mag echter beschouwd worden als tot publieke eigendom behoorend, en ik wijs er dus niet verder op. | |
[pagina 517]
| |
Het toeschrijven van allerlei denkbeeldige meeningen aan allerlei autoriteiten is ook een kenmerk van van de Linde's humor. Soms wordt eenvoudig naar één of ander geleerde of dichter verwezen. Zoo ..... weet men uit Plinius, dat dit dier
Gewoonlijk pa! zegt tegen een stier.
Het Kalf, blz. 71.
Wat nu de koe aangaat: Volgens den Hollandschen Naturalist Verboom
Is zij de uitvindster van aardbeien met room.
De Koei, blz. 69.
En elders verklaart hij zeer gewichtig: Wij zijn het eens met Linnaeus, dat er geen beesten bestaan
Die meer van kippen houden dan een haan.
De Haan, blz. 78.
Soms wordt echter op den tekst zelve gesteund. Als Remus bij zijn dood uitroept: sakkerloot enz., dan voegt de ‘Schoolmeester’ er heel ernstig bij: Ziedaar, zegt Niebuhr, wat in de geschiedenis
Van dit merkwaardig antwoord voorhanden is.
Over het schreeuwen van het speenvarken: ‘Gelukkig’ zegt Buffon ‘zijn de dooven.’
Het Speenvarken, blz. 71.
De ratten houden van geen katten: Daarom heeft te recht
Lacépède gezegd:
‘'t Paradijs van een rat is
Een huis waar geen kat is.’
De Kat, blz. 77.
Dezelfde eigenaardigheden vindt men terug bij Thomas Ingoldsby. De raadsheeren van den reeds vermelden Spaanschen koning verwijzen hem aangaande Compostella naar ‘Guthrie or Brooks’ en ‘all the approved geographical books’ (The Auto-da-Fé, blz. 136), en een zeker feit ‘has escaped the research of Rapin and Hume (St. Dunstan, blz. 41). Verdere voorbeelden: The Archangel took down his tale and in answer he
Wept - (see the works of the late Mr. Sterne.)
St. Nicholas, blz. 63.
....... Father Dick
......... was a ‘regular Brick,’
A metaphor taken - I have not the page aright -
Out of an ethical work by the Stagyrite.
Brothers of Birchington, blz. 283.
In brief, or, as Hume says ‘to sum up the tottle.’
Sir Rupert, blz. 107.
| |
[pagina 518]
| |
Gelijk van de Linde zoo gezegde citaten uit Niebuhr e.a. mededeelt, beweert Barham zijn Smuggler's Leap te hebben geput uit een ‘History of Thanet’ door Lewis, en haalt de bewuste passage als motto aan; de passage is natuurlijk zijn eigen maaksel. Hetzelfde geldt voor de latijnsche teksten, zoo gezegd uit Radulphus de Diceto en uit Gregorius Turanensis, die vóór ‘Bloudie Jacke’ en ‘The Lay of St. Aloys staan. Overigens gebeurt het niet zelden dat beide schrijvers echte citaten en eigennamen op koddige wijze verdraaien. De ‘schoolmeester’ laat Richard III uitroepen: Een Peerd! een Peerd! mijn bochel voor een Peerd!
Het Paard, blz. 66.
en Pythagoras wordt Piet Agoras. (De Koei, blz. 70.) Als motto voor The Bagman's Dog, een geschiedenis waarin jonge honden bij het water gevonden worden, staat bij Barham: Stant littore Puppies.
Virgil.
Uit Horatius wordt geciteerd: Old Horace's maxim ‘nec Broomstick’ intersit.
St. Dunstan, blz. 47.
en St. Dunstan, wiens leekebroeder Petrus door een overstrooming van Stout en Ale bedreigd wordt, bezweert deze als volgt: ..... Vade retro
Strongbeerum! discede a Lay-fratre Petro.
St. Dunstan, blz. 47.
Pindarus wordt herschapen tot een ‘Welsh Poet, one Pyndar ap TudorGa naar voetnoot1);’ Venus wordt VeniceGa naar voetnoot2); Odysseus, O'DysseusGa naar voetnoot3); the Azores, the EyesoresGa naar voetnoot4); en de danseres Cerito, Ma 'amselle CherrytoesGa naar voetnoot5). Deze moedwillige verdraaing van citaten en woorden begint te zweemen naar grof zout; zal men ook geen flauwe calembourgs opdisschen? Neen - en het is nog al merkwaardig dat noch de ‘Schoolmeester’, noch Thomas Ingoldsby daar veel van schijnen te houdenGa naar voetnoot6). Want geestigheden als de volgende zijn geene ‘calembourgs’, al kan men ze woordspelingen noemen: | |
[pagina 519]
| |
Het is een vaste gewoonte bij den haan
Om met de kippetjes naar bed te gaan.
De Haan, blz. 79.
Immers hier wordt niet gespeeld met den Klank der woorden, maar wel met de beteekenis; de aardigheid bestaat hierin dat ‘met de kippetjes naar bed gaan’ zoowel figuurlijk als letterlijk kan worden opgevat. Als de haan uit de ‘natuurlijke Historie’ zegt: ‘daar zou waarlijk geen haan naar kraaien’ (blz. 80), of als een hond zich ‘wat lusteloos en cyniek voelt’ (blz. 142) heeft men hetzelfde geval. Eveneens, als Thomas Ingoldsby van onervaren zeereizigers zegt: Let the wind meet the tide in the slightest degree
They'll be all of them heartily sick of ‘the sea.’
Bagman's Dog, blz. 80.
Bij gebreke aan echte calembourgs veroorloven zich beide schrijvers een menigte aardigheden die men wel flauwiteiten mag noemen, maar die ons toch onwillekeurig doen lachen. Daartoe behoort o.m. het moedwillig gebruik van allerlei vreemde woorden buiten alle gewone taalgebruik om: Ik verblijf, waarde kaptein van de Kavallerie.
Uw bestendige dienaar en ami.
Sic transit, blz. 38.
Cleopatra had Julius Caesar (van wege l'amour) in hare macht.
Altijd in de Contramine, blz. 54.
De heer Dadelpracht, van wiens ‘chevelure’ gesproken wordt, eindigt een brief aan zijn vrouw met En onbekommerd, met un parfait amour
Verblijf ik uw echtvriend en getrouwe koekeloer.
ibidem.
Zoo werkt, bij Barham, St.-Dunstan aan orfevrerie; wij hooren ook van lieden die wenschen ‘to get rid of what French people call Ennui’Ga naar voetnoot1); van een dame die haar hoed opzet pour prendre congéGa naar voetnoot2); van een hondje dat bien instruit isGa naar voetnoot3); ja zelfs van een Fransch edelman die ‘chassée'd with the best of them’.Ga naar voetnoot4) Soms worden de vreemde woorden vertaald, vooral wanneer dit volstrekt onnoodig is; de vertaling zelf is dikwijls louter dwaasheid: ‘C'est fini, of 't is uit’Ga naar voetnoot5); ‘chemin de fer, ook wel geheeten valies’Ga naar voetnoot5); ‘de geologie, alias Kennis der aard.’Ga naar voetnoot6) | |
[pagina 520]
| |
Heel goed! schuur thans UEd. piek, of volgens de Engelsche dictionnaire be off.
De Koffij-veiling, blz. 46.
Het Kalf, zegt tegen een Koe, moe!
En 't antwoord is dan gewoonlijk boe
't Geen in het Chineesch zoo veel wil zeggen als how do you do
Voorts zegt hij oom tegen een os
In 't latijn genaamd bos.
Het Kalf, blz. 71.
In de Ingoldsby Legends wordt ‘Ariston men Udor’ vertaald door: ‘the pure element is for man's belly meantGa naar voetnoot1)’; ‘sans l'argent - i.e. moneyGa naar voetnoot2)’; ‘Ma foi (that's Odd's Bobs!)Ga naar voetnoot2)’; ‘Her name was des Moulins (in English Miss Miller)Ga naar voetnoot2)’; ‘the Mandevilles père et filz (father and son)Ga naar voetnoot3)’. Mon Dieu! v'là deux!
By the Pope there are two!!Ga naar voetnoot2)
Virginibus, Puerisque canto (Hor).
Old Maids and Bachelors I chaunt to (T. I).
Motto van Aunt Fanny, blz. 168.
Het opgeven van synoniemen ter zoogenaamde opheldering is ook een gemeenschappelijk kenmerk van onze twee schrijvers. Men vergelijke:
‘Ik moet terstond van hier, of met andere woorden, vertrekken;’Ga naar voetnoot4) ‘ten spoedigste, anders genaamd snel;’Ga naar voetnoot4) ‘een kus, anders genaamd zoen.’Ga naar voetnoot4) ‘I changed a shilling (which in town the people call’ a Bob.Ga naar voetnoot5)
........ a mighly magnificent tub
Of what men, in our hemisphere, term Humming Bub,
But which Gods - who it seems use a different lingo
From mortals - are wont to denominate ‘Stingo.’
Wedding-Day, blz. 277.
Het dolste uit de ‘Gedichten van den Schoolmeester’ is echter zijn koudbloedig neerschrijven van de grofste absurditeiten die men kan uitdenken; hierin wint hij het zeker - zoowel in quantiteit als in qualiteit - van Ingoldsby; men kan geen tien regels van hem lezen zonder te stuiten op nonsense; brutale, domme, flauwe, belachelijke nonsense - denk nog een tiental misprijzende adjectieven uit, maar vergeet niet het epitheton vermakelijk er bij | |
[pagina 521]
| |
te voegen. Hier zou ik dus het geheele boek mogen citeeren. Ik bepaal mij tot het volgende. Hij kon vloeken voor drie, en zag aan het linker oog wat scheel.
Maar wanneer hij sliep merkte men dat juist niet veel.
(De Schipbreuk, blz. 26.)
Vergelijk het signalement van den vermoorden Geugulphus: Deceased rather in years - had a squint when alive.
St. Gengulphus, blz. 53.
Het vaderhaar stijgt een vader te bergen
Of een vader moet kaal zijn, dus de natuur te zien tergen.
Rom. Hist., blz. 58.
Vergelijk: While my grandfather's hair would have stood up on end
Had he not worn a wig.
The Witches' Frolic, blz. 27.
De ‘Schoolmeester’ spreekt ook van ‘een kleinzoon dien hij in zijn jeugd had;’Ga naar voetnoot1) van een anker dat op de baren dobbert,Ga naar voetnoot1) van een scherpschutter die aankomt ‘met een bril (want het is nacht;)’Ga naar voetnoot2) van een brief ‘waar de telegraphische postkoerier van Amsterdam in de afgeschafte trekschuit mee kwam;’Ga naar voetnoot3) en van zuigelingen die zeggen ‘wij zijn in slaap gevallen.’Ga naar voetnoot1) Zoo bont maakt het Thomas Ingoldsby niet. Toch is er bij hem te vinden: een spook dat de schim van ‘poor Tray’ ‘with the ghost of a stick’ vervolgtGa naar voetnoot4); een vrome pater die de schrijver is van ‘a treatise on the connection between the Papal Hierarchy and the Nine of Diamonds’Ga naar voetnoot5); en de hoogst noodige mededeeling dat de tweelingzuster van ‘dear Théresè’ was: Of the same age, of course, the same father, same mother.
Black Mousquetaire, blz. 103.
Het zal nu den lezer wel duidelijk zijn dat de humor uit de ‘Gedichten van den Schoolmeester’ en die uit de ‘Ingoldsby Legends’ uit de zelfde elementen bestaan: zonderlinge rijm; parodie-achtige behandeling van op zich zelf ernstige onderwerpen door familiare taal en potsierlijke moderniseering; schertsend aanhalen van zoogezegde autoriteiten en teksten; verminking van citaten en eigennamen; double-entendre van een bepaalde soort; noodelooze vreemde woorden, vertalingen en synoniemen, ongerijmdheden van allen aard. | |
[pagina 522]
| |
Wat is nu waarschijnlijker dan dat onze ‘Schoolmeester’, die in Londen leefde (1834-1858) toen de ‘Ingoldsby Legends’ furore maakten in Bentley's magazine en later in boekvorm (1837-1847), deze zal gelezen en genoten, en dan zelf onder hun invloed zal geschreven hebben? Wel is het verschil tusschen hem en den Engelschman aanzienlijk: deze is een ware dichter, gelijk het mooie ‘As I laye a-Thynkynge’ en andere stukjes van ernstigen aard bewijzen. Zelfs in zijn meest uitgelaten scherts blijft hij binnen zekere grenzen die door het teugelloos doorslaan van den ‘Schoolmeester’ gedurig overschreden worden. Of, anders gezeid, van de Linde overdrijft de eigenaardigheden van Barham. Ik hoef er echter ten slotte, nauwelijks op te wijzen dat dit de gewone houding is van den bewusten of onbewusten navolger tegenover den nagevolgden schrijver, als deze hooger staat.
Tongeren. M. Basse. |
|