Taal en Letteren. Jaargang 11

[p. 447]

Letterkundige sprokkelingen uit de brieven van wijlen J.A.F.L. baron van Heeckeren.

7. De Spreektaal, wegwijzer der schrijftaal.

Overigens troost ik mij een weinig over mijn slecht hollandsch, daar immers tegenwoordig onze beste schrijvers, volgens de critici, hunne taal niet kennen. Busken Huet zegt dat jufvrouw Toussaint geen hollandsch schrijft; Multatuli beweert dat Thorbecke geen hollandsch kent; Nassau heeft de door van Lennep gestelde grondwet als eene cacographie aangeduid: wat zal dan aan het dorre hout geschieden als het groene reeds zoo veel moet lijden? Ik herinner mij dat ik eens een bezoek bracht bij den nog al bekenden schrijver Gewin. Nauwelijks was ik bij hem of zijne verontwaardiging barstte los over het slechte hollandsch van onze eerste schrijvers. Hij had een stukje van den ouden heer Smits voor zich dat aldus begon:

De spoortrein hield op aan het station X, niet om een reiziger uit te laten, maar om er twee op te nemen. Daar ik van gevoelen was, dat een zinsnede goed is, als zij den lezer duidelijk doet zien, wat de schrijver wil zeggen, daar toch strikt genomen niemand recht heeft meer te eischen, vond ik in die zinsnede nu zulk een gruwel niet, maar de heer Gewin toonde mij aan (en de man had natuurlijk gelijk) dat de zin niet deugde, want de trein hield niet op om iemand uit te laten of in te laten, maar omdat de machinist het wilde en het reglement het voorschreef. Maar tevens dacht ik, indien wij met zulk eene koopmansnauwkeurigheid moeten schrijven, dan is het beter de pen te verbreken, want dan kan er hoegenaamd geen ruimte overblijven voor het spel van gevoel en verbeeldingskracht. Dan had Erasmus ongelijk toen hij den schrijver bespotte, die een geheelen dag noodig had om een briefje van vier regels samen te stellen, waarin hij eenige boeken te leen verzocht. Daarom, niet dat angstig bedremmeld en kreupel loopen langs het smalle vonder der taalregels! Springen wij liever over de sloot heen! Naar mijn gevoelen is het voldoende, zoodra de

[p. 448]

zin slechts duidelijk is. Het onderscheid tusschen levende en doode talen bestaat m.i. daarin dat de eerste worden geregeerd door de spreektaal van het volk, maar bij de laatste de taalgeleerden vrij spel hebben om, zelfs meer of minder gelukkig, deze doode vogels op te zetten. Dat de uitspraak bij de levende talen de spelling moet regelen, is dunkt mij, boven allen twijfel verheven.

18 Maart 1865.

8. Van Lennep's Vermakelijke Spraakkunst.

Eenigzins moet ik met u verschillen in uw oordeel over van Lennep's Vermakelijke Spraakkunst. Ik stem toe dat er veel flauws in zit en dat het nooit zweeft boven de sferen van het laag komische, maar toch vind ik er veel wezenlijk aardigs in, b.v. de brief van de Leidsche keukenmeid, het gedicht van de hanen en duizend andere gekke dingen. Wij, Nederlanders, schijnen geen smaak genoeg te bezitten om behagen te vinden in het waarlijk komieke. Een Molière vindt onder ons wel bewonderaars, maar geen navolgers. De gedichten van den Schoolmeester gaan aan hetzelfde euvel mank als van Lennep's Vermakelijke Spraakkunst, maar toch moet men den man lief krijgen, die op zulk een leeftijd nog altijd blijken geeft van zooveel joligheid. Wij moeten hem dankbaar zijn dat hij ten minste ons kan doen lachen, al is het dan ook maar om zijn flauwheid. Het zou kunnen zijn dat in dat laag komische de kiem lag voor een echt hollandsch blijspel, want als men het wezenlijk flauwe, dat aanwezig is, zoowel in de gedichten van den Schoolmeester, als in sommige gedichten van van Lennep en de Schoenen op keur van Koopmans van Boekeren afzondert van het aardige dat men er in kan vinden, houdt men toch iets over dat echt hollandsch is en waaruit men de kiem voor iets beters later kan verwachten.

21 December 1865.

9. Feith's tranen.

Voltaire verhaalt ergens van een man, die met tranen in de oogen over zijn zoon sprak, terwijl het later bleek dat hij nooit kinderen had gehad. Zoo denk ik mij ook Feith's tranen.

8 Maart 1887.