Taal en Letteren. Jaargang 11

[p. 415]

Kleinigheden.

XI.
(Zie T. & Lett. blz. 40.)

‘De derde streng maakt den kabel!’ - Wat die verzuchting van Janmaat beduidt? Ja, 'n ander z'n boeken zijn duister te lezen, zegt het spreekwoord, maar ik heb altijd gedacht, dat Janmaat het zo bedoelde:

Jan schijnt 'n landkrab van hem te willen maken; Jannetje is er altijd tegen geweest, dat hij op zee ging, dat weet hij. Dat zijn er al twee, die hem tegen zijn; en nu komt nog Jan Salie 'n duit in het zakje doen en raadt hem liever 'n kopje slemp te drinken, dan het zeegat uit te gaan.

Dat 's nommer drie, denkt Janmaat, nou is 't spul compleet, alle goeie dingen bestaan in drieen, vindt hij ironies; de derde streng maakt de kabel, zucht hij en meent dat hij tegen drie niet op kan, want tegen de bierkaai valt niet te vechten, en als ze allemaal zeggen dat-ie 'n varken is, dan moet-ie in 't hok. Vandaar z'n verslagenheid.

U.

P.H.M.

XII.
De kat in iets steken.

In Hoofts Schijnheiligh (Pantheon-editie, bl. 101) zegt Dirck van Trouwenoort, verloofde van Catrijn: ‘Hoe naeby oock, dat de dagh om is, noch kan ick my niet gerust stellen; 't hart tuight, datter noch een swarte kat sal comen in 't hylick van my en van joffrouw Catrijn.’ Met die swarte kat wordt een of ander ongeluk bedoeld, tengevolge waarvan het huwelijk niet doorgaat. ‘Het bijgeloof hield de kat, en voornamelijk eene zwarte, voor een werktuig van den duivel, om den mensch te verschrikken of te kwellen.’ Harrebomée, Spreekwoordenboek, I, bl. 384 vlg. Zoo gold ook het zien van een zwarte kat op den weg als een slecht voorteeken.

Met deze uitdrukking hangt samen de spreekwijze: de kat in iets

[p. 416]

steken, welke we ontmoeten in D. Lingelbach's De Ontdekte Schyndeugd (1734, bl. 8):

Ik kan van ongeduld niet duuren,
Want zo men Man Kozyn niet spreekt,
Is 't zéker dat hy nóch de kat in 't reizen steekt.

En in Van Paffenrode's Sr. Filibert (1669, bl. 188):

Ik sou men eerst by de luy gaen verhuren, en dan sou icker weer de kat in steken?

Zie ook Oudemans' Wdb. i.v.

Tuinman omschrijft de spreekwijze als volgt: ‘Dit zegt men, als ymand om voorwendzelen ergens uit scheid, en 't verdrag breekt’ en hij voegt er terecht bij: ‘Dit spruit uit het voorgaande.’ Spreekw. I, bl. 14.

K. Poll.

XIII.
Vrijbuiten.

In de uitgaven is er niet op gewezen, dat vrybuiten in de volgende plaats uit Bredero's Moortje transitief is gebezigd:

Komt koopt nu krenten, mangellen, garsynen en aplen van Jeranje,

En nuwe karstengen uyt Spanje, die ons volck lest hebben evrybuit.

Zoo ook bij Poot:

's Mans arremoetje wort van beulen en soldaeten
Geplondert, gevrybuit. Gedichten, 1722, I, bl. 24.
Zoo kan men hart en ziel vrybuiten.

Ibid., bl. 289.

Die als 't puik der Zangheldinnen
D' eerste kransen weet te winnen,
Daar de kunst het hart vrybuit.

Ibid., bl. 300.

K. Poll.

XIV.
Toebak.

Gelijk men weet, werd orientaaltje oudtijds gezegd van iets dat puik, voortreffelijk in zijn soort is. Orientaaltje beteekende tabak, welk laatste woord geheel in denzelfden zin werd gebezigd, blijkens den volgenden dialoog uit Langendyk's Don Quichot (1736, bl. 25):

Kamacho.

Maek dat 'er ook een troepje

Dangsmiesters by komt.

Vetlasoepe.

Bon; ze zel ze jou beskik.

[p. 417]

 

Kamacho.

 

Toebak van volkje.

 

Vetlasoepe.

 

Oüi, die dans ken op een prik.

Vgl. T. & Lett. III, bl. 368.

K. Poll.