Taal en Letteren. Jaargang 10

[p. 547]

Rytmiek.

Brederoo-z'n rythmen. Hier wil ik een waarheid zeggen, waarvan ik niet weet of ze al meer geschreven is, maar die stellig de waarheid over Brederoos maten is. Deze: Zijn verzen zijn géen alexandrijnen en mogen niet als zoodanig worden beschouwd.

Zie eens hier. Brederoo schreef verzen, die in lengte van zes voeten, en rijm van mannelijk en vrouwelijk paar om paar, met alexandrijnen overeenkwamen. Dikwijls, maar vooral dikwijls als hij 't minst op dreef was, bestonden die verzen uit gewone jamben met een caesuur in 't midden en verliepen ze dus in alexandrijnen. Maar, principieel, schreef Brederoo géen jamben met een caesuur die in 't midden viel, maar vrije maten met willekeurige caesuur.

Uit deze stelling volgen twee andere: 1^o. dat die plaatsen, die niet als alexandrijnen kúnnen gelezen worden, geen onbeholpenheden zijn, maar juist, wat waarschijnlijker is, tot de beste zullen hooren; en 2^o. dat het feit, dat Brederoo om zich uit te drukken, niet alexandrijnen, maar vrijere verzen noodig had, bewijst dat hij als dichter, óok in zijn techniek, naast en niet onder zijn alexandrijnen schrijvende tijdgenooten staat.

De alexandrijn was het vers van de deftig-klassieke Franschen. Hij werd het van de deftige al of niet klassieke Hollanders. Van Vondel. Ook van Cats. Minst van al willekeurig was in die omstandigheid de deftigheid. De klassieken waren deftig. De alexandrijn was deftig. Vondels kunst, prachtig, deftig, is in alexandrijnen. Cats kunst, zalvend-deftig, is ook in alexandrijnen. Dat Breeroo dat deftige vers niet schreef was geen schandelijke onleerzaamheid, waar hij zich voor schamen moest; het was dat Brederoo van natuur niet deftig was. Toen hij verzen ging schrijven moest hij wel een vers schrijven dat veel had van den alexandrijn: in vorm, lengte en rijmschikking kon men zich nauwelijks iets voorstellen als men in zijn tijd dacht aan een vers. Hij ook niet. Maar wat hij wel kon doen, en wat mooi en goed en natuurlijk was dat hij deê; wat hij deê van zelf, omdat zijn natuur hem zoó voorzei, dat hij in dat algemeene alexandrijn enschema van zoó lang en zóo rijmend, een eigen maatschikking maakte, die het vers verondeftigde en het zoo getrouw mogelijk de beweging volgen deed van zijn ón-deftige, natuurlijke gevoel.

Men zal als men van Vondels en Cats' verzen spreekt, hebben te spreken van Alexandrijnen; als men van Brederoo spreekt, van het vers van Brederoo.

[p. 548]

Wat de eerste betreft, dat die plaatsen die nu heelemáal niet als alexandrijnen kunnen gelezen worden geen onbeholpenheden zijn, maar juist waarschijnlijk van de beste, - die zal ik met voorbeelden illustreeren.

Zie b.v. in Roddrick en Alfonsus bl. 45; waar de koning zegt:

Wat is u? Wat let u? Siet ick begheert te weten.

Probeer dat vers eens als alexandryn te lezen: Wat is u, wát let ú, siet íck begheert te weten. Onzin, niewaar. Maar nu, of 't proza is: wat is u, wat lét u, siet ich begheért te wéten. Is dat een onhandigheid, een onbeholpenheid? Iets verder (1045 en 46):

Groot-moghend' Koningh, wil mij wat ghehoors toelaten,
Neyght u ooren na mijn bittere droef aanklaght.

Dat men ‘toeláten’ en ‘aankláght’ moet lezen is voor dichters heel natuurlijk, die van zelf in hun gehoor voelen dat een rijm-accent sterker is dan een gewoon accent en dat zelfs bij hun dagelijksch spreken in proza zullen hooren en ook uitspreken. Maar daarvan is hier geen sprake. Sprake is van dien tweeden regel. Hij is van de lengte van een alexandrijn, maar probeer hem niet als een alexandrijn te lezen. Lees hem eens met de natuurlijke accenten:

Néyght u óoren na myn bíttere droef ankláght!

Hoort ge wat een mooi, natuurlijk rhythme, wat precies het rhythme van den regel, het smeekende, die dát zeggen moet?

Ga weer even verder (1049)

Spreeckt op, helder en vry, niemant sal hier eens kicken,

weer aller zotst als hij een alexandryn moest wezen, ziet ge wel? Maar ook weer uitstekend als hij vrij gelezen wordt:

Spréeckt óp, hélder en vry, níemant sal hier eens kícken,

Onhandig hè? zoo'n regel met zes accenten te kunnen maken.

Onbeholpen, vindt ge niet?

Als kunstenaar, als werkman, die met woorden het fijnste en breedste wist uittedrukken wat er in hem omging, hoort Brederoo kort en goed tot die Hollanders, die nog niet overtroffen zijn, tot de Hollanders met een stijl.

Albert Verwey, De Nieuwe Gids, Dec. 1888.