Taal en Letteren. Jaargang 10

[p. 168]

Een volkszangeres.

‘De Russische bladen hebben onlangs den dood gemeld van Irene Fedorowna, in den ouderdom van vijf en tachtig jaar overleden, die bij haar leven haar landslieden in verbazing bracht door haar talent van lyrische en epische voor-de-vuist-dichteres. Zij was afkomstig van het district Uchutcha in de provincie Olonetz.

Deze arme en verlaten, spoorweglooze provincie is de eenige in Rusland, waar nog rhapsoden voorkomen, die het land doortrekken, alom hooggeacht door de boeren, wien zij de wonderlijke avonturen der helden van den cyclus van Kiew voordragen. Zij kunnen lezen noch schrijven, maar bewaren verscheiden tienduizendtallen verzen in hun geheugen. Niet zelden ontmoet men zulk een zanger, leunend tegen een izba, met de samengekomen boeren tegenover hem. Hij gewaagt van de afkomst van zijn geslacht en wat zij op den Russischen bodem verricht hebben, bezingt de oude voorgangers des volks, Lazarus, Alexis, Jozef, of draagt de martelaarsgeschiedenissen van de maand voor. Ook heeft hij bijzondere gezangen, waarmee hij aalmoezen vraagt.

Onder die landelijke dichters onderscheiden zich de vrouwen door de schier vrome toewijding, waarmede zij eindelooze gedichten sinds eeuwen van moeder op dochter overbrengen. In de dorpen laat men den rhapsode komen in dagen van rouw; hij neemt zijn intrek in het huis van den overledene, blijft staan voor den stoel, waarin hij gewoon was te zitten, en dicht voor de vuist een lofdicht op hem. Evenzoo wordt de rhapsode genoodigd op verlovingsfeesten, bruiloften en doopmalen.

Irene Fedorowna gaf al vroeg blijken van haar roeping. Wij weten daar niet beter een denkbeeld van te geven dan door de volgende passage aan te halen uit haar door haar zelf in verzen vertelde levensgeschiedenis:

“Mijn ouders, zonder rijk te zijn, bezaten eenig vermogen. Moeder, bewegelijk en steeds op de been, bakte en kookte voor twee en twintig zielen, stil voor zich heen, slechts enkel een woord zeggend. Vader, was niet kwaad maar zeer oploopend en schreeuwde vaak hard. Daar waren nog mijn broeder en mijn twee zusters..... Ik was

[p. 169]

wakker genoeg, van alle markten thuis, zooals menzegt: ik dorschte, ik wande, ik maakte schoon. Toen ik acht jaar was, wist ik in welke vore en hoe ik zaaien moest; toen ik tien was, wist ik de paarden in de weide te brengen en ze er uit terug te leiden. Eens sloeg een paard achteruit tegen mij aan; ik viel en sinds ben ik mank.

Wat boeken aangaat, ik ben geheel niet geletterd: maar ik ben begenadigd met de gave. Alles wat ik hoorde, kende ik en zegde het na. Eens bij een bruiloft, ontbrak de ween-vrouw. De menschen zagen elkaar verslagen aan en iemand zei: “Maar Irene is er.” En ik weende de tranen van de bruid, die haar ouders huis verlaat.”

Irene huwde op negentienjarigen leeftijd. Na tien gelukkige jaren stierf haar man in den Kerstnacht. Een jaar daarna hertrouwde zij.

In 1867, toen haar naam reeds wijd en zijd verbreid was, wilde een folklorist, die door Uchutcha reisde, uit haar mond eenige gedichten verzamelen, die zij kende (lyrische zangen, fragmenten van heldendichten, godsdienstige liederen, ongeveer 60.000 verzen). Zij maakte groote zwarigheden, zeggend, “dat zij niet bekend was met de heeren,” dat zij voor de boeren zong.

Toen zij later de belangrijkheid ingezien had om die zangen te bewaren, welke anders bestemd zouden zijn om teloor te gaan (want elk rhapsode, die lezen leert, verliest, volgens de overlevering, het geheugen en het onderwijs begint zich in de provincie Olonetz te verbreiden), leende ze zich tot al wat men wilde, dicteerde en gaf inlichtingen. Haar laatste levensjaren heeft zij doorgebracht te Sint-Petersburg, waar de heer Philippow, de welbekende folklorist, haar gastvrijheid verschafte.’

Bovenstaand stukje is een vertaling van een artikeltje in de Illustration van 20 Januari 1900. Jammer dat het daarbij afgedrukte typische portret van de zangeres niet tevens kon worden overgenomen. Mijns inziens is het artikeltje - hoe blijkbaar onvolledig, en wellicht hier en daar onjuist de feiten er in medegedeeld zijn - overwaardig, dat vrienden der litteratuurgeschiedenis er kennis mede maken. Wellicht vindt een onzer beoefenaars van het Slavisch zich geroepen om ons van de merkwaardige Irene en van haar levensberoep iets meer degelijks mede te deelen.

Wat in West-Europa tengevolge van de zg. beschaving reeds sinds lang gestorven is, treft men in Oost-Europa vaak nog springlevend aan. Zoo schijnt het medegedeelde licht te werpen op den oorsprong van veel in de West-Europeesche litteraturen: heldendichten, heiligendichten, bruiloftzangen, lijkzangen, enz.

N.A.C.