Taal en Letteren. Jaargang 10

Oudere en jongere tekst.

Een dichter die veranderingen brengt in vroeger werk, is zelf steeds in wording gebleven; is in de meeste gevallen niet meer dezelfde die indertijd dit vers of dat gedicht heeft gemaakt; vaak kwam als het ware een andere hand in zijn werk te grijpen; de oorspronkelijke eenheid tusschen den maker en zijn werk moet door die wijzigingen en veranderingen in meerdere of mindere mate te loor gaan. Toen Vondel op lateren leeftijd zijn Palamedes herlas, kon hij zich in dat forsche werk niet meer geheel terugvinden; er was allerlei in den jongen Vondel van toen dat den ouderen stootte of kwetste; veel dat hem te rauw of te scherp was, werd dus verzacht of weggedoezeld. ‘Toch is mij,’ schreef ik elders, ‘de ruige forsche Palamedes van 1625 liever dan de gefriseerde Simson van 1652. Bovendien, het stuk van 1625 zooals het daar ligt in het flakkerend vuur zijner verontwaardiging

[p. 155]

en de felheid van zijn haat, met zijne ruwe scheldwoorden, zijn grimmigen spot en zijne bitterheid, is een hecht geheel welks deelen onderling harmonieeren en dat zelf in volkomen overeenstemming is met de gebeurtenissen die er de stof toe leverden evenzeer als met de toenmalige stemming des dichters die het schip. In de bewerking van 1652 mis ik zoowel de onderlinge harmonie der deelen als den samenhang met den tijd en met den persoon des dichters.’ De laatste opmerking geldt ook, zij het in veel mindere mate, de veranderingen, door Hooft in het werk zijner jeugd gebracht. Tijdens zijn verblijf in Venetië schreef de twintig-jarige jonkman in den aanhef zijner Chanson à Madame:

Soo'ck heb gemint, en min, en ongetroost moet blijven,

K'en blasphemeer daerom, u o Cupido niet;

K'en sal de delicate Venus niet bekijven,

Noch oock niet de Godin oorsaeck van mijn verdriet.

Den purist Hooft die deze verzen later herlas, mishaagden de bastaardwoorden in het tweede en derde vers en hij wijzigde die derhalve aldus:

K'en laster u daerom jonge Cupido niet;
K'en sal de tedersachte Venus niet bekijven,

maar hij zag voorbij dat die uitheemsche praalwoorden toentertijd bij zijn wezen pasten als de pluimen op zijn hoed, als de groote strikken aan zijne kniebanden en de rozetten op zijne lage schoenen. In die zwierige bastaardwoorden schuilt een deel van den jongen Hooft, dat door een uitgever m.i. niet mag worden verwezen naar aanteekeningen, waar zij onmogelijk denzelfden indruk kunnen maken als wanneer zij in den tekst waren opgenomen.

In den fraaien beurtzang: ‘Galathea, siet, den dach comt aen!’ dien Hooft waarschijnlijk vóór 1603, dus omstreeks zijn 20^ste jaar, heeft gedicht, zien wij een minnaar en zijn liefje op het punt van scheiden na eene nachtelijke samenkomst. In de eerste redactie laat de dichter den Minnaar vragen:

Galathea, coom ick t'avont weer?

en het meisje antwoorden:

Och, mijn moeder mocht het hooren
En haer stooren,
Och, sij mocht het hooren, maer comt even seer.

Hoe aardig gevonden en schalk die laatste trek is, zal wel door ieder die eenig gevoel voor poëzie heeft, gevoeld worden. Dit lied is

[p. 156]

voor het eerst gedrukt in den bundel Apollo van het jaar 1615. De dichter was toen zeker een dozijn jaren ouder geworden, sinds een jaar of vijf getrouwd en niet meer dezelfde die eens Galathea zoo dartel had gemaakt. In de redactie van Apollo is het Galathea die vraagt: ‘komt ghy t'avoudt weêr?’ en de Minnaar die antwoordt:

Las! uw moeder moght het speuren,
En zich steuren.
Maer, zoo ghy's getroost zijt, ik koom even zeer.

Misschien was Galathea haar geestelijken vader nu wat te dartel en en meende hij beter te doen door dezen trek op rekening van den minnaar te zetten. Maar toch, de Hooft dien de nieuwe uitgave ons hier te zien geeft, schijnt mij een jaar of tien te oud voorgesteld.

Ik zou met meer zekerheid kunnen spreken, indien vast stond wanneer Hooft de eerste redactie van dezen beurtzang gewijsigd heeft. Het ligt voor de hand, te vermoeden dat hij zijne verzen heeft nagezien voordat hij ze afstond ter opneming in den bundel Apollo; doch zeker is dat volstrekt niet.

Het tegenovergestelde geval doet zich voor bij het weelderig liedje Dartelavondt. Dat lied is door Hooft zelf ‘en portefeuille’ gehouden; eerst Van Vloten gaf het uit in de bijlagen op Hooft's Brieven. Daar is de eerste redactie echter vrij wat minder dartel en weelderig dan de tweede. Van wanneer dagteekent die omwerking? Heeft de dichter eerst niet ten volle durven zeggen wat er aan zoete heugenissen in hem trilde? Heeft het door hem ontworpen beeld dier heugenissen hem in eersten aanleg niet geheel voldaan, zoodat hij zich kort daarop genoopt voelde het te wijzigen? Dat is zeker waarschijnlijker dan dat hij zulke wijzigingen b.v. tien jaar later zou hebben aangebracht. Maar zekerheid is ook hier niet te verkrijgen.

Prof. Kalff. De Gids, Jan. 1900.