Taal en Letteren. Jaargang 2

[p. 308]

Boekaankondiging.

Middelnederlandsch.

2. Karel ende Elegast, opnieuw uitgegeven door E.T. Kuiper (akademisch proefschrift). Amsterdam, van Kampen en Zoon, 1890. 169 in 8^o. - f 1.75.

3. Bijdrage tot de tekstcritiek van den Karel ende Elegast, door Dr. J. Bergsma. Groningen, Wolters, 1890. - 82 in klein 8^o - f 0.75.

Door een der beste mndl. gedichten voelden in denzelfden tijd twee jonge vakgenooten zich aangetrokken, om het op nieuw uit te geven; een van hen, Dr. Bergsma, heeft het ter wille van den ander, bij de ‘Bijdrage’ gelaten. Beiden hebben tot mijn genoegen het moeitevolle werk van den uitgever niet geschuwd, en geprobeerd de teksten systematisch te rangeeren, om een kritisch gebruik er van te kunnen maken; hoewel hiervoor nauwkeurige onderzoekingen tot het minutieuse toe, soms met weinig gevolg, behooren. De Nederlandsche philologen hebben vaak gevraagd: waarvoor al die moeite tegenover de onzekerheid van wat het geeft. En deze vraag heeft vrij wat reden. Als we tekstkritische onderzoekingen doen, komen we al gauw in verlegenheid: we weten niet in hoe ver wij een enkel handschrift met de tekstredactie, die in 't gemeen dit hs. dan vertegenwoordigen zou, kunnen vereenzelvigen. Zijn er aan meer handschriften plaats aan te wijzen, dan liggen er weer andere zwarigheden. Wij kunnen handschriften nader bij elkaar plaatsen omdat zij gemeenschappelijke fouten hebben of gelijkelijk met opzet veranderd zijn.

Maar wanneer hebben wij 't zeker met fouten en opzettelijke wijzigingen te doen? En kan de overeenstemming misschien niet toevallig wezen? Bijna altijd komen tegenover die combinaties, die aanleiding geven om de hss. op zekere manier te groepeeren, andere te staan, die klaarblijkelijk er mee strijden. Men moet, waar in den laatsten tijd vaker op gewezen is, op rekening van het toeval meer schrijven, dan men gewoonlijk doet. Het is toch ook waar dat menschen onder dezelfde omstandigheden vaak op dezelfde manier fouten en wijzigingen zullen maken. Toch, de zwarigheden mogen gewichtig blijven, zij mogen ons van dezen arbeid niet afhouden. De tekstkritiek is zekerder wanneer wij mechanisch over de juistheid van een lezing kunnen beslissen. Ook dan echter past voorzichtigheid. Wij hebben met menschenwerk te doen, en moeten aan allerlei wat mogelijk is, denken, en zoo iets laat zich maar niet zuiver mechanisch behandelen.

Van Karel en Elegast bezitten wij vier oude drukken; in hun groepeering stemmen beide uitgevers overeen. Ook denken zij gelijk over de fragmenten

[p. 309]

van 3 hss. en van een 4^e, dat als ‘vorlage’ van de rijnsche bewerking in Karl Meinet is te stellen; alleen neemt Bergsma aan dat M en K nader met elkaar in betrekking staan (p. 45), terwijl Kuiper dit ontkent (p. 60); de laatste heeft bepaald gelijk dat de aangewezen argumenten niet veel bewijzen. Zoo wil Bergsma ook (p. 27 v.) om onvoldoende redenen een nadere verwantschap tusschen de beide drukken B en C aannemen; waar bovendien in den opgestelde stamboom ten slotte, volstrekt geen plaats voor zou wezen. Maar ook Kuiper gaat wel eens mechanisch te werk, waar hij zijn oogen open moest houden. B.v. bij vs. 408. B D E K hebben ‘daer en dranc dore dat rode bloet’; in A C ontbreekt rode. Consequent naar het schema moest rode opgenomen; intusschen konden zooveel schrijvers als men wil, onafhankelijk van elkaar er toe komen het adjectief er bij te voegen, òf omdat zoo de uitdrukking meer zei, òf wel om de metrische bouw van een vers ‘daer en dranc dore dat bloet’. Mij komt het minder waarschijnlijk voor, dat het adjectief door twee schrijvers weggelaten zou worden. Meermalen kreeg Kuiper aan zijn schrijftafel een vernuftig idée, dat echter minder bij een in 't gemeen zoo eenvoudig en zoo volksaartig gedicht te pas kan gebracht; b.v. vs. 172 vv., waar hij over 't hoofd ziet dat twee schrijvers best onafhankelijk van elkaar er toe komen konden om ons in te voegen. Zoo gaan beiden meer naar het streng schematische te werk, waar ik anders dan Kuiper en Bergsma zou doen; wanneer b.v. de eerste twijfelt aan de richtige verzen 1105 v., alleen omdat zij in K niet voorkomen; en in vs. 457 den hollandschen vorm hiet voor heet laat staan. Daarentegen mag men, als men eenmaal gekozen heeft tusschen twee groepen, die kritisch gelijk van waarde zijn, zonder goeie reden niet inconsekwent worden. Hier feilt Kuiper nu en dan in. Dan heeft hij zijn variante lezingen niet overal met de gewenschte zorgvuldigheid aangegeven. Verder heeft hij niet altijd de goede gewoonte, de verbeteringen van zijn voorgangers met hun naam te teekenen.

De tekst is door beider arbeid veel beter geworden. Meestal komen natuurlijk beide heeren overeen in hun lezingen; zij stellen zich toch vrijwel gelijk voor hoe zich hun hss. verhouden. Waar zij van elkaar verschillen, heeft m.i. meestal Kuiper gelijk. Deze geeft nog verder menige voortreflijke verbetering; zoo dat we nu een eind verder zijn dan met Jonckbloets uitgave. Hoe willekeurig J. te werk ging, komt ook hier in 't volle licht. Hij blijft desniettemin een geniaal filoloog, die door zijn jongere landslui wel met wat meer heuschheid mocht erkend worden. Een andere vraag is, of wij Kuipers uitgave als de zaak afdoende, mogen beschouwen. Ik zei al dat mijn tekst vaak anders er uit zou zien. Er zijn nog andere gebreken, die zich laten verklaren uit nog ongenoegzame zaakkennis. Ondanks de bekwaamheid en den goeden wil van den uitgever, spijt het me ten slotte dat hij als beginner iets onder handen nam, waar we iets wat de zaak afdeed, mochten verwachten.

Een uitvoerige Inleiding gaat aan den tekst vooraf; die gaat hoofdzakelijk over de Elegastsage, en hare verschillende versies. Hoewel nauwelijks een

[p. 310]

der historisch-letterkundige vragen met zekerheid beantwoord wordt, mag aan deze studie den lof niet onthouden dat zij flink op de zaak ingaat. Alleen merk ik op dat de plaats op blz. 15 meegedeeld uit den middelduitschen tekst, wellicht verkeerd verstaan is, en geen oude mythologischen trek bewaart. Zou de ‘wunneclichen’ door de wolken dringende man niet de ‘maan’ wezen?

Bonn.

J. Franck.