|
| |
| |
| |
Tekstcritiek op Sinte Amands leven
door Eelco Verwijs.
Ieder die Blommaert's uitgave van Het Leven van Sinte Amand ter hand neemt, zal bij de lezing op menige plaats stooten die hem geheel onverstaanbaar is. Dikwijls is dit alleen te wijten aan de verkeerde interpunctie, die een geheel zuiveren tekst bedorven heeft en den lezer vaak op 't dwaalspoor brengt. Men denke zich dus vooral dáár de leesteekens weg, waar de tekst zwarigheden oplevert, en poge door een verplaatsing der teekens den waren zin te herstellen, en de duisterheid op te lossen. Onder mijne critiek heb ik enkele staaltjes, en wel de fraaiste, opgenomen, waar het alleen aan eene juiste interpunctie haperde. Elders is door den uitgever het Hs. verkeerd gelezen en daardoor de gezonde zin verminkt. Eindelijk is ook op vele plaatsen de tekst van het Hs. bedorven, en moest ik trachten de woorden van den schrijver te herstellen.
Daar ik het geheele gedicht aan eene doorloopende nalezing heb onderworpen, zijn ook een aantal verbeteringen opgenomen, die zeer zeker van weinig belang zijn en door iederen lezer kunnen gemaakt worden. Zoo ik ze mededeelde, was het alleen om der volledigheid wille, en meende ik het ook daarom te kunnen
| |
| |
doen, omdat ik met de bloote vermelding konde volstaan en elke toelichting overbodig was.
Dit is het geval bij de meeste: bij andere achtte ik eene kleine toelichting gewenscht, die ik evenwel zoo kort mogelijk heb gemaakt. Slechts bij enkele was eene iets breedere verklaring noodig; doch nergens was het van belang den ganschen loop van het hoe en waarom mede te deelen of de verbetering met bewijzen te staven.
Misschien vindt de lezer hier enkele plaatsen, die reeds elders besproken zijn. O.a. bij het behandelen van I, 718, zweefde het mij flauw voor den geest, dat die plaats reeds vroeger was behandeld. Wellicht is in een der jaargangen van den Taalgids of van onzen Bode door mijn vriend De Vries hier en daar eene emendatie op den Amand medegedeeld. Daar deze werken hier niet te mijner beschikking staan, kan ik er mij niet van vergewissen. Voor 't geval dat dit zoo mocht zijn, dulde men ze hier ter wille der volledigheid, en vergeve mij een onwillekeurig plagiaat. Na deze opmerkingen kunnen wij tot de behandeling der bedorven plaatsen overgaan.
I, 27:
Si hebbe beede so vele ghedaen
Met predickene ende ooc met pinen,
Datter Gods wet begonste scinen,
Ende si miraculen, die Onse Heere
Daer dede ghescien door haer eere,
So worder vele ghedoopd saen, enz.
Lees: Ende bi miraculen.
I, 52:
Balant die casteleyn, die dat vernam,
Ende battene ten etene saen
Mids sinen gheselle Sente Brandaen.
Lees: Mit sinen gheselle.
I, 337:
Aldus levende di menich jaer
In droefheden ende in allenden.
Lees: levedi.
I, 441:
Want ic in sorghen ben bevaen
Ende ontsie nu der sonden algader.
Lees: ontsie mi. Het ww. is hem ontsien, bevreesd zijn voor iets.
| |
| |
I, 481:
Hier up willic letten, dat verstaet,
Want es ons allen anegaet.
Lees: Wantet ons enz.
I, 552:
Dat een riet ontstaet die vlaghe,
Die hem toecommen groot ende zwaer,
Ende een groot boom die valt daer
Metten selven winde ter nedcr,
Ende ne mach niet upcommen weder:
(In deser manieren, so sprac Amand,)
Ben ic den riede ghelijc bicant.
Lees: In deser manieren,’ so sprac Amand,
‘Ben ic enz.
De geheele regel werd door Bl. ten onrechte als een tusschenzin beschouwd.
I, 595:
Binnen al den jare sach hi vier,
Lees: en sach hi vier.
I, 660:
Ic groete hu, goedertiere God,
Die van der ghebenedider maghet
Vriendelike ghewonden laghet,
Daer toe ghesoocht ende ghenoet.
Lees: ghevoet.
I, 698:
dat hi Jhesum Christum minne,
Bedu die minne eenparichede
Es voor Gode ghenoughelichede.
Lees: Bedi der minne eenparichede. Misschien in 't Hs. bedii (verg. vs. 4794: suse, lees siise).
I, 718: vlgg. Ten einde deze plaats wel te begrijpen zonder lange redeneeringen, is het geheele citaat voldoende.
Hem (Amande) gheviel up eenen dach,
Dat de bisscop, die sijns plach (de bisschop van Tours),
720[regelnummer]
Es ter cluse tote hem comen,
Ende bad hem, hebbic vernomen,
Te biddene Gode onsen Heere
Over eenen persoon, die zeere
Lach ende qual van ziecheden groot,
725[regelnummer]
Ende en conste leven no commen ter doot:
Dit was des helichs bisscops maech.
| |
| |
Die helighe Amand, die niet traech
Was, hevet vriendelike ghedaen
Sine bedinghe, ende alsoo saen
730[regelnummer]
Es die bisscop ten sieken commen,
Daer hi groot wonder heeft vernomen,
Want hi vantene al ghesond
Ende wel ghenesen. Te diere stond
Vraghede hi, hoe dat was ghesciet,
735[regelnummer]
Dat hi ware ghesont, ende hine liet
In zwaerer siecheden so bevaen.
Die man die andworde saen:
‘Recht nu ter tijt quam te mi
Een jonc man, ic en weet wie hi si,
740[regelnummer]
Ende streec sijn hand over minen lichame,
Ende ic ghenas van al der mesquame.
Doe ic worden was ghesond,
Seide hi mi selve metter mond,
Dat die bede van den helighen man,
745[regelnummer]
Die ghi selve spraket an,
Ende baed te biddene neerenstelike
Gode, onsen Heere van hemelryke,
Over mi, ende hevet verbeden mie:
750[regelnummer]
Woorden, vray ende waerachtich,
Ende dat die man voor Gode machtich
Es dien icx badt, dat es mi cond,
Want ic kende van hem den grond,
Heer icx hem bat, ende sijn helichede.’ -
755[regelnummer]
‘Dies gaen wi (die bisscop seide)
Ic sal hu leeden tote den man,
Daer alle doghet clevet an.’
In vs. 748 is ende overtollig. De bede van den heiligen man (vs. 744) ‘hevet verbeden mi’. Vs. 745 tot 747, en over mi in vs. 748, is tusschenzin. Men leze vs. 748 aldus:
Over mi, hevet verbeden mie.’
Hier houdt de genezene op met spreken, en de bisschop van Tours vervolgt. Men verbetere dus vs. 749 alzoo:
Die bisscop seide: ‘Ic kende die
Woorden vray ende waerachtich,
d.i. ik weet dat uwe woorden waar zijn; en hij gaat verder:
Ende dat die man voor Gode machtich
Es dien icx badt, dat es mi cond,
Want ic kende van hem den grond,
Eer icx hem bat, ende sijn helichede.
| |
| |
d.i. Ik wist dat Amand wegens zijne heiligheid bij God veelvermogend was. En de bisschop vervolgt hierop (men schrappe de aanhalingsteekens):
Dies gaen wi’, die bisscop seide,
‘Ic sal hu leeden tote den mau,
Daer alle doghet clevet an.’
I, 862:
Ghi sult uut deser clusen gaen,
Ende worden moonc ende gheselle
Met hem sevenen, die van der hellen
Vreese hebben, ende scuwen daer omme
Die weerelt quaet, niet als de domme,
Maer met vulmaecter penitencien sy;
Die een hier af heet Lieven.
Lees in vs. 858 ghesellen voor gheselle (Ghesellen met enen, zich met iemand vereenigen; verg. Oudemans, Bijdr. II, 560); en schrap in vs. 862 het woordje sy. Het rijm penitencien en Lieven is onzuiver. Men leze dus voor Lieven: Lievien, rijmende op penitencien.
I, 1014:
Nochtan begheerden dese mooncke achtre
El negheene ghestichten noch ander wachtere,
Want siere wel in waren bewaert.
Lees: achte (zij waren met hun achten: zie de vorige aant.), en wachte.
I, 1141:
Dies wert ic so groot in minen moede,
Ende met hooveerden so bevaen,
Dat ic gonen dede verstaen,
Die dienden minen heere ryke.
Lees: den gonen.
I, 1201:
Wat mach dan eenighe penitencie doghen,
Of si die sonden niet decken en moghen,
Entie ootmoedicheit wat soude so mi
Lees: Ghedoen.
I, 1270:
Hoe hi dit seide ende ander dinghen,
Bat hi daer naer sonderlinghe
Amande, dat hine varen liete.
Lees: Doe.
I, 1345:
Ghi sult kennen dat Messias,
Die onser alder behouder was,
Niewers omme daelde beneden,
Dan om onser alder salichede
| |
| |
Te verkeerne in blyscepen mede,
Ende wilder omme smaken die doot.
Lees: onsalichede, en in plaats van mede: groot, rijmende op doot.
I, 1353:
Dese epistele heeft Amand vonden,
Ende wert an meer tallen stonden
Wert hi ter weerelt levende doot
Lees: voertanmeer. Verg. Brab. Y. VI, 2189.
Dat alle die slote ende huse in desen
Brabant souden gheopent wesen,
Noch om sake gheenreleiden
Vortanmeer van Brabant sceiden.
Zie nog ald. II, 1670.
I, 1626:
Ay, die dit wel hebben ghehoort,
Spraken algader dese woort.
Lees: Sy.
I, 2102:
Amand, die Gode heeft ghebeden,
Den moghensten van alder stede,
Dat si hem die ghevanghene gaven,
Daer vant hise onghewillich ave.
Lees:
Amand bi Gode heeft ghebeden
I, 2385:
Ic bedancke nu uwer ghenaden,
Dat ghi uwe oetmoedichede doet, enz.
Lees: mi. Verg. II. 3095; Heelu 8671; Oudemans, Bijdr.
I, 2774 en 2775:
In den bouc van Wijsheden
Hebbic ghesien ende ghelesen mede,
Dat men herde wel mach merken
Van den meinsche an sine ghewerke,
Oft hi heeft consciencie goed,
Ende weder hi sod es ofte vroed,
Want die tonghe des wisen toghet wel,
Entie mond des dullen calt gheerne spel.
Al dierghelike de ooghen van Gode
Bescouwen gheerne sine ghebode,
Wand die tonghe des beden es een
Hout des levens, verstaet mijn meen.
Lees in vs. 2774: sine boden, en in vs. 2775: des vroeden. Zie Spr. 15, 3, 4, en verg. vs 2787 vlgg.:
Maer die vroede heeft taller stond
Sine tonge bedwonghen in sinen mond,
| |
| |
So dat so niet can vulbringhen
Dan duecht ende goede dingben;
Ende dit es ontfanghen ende ghesien van Gode,
Ende hi maecter af sine boden,
Die den lieden exemple gheven,
Ende maecter af, dat es bescreven,
Een houd des levens, daer men mede
Comt ter euwigher salichede.
Nu moghen wi werken (l. merken) allegader,
Dat Amand, dese helighe Vader,
Een van den vroeden gherekent sy.
I, 3031:
Vrient, de Heere die lied (d.i. leed) de doot,
....................................
Die heeft hi ghenesen alleene.
Lees: heefti, d.i. heeft di.
I, 3065:
Hi, die was een minlic bode,
Ende wilde Christuse verhooren niet.
Lees: En.
I, 3085:
Ende weet dat doe niet langhe weke
Die van Corteryke ende senden schiere
Lees: en.
I, 3194:
So dat hi eere stede quam ghehend,
Die men Sente Jorijs in Distele noomt,
Ende het voort, ie wille ghijt goomt,
Staet een kerke in Sente Amands name.
Lees: bet voort, d.i. verder op.
I, 3263:
eenighe..................
Die so vaste in de bande laghen
Ende int strec van den viand,
Dat si ne mochten, si n becand,
Niet ghenoughen hem ter doghed.
Lees: ghevoughen
I, 3312:
Ghi goede lieden, meerct bi avijs
Die doghet ende die voorsienichede
............................
Van Jhesum Christum, die mi behoet
De uitgever laat den regel open ten bewijze dat er een vers ontbreekt. Of ook in 't Hs. de regel is opengelaten, daarover geeft de uitgave natuurlijk geen uitsluitsel. Lezen wij eenige verzen verder en wij krijgen licht. Vs. 3347 vlgg.:
| |
| |
Met dien stond hi up al ghesond,
Ende riep om doopsele, si hu cont,
Ende die grondeloose ontfaermichede,
Ende doe riep tfolc al te gader:
‘Helpt ons om doopsel, helich vader!’
Vs. 3349, waarop geen rijmregel volgt, hoort hier eenvoudig niet, maar op de plaats van vs. 3312, waar men leze:
Die doghet ende die voorsienichede,
Ende die grondeloose ontfaermichede.
Zoo de uitgevers de goede gewoonte hadden het getal der folio's en kolommen van 't Hs. in margine bij den tekst te plaatsen, 't zou ons waarschijnlijk blijken, dat vs. 3349 onderaan eene kolom staat, en bij vs. 3312 een verwijzingsteeken naar het later aan den voet der kolom opgenomen vers. Is dit niet het geval, dan is 't Hs. van den Amand gekopiëerd naar een zoodanig, en heeft de afschrijver vs. 3312 opengelaten, omdat hij merkte dat de rijmregel er aan ontbrak, en gedachteloos den regel aan den voet der kolom, waarbij hij den aanwijzer over 't hoofd zag, op de verkeerde plaats ingelascht.
I, 3485:
Dattu niet ghesciet als mi.
Lees: Datti, in 't Hs. misschien Dattii. Verg. de verbetering op I, 698.
I, 3662:
Nu, helich Cruce, ic gheve mi
In die bescermenesse nu voordan.
Lees: dine.
I, 3803:
Want dat hem Bave dese pine
Dede, ne was om gheene sake
Dan dat hi, in warer sprake,
Sijn goet roeven ende onthouden.
Lees: hi soude.
I, 3961:
Ende voort hoe hi hem te wetene dede
Haerrer beeder leven ende seide.
Lees: sede.
I, 4123:
Daer hi dus seide, als ic versta;
Ende sekerlike het es waer,
Van vul van gracien was so daer.
Lees: Want.
| |
| |
I, 4279:
Dus meersde Gods wet talre stond
Bi desen name vader cont.
Lees: vader namecont. Verg. I, 1111, 2503, 3829 en Taalzuiv. bl. 168.
I, 4362:
Dies willic souken mine salichede
Ende penitencie doen, daer ic mede
Lees: ghenoughe.
I, 4387:
Ooc heeft hi gheseit in rechter soen
Den priester te sine in sine stede.
Lees: gheset, d.i. gesteld.
I, 4404:
Daer heeft Amand hem ghegheven
Oflaet van sonden, up dat hi moet
Hem doen doopen, ende voordan goet
Kerstijn gheloove blive goed ende ghestade.
Men zal wel moeten lezen:
Kerstijn blive ende ghestade.
Gheloove is hier geheel overtollig, daar er niet van 't Christelijk geloof, maar van Bave sprake is.
I, 4557:
die lichame die moete vromen
Den hoofde van dies hi vermach,
Ende niet rusten nacht no dach,
Maer altoos staen tes hoofts ghebode.
Deser ghelike, side van Gode,
Sculdich uwen heere te sine.
Lees: Deser ghelike sidi van Gode. De beide kom ma's schrappe men.
I, 4580:
die handen, die tallen stond
Spise ende dranc draghen ter mond,
Ende justineerent thooft daer bi.
Lees: sustineeren.
I, 4614:
So mooghdi met mi gheraken,
Entie groote blyscip smaken
Van den soeten ryke hier neven,
Daerne die inghelen met sanghe loven.
Lees: boven, als reeds genoegzaam door 't rijm wordt aangewezen.
| |
| |
I, 4914:
Als Amand dit vul hadde gheseit,
Viel hem Gheertruut up die voete,
Ende bat hem om rechte boete
Te ghecrighene, ende mede
Om trechte van den kerstinhede
Lees: hebbene.
I, 4973:
Amand, die ansach dit leven,
Dat die vrouwen hadden upghegheven,
Ghenoughde hem wel te maten.
Lees: upgheheven, en verg. 5820:
So ghestadelike hebben upgheheven
Een leven upheffen is: een leven aanvangen. Zie nog I, 5820, II, 255, 1225, 1259.
I, 4985:
Daer was hi vriendelike ontfaen,
Ende Amand heeft verhaelt
Sine glose ende sijn dinken.
Voeg na verhaelt het woord saen in den tekst, dat zeker in de pen des afschrijvers is gebleven.
I, 4998:
Dat sose corrigierde wel,
Ende hadso danne niet de macht,
So wildic met miere cracht
Selve upperreghent sal wesen,
Of die na mi commen na desen.
Lees: al.
I, 5047:
Doe coren si abdesse bi desen
Gheertruden, diet noode wilde wesen,
Maer dat sijt alle ghemeene
Haer baden groot ende cleene.
Ende die bisscop die wildese saen.
Lees: wiedese, d.i. wijdde haar.
I, 5055:
Want en staet up desen dach
Gheen clooster van vrouwen bet voorsien
Dan segghen mach van dien.
Lees: Dan men segghen.
I, 5222. In het Koningsspel is in het aangehaalde vers de
| |
| |
tekst wel is waar onberispelijk, maar door den uitgever de zin geheel en al onverstaanbaar gemaakt. Adeltruut, de koningin van 't spel, legt elk eene vraag voor, en richt zich aldus tot de abdis:
5215[regelnummer]
‘Vrouwe abdesse, nu berecht mi,
Wat saken meest te prisene sy
Van der minnen in elke stede?’ -
‘Coninghinne, dat es Ootmoedichede,
Daer men bi eerst te boven comt’ -
5220[regelnummer]
‘Nu biddic hu dat ghi mi noemt
Exemple, ende doet verstaen,
B[i] welker redenen, als ontfaen
Maria hadde de boodscip scoone,’
Sprac dabdesse, ‘huten troone,
5225[regelnummer]
Bi den inghel, die van den vader quam,
Die dus seide, als ic vernam:
Dominus tecum, et cetera,
So andwoorde Maria, verstaet mi:
Fiat michi secundum verbum tuum.
In desen woorden was so niet dom,
Want soere in tooghde ootmoedichede,
Ende ontfinc een kint daer mede,
5235[regelnummer]
Twelke vulbrocht heeft die minne,
Onghegront van allen sinnen.’
- ‘Vrouwe: ghi hebt mi wel betaelt.’ enz.
Het laatste vers moet door de koningin gesproken zijn, die de abdis voor het gegeven antwoord dank zegt. In vs. 5220 begint de koningin hare vraag; in vers 5224 is reeds de abdis aan 't woord; maar wanneer deze begint te spreken, moet ons volgens de uitgave een raadsel zijn. Met eene kleine verandering is alles in orde. Lezen we aldus:
‘Nu biddic hu dat ghi mi noemt
Exemple, ende doet verstaen
Bi welker redenen.’ - ‘Als ontfaen
Maria hadde de boodscip scoone,’
I, 5378:
Tbeghinsel ende tfondament
Van salicheden, si hu bekent,
Ende van alder vroetscip mede,
Es God de minne in elke stede
Ende te ontsiene sine wrake.
Lees: te minne.
| |
| |
I, 5471:
Ende diet profijt des lands ende stede
Minde, ende ooc de kerstine wet
Boven allen saken jonste bet.
Dat hi dede eenighen anderen gheloove.
Lees: Dan.
I, 5502:
Voort dede hi, die men mach loven,
Afscheeren hem selven al sijn haer.
Lees: dies.
I, 5612:
Voort moetti onderlinghe draghen
Lees: Noyale, 't gewone woord.
Zie nog Esm. 833; Glor. 67; Lantsl. 535, en verder Van Vr. en v.M. Gloss. Oudemans; Bijdr. IV, 616.
I, 5660:
Plach hi daer men af mach sien.
Noch vele teekine sijn van dien,
Binnen den cloostre oft daer omtrent.
Lees, met geheel veranderde interpunctie:
Plach hi, daer men af mach sien
Noch vele teekine, die sijn van dien
Binnen den clooster oft daer omtrent.
I, 5666:
Waer bi so desen name ontfinc
Willic u segghen, ende ware dinc.
Lees: in ware dinc, d.i. in waarheid, welke uitdrukking men ook vindt II, 5089, verg. 5148.
I, 5835:
Haddic uwe broeders overghesien
Ende ghemerct, ofte hem iet messcien
Mach, dies ic beletten conste,
Dan makic weder mine woenste
Lees: Hebbic.
I, 5917:
(Amand) ghinc so verre dat hi ter stede
Van Ghend naecte harde naer,
Midsgaders Baven, die mede daer
Quam, ende wilde vulcomen al
Amands wille groot ende smal.
Dus quamen si te Ghend binnen,
Daer si ontfaen waren met minnen,
Ende Amand leedde boven saen
Tsente Pieters clooster, daer si ontfaen
| |
| |
Dat in boven de eigennaam Baven schuilt, gevoelt ieder. 't Is meer dan een raadsel dat een uitgever zoo'n onzin heeft kunnen doen drukken.
II, 148:
Wie in Gods dienst niet en es traghe,
Dat hi gheerne ter keerken gaet,
Oft ten pardoene om aflaet,
Of den aermen deelt sijn goet,
Oft te sermoenen stelt sinen moet,
Oft in eenighe duechtdachtichede,
Hi meester altoos in gracien mede.
Lees: meerster, van meersen, vermeerderen. Verg. vs. 135 vlgg.:
Het es dicken wel bevonden,
Dat die meinsche tallen stonden
Meerst in gracien als hi hem gheeft
In weldoene ende in duechden leeft.
II, 288:
sine gratie blive in mi vast,
So dat ic ontstaen moghe tlast,
Dies ic hier an hebbe ghenomen;
Want ic ne doet door negheene vrome
Van mieden no van erdschen goede,
Maer om te stellene mine moede
In cortinghen van der Scriftueren,
Ende dat hem niement teenigher huere
Daer bi exemple nemen mochte,
Die teewelike leven daer bi sochte.
Lees: iement, dat in 't Hs. zeker met de aspiratie (hiement) geschreven staat. Verg. de Aant. bij II, 1985.
II, 380:
Ende hi sprac groot onghenouch
Up Baven, ende scaltene seere.
Lees: onghevouch.
II, 450:
Dat sonder redene was dat ic fel
In begrype te huwaert was:
Dies ware ic verloren ende ware door das,
Verlost hebt huter deemsterhede.
Ik ware verloren en het zou zijn doordat gij mij verlost hebt uit de helsche pijn!
Lees natuurlijk: en ware, ware het niet dat enz.
II, 465 vlgg.:
[Si] brochten hem chiereit menichfout,
Ende van hate ende drancke als ghewout,
Die hi ontfinc cleene ghenouchte,
| |
| |
Want het en was niet sine behoufte,
Ende bat hemlieden dat si niet meer
Daerna quamen, want si hem seer
Sine herte maecten met harer weelden.
Ooc was hi die gone die niet ne hilde,
Maer hi seide hemlieden sonder sy,
Dat huten clooster souden gaen hy,
Lees in vs. 465: Dies, in vs. 470: heelde, en in vs. 472: soude. Zoo ook in vs. 515:
Dat hi der stede reverencie daden,
dade voor daden
II, 524:
Vrienden ons heeren, door uwen wille
Sal ic gheerne bliven stille
Bi hu lieden, omdat ic hope,
Dat ghi te meer sonderlike drope
Quite sult werden, ende voort an
Sult wachten van sonden te meer dan.
Lees: tameer sondeliker. Over tameer zie Limb. Gloss.; Rein. Gloss.; Rose 11289; over drope Oudemans, Bijdr. II, 160; Nat. Bl. XII, 1405.
II, 547:
Hoe die bode dit hadde gheseit
Gaf hi eene lettere ghereyt
Lees: Doe, en verg. de aant. bij I, 1270.
II, 554:
Als hi vernam watter in stoet
So nam orlof die heere goet
An alle de ghene van der stede,
Ende es commen wel ghereden
Te Ghend in Vlaenderenlant.
Lees: gherede. Wel gherede is weldra.
II, 585 vlgg.:
Dies hadde Amand blyscip groot,
Ende seide aldus sonder ghenoot:
‘Helich man, hoe sijn die dinghen,
Dat ghi hier maect uwe woeninghen,
Ende laet uwen elooster varen,
Door minen wille wilt dit sparen,
Ende keert met mi in uwen clooster,
Want het es vreeselike te siene
In ordenen ghebonden vast,
Ende danne daer hute te werdene gast.
| |
| |
Hoe seggen sonder ghenoot toegaat, is zeker ieder een raadsel. Voorts merke men op, dat vs. 591 en 592 niet rijmen. Ik lees aldus:
Ende seide aldus: Sonder ghenoot
Helich man, hoe sijn die dinghen,
Dat ghi hier maect uwe woeninghen,
Ende laet uwen clooster varen?
Door minen wille wilt dit sparen,
Ende keert met mi in uwe ordine,
Want het es vreeselike te sine
In ordenen ghebonden vast, enz.
Toen de droomerige copiïst ordine moest schrijven, dwaalden zijne oogen bij ongeluk af naar het woord clooster in vers 589.
II, 976:
Ende wijsde tfole so ende leerden,
Dat si an Christuse hoorden.
Lees, als natuurlijk is: keerden.
II, 1158:
Ende nu hebbic te deser stont
Wel ghehadt, dat si hu cont,
Wat miere herten begheeren mach,
Du hu moete bliven up elken dach
Gods gracie meersende talre tijt.
Lees: Dies.
II, 1298:
Als die duvel dit verstoet
Wert hi bescaemt in den moet,
Ende ne mochte niet ghedooghen
Dan lachter, ende es ghevloghen
Lees: Den.
II, 1346:
Dat Bave, die heere, was de gone,
Die hem altoos was ghewone
Van ledicheden te wachtene seere,
Ende sochte ootmoedicheit van onsen Heere.
Lees: an. In de middeleeuwen sprak men van iets soeken aen enen. Zie Mnl. Wdb. I, 51. Zoo leze men ook I, 554: Ic hope an onsen Heere, voor: in onsen Heere.
II, 1395:
Bade hi hem door sine mesdade,
Dat hine als eenen dief begaedde,
| |
| |
Scoorde sijn haer, bonde sijn hande,
Ende leeddene te siere scande
Lees: Score, en verg. vs. 1407: Hi scoer eerst sijn haer als eenen sot.
II, 1414:
In eenen bloc moestine staen daer.
Lees: slaen, en verg. vs. 1398:
In eenen stoc leyde met beeden voeten.
II, 1487:
So datter somighe tote hem quamen,
Ende argumente jeghen hem namen,
Maer emmer bleef hi een te boven.
Lees: hem.
II, 1509:
Daer hi ontfaen was met minnen
Van sinen lieden, daer hi an vaert
Nam wat hem te doene staet.
Lees in plaats van vaert: raet, als het rijm reeds genoegzaam uitwijst.
II, 1658:
Maer die niement en spaert, dats die doot,
Quam toter vrouwen ende haeldese daer,
Dies Arnoud rouwe heeft ontfaen.
Lees: daen, rijmende op ontfaen.
II, 1826:
Mettie hi sinen ganc nam.
Lees: Mettien.
II, 1859:
Dies sciet hi van daer te heer.
Lees insgelijks daen, als in vs. 1658.
II, 1874:
Amand sprac doe al, de vroede.
Lees: als de vroede.
II, 1980:
Maer als hi hadde verstaen wel
Wie si waren, die kerstine goede,
Ende van Amands ghestaden moede,
Dat hi so ghestadich ware,
Dat hi hem reverencie dare.
Lees: Deet of daet.
II, 1985:
Maer Amande dedi boven al
Eere ende weerdichede niet smal,
Ende seide: waert dat hem niet ghebrake,
Men sout hem beteren in warer saken.
| |
| |
Lees: hiet, d.i. iet, met de bij onzen schrijver gewone aspiratie. Verg. II, 288.
II, 2431:
Voort leert ons van duchten crachtich
Sente Jan Baptiste die helighen man,
Die ons eerst doopsel bracht an,
Int Nieuwe Testament ghegheven,
Dacr hi exemple heeft ghegheven, enz.
Lees in vs. 2428: van duechden, in vs. 2331: verheven, epitheton van Nieuwe Testament; en in vs. 2432: helighe.
II, 2599:
Hadde hy Gods sone gheweest,
Van der doot ware hi ghenesen.
Lees: ghewesen, als ook 't rijm uitwijst.
II, 2686:
Een clooster, die nu es maer,
Want hiere nu begraven leyt
Selve die men haer prijs gheeft.
Lees: Selve, dies.
II, 2851:
Ooc wasser die mede bisscop Arnoud.
Lees: mede die.
II, 3096:
Hier omme, helich heere mijn,
So bedancke ic mi uwer ghenaden,
Ende wille lesen vrouch ende spade
Hu knecht ende hu dienstman.
Lees: wesen.
II, 3099:
Ende herde wel verstont bediet,
Sone lette hi langher niet.
Lees: dbediet.
II, 3173:
Ende wert bi siere saligher leere
So vul van ons Heeren minne,
Dat al sijn herte ende sine sinne
Waren ghenoucht in penitencien.
Lees: ghevoucht.
II, 3206:
Wildi huwes selves sijn behoeder,
Ende omme hemelryke pooghen,
Ghi moest onweerdde hier ghedooghen;
Ooc moetti armoede dooghen mede.
Lees: moet.
| |
| |
II, 3285:
Ic bidde Gode dat hi gheleeden
Hu moete waerwaert dat ghy sijt.
Jeghen uwen wille te deser tijt
Ne willic hu altoos houden niet.
Lees: waerwaert dat ghy tijt, d.i. heengaat. De dichter had kunnen schrijven: waer ghy sijt; maar de toevoeging van waert vordert een ww. van beweging.
II, 3413:
Doch dede Amand vele beden,
Dat die coninc sende ter steden
Van Roome an onsen eerdschen vader.
Lees: so vele.
II, 3456:
Trect daerwaert alst hu voughet
Ende hu niet langher hier ghevoughet.
Lees: ghenoughet.
II, 3630:
Want ghi recht fondament ghesijn
Hebt, daer wi omme ghepijnt
Daden ende exemple sochten.
Lees: ghepijn.
II, 3636:
Met desen wert den abdt so wee
Van rauwen, dat hi sprac nemmeer,
Maer wert bitter like weenende,
Claghende Gode van hemelryke.
Lees in vs. 3636: nemmee, en keer in vs. 3637 de woorden om: weenende bitterlike.
II, 3787:
Want wistic yet dat hu ghenoughen
Mochte, ic souder mi toe voughen
Om te bringhene uwen wille.
Lees: vulbringhene.
II, 3824:
Als Bave dese bedinghe hadde ghehent,
Heeft Christus Sente Michiel ghesent
Ende een deel inghelen met scoonen sanghe,
Die dus sprac sonderlinghe.
Lees: sonderlanghe.
II, 4066:
Die hier cort sal ghehende
Die cleedere, daer men minen lichame
Lees: ghehenden, d.i. ter hand stellen.
| |
| |
Verg. Lanc. II, 11487, 26291.
II, 4256:
Also dit verhoorde, in grooten weene
Ende Adeltruut te diere stat
Commen was, die weenden zeere.
Lees: Adeltruut die te d.s.
II, 4303:
Ten hende so gaf hy haer huere,
Ende gaf also wel elcken man,
Die te vespertide ghinc an,
Als die ghestaen hadde den dach alduere
In sinen neersteghen labuere.
Lees: also veel.
II, 4508:
Ende gavent den coninc up met dien
Mede te doene sinen wille voorwaer,
Dies ie eenen dach maecte daer
Bi rade van Amande den heere.
Lees: hi.
II, 4550:
Daer uwe siele sal ontfaen
Loon van dies ghi hebt ont ghedaen.
Lees: hebt ghedaen. De schrijver herhaalde ont, bij vergissing. met ontfaen uit den vorigen regel.
II, 4859:
Al es in deser manieren doot,
Gods ontfaermicheit es so groot,
Datse niement can ghegronden.
Lees: es hi, t.w. ‘sijns broeders kint,’ verg. vs. 4844 vlgg.
II, 5028:
Ten daghe dat hi predicken soude,
Quamen ten clooster jonc ende houde
Om te hoorne den bisscop goed,
Die welke quam met grooter ootmoet
Omme tfole te instrueerne
Ende baer salicheit te leerne.
Die abt ende tghemeene convent,
Om te hoorne die salighe leere
Van Amande den helighen heere.
Hier ontbreekt een regel, die moet rijmen op convent. Men kan dien aldus invullen:
II, 5049:
Ende dat wy ooc vooren senden
Boden, die onser comste ghewoughen
Voor Gode ende onse herberghe besloughe.
| |
| |
Lees: besloughen. Die herberghe beslaen, is de herberg bestellen, bespreken. Zie Oorl. v. Albr.
II, 5089:
Deerste bode es, in waerer dinc,
Dat du suls gheven eenen pennync
Den aermen, nu hoort wat ic scrive,
Binnen dinen ghesonden live:
Het ware Gode vele bet comen
Dan du eenen hoop gouds hads gheuomen,
Die toten hemele soude slaen,
Ende dien ghedeelt, wilt mi verstaen,
Alstune nemmeer mochs orbueren.
Exemple willic hu verclaren:
Wat maecht mi scaden als ic bem doot:
Des goeds hebbic gheenen noot.
Lees in vs. 5096: orbaeren, om het rijm, en in 5099:
Wat macht mi scaden? Als ic bem doot,
Des goeds hebbic gheenen noot.
II, 5192:
Ne jugiert niet uwen evenkerstin,
Want hout dat over waerheit fijn:
Sulc regiment wert hu ghegheven,
Als ghi jugiert in hu leven
Uwen hevenkerstin, hout hu daer an.
Lees: jugement.
II, 5215:
Tachtste point dat hu bejaghen
Sal ic hu tooghen properlike,
Gods vrienscip saelt van hemelryke,
Verstaet, ic sals hu maken vroet.
Vs. 5216 en 5217 staan in verkeerde volgorde. Lees:
Tachtste point dat hu bejaghen
Gods vrienscip sal van hemelryke,
Sal ic hu tooghen properlike.
II, 5224:
Dat sal hu meer commen te staden
Dan het soude dat voor hu baden
Die moeder Gods ende alt covent
Van hemelryke cleene ende groot.
De twee laatste regels rijmen niet. Lees:
Die moeder Gods ende tcovent ghemene
Van hemelryke groot ende clene.
| |
| |
Verg. vs. 5027: tghemeene convent, en inzonderheid vs. 5682:
Diere alle quamen groot ende eleene.
II, 5240:
Ende ghiere an sturttet tallen tiden
Hu bloet elkes daghelike.
Lees: elker daghelike. Verg. Lanc. II, 24483; IV, 10146, Rose 4959.
II, 5364:
Want al dat lijf hadde groot ende smal
Es metter doot commen ten hende,
So dat elc in hem mach venden,
Dat natuere heerscht ziechede,
Ende es een vermanen der doot mede.
Lees: heescht, d.i. eischt. De natuur vordert het ziek zijn als een aanmaning vóór den dood. Verg. vs. 5350 vlgg., inzonderheid vs. 5355: Dat natuere siec moet wesen.
II, 5428:
Ende hi troostese dan so wel,
Dat si haer dooghen al vergaten,
Ende stelden hem in rechter maten,
So dat hi voort an by desen
Te bet in rusten moesten wesen.
Lees: si, t, w. zij, die ‘in eenighe sake tonrusten ende tonghemake’ waren (vs. 5423).
II, 5527:
Een heere, wies volc dat es so fier
Ende in quaetheden so verbout,
Dat van den heere niet en hout
Hunt der ontfaermicheit die sy kinnen,
Die hy draghet in sijn sinnen,
Ende laetse onghecastiet bi desen,
Dit mach wel rechte sotheit wesen.
Lees: an. Houden an enen, iemand aanhangen. Verg. Kil. houden, aenhouden met iemanden; en Oudemans, Bijdr. III, 172.
II, 5553:
Dus ne eyst niet dan sothede
Ontfaernesse sonder gherechtichede.
Lees: Ontfaermnesse.
II, 5558:
Den utersten daghe sal vulcomen
Lees: Ten.
| |
| |
II, 5834 vlgg. is eene vertaling van den lofzang van Simeon.
Nu laetstu dinen knecht, Heere,
Na dinen woorden in vreden voortmeere,
Want ghesien hebben te hant
Want taenschijn al des volkes nu,
Een licht tote compareringhen der diede,
Ende ter glorien van Israel den lieden.
Lees in vs. 5837 vlgg.:
Voor taenschijn al des volkes nu
Een licht tote compareringhen der liede,
Ende ter glorien van Israel den diede.
In eene bijna gelijkluidende vertaling van dezen lofzang, voorkomende in de N.W. der M.v. Ned. Letterk. V, 1, 215, is een verschil in de laatste vier verzen.
Vore alle des volx anscijn
Een licht, doppenbarinc der liede,
Entie glorie van Israelseen diede.
In eene proza-vertaling (Vad. Mus. II, 420) heet het: ‘dine salicheit, die du bereet hebs vore alle des volx ansichte, licht der heydenen vertoghinghe.’
Compareringhe beteekent verlichting, afgeleid van comparēre, dat in het licht verschijnen, voorhanden zijn beteekent.
II, 5858:
Amand, die dit wel verstont,
Danctes Gode met grooter ootmoet.
Lees: verstoet, om het rijm.
II, 6063:
Dusdanen betaemde dat hi soude sijn
Onse bisscop helich ende fijn,
Onnoosel ende onbesmet mede,
Ende ofghetrocken van den sonden seden.
Lees: der.
| |
| |
II, 6201:
Ende ghi moet sijn ghelijc dien
Die ontbeidende sijn haers heeren,
Welken tijt dat hi sal bekeeren
Van der brulocht, dat alsi commen
Sal, ende hurten dat hem vromen
Dat sy hem haestelike ontoen.
Lees met veranderde interpunctie:
Sal ende hurten, dat hem sal vromen.
d.i. dat het hun voordeel doen zal.
II, 6211:
Ende als hi danne commen sal
Van der brulocht, sone wert niet smal
Die vrome, dien hijs sal ontfaen.
Om dat hi onlangbe liet staen.
Lees: hine, t.w. den bruidegom.
II, 6257:
Het es dat elc van sonden vry
Moet wesen, sal hi moghen met rechte
Gods dienst annemen of verplechte
Eenighen dienst die hem toebehoort.
Lees: verplechten, d.i. op zich nemen, bezorgen. Verg. 6079.
Hiermede heb ik mijne taak volbracht, doch voeg er de niet overbodige aanmerking bij: Cetera corrigat benevolus lector.
Menton, April 1874. |
|
Auteursrechtvrij