De taal- en letterbode. Jaargang 5

Veluwsch (Uddelsch) taaleigen.
Eene aanteekening van A. Aarsen.

Afschriiven, het plaatsen van iemands naam in 't register der overledenen door den ambtenaar van den burgerlijken stand; wat elders, van een doode gesproken, aangeven heet, drukt 't Veluwsch spraakgebruik uit met de expressie: die of die te laten afschriiven. Anschriiven, de aangifte bij geboorte. Arfhuus, verkooping van een inboedel, onverschillig door sterfgeval of om eenige andere reden; elders boelhuis. Ate, gerritje. Ben, mand. Bleesem, de bovenste helft van een schoof of garf koren; als de

[p. 69]

bleesem zwaar is, zegt een Veluwsch spreekwoord, schiet de rogge goed. Boekent, boekweit. Bojen, bod, boodschap doen. Berichten, aanzeggen, ook verzoeken. Bol, stier; elders spil. Bolle, broodje. Bollig, naar den stier verlangende, van koeien gesproken; elders spillig. Botsen, het heen en weer schudden op een stoel met een klein kind om 't in slaap te krijgen. Brugge, boterham, ook dubbelstuk; 't is een geboterde sneê roggebrood op een dito kleinrogge; zie bij dat woord. Dartel, hommel of werkbij. Deern, dochter, ook meid. Deken, het dak op een boerenhuis, 't zij van riet, stroo of heide. Dood ende weg, overleden. Dôwagen, lijkwagen. Emt, eemt, eemte, mier. Fluus, fluis, de geschoren vacht van een schaap, ook een moeras. Gad, de onderste helft van een garf. Ganzenvel, kippenvel. Garf, schoof. Garst, tien bij elkander op den akker te drogen staande roggegarven; van de boekweit maken vier garven een garst. Geer, uier; van een bijzonder groot geer wordt gezegd: ‘wat hef die koe 'n mooi spul van onder!’ Gliën, glijen, glimmen. Gorrig, slim, gevaarlijk ziek. Grammiterig, lastig, akelig, naar, kwaad, vervelend, en dat alles in de (n + 1)^e macht. Griinnig, kwaadheid op iemand door woorden of daden toonen. Grootsch, buitengewoon goed, bevriend met iemand, op den besten voet met elkander leven en omgaan, als wel 't geval is met buren en opgroeiende jongens en deerns; zie schrijvers stukje ‘Vrijen op de Veluwe’, Oude Tijd, 1873. Haren, 't scherpen van de sikkel of zicht, evenwel niet op den slijpsteen, maar met den bilhamer en den wetsteen. Hilde, de zolder boven den koestal. Houten, 't hakken en kloppen en schillen van 't akkermaalshout in de Meimaand, ook meibosch. Immeker, bijenhouder, ook biiman. Joaje, jaje, janna, jannetje. Keesem, flauw. Keu, jong varken; elders big. Kloar, schoon, helder, zindelijk. Kleinrogge, een baksel van 't fijne, van de bloem uit de gemalen rogge; elders stoete of wegge. Klier, de halsboord van een hemd. Kolder, een kort over de heupen hangend vrouwenjak van serge, laken of eenige andere dikke wollen stof met uitgesneden panden en twee of

[p. 70]

drie knoopjes van achteren tot steun van de schulks- of boezelaarsbanden. Koppel, oprijgsel, opnaaisel. Kortelingen, geschild eikenhout, maar te krom en te dun om koopmanswaar te wezen; uitschot, ook spulken. Krematiek. rheumatiek. Kroplap, een katoenen bekleedsel voor borst en rug, zonder mouwen, dat de vrouwen dragen. Kuum, bedaard, ter neêr geslagen. Lak, laf; lakke botter is boter zonder zout. Leed, kwaad, spijtig. Leeïgheid, nijdigheid, wraakneming. Lemmer, zwak. Lid, deksel. Looperii, diarrhée. Lunt, lunte, een bos stroo. Meeg, meid. Meer, merrie. Melk, de hom van een visch. Mot, molm. Muie, zacht, week, van vrouwenborsten gesproken. Nat, zjeu, saus bij het eten. Niidsch, nijdig, buitengewoon kwaad. Piepels, aardappelen. Pirken, perziken. Platte peters, tuinboonen; elders groote of boerenboonen. Reeîg, naar den bok verlangende, van geiten gesproken, ook runnig. Reurom, roerom, een mengsel meel met 't noodige spek, aan dobbelsteenen gesneden, onder het roeren in de koekenpan gaar gebakken. Riibelen, beven. Riipen, vriezen: 't riipt miseroabel, 't vriest hard. Roodgrond, roodvonk. Runnen, hard loopen. Schaar, scharen, stukjes gebroken aardewerk; elders scherf, scherven; 't breken van een bord, melkkan of iets anders heet op de Veluwe scharen maken; de scharen zelve dienen tot speelgoed voor de kinderen; er zijn er die een verzameling hebben van wat ben je me. Schaatsen, schaatsen rijden. Schelharst, varkensribben; elders karbonade. Schouw, woest, ongeregeld; 't geet er in Spanje schouw langs mit de konink vort is, zegt de Veluwnaar. Schroa, mager, ook zuinig. Schink, schinke, ham. Selve, salie. Slee, voos tusschen de tanden; ook mispel. Smacht, een aan den kop van een zaadberg hangend bekleedsel, dat, van stroo gevlochten, de garven tegen regen en sneeuw beveiligen moet. Smouten, smelten. Sneeg, fraai, mooi, prachtig. Sprikken, fijn dood hout, dunne takken. Sprokken, grof dood hout, van de boomen gevallen of er af getrokken; alzoo dikke takken. Steê, plaats, zitplaats, ook pijn, pijnlijke aandoening in de uitdrukkingen: ‘vol steeën zitten’ en, ‘dat hef 'n verkeerde steê ezet.’ In 't laatste

[p. 71]

geval is 't meer zielepijn, harteleed. Stofvarken, stoffer. Suja, sujen, wieg, wiegen. Sukerjennigjes, de bloempjes van de kamperfoelie. Tessel, kiesch, ook viesch. Tuuten, kippen of hoenders. Ulk, bunzing. Vaningen, zware stuipen als kleine kinderen wel hebben kunnen. Varen, rijden. Verstaarf, erfdeel, ook part. Vervangen, verkouden en verstopt beiden, eene ziekte die nu en dan wel bij de koeien voorkomt. Vleut, een spitters- of graversterm; 't wil zeggen: ondiep, met den schop niet ver den grond in. Weteren, het vee laten drinken. Wiempel, het uitgebloeide en tot vrucht gezette bloempje van den aardappelstruik; 't wordt ook poepappel genoemd, maar opmerkelijk is het gelijkluidende: piepel, de knol of aardappel welks zaaddragende vrncht wiempel heet. Zaagmeel, zaagsel. Zeikert, een scheldnaam. Zichten, het maaien van zaad. Zuften, builen; 't geschiedt met de zeef boven den baktrog; zie bij kleinrogge. Zwad, de streek rogge of boekweit die een maaier sikkelt of zicht. Zwaard, zwoord. Zwil, eelt.

Aan 't Uddelermeer,

Dec. 1873.