De taal- en letterbode. Jaargang 2

[p. 167]

Aamborstig.

Aan de redactie van den taal- en letterbode.

WelEdele Heeren!

In de 3_e Afl. van den Taal- en Letterbode komt een stukje voor van den Heer Beckering Vinckers, waarin de vraag gedaan wordt of aamborstig uit ademborstig of uit angborstig geboren is. Ik ben geen taalbeoefenaar maar een medicus, en dus waag ik mij niet aan de afleiding, maar sla voor u een boekje na, dat niettegenstaande het herhaalde malen ook door taalkundigen is aanbevolen, toch bij de beoefenaars van het vak in vergetelheid schijnt geraakt te zijn. Ik herinner mij, dat ik bij het bestudeeren der verschillende editiën van den Rosengaert van den bevruchten vrouwen, wier beschrijving ik in het Ned. Tijdschrift voor Geneesk. 1864 gegeven heb, het woord in quaestie vond in de beteekenis, die de Heer B.V. er aan gehecht had, met eenige wijziging.

Ik heb de uitgaven van 1530 en 1560, die in mijn bezit zijn, nageslagen; deze zijn latere afdrukken van een onbekende editie van 1513 of 14 en daarin vind ik:

Midts den welcken die vrou cort vā adem wort, enge vā der borst ēn beswijmt (1530) Ēn hier dore wort de vrouwe cort vā adem enghe vā der borst beswijmt (1560).

Deze boekjes zijn vertalingen of van een hoogduitschen of van een latijnschen text, beide in 1513 als eerste editie uitgegeven. De hoogduitsche (mijn editie is van 1529) heeft: ‘Darumb die frau eins kurtzen athems wirt, und engbrüstig und geschwint. De latijnsche (mijn editie is van 1563) heeft ‘ex quibus deinde puerpera fit asthmatica plerumque, crebroque deficit, atque exanimis.... jaect.’

De duitsche uitgaaf is de oorspronkelijke, de latijnsche de vertaling er van.

Hier is dus asthmatisch zoowel in het hoogd. als in het ned. door kortademig vertaald, terwijl engbürstig enge van borste gezegd wordt van het meer snelle ademen bij hevige koorts en op het einde van het leven.

Naar het mij voorkomt zijn de beide begrippen langzamerhand inééngesmolten; maar eng van borst, een borst die moeielijk uitzette en inkromp, schijnt wel het hoofdbegrip geweest te zijn.

[p. 168]

Battus Medicijnboeck Amsterdam 1627 (vertaling van Wirtzung) verdeelt Aenborstigheid of amborstigheid in drie soorten Dispnea, Asthma en Orthopnea.

Dispnaea, als den adem pijnelijck ende onordentlijck, doch sonder hart pijpen getrocken wort; daerom datmen ook alsulcken siecken Dispnaci noemt, welcke door engigheyt der borst en pijpen der hoosen (longen) den adem met groote moeyte inhalen, ende daermede mer moeyte hebben, als met den selven wederom uyt te laten.

Asthma dat is eenen herden treekenden Adem, dat meer swarigheyt is int uytlaten des Adems als int intreeken, alsoo dat sulcks met een sterck hijghen ende pijpen toegaet, ja met alsulcken engigheydt der Borst, dat het schijnt, dat daer den patient in blijven moet.

Orthopnea heeft dese ghebreken alle beyde, die coemt gemeynlijc soo sterck, dat den siecken, hij sij soo swack als hij wilt, nochtans altijt moet overeynde sijn, door vreese van versticken. De selve bevinden oock, met der daet, als sij overcijnde sijn, dat sy den adem veel lichter uyt ende inhalen connen. Soo dat Dispnea alleene causeert nyt swackheyt der intreekende crachte des Adems. Asthme by foute van cracht die de overvloedige dampen uyt de hoose behoort te drijven. Ende Orthopnea, daer cracht van den Adem in te trecken ende uyt te drijven ghebreect.’

Men houde mij deze opmerkingen ten goede. Ik vermeet mij niet kennis van de taal te hebben; maar heb gegeven wat ik had. Deze Rosengaerts bestaan in verschillende drukken van 1529 tot 1700 en zoo veel er in verschillende uitgaven en dialecten zijn, meest alle te vinden in de bibliotheek der Maatschappij voor geneeskunst te Amsterdam.

Van deze boekjes zijn er twee Kamperdrukken in Overijsselsch dialect, de ondste in de gemelde bibliotheek, de andere, die aan Dr. Halbertsma heeft toebehoord, thans berustende op de Provinciale Bibliotheek van Friesland. De vergelijking der dialecten kan dus gemakkelijk geschieden en de taalbeoefenaar kan er, zooals ik vroeger al deed opmerken, veel in vinden.

Utrecht, 9 Juli 70.
Dr. H.J. Broers.