De taal- en letterbode. Jaargang 2

[p. 62]

Eenige opmerkingen over 't Markensche dialect.
door F. Allan.

De Markensche volkstaal biedt 't opmerkelijk verschijnsel aan, dat ze geheel en al verschilt van de hedendaagsche zeden, gewoonten en gebruiken der Markers. Mogen ze in menig opzicht de leefwijze hunner vaderen uit vroegere tijdperken getrouw zijn gebleven, en ons als terugvoeren in het Oud-Hollandsch huisgezin der 16^e en 17^e eeuw: in de taal die door de tegenwoordige bevolking van 't eiland Marken wordt gesproken, is weinig of geen verschil te bespeuren met die, welke in beschaafde kringen aan den vasten wal gesproken wordt. De Marker spreekt in den regel vrij zuiver Nederlandsch, vooral wanneer hij zich tegenover vreemdelingen ziet geplaatst.

Het verschil in taal met de zeden en gebruiken van genoemde eilanders laat zich, dunkt me, daaruit verklaren, dat de eerste aanhoudend wordt beoefend en ontwikkeld¹⁾; terwijl men zich ten aanzien van de laatste steeds heeft bevlijtigd om ze op dezelfde hoogte te houden, als waarop ze vóór twee eeuwen stonden.

1) De School te Marken wordt steeds trouw bezocht, en de Markers hebben altoos hoogen prijs gesteld op goed onderwijs en op goede lectuur: er wordt veel gelezen.

[p. 63]

Die woorden, welke nog heden ten dage door de Markers in hun onderling verkeer worden gebezigd, duiden klaarblijkelijk overblijfselen aan van de 17de eeuwsche sprake.

De volgende opmerkingen - die we als eene bijdrage tot de beoefening der klankleer ten beste geven - zullen dit duidelijk maken.

1^e.	De Nederlandsche onvolkomen a vóór rm of rk - Markensche ê: varken, verken; darm, derm; enz. (wet voor wat is eene uitzondering.)
2^e.	De Ned. gerekte aa - Mark. gerekte ee: slaan, sleen; kaas, kees; gaan: geen; enz.
3^e.	De Ned. tweekl. aai - Mark. ei: naaien, neien; maaien, meien; enz.
4^e.	De Ned. onvolk. e vóór rt of rd - Mark. onvolk. a: dertien, dartien; dertig, dartig; enz.
5^e.	De Ned. gerekte ee vóór eene n of st - Mark. ie: been, bien; beest, biestenz.
6^e.	De Ned. gerekte ee gevolgd door sch, - Mark. gerekte aa: vleesch, vlaasch; heesch, (h)aasch;enz.
7^e.	De Ned. onvolk. i gevolgd door nn, nd of nt - Mark. ij: winnen, wijnen; twintig, twijntig; wind, wijnd;enz.
8^e.	De Ned. gerekte oo - Mark. onvolk. u, oe of eu: molen mullen; kogel, koegel; vogel, veugel;enz.
9^e.	De Ned. ei - Markensche gerekte aa: klein, klaan; meisje, maasje; veilig, valig;enz.
10^e.	De Ned. onvolk. o vóór nt of nd - Mark. ou of ouw; spons, spouwns; bont, bount;enz.
11^e.	De Ned. onv. u, gevolgd door eene g - Mark. ê: brug, breg; rug, reg;enz.
15^e.	De Ned. oe - Mark. volk. oo: vloeken, vlooken; vroeg, vroog of ook wel vroo.,enz.
13^e.	De Ned. ij - Mark. volk. aa: krijgen, kragen; lijf, laaf;enz.
14^e.	De verdubbelde b - Mark. ww: hebben, ewwen; tobbe, towwe;enz.
15^e.	De g, als sluitletter - Mark. k: gang, gank; lang, lank,enz.
16^e.	De g wordt in het voorvoegsel van 't verl. deelw. niet uitgesproken: gezeid of gezegd - Mark. ezaad; gehad - Mark. ehad;enz.

[p. 64]

17^e.	De h wordt, als aanvangsletter, niet uitgesproken: heer - Mark. eer; hel - Mark. el, enz. Men hoort genoemde letter echter bij de uitspraak van elk woord dat met een' klinker begint: eer - Mark. heer; el - Mark. hel;enz.
18^e.	De s tusschen eene r en eene t staande, wordt niet uitgesproken: dorst - Mark. dort; borst - Mark. bort,enz.
19^e.	Sch in 't midden van een woord, wordt uitgesproken, als sk: Visschen - Mark. Visken;enz.
20^e.	Eg in 't midden van een woord, wordt uitgesproken als de gerekte aa: zegt - Mark, zaat; gezegd - Mark. ezaad; enz.
21^e.	Is, achter weer, komt in plaats van het achtervoegsel heid en wordt niet als koppelwoord gebezigd. Men zegt: da's weer of da's weeris, vóór dat of het is waar,enz.
22^e.	De Teg. tijd van de Aant. wijs der hulpww. wordt dus vervoegd:

ik ew,	ik bin,
jij of jijmekaar ewwe,	jij of jijmekaar binne,
ij et,	ij is,
wij of wijmekaar ewwe,	wij of wijmekaar binne,
enz.	enz.

Ten slotte volgen hier eenige op Marken inheemsche woorden.

aardig	- ongunstige beteekenis.
akertje	- kwastje aan een halsdoek.
alig (spr. halig)	- prent. (Friesch: heilig.)
arregins	- even, een oogenblik.
bappe	- grootvader.
bas	- mooi, schoon.
bauw	- borstlap.
beiegaar	- beide.
beneien	- omzoomen.
beschieten	- vorderen.
bessie	- grootmoeder.
beurs	- elke plaats in de open lucht, waar men samenkomt om te praten
blak	- dood- of bladstil.
boeten	- vischnetten herstellen.
boezee	- duffelsch buis.
bras	- achterzeil.
buultje	- (een aardig) sommetje.
deemit	- aanstonds.
diggels	- scherven.
dik	- rijk, welgesteld, veel.
diknek	- rijkaard.
doente	- bezig.
doft	- zitbank in een vaartuig.
dol	- boos, kwaad.
doodekerken	- begraven.
dool	- eigendomsmerk.
dreften	- doelloos heen en weer slenderen.
efter	- voortaan, in 't vervolg.
eugeltje	- haak, blok en touw om pot of ketel over 't vuur te hangen.
eurmekaar.	- hun (bezit. vnw.)
farriman	- een schip met gescheurde zeilen.
flenteren	- op een draf, haastig, wegloopen.
flesp	- hoofddoek.
gank	- snel, spoedig.

[p. 65]

gate-pottiel	- vergietest.
gebrek	- stoelgang (behoefte aan)
genacht zeggen	- afscheid nemen.
gok.	- haastig, gejaagd.
jijmekaar.	- gij.
kantje	- vat (harington.)
karttijd	- kerstmis
kazie geven	- een (huiselijk) avondpartijtje van verloofde jongelieden.
keieren	- kinderen.
kist	- opening in het dak om den rook door te laten.
klenteren	- spelevaren.
knaak	- weerhaak om vogels te vangen.
kniesse	- kniên.
kombaars	- eenige op elkander genaaide dekens.
kooien	- baggeren.
kooivlos	- baggerbengel.
kulter	- gestreept Kinderrokje.
lezent	- schrift.
loof	- moede, afgemat.
leet et betien	- laat het blijven, doe het niet.
mem	- moeder.
mam	- borst.
mammen	- zuigen.
mient	- bericht, tijding.
mientbrenger	- bode.
neerrewedan	- vóór den wind, af.
nering	- visscherij.
noom	- oom, of zwager.
ongemak	- Ongeluk, ramp, geschil.
opperdan	- in den wind op.
ounwis	- onzeker.
ounvaarlijk	- geweldig, verschrikkelijk, gevaarlijk.
pottieltje	- steenen vaatwerk.
priek	- houten puntige pen. -
ruigie	- rood baaien rok.
rijlef (rult)	- rijglijf, keurs.
scheelig	- leelijk.
schok	- groote langwerpigvierkante koek.
schowwert	- schurk (schobbert).
schrijving	- bericht (schriftelijk), brief.
sees	- zitbank in de kerk.
slaggic omloopen	- omwandelen (flaneeren.)
slaw	- grof linnen voorschoot.
smokkelen	- nachtelijke bijeenkomst van jongelieden van beiderlei kunne.)
snokker	- zonderling vreemd.
sop	- taartgebak.
Spek-eter	- een niet openlijk erkend minnaar.
spijntje	- hangend kastje.
stapie	- portaal of entreé.
steekmonwen	- losse overmouwen,
sterfziek	- gevaarlijk ziek.
stoer	- sterk, stevig.
strooien	- verliezen.
struiven	- stormen.
ta	- vader.
trouwen	- bevestiging van ouderlingen of diakenen.
tuiten	- lange haarvlechten.
tutte	- zuster
tijen wordt gebruikt in: tij zitten (ga zitten) tijan (begin. -
ulft	- klomp.
vaarsie	- snelle aanloop.
vendeloos	- kleine koek met hooge randeu.
veraftert	- haastig.
verbreggen	- vee in eene andere weide brengen.
vermalen	- voor den gek houden.
verzooken	- bezoeken.
vider	- emmer.
(visken) visschen	- collecteeren, inzamelen.
vroomer	- vroedvrouw.
wand	- vischnetten.
wapeling	- zeepwater.
weggetje	- een snede wittebrood.
wet zin je me	- geweldig, belangrijk.
wijmckaar	- wij of ons.
zeekap	- zuidwester
zootje	- hoofddeksel der vrouw, (kap met toe behooren.)
zijmekaar.	- zij (lieden).