Streven. Jaargang 72

[p. 926]

Forum

De Waalse strijd tegen Vlaamse stereotypen Een Marshallplan voor Wallonië

Heel België mag dan nog zo uitbundig het 175-jarig bestaan van het land en de vijfentwintigste verjaardag van het federalisme vieren, ontwikkelingen op politiek vlak lijken de feestvreugde steeds te overschaduwen. Zo stond de eerste helft van het feestjaar grotendeels in het teken van het weinig verheffende schouwspel rond de splitsing van het kiesarrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde.

Net voor het zomerreces werd echter nog een evolutie ingezet die evenzeer relevant is voor het (politiek) samenleven tussen gemeenschappen en gewesten in dit land. Een rapport van enkele Franstalige academici dat onomwonden de weinig rooskleurige economische situatie van Wallonië beschrijft, werd niet enkel door de Vlaamse pers en politiek gretig geciteerd, maar vond ook in de Franstalige media veel weerklank. Onder meer als gevolg daarvan werd in een recordtijd een zogenaamd ‘Marshall-plan’ voor Wallonië uit de grond gestampt. Op 11 juni liet PS-voorzitter Elio Di Rupo de term voor het eerst vallen in een interview voor de beurskrant L'Echo, en nog voor de eigenlijke start van het nieuwe politieke jaar presenteerde de Waalse regering al een uitgewerkt project.

‘Wallonië buigt roer om’ titelde De Standaard. Nu, dat klopt niet helemaal, want wie de regeerakkoorden van het Waalse Gewest van 1999 (met liberalen) en 2004 (zonder liberalen) erop naleest, inclusief het Contrat d'Avenir dat Di Rupo tijdens zijn kort minis-

[p. 927]

ter-presidentschap van Wallonië in 1999 zelf lanceerde, ziet dat ook toen al een meer liberale weg werd ingeslagen, zij het nog zeer voorzichtig. Zowel wat middelen als communicatie betreft heeft men met het Marshall-plan echter duidelijk alle zeilen bijgezet. Een van de hoofddoelstellingen bestaat erin meer bedrijven naar Wallonië te lokken. Daarvoor wordt onder andere de fiscale druk op de ondernemingen verlicht door het afschaffen van een aantal lokale belastingen, en wordt er geïnvesteerd in onderzoek, innovatie en opleiding. Dit alles via een aanzienlijke financiële injectie, deels afkomstig van een strikt budgettair beleid én de verkoop van aandelen in staalgigant Arcelor. Kan het symbolischer?

Communicatie en symboliek zijn dan ook zeker even belangrijk als de eigenlijke inhoud van het Marshall-plan. Hoewel de PS nog steeds niet openlijk zal willen toegeven dat een aantal voornemens daarin wel degelijk op liberale leest geschoeid zijn, is er in de partij toch duidelijk sprake van een trendbreuk met het traditioneel-linkse gedachtegoed. Een sleutelzin die de voorbije maanden geregeld te horen viel is dat je geen sociaal paradijs kunt bouwen op een economisch kerkhof, of nog dat je welvaart pas kunt herverdelen als je die eerst gecreëerd hebt. Tot voor kort een credo dat aan de overkant van de taalgrens alleen liberalen in de mond namen. Ook geeft men - deels impliciet, deels expliciet - toe dat de situatie in Wallonië echt wel problematisch is. Bovendien worden ook de traditionele ‘linkse krachten’ niet gespaard: in zijn be wuste kranteninterview had Di Rupo openlijke kritiek op de vakbonden van de Waalse vervoersmaatschappij TEC, die met hun recente wekenlange stakingen het imago van Wallonië besmeurd hadden. De openlijke doelstelling is het teweegbrengen van een mentaliteitsverandering en het doorbreken van de lethargie waarin Wal-lonië zich bevindt.

De communicatieve trendbreuk richt zich dus naar Wallonië, maar evenzeer naar de overkant van de taalgrens. Dat het ook in dit geval menens is, mag blijken uit de directe communicatie naar Vlaanderen die Wallonië dezer dagen onderneemt. PS-voorzitter Elio Di Rupo was daar al langer mee bezig, maar ook de Waalse verantwoordelijken moeten nu hun deel doen. Bij de voorstelling van het Marshallplan eind augustus publiceerde Waals minister-president Van Cauwenberghe al een opiniestuk in De Standaard, en ondertussen is hij bezig aan een ‘Ronde van Vlaanderen’ die hem naar een aantal Vlaamse steden brengt. Ook zijn Waalse ministers heb-ben expliciet de opdracht gekregen de frequentie van hun bezoekjes aan het noorden van het land zoveel mogelijk op te vijzelen. ‘Met die bezoeken kunnen we aan Vlaanderen tonen dat Wal-lonië vechten vooruit wil. Dat wij geen volledige idioten zijn’, zei ‘Van Cau’ in een interview naar aanleiding van de Waalse Feesten in De Standaard. Of nog: ‘Die bezoeken zijn ook de enige manier om clichés uit de wereld te helpen’. Federale beleidsverantwoordelijken steken al nauwelijks de taalgrens over, dus regionale ministers die hun beleid expliciet komen toelichten

[p. 928]

in de andere regio zijn helemaal een innovatie. Vernieuwend is echter ook de politieke strategie die er achter zit. Het is namelijk een trendbreuk in de manier waarop Franstalige politici omgaan met autonomistische uitspraken in politiek Vlaanderen.

Wat die laatste betreft, deden er zich al eerder veranderingen voor. In het verleden werden autonomistische eisen in Vlaams-nationale middens ondersteund door een traditionele nationalistische argumentatie: er is zoiets als een Vlaamse natie die bijgevolg recht heeft op een eigen Vlaamse staat (of minstens op verregaande autonomie). Daarbij was het nodig de essentie van die Vlaamse natie en identiteit ook te definiëren. Toen de autonomie geïnstitutionaliseerd werd, vond je dit ook in grote mate terug in de officiële retoriek van de Vlaamse regering, vooral ten tijde van Luc Van den Bran-de. Culturele ambassadeurs, wielerploegen, verse groenten,... Je kon het zo gek niet bedenken of de minister-president herkende er wel de Vlaamse identiteit in.

Het definiëren van de eigen identiteit gebeurt vaak in contrast met een ‘ander’: een ‘wij’ heeft altijd een ‘zij’ nodig en de ‘zij’ binnen de gecontesteerde Belgische constructie zijn uiteraard de Walen en/of Franstaligen. Vooral de vermeende aanzienlijke culturele verschillen tussen de twee landsdelen werden hierdoor benadrukt. Uit die bevestiging van de eigen identiteit komen dan stereotypen en clichés voort, zowel over zichzelf als over de ‘andere’, die meestal bestaan uit het tegendeel van de eigen-schappen die men aan zichzelf toe schrijft (denk aan de ‘noest werkende’ Vlamingen en de ‘luie’ Walen).

Deze Vlaamse retoriek werd door Franstalige politici en journalisten vooral gecounterd met typisch anti-nationalistische verklaringen die de nadruk legden op het belang van solidariteit. Enigszins paradoxaal leidde dat dan weer evenzeer tot clichés over een nationalistisch en egoïstisch (tot zelfs racistisch) Vlaanderen, dat de solidariteit met het open en verdraagzame Wallonië wou doorbreken.

Ondertussen kwam er echter een wijziging in de Vlaamse houding. Uitzonderingen niet te na gesproken, zijn eisen voor verdere autonomie nu veel meer gestoeld op een rationele bestuurlijke analyse die stelt dat de verschillende socio-economische toestand, maar vooral ook de verschillende beleidskeuzes in Vlaanderen en Wallonië, een gezamenlijk (Belgisch) bestuur onmogelijk maken. De essentiële factor blijft wel het verschil tussen Vlaanderen en Wallonië, maar binnen een retoriek die ook andere partijen zonder probleem (kunnen) overnemen. Het gaat niet meer zozeer om verschillen in volksaard, maar om verschillen in beleid. De onderliggende stereotypen blijven echter een rol spelen, al verwijzen ze niet meer rechtstreeks en expliciet maar wel nog steeds onrechtstreeks en impliciet naar verschillen in volksaard.

Het beeld van Wallonië dat vandaag in Vlaanderen wordt opgehangen, voldoet dan ook nog steeds aan veel van de traditionele karakteristieken van stereotypen. Typisch voor stereotypen is bijvoorbeeld dat één aspect van een bepaalde realiteit veralge-

[p. 929]

meend wordt. Zo wordt Wallonië telkens gereduceerd tot de arme en verpauperde industriële as. Het rijke Waals-Brabant (in die provincie vinden we Lasne, de gemeente met het hoogste gemiddelde inkomen in het land) of het rurale Luxemburg verdwijnen dan uit beeld. Dat wordt eveneens vertaald naar de politieke situatie. Dat de MR (Mouvement Réformateur) in Waals-Brabant en Brussel en de CDH (Centre démocratique humain) in Luxemburg sterk staat is van geen tel. Wallonië is de PS (en de PS is Di Rupo). Die partij staat dan voor alles wat niet Vlaams is, want ze is Waals én socialistisch. Ze wordt daarbij niet enkel verantwoordelijk gesteld voor de belabberde toestand waarin Wallonië zich bevindt, maar ook voorgesteld als almachtig, niet enkel in het zuidelijke landsdeel maar in heel België. De transfers vanuit Vlaanderen verdwijnen in de bodemloze put van een verkwistend Waals socialisme, zoals de ‘ludieke’ actie van de Nieuw-Vlaamse Alliantie (waarbij men met een konvooi bestelwagens gevuld met ‘Vlaams’ nepgeld richting scheepslift van Strépy-Thieu reed) moest aantonen.

Het al gereduceerde beeld van Wallonië wordt overigens semantisch nog eens uitgebreid naar heel Franstalig België. Men heeft het dan over Waalse media (die nauwelijks bestaan), Waalse partijen (die sinds het verdwijnen van het Rassemblement Wallon al evenmin bestaan) of Waalse politici (terwijl het over Brusselaars als Philippe Moureaux gaat). Voor alle duidelijkheid: men bedoelt hier Franstaligen, de verzamelnaam voor Franstalige inwoners van Wallonië en Brussel. Verschillen tussen Walen en Franstalige Brusselaars, een gegeven dat duidelijk terug te vinden is in ons federaal systeem - de opdeling tussen een Waals en een Brussels Gewest - komen nauwelijks tot uiting.

Ook typisch voor stereotypen is dat ze zichzelf versterken doordat ze de perceptie sturen. Verwachtingen die men koestert tegenover een bepaalde groep leiden ertoe dat men vooral waarneemt wat aan die verwachtingen voldoet. Hoewel Di Rupo in zijn eerste aankondiging van het Marshallplan met geen woord had gerept over federale financiering hiervoor, maar duidelijk de nadruk had gelegd op de verantwoordelijkheid van de Waalse actoren, waren zijn uitspraken (waarschijnlijk wel gekoppeld aan de nogal ongelukkige naamgeving van het plan) al genoeg voor de meeste Vlaamse politici om te verklaren dat er geen cent extra naar Wallonië kon gaan. Natuurlijk kun je er donder op zeggen dat men in een interview met de PS-voorzitter in Vlaanderen zal focussen op uitspraken die zijn vermeende almacht illustreren, terwijl in een Franstalig interview met pakweg Yves Leterme de journalist vooral de nadruk zal leggen op straffe Vlaamse uitspraken, al zijn in beide gevallen dat soort uitspraken maar marginaal aanwezig.

Meer algemeen leidt de alomtegenwoordige discussie over Vlaams-Waalse verschillen tot een bepaalde perceptie van de Belgische realiteit. Geen weldenkend mens ontkent het bestaan van die verschillen, maar de niet-aflatende focus daarop maakt er

[p. 930]

onherroepelijke tegenstellingen van en verdringt alle andere verschillen naar de achtergrond.

Hoewel de Vlaamse retoriek dus evolueerde naar een onverdachte rationele bestuursanalyse, blijft stereotypering de onderbouw ervan vormen. Zoals gezegd bleef het Franstalige antwoord dan weer beperkt tot het counteren van de (in onbruik geraakte) nationalistische argumenten met een typisch antinationalistisch discours, dat evenzeer tot stereotypering leidde.

Met de communicatie rond het Marshallplan komt nu echter ook in die Franstalige tegenreactie een kentering. Ze lijkt er specifiek op gericht het huidige Vlaamse discours over de beleidsverschillen en de onderliggende clichés en stereotypen te doorbreken. Daarmee kan men moeilijk anders dan (voor een deel) de validiteit van die stereotypen onderkennen, zij het pas nu de nieuwe maatregelen ze precies moeten ontkrachten. Bovendien doorbreekt men in diezelfde beweging ook voor een deel de eigen ste-reotypen over Vlaanderen, die geen dienst meer doen. ‘Vlamingen denken dat alle Walen lui zijn. En Walen denken dat alle Vlamingen racisten zijn. Wat jammer allemaal’, kloeg Van Cau-wenberghe in een ander interview naar aanleiding van de Waalse feesten, ditmaal in Gazet van Antwerpen.

Het valt natuurlijk af te wachten in hoeverre de oriëntaties in het Marshallplan in de toekomst doorgezet worden en vooral in welke mate ze effectief zullen zijn. Maar op het vlak van communicatie speelt het plan alleszins perfect in op de Vlaams-nationalistische retoriek van de afgelopen jaren. Het is dan ook ongetwijfeld geen toeval dat men de N-VA tot nu toe nauwelijks gehoord heeft over het Marshallplan voor Wallonië, dat toch raakt aan de ‘core-business’ van die partij.

□ Dave Sinardet

Deze bijdrage werd afgesloten net vóór het uitbreken van de affaire rond de sociale huisvestingsmaatschappij ‘La Carolorégienne’ in Charleroi en het daaruit volgende ontslag van Waals minister-president Van Cauwenberghe.