Streven. Jaargang 70

[p. 490]

Ludo Abicht
Een wandeling door New York

Je moet altijd ergens beginnen, bijvoorbeeld bij het rotsige schiereiland Manhattan, dat nietsvermoedende Indianen in de zeventiende eeuw voor een appel en een ei aan de Europese avonturiers zouden hebben verkocht. De sporen van de ideologische strijd tussen de Nederlanders en de Engelsen zijn nog overal in de grote Webster's Dictionary terug te vinden. Lees maar eens wat het lemma ‘Dutch’ daar zoal aan negatieve connotaties oproept, van de strenge, ietwat geborneerde ‘Dutch uncle’ en de gierige ‘Dutch treat’ tot het droge ‘Dutch wife’, de naam voor een hard rieten bed. Na de Engelsen, die de nederzetting ‘Nieuw-Amsterdam’ tot ‘New York’ herdoopten, kwamen dan de verworpenen der aarde via het vagevuur van Ellis Island laag na demografische laag het paradijs van de vrijheid binnen: de Ieren, zoals bekend geen echte Angelsaksers en daarbij nog katholiek, dus duidelijk geschikt voor het vuile werk en het politiekorps; dan de uit Oost-Europa gevluchte asjkenazische joden die vanuit de sweatshops en groezelige straten van de Lower East Side het landschap literair en financieel zullen veroveren. In het begin van deze eeuw werd in Harlem een van de grootste en luidste Afro-Amerikaanse republieken gesticht, ooit het centrum van de jazzclubs en de artistieke ‘Harlem Renaissance’ (19191937). Rond deze zwarte stadskern vestigden zich dan miljoenen Portoricanen, met als gevolg dat Spaans, naast Engels en Jiddisch, een van de belangrijkste New Yorkse talen werd. Maar de stad bleef migranten aantrekken: Chinezen in hun Chinatown, arme Italianen en vervolgde Armeniërs, Cubanen met hun mambomuziek, bootvluchtelingen uit Zuid-oost-Azië en, de laatste jaren, Russen, Oekraïeners en zowat iedereen van overal die deze reeds overvolle boot niet wilde missen.

Een eerste metafoor: op Broadway in de Upper West Side, schuin tegenover Zebar's, zowat de beste joodse bagelbakkerij, is er een uitstekend

[p. 491]

Chinees restaurant, waar Spaanssprekende Latijns-Amerikaanse kelners u verzekeren dat al hun gerechten absoluut honderd procent kosjer zijn.

Dit culinair voortreffelijke voorbeeld van métissage, en het is verre van het enige, toont aan hoe de achtereenvolgende, elkaar vaak doorkruisende immigratiegolven niet alleen tot een territoriale opdeling van de stad en de omgeving ervan hebben geleid, maar dat er wel degelijk multi-etnische wijken bestaan, waar cultureel en intellectueel zowat alles mogelijk is.

Want, naast deze archeologische wandeling door ongeveer drie eeuwen bevolkingsaangroei, kun je natuurlijk ook gewoon horizontaal gaan wandelen, bijvoorbeeld naast de fiets en de paarden van de politie, een van de vlugste manieren om van de veerboot aan de punt van Manhattan tot in het merkwaardige museum The Cloisters aan de andere kant te geraken. Maar voor we daar de collectie van Vlaamse tapijten gaan bekijken, moeten we even naar de resten van de abdij van Saint-Michel-de-Cuxa, uit de buurt van Prades (in de Pyreneeën). Die abdij kon ter plaatse slechts voor de helft gerestaureerd worden, want de andere, netjes heropgebouwde helft staat nu juist op een heuvel boven de Hudson River, als een onderdeel van The Cloisters. Ook dat is New York: een verzameling van het culturele patrimonium van het oude Europa en van belangrijke culturen uit de hele wereld. Een koud kunstje met al dat geld van Wall Street, zou je kunnen opwerpen, en dat klopt natuurlijk ook een beetje. Maar toen Picasso en zijn Guernica in het Spanje van Franco al evenzeer bedreigd werden als de andere antifascisten, kon het doek tientallen jaren terecht in het Museum of Modern Art, terwijl de door de regering in Washington argwanend geschaduwde veteranen van de Spaanse Burgeroorlog in de Boheemse wereld van Greenwich Village asiel vonden. En ‘asiel’ is een veel te steriele overlevingsterm voor het wilde bestaan dat duizenden elders ongewensten hebben opgebouwd in New York. Sommigen zijn daar schitterend in geslaagd, als je bedenkt dat een opsomming van de schrijvers en componisten, schilders, intellectuelen en rabbijnen, dansers en uitgevers, architecten en utopisten die in New York gewerkt hebben of nog steeds werken zonder moeite zou volstaan om een paar cursussen ‘Culturele Stromingen van de twintigste eeuw’ te vullen. Anderen zijn er kapotgegaan en hebben zelfmoord gepleegd in een hotelkamer, zoals de grote expressionistische dichter Ernst Tolier, toen hij in 1939 zag dat de nacht van de dictatuur over Duitsland en half Europa gevallen was. Maar ook zij hebben er hun sporen achtergelaten, zodat je hier vaak meer mensen ontmoet die hun werk kennen dan in hun land van herkomst.

En dit is een derde metafoor: wanneer je de Village Voice, de dikke New Yorkse uitkrant doorbladert, kun je op elke dag van de week van vroeg in de middag tot de volgende ochtend wel ergens een concert vinden met motetten van Ockeghem of een vertoning van Het Kabinet van Doctor Caligari, een Wayangspel of, steeds meer, een keuze van obscure regionale Afri-

[p. 492]

kaanse of Indische dansen, je zegt het maar. Want ondanks de vele musea gaat het hier, in tegenstelling tot veel andere grootsteden, niet om een museumcultuur, maar om een creatieve en schaamteloze omgang met al dat moois en schokkends. In die zin is New York in de twintigste eeuw al altijd een beetje postmodernistisch geweest, tenminste voor wie van een dergelijke cocktail van mogelijkheden wou proeven. Op de terugweg van The Cloisters ging ik even uitrusten op een bank, vlak bij een vervallen gebouw dat er als een oude bioscoop uitzag. Op het pleintje speelden zwarte kinderen, en bijna geen van de voorbijgangers was een rozige blanke kleurling. Een oude zwarte met een grijze Mandelakop kwam naast mij zitten, en begon me te vertellen dat dit gebouw de beroemde Audubon Ballroom was, de zaal waar Malcolm X in 1965 door andere Zwarte Moslims, aangespoord door de FBI, met kogels werd doorzeefd. Niet alleen was Broeder Malcolm die laatste maanden van zijn leven opnieuw de etnische integratie gaan preken, wat voor zijn vroegere fundamentalistische medestanders een gruwel was, maar hij stierf in de armen van een bevriend Japans-Amerikaans echtpaar. Jammer, zei de oude man mij, jammer dat hij nooit de kans heeft gekregen om zijn nieuwe ideeën te verspreiden. Dat zou ons heel wat ellende hebben bespaard, want een beetje later zijn hier de rellen uitgebroken, en doe daarna maar eens iets aan het wantrouwen dat zo'n opstand meebrengt. Hoe moet het nu verder? Zonder mijn antwoord af te wachten, hij wist waarschijnlijk dat ik er ook geen had, stond hij op en verdween hij uit mijn leven.

Dat klopt niet: deze onbekende met zijn wijze woorden en zijn pijn zijn natuurlijk niet uit mijn leven verdwenen, waarom zou ik er anders over beginnen? Een metafoor van de waanzin tussen de rassen, en tussen de fracties binnen elk ras, maar ook een metafoor voor een mogelijke andere toekomst in New York en de wereld...

Een kwartier te voet daarvandaan kom je op de Strawberry Fields, een minuscuul pleintje vlak bij de woning van dat andere slachtoffer van het geweld, John Lennon. Op dat pleintje, aan de rand van het Grand Central Park, liggen een paar verse bloemtuilen. En als je jong bent, een paar skeelers hebt en een pet met de klep naar achteren, dan kun je daar uren rondtoeren. De gezichten zijn verschillend gekleurd, maar de rappet dragen ze allemaal, en je kunt het refrein van ‘All you need is love’ niet meer uit je hoofd krijgen. Het centrum van Central Park is mij metaforisch bijzonder dierbaar: hier hadden de conservatieven in 1985 een reuzentaart opgesteld om de tweede overwinning van Ronald Reagan te vieren. Tot een groep feministische commando's, uit protest tegen zijn vrouwonvriendelijk beleid, zich als één vrouw midden in die taart wierp en het feest vakkundig verstoorde.

Ik weet dat hier in dit rustige park ook vreselijke dingen gebeurd zijn en nog steeds gebeuren: moorden, verkrachtingen en af en toe de dood

[p. 493]

van een uitgehongerde en verkleumde dakloze. Ook dat is New York, net als de wanhoop van de krotwijken en de twintig miljoen ratten, de discrete familiebijeenkomsten van de maffia en de aan hun activiteiten te wijten drugscene. Het zou idioot zijn ook deze beelden niet als metaforen te beschouwen, - wie de film Kids gezien heeft, weet wat ik daarmee bedoel. En toch. En toch, ondanks de luchtvervuiling en het ononderbroken geloei van politie- en ziekenwagens in de diepe canyons van Manhattan, kan ik hier ademhalen en rust vinden, aan een tafel in een café een boek lezen, waarbij er altijd wel een oude jood zal opdagen die ongevraagd commentaar geeft op mijn lectuur en me dringend aanraadt een ander boek te lezen en mijn tijd niet te verknoeien. Of een serveerster die me, met Antwerpse vrijpostigheid maar met een typisch New Yorks accent, erop zal wijzen dat dit geen wachtzaal is en dat ik hier niet de godganse dag met één lousy cup of coffee kan blijven zitten. Dan maar, uit eerlijke schaamte, een New Yorkse cheese cake erbij bestellen zonder te kijken naar de enorme reclameborden over cholesterol aan de overkant van de straat. En dan maar denken: deze kaastaart komt uit een sjtetl van Oost-Europa, de serveerster is Cambodjaans en de muziek komt uit Jamaica, en alles gaat perfect harmonisch samen. Hier ben ik wel niet geboren; hier, om al die redenen, beelden, mensen en metaforen, voel ik me thuis.

(1998)

Lower East Side, New York (foto Ina Antonis)