Streven. Jaargang 69

[p. 552]

Forum

Migrantenstemrecht: meerderheid paralyseert parlement

Het debat over het migrantenstemrecht toont nog maar eens dat het parlement de zwakste schakel is in het Belgische besluitvormingsproces. Tijdens de paars-groene coalitievorming in de zomer van 1999 was het gemeentelijk stemrecht voor niet-Belgen van buiten de Europese Unie meteen een van de steilste hindernissen. Vijf partijen waren voor, de Vlaamse liberalen stelden hun veto. Toch wenste geen van de gesprekspartners van het gemeentelijk migrantenstemrecht een breekpunt te maken. Ook de groenen niet, die het kiesrecht het felst verdedigden. Daardoor kwam het migrantenstemrecht niet in het regeerakkoord. Toch zijn de kopstukken van Agalev en Ecolo op dat punt niet door hun partijcongressen in moeilijkheden gebracht. Die van Ecolo hadden alleen wat meer moeite om hun achterban ertoe over te halen in te stemmen met de regeringsdeelname.

Ondanks de onenigheid vonden de coalitiepartners een vergelijk. De procedures om de Belgische nationaliteit te verwerven en om zich te laten naturaliseren, zouden versoepeld en versneld worden. Door Belg te worden zouden vreemdelingen niet alleen gemeentelijk stemrecht, maar ook andere politieke rechten krijgen. Na een jaar, zo stelt de regeringsverklaring, zou de naturalisatie ‘nieuwe stijl’ worden geëvalueerd. In deze bepaling lazen de groenen dat het gemeentelijk migrantenstemrecht na de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2000 opnieuw ter tafel zou komen. Bovendien maakte een over-

[p. 553]

gangsclausule in de Grondwet het onmogelijk het gemeentelijk migrantenstemrecht vóór 1 januari 2001 in te voeren.

Wetsvoorstel

In het najaar van 2000 dienden de PS en Ecolo / Agalev wetsvoorstellen in die ook aan niet-EU-onderdanen het stemrecht wilden toekennen. De SP.A volgde in de zomer van 2001 met een eigen wetsvoorstel. Zo stond in de senaat de stemrechtkwestie vanaf januari 2002 weer op de agenda. De voorstellen van de groenen en van de socialisten werden tot voorwerp van parlementaire besprekingen. In de senaatscommissie van Binnenlandse Aangelegenheden vond een eerste politieke krachtmeting plaats.

Op 12 maart 2002 stemden de liberalen, CD&V en het Vlaams Blok in de senaatscommissie tegen het groene voorstel over het migrantenstemrecht. Hoewel de PRL als partij officieel geboekstaafd stond als ‘pro’, stemde ze tegen, om de VLD ter wille te zijn en om de regering niet in gevaar te brengen. Na afloop van de stemming in de senaatscommissie verklaarden Ecolo, PS, SP.A en Agalev dat ze niet in een volgende federale regering zouden stappen als het migrantenstemrecht niet in het regeerakkoord zou staan. Ook PRL-vice-eerste-minister Louis Michel sprak zich in die zin uit. Het thema zou dus deel uitmaken van de onderhandelingen bij de volgende regeringsvorming na de federale parlementsverkiezingen in 2003.

Na de senaatscommissie boog de senaat zich eind maart in plenaire zitting over het dossier. VLD, CD&V, NVA en MR (Mouvement Réformateur, de nieuwe naam voor de federatie PRL-FDF-MCC) spraken zich uit tegen het stemrecht. Ecolo/Agalev, SP.A, PS, PSC en Spirit toonden zich voorstander. Het rapport van de senaatscommissie van Binnenlandse Aangelegenheden werd uiteindelijk met 36 tegen 33 stemmen aanvaard. Het is nu zogoed als zeker dat het gemeentelijk kiesrecht voor niet-EU-vreemdelingen niet meer tijdens deze legislatuur goedgekeurd raakt. De volgende legislatuur begint in 2003. De eerstvolgende gemeenteraadsverkiezingen vindenplaats in 2006.

Verliezer

Het parlement is wederom de grote verliezer, want er is duidelijk een parlementaire meerderheid voor het stemrecht. In de senaat raken de meerderheidspartijen ook zonder de VLD en zonder de oppositiepartijen aan die meerderheid, in de Kamer is daarvoor de steun nodig van de VLD of kan een wisselmeerderheid voldoende stemmen opleveren. Onder druk van enkele partijleiders mag die parlementaire meerderheid die voor het stemrecht te vinden is, in geen enkele stemming tot uiting komen. Als er gestemd wordt, moeten parlementsleden de afspraken van hun fractie volgen. Dat de VLD en de PRL een stemming wilden vermijden, zou kunnen wijzen op een sluimerende angst voor dissident stemgedrag; het migrantenstemrecht heeft immers zowel binnen CD&V als in de VLD voor- en tegenstanders. De kans bestond dus dat er in het parlement een wisselmeerderheid van meerderheid en oppositie werd gevormd.

Voorzitter De Gucht (VLD) speelde het spel hard en maakte duidelijk dat de goedkeuring van een wetsvoorstel het einde zou betekenen van paars-

[p. 554]

groen. In navolging van de uitlatingen van Karel De Gucht stelde VLD-kamerfractieleider Hugo Coveliers zelfs een constructieve motie van wantrouwen in het vooruitzicht Later verklaarde hij dat het niet zozeer de bedoeling was de regering te laten vallen, als wel het stemrecht van de politieke agenda te houden. Op het VLD-hoofdkwartier kon men de uitval van Coveliers niet waarderen. Voor socialisten en groenen zette hun liberale regeringspartner daarmee een stap te ver. Bovendien schaarde de eens zo pro-migrantenstemrecht ingestelde PRL zich loyaal achter haar Vlaamse zusterpartij. Louis Michel stelde voor, de bespreking in de senaatscommissie op te schorten en de kwestie pas na de parlementsverkiezingen van 2003 opnieuw te behandelen. Zou het toch tot een stemming komen, dan zouden de Franstalige liberalen van hun hart een moordkuil maken en het migrantenstemrecht verwerpen. Daarmee wilde de PRL ‘de VLD extra tijd geven om de geesten te laten rijpen’. Het liberaal manoeuvre joeg groenen en socialisten in de gordijnen. De centrum-linkse meerderheidspartijen waren in de verdrukking geraakt. Agalev/Ecolo en SP.A zijn er niet in geslaagd een vuist te maken en het migrantenstemrecht erdoor te drukken.

Lachertje

Op de charge van de liberalen reageerden de groenen en de socialisten terecht met de stelling dat ‘het parlement zijn werk moet doen en het stemrecht gewoon moet bespreken’. Via hun vertegenwoordigers verlammen de Vlaamse liberalen de parlementaire werking. In de Belgische politiek voert de particratie nog steeds het hoogste woord: het parlement wordt gekenmerkt door een strakke partijdiscipline in de fracties. Wat het gemeentelijk migrantenstemrecht betreft, volgt de liberale meerderheidsfractie gewoon de lijn die de partijleiding uittekent. De grondwettelijk ingeschreven soevereiniteit van de volksvertegenwoordiging is in de praktijk een lachertje. In het parlementaire debat gaat er meer aandacht uit naar de bestaande machtsverhoudingen binnen de regeringsmeerderheid dan naar de inhoud van het dossier zelf.

In dit dossier valt de tegenstelling tussen voor- en tegenstanders niet samen met de scheidingslijn tussen meerderheid en oppositie: de breuklijn snijdt dwars door de partijen heen. Daar heeft een particratie het bijzonder moeilijk mee. Dit blijkt uit de houding van de VLD: in de eigen regeringskringen heeft de partij zich als een opponent geprofileerd.

Aangezien er in de verschillende politieke partijen zowel voor- als tegenstanders van het migrantenstemrecht zijn, is het aangewezen dat de piste van strakke partijdiscipline verlaten wordt. Elk parlementslid moet maar eens naar eer en geweten durven stemmen over een wetsvoorstel waarover zoveel interne en externe partijpolitieke verscheurdheid bestaat. België is blijkbaar nog niet klaar voor spontane wisselmeerderheden. Als er in ons land al een wisselmeerderheid totstandkomt, gaat dat steevast gepaard met de obligate politieke koehandel waarbij steun en stemmen worden afgekocht.

Voorts roept de opstelling van Agalev/Ecolo, SP.A en PRL vragen op. Wanneer een partij omwille van een regeringsvorming haar programma of verkiezingsbeloften niet nakomt, hoe geloofwaardig is ze dan nog voor haar leden en haar kiezers? Immers, de bur-

[p. 555]

ger stemt op een partij op basis van het verkiezingsprogramma, en dat hebben de partijleden samen op het partijcongres uitgewerkt. Is er dan geen sprake van leden- en kiezersbedrog? Uiteraard moet je wel compromissen sluiten om een regering te vormen. Maar hoe ver mag een partijbestuur daarin gaan? Kan het zomaar basisidealen opgeven als het in de regering stapt? Het valt te betreuren dat het pragmatisme van het regeren wederom de bovenhand krijgt, ten koste van de politieke ideologie, en dat degene die de grootste mond heeft, het meest te zeggen heeft. Terwijl wie geen stemrecht heeft, helemaal niet wordt gehoord.

Achterstand

Wat het gemeentelijk stemrecht aangaat, is België een achterblijver. In Zweden hebben vreemdelingen sinds 1975 gemeentelijk stemrecht, in Ierland sinds 1963, in Denemarken sedert 1981 en in Noorwegen sedert 1982. Vreemdelingen kennen in Nederland sinds 1986 gemeentelijk kiesrecht. Als in België alles een beetje meezit, zullen migranten bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 kunnen gaan stemmen. In vergelijking met onze noorderburen is dit een achterstand van twintig jaar.

□ Stijn Bovy