Streven. Jaargang 69

[p. 161]

Janina Bauman
Met een apologetische zucht

Verdreven uit onze woning maar nog niet dakloos, wandelde ik dag na dag door straten bezaaid met uitgeputte, stervende daklozen; ik kwam langs lijken die languit op het trottoir lagen, onder krantenpapier afgezoomd door bakstenen. Hongerig maar nog niet uitgehongerd, kwam ik kleine kinderen tegen die eruitzagen als skeletten van vogels, zwijgzaam, hopeloos bedelend om voedsel. Het was in het getto van Warschau, ik was toen veertien.

De eerste weken had ik om hen geweend, maar dan raakte ik eraan gewend en schonk niet veel aandacht meer aan de stervende bedelaars. Meer nog: ik begon hen te haten omdat ze de luttele lichtpunten in mijn miserabele bestaan bedierven. In onmenselijke omstandigheden worden mensen harteloos, zelfzuchtig, zelfs wreed. Op z'n minst ongevoelig. Na enkele weken in het getto werd ik ongevoelig. Omdat de hoeveelheid lijden die je in je kunt opnemen beperkt is. Ben je eenmaal dit punt voorbij, dan neemt je vermogen tot medelijden af, je wordt er blind en doof voor en je leert op de een of andere manier te leven met de miserie waardoor je wordt omringd.

Later, toen ik ondergedoken leefde in het alsmaar kleiner wordende getto, leerde ik het allemaal kennen: uithongering, dakloosheid, onophoudelijke angst.

Nog later slaagde ik erin te ontsnappen. En plotseling bevond ik me in een andere wereld, waar mensen - hoewel ze onzeker waren over wat de dag van morgen zou brengen, hoewel ze vaak vervolgd werden, en soms gearresteerd en gedood - desondanks in hun eigen huizen een bijna normaal leven leidden, bezig waren met hun eigen zaken, hun huishoudelijke klussen, en af en toe plezier maakten. Ik nam het ze kwalijk. Ik haatte

[p. 162]

deze mensen die, terwijl ze wisten van de vlammen die het vechtende getto verslonden, zich klaarmaakten voor het Paasfeest. Ik verfoeide hen toen. Nu verfoei ik hen niet langer. Hoe zou ik ook kunnen?

* * *

Tegenwoordig brengt de postbode me om de zoveel dagen een smeekbrief:

HELP DE SLACHTOFFERS VAN DE AARDBEVING

HELP DE SLACHTOFFERS VAN DE OVERSTROMING

HELP DE SLACHTOFFERS VAN TOTALITAIRE REGIMES

HELP ETHIOPIË - HET ARMSTE VOLK TER WERELD

HELP DE DAKLOZEN

HELP DE BEJAARDEN

HELP DE BLINDEN

HELP DE DOVEN

Ik heb mijn bank enkele vaste betaalopdrachten gegeven. Ik steun een kind in Kenia. En ik steun Oxfam, een organisatie die de armen helpt in de Derde Wereld. En Global Village: zusters die de zorg op zich nemen van wezen uit landen van over heel de wereld. En het Rode Kruis. En het Kankeronderzoek. En dus gooi ik al die smeekbrieven met een apologetische zucht in de prullenmand.

* * *

De hele dag lang hadden we met de bus rondgetoerd langs de Zuid-Ierse kustlijn. Tegen de avond stopten we, gelukkig maar uitgeput, voor de nacht in een groot hotel. Hongerig als we waren, schoven we onmiddellijk aan in de eetzaal waar we genoten van een uitstekend maal, overgoten met exquise Franse wijn. Toen besloten we vroeg te gaan slapen.

Op de kamer zette mijn echtgenoot de tv aan voor het avondnieuws. Ik was te vermoeid om hem gezelschap te houden en trok me terug in de badkamer om een douche te nemen, omringd door een weelde van zeepjes, flesjes shampoo, douchegel en bodylotion. De zalig hete waterstroom deed me deugd, net als de warme, zachte handdoeken waarmee ik me afdroogde.

Toen ik na lange tijd de deur van de badkamer opende, was de kamer gehuld in het duister, op de heldere rechthoek van het tv-scherm na. Op het oppervlak van dit lichtscherm bewogen zich traag de nog half levende naakte skeletten van zwarte kinderen - grote kinderen, kleine kinderen en pasgeborenen. Hun buiken opgeblazen, hun oogleden dichtgeplakt

[p. 163]

van de etter, enorme vliegen kropen vrij rond op hun vogelachtige gezichten en langs hun armen en benen. De reporter deed verslag van een hongersnood in Soedan. Ik stond als aan de grond genageld: het verleden was terug in de hotelkamer. Maar slechts voor even. Na enkele seconden maakte het beeld plaats voor een voetbalmatch die zich ergens afspeelde in een betere wereld. Met een zucht van verlichting dook ik in het knusse bed en viel onmiddellijk in slaap.

De auteur is opgegroeid in Warschau. Ze werd als joodse opgesloten in het getto, slaagde erin te ontkomen en onder te duiken. In het getto hield ze, als tiener, een dagboek bij. Op basis van dat dagboek schreef ze Winter in the Spring, het autobiografische relaas van haar jeugd tijdens de oorlog.