Streven. Jaargang 63

[p. 468]

Forum

Project Open Jaar
Een andere manier om naar de universiteit te gaan

Zoals veel andere instellingen leeft ook de universiteit van de spanning tussen de idee die eraan ten grondslag ligt, en de werkelijkheid. Een universiteit die haar oorspronkelijke zin vergeet, verwordt tot een kennisfabriek zonder leven; maar ook een universiteit die haar idee niet confronteert met de werkelijkheid is dood. Een levende universiteit kan niet zonder spanningen en is misschien wel onoverkomelijk ‘schizofreen’ (Ger Groot in Streven, november 1995, blz. 880). Het komt erop aan constructief om te gaan met de spanning en te zoeken naar een herformulering van de opdracht van de universiteit, om deze dan ook te vervullen.

De universitaire instap

Een heel concreet probleem voor de universiteit vandaag is de verhouding tussen onderwijs en onderzoek. De universiteit is niet alleen een wetenschappelijke instelling, zij heeft ook een vormingsopdracht. Dit probleem stelt zich op verschillende niveaus. Hierover is reeds veel gezegd en geschreven. Ons interesseert hier één welbepaald aspect, dat vaak over het hoofd wordt gezien: de vormingsopdracht van de universiteit in de eerste kandidatuur.

Na het secundair onderwijs zetten leerlingen de stap naar de universiteit, vaak zonder goed te weten of ze dit nu echt wel willen, of waarom. Steeds vaker ook zonder te weten wat ze juist gaan studeren. Ze kunnen niet naar ‘de’ universiteit gaan: ze moeten kiezen voor een bepaalde studierichting. Er zijn vroeger nooit zoveel verschillende mogelijkheden binnen de universiteit geweest. Kortom: kiezen wordt steeds moeilijker. De massa informatie die de laatstejaars van het secundair onderwijs overspoelt, is welkom. Het wordt echter steeds duidelijker dat deze informatie onvoldoende is. Kiezen is niet alleen een proces waarbij eigen talenten, toekomstmogelijkheden en het bestaande aanbod worden afgewogen. Kiezen vereist ook het nemen

[p. 469]

van een beslissing: ik ga dit studeren om die redenen. De noodzaak van een goed overwogen keuze neemt toe, terwijl bij de leerlingen de nodige ‘bagage’ ontbreekt. Alle onderwijshervormingen ten spijt kan men moeilijk zeggen dat de leerlingen met een grotere zelfkennis uit de humaniora komen, of dat zij een idee hebben van wat zinvol is en wat ze van hun leven willen maken.

Veel studenten schrijven zich in zonder veel engagement: ze zien wel wat het wordt. Alsof men op de loterij speelt. Dit wordt nog versterkt door de situatie van het eerste jaar, met een groot aantal studenten dat niet echt in zichzelf gelooft, en een enorme hoop papier die men moet doorworstelen, niet zozeer omdat de inhoud belangrijk is, maar wel omdat de studentengroep uitgeselecteerd moet worden. Docenten zijn vaak te weinig persoonlijk betrokken bij de materie die ze geven, en spreken niet voldoende vanuit hun eigen onderzoeksgebied. Ook hebben zij steeds minder contact met de studenten, zelfs niet op examens: die worden schriftelijk georganiseerd omdat de groep van studenten te groot is. Wat weten de studenten op het einde van zo'n jaar? Welke vorming hebben ze genoten? Welk beeld dragen ze mee van de universiteit, van de richting die ze volgen? Wat weten ze meer over de zin van de universiteit en over de betekenis ervan voor hun leven? Hadden ze dat eerste jaar niet zinvoller kunnen doorbrengen?

Om deze problemen te verhelpen worden oplossingen overwogen: het verkleinen van het aantal studenten, het beperken van de ‘stof’, het bevorderen van de zelfstudie en van de persoonlijke verwerking, het tegengaan van de versplintering van richtingen, het opzetten van gemeenschappelijke propaedeuses.

Een begin van antwoord

De KU Leuven heeft niet willen wachten op de uitwerking van dergelijke maatregelen, maar heeft in het academiejaar '94-'95, samen met de Vlaamse jezuïeten en een aantal privé-personen, een concreet initiatief genomen: het Open Jaar als een brugjaar tussen secundair en universitair onderwijs, met een deels academisch, deels algemeen vormend programma.

Het Open Jaar biedt studenten die het secundair onderwijs beëindigd hebben, de mogelijkheid om zich een jaar lang verder algemeen te vormen. Het ligt in de bedoeling de student door dit jaar een beter zicht te geven op wat de universiteit is en op de mogelijkheden die zij biedt. Op die manier kan de student toegroeien naar een verantwoorde en positieve studiekeuze, die kadert in een levensproject.

Uitgangspunt van het Open Jaar is dat een universitaire vorming meer is dan een gespecialiseerde studie of beroepsopleiding. Naast de specifieke studie moet de student zich ook intellectueel ontplooien en de eigen studie in een breder kader kunnen plaatsen. De existentiële vragen van deze tijd moet hij leren verwoorden en bespreken met anderen. Ook wordt hij gevoelig gemaakt voor maatschappelijke problemen. Later krijgt hij als universitair gevormde een grote sociale verantwoordelijkheid waarop men een beroep zal doen. Daarop moet hij worden voorbereid.

Studenten van het Open Jaar maken deel uit van de gemeenschap van een katholieke universiteit. Zij wor-

[p. 470]

den uitgenodigd om over geloof na te denken op een volwassen en intellectueel verantwoorde wijze.

Een huis en twee pakketten

Het Open Jaar poogt deze beginselen te realiseren met een drievoudig opzet: het wonen in een gemeenschapshuis, het studiepakket en het huispakket.

Studenten van het Open Jaar wonen samen in het Dondeynehuis. In dit gemeenschapshuis woont ook de directeur met vrouw en kinderen. De toenemende individualisering van de student in de steeds groter wordende studentenmassa, alsook de steeds dieper wordende kloof tussen studenten en de andere leden van de universitaire gemeenschap, kunnen met succes worden tegengewerkt door hedendaagse equivalenten van het universitair college in de oorspronkelijke zin: een vorm van samenleven van studenten met hun studiebegeleider, die overigens nauw verbonden is met de idee van universiteit. In het Dondeynehuis wordt niet alleen aandacht geschonken aan het studeren en leren, maar ook aan het ‘samen-leven’, samen ‘huis-houden’, samen vieren, samen leren.

Al de studenten van het Open Jaar zijn deeltijds student eerste kandidatuur wijsbegeerte. De kern van het studiepakket is immers filosofisch. Een historische en een systematische inleiding in de wijsbegeerte alsook een inleidende cursus in de moraalfilosofie bieden de studenten conceptuele kaders om, over de verschillende disciplines heen, na te denken over actuele culturele, sociale en spirituele uitdagingen en over de eigen rol daarbij. In een cursus theologie wordt stilgestaan bij de oorsprong van de geloofstraditie en bij de kenmerken van de geloofservaring. Zo leren zij op een volwassen wijze positie te kiezen tegenover het geloof en de christelijke traditie van de westerse cultuur. Elk student volgt daarnaast ook een niet-filosofisch keuzevak dat een goede inleiding biedt in een studiegebied waarvoor hij of zij interesse heeft. In kleine groep krijgen de studenten ook nog spreek- en schrijfoefeningen in de moedertaal en in een vreemde taal. Hierbij wordt gepoogd de inhoud van de gesprekken en schrijfopdrachten te laten aansluiten bij de cursussen. Ook voor studiebegeleiding en monitoraat wordt gezorgd.

Naast het samenleven en de studie is er een derde groot luik: het zogenaamde huispakket. Hiermee bedoelt men een reeks activiteiten van culturele, sociale en spirituele aard, die speciaal voor de studenten van het Open Jaar worden ingericht. Bij het bepalen van deze activiteiten wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met de wensen die de kandidaten van het Open Jaar in voorafgaande gesprekken kenbaar maken. Naast het aanbod dat voorzien wordt kunnen de studenten ook zelf activiteiten voorstellen en organiseren. Veel aandacht gaat naar cultuur. Op het programma stonden de voorbije jaren reeds een aantal initiaties in muziek en hedendaagse kunst, door lessenreeksen, concerten en bezoeken aan musea en tentoonstellingen. Voor volgend jaar is onder meer een inleiding in de Chinese cultuur voorzien. Ook wordt een studiereis naar een Europese stad ingericht (Praag, Barcelona). Dit jaar waren er leesclubs over Chaïm Potok (rond de vraag van ‘cultuur en identiteit’). Ook de eigen creativiteit wordt gestimuleerd

[p. 471]

(muziek- en poëzieavonden, tekenen, ...).

Het sociale aspect van het huispakket omvat vooreerst een wekelijkse inzet als vrijwilliger. Elk student is wekelijks een tweetal uur actief in de Leuvense samenlevingsopbouw en/of het buurtwerk (huiswerkbegeleiding bij Koerden, speelpleinwerking). De kritische reflectie op deze inzet wordt aangevuld met een begeleid lezen van een aantal teksten van personalistische auteurs.

De studenten van het Open Jaar verbinden zich ertoe tijdens de grote vakantie een paar weken te besteden aan een of andere vorm van sociaal engagement. Daarover wordt naderhand gerapporteerd en uitgewisseld met de andere studenten.

Voor het spirituele luik wordt een beroep gedaan op de Universitaire Parochie. Een pastor houdt maandelijkse gesprekken over spiritualiteit vanuit een Ignatiaanse invalshoek en is beschikbaar voor individuele begeleiding. Ook wordt gestreefd naar dagelijkse en wekelijkse bezinningsmomenten. Door een bijbelcursus krijgen de studenten een eerste kennismaking met de exegese en leren ze de betekenis van de bijbelteksten voor de huidige tijd aan te voelen. Er wordt uitdrukkelijk gekozen om geen priester en/of kapel in huis te hebben. Het aanbod van de Universitaire Parochie is rijk genoeg. Het is juist de bedoeling van het Open Jaar dat studenten de weg vinden naar de universitaire gemeenschap. Het Open Jaar wil alleen daar bijspringen waar er een mogelijk tekort is. Dit laatste geldt trouwens ook voor de andere aspecten van het aanbod.

Bij al deze studie- en huisactiviteiten worden de studenten, als groep en individueel, begeleid door een pedagoog. In gesprekken wordt vooral gelet op de persoonlijke verwerking van dit veelzijdige programma, met het oog op de studiekeuze.

Besluit

Na nog geen twee jaar is het allicht te vroeg om nu al een grondige evaluatie te maken van het concept Open Jaar in het algemeen en van de verschillende deelaspecten ervan. Het Open Jaar is in volle ontwikkeling, waarbij het niet steeds duidelijk is of de noodzakelijke veranderingen te maken hebben met het concept zelf, dan wel met de kenmerken van de deelnemers en/of ervaringen bij de begeleider(s). Wel dringen er zich nu reeds een aantal topics op: de verhouding tussen de studie en de huisactiviteiten, de aanspreekbaarheid van jongeren voor religieuze taal, de spanning tussen de vragen van de jongeren zelf (en van hun ouders) en het aanbod van het Open Jaar, de plaats en functie van het Open Jaar binnen de universiteit. Na vijf jaar wordt een grondige evaluatie gepland.

Het ziet er alvast naar uit dat de studenten van het Open Jaar bewuster kiezen (al dan niet voor een universitaire studie) en intenser bezig zijn met actuele vraagstukken en met het overwegen van hun persoonlijke verantwoordelijkheid.

□ Hans Van Crombrugge