Streven. Jaargang 63

[p. 239]

Pieter Pekelharing
Geweldig filmgeweld
De harde humor van Quentin Tarantino

In de films waarvan Quentin Tarantino het scenario heeft geschreven, Pulp Fiction, Reservoir Dogs, True Romance en Natural Born Killers^[1], valt op dat de werkelijkheid meestal van toeval aan elkaar hangt. De karakters - soms lijken het eerder stripfiguren - hebben idiote pech of idioot geluk. In Pulp Fiction wordt een van de hoofdpersonen met zijn eigen pistool gedood terwijl hij net van de WC komt. In True Romance vindt de hoofdpersoon toevallig een koffer vol heroïne bij een pooier die hij net om heel andere redenen om zeep heeft gebracht. In Reservoir Dogs wordt een gangster alias informant dodelijk verwond bij het kapen van een auto, nadat hij net op wonderbaarlijke wijze een shoot-out tijdens een overval heeft overleefd.

In Tarantino's films doen de hoofdfiguren hun uiterste best zich cool en efficiënt te gedragen, maar bij nadere beschouwing loopt elke actie in het honderd en heeft niemand de boel onder controle. Zoals vooraf in Pulp Fiction wordt aangekondigd, staat ‘pulp’ voor ‘een zachte, vochtige, vormeloze massa’. Dat geldt niet alleen voor de lijken in Tarantino's films, maar ook voor de verhalen die hij schrijft. Zijn ficties zijn met zorg en liefde vormloos gemaakt. Tarantino's personages voelen zich overigens uitstekend thuis in de vormeloze wereld van de pulp. Wanneer een van de hoofdpersonen in True Romance opzettelijk ‘per ongeluk’ een bak popcorn over haar aanstaande lover morst, reageert deze beleefd: ‘Maakt niet uit. Ongelukken gebeuren’. ‘Wat een fantastische filosofie’, is haar reactie.

Typerend voor Tarantino's kijk op de werkelijkheid is de scène in Pulp Fiction waarin een killer en zijn makkers het leven proberen te redden van de vrouw van de gangster-baas, die door een overdosis drugs in een coma is geraakt. In het script staat de volgende aanwijzing hoe deze scène gespeeld moet worden:

[1] Op het moment dat Tarantino met Reservoir Dogs doorbrak, had hij al geprobeerd twee eerder geschreven scenario's gefinancierd te krijgen. Zonder resultaat: True Romance werd in 1993 verfilmd door Tony Scott, Natural Born Killers werd geregisseerd door Oliver Stone. Voor een bespreking van Pulp Fiction en Reservoir Dogs, zie Streven, februari 1995, blz. 165 e.v.

[p. 240]

‘From here on in, everything in this scene is frantic, like a documentary in an emergency ward, with the big difference here being nobody knows what the fuck they are doing’^[2].

In Tarantino's films komt extreem geweld voor, maar dat is het probleem niet. Het probleem is de context: het geweld dient geen enkel verheven of verdorven doel. Als de films iets duidelijk maken, dan is het dat het leven akelig goedkoop is geworden. Dat verhindert de meeste killers echter niet met volle teugen ervan te genieten.

Er wordt slechts één keer efficiënt opgetreden in Tarantino's films. Dat moment doet zich voor in Pulp Fiction, wanneer de wolfman wordt opgeroepen om zijn gangster-collega's uit de penarie te redden. Deze hebben zojuist per abuis - ‘je reed waarschijnlijk net over een hobbel heen’, verontschuldigt de dader zich - een geestverwant in hun auto tot moes geschoten. Met het gevolg dat hun kleren en de auto onder het bloed en de hersenen zitten. Bang voor de politie zijn ze met lijk en al naar het huis van een vriend gevlucht. Daar gearriveerd, worden ze echter met een nog veel grotere zorg dan de politie geconfronteerd: de vrouw des huizes dreigt elk moment thuis te komen, en die zal vanzelfsprekend woedend worden over de smurrie in haar woning. Uit angst voor deze dame raken de gangsters in paniek en wordt in allerijl de troubleshooter bij uitstek, de wolfman, opgeroepen, die zijn compagnons uit de klauwen van de vrouw des huizes moet redden. Nadat de wolfman met zijn auto naar het huis is gescheurd, neemt hij kordaat het heft in handen. Hij begint met het probleem dat hij moet oplossen een naam te geven: de Bonnie Situation. ‘Uw vrouw Bonnie komt om 9.30 a.m. thuis’, stelt de Wolfsman met notitieblok in de hand vast. ‘Is dat correct?’ ‘Ja’, mompelt de heer des huizes. ‘Ze hebben me te verstaan gegeven dat ze niet gelukkig zal zijn met onze aanwezigheid hier’. In een mum van tijd wordt de auto hersenvrij gemaakt en verlaten de gangsters het pand voordat Bonnie thuiskomt. Opvallend aan de hele scène is dat niemand ook maar een moment stilstaat bij de dood van de arme man, van wie de hersens net tot pulp zijn geschoten.

Geen van de figuren in Tarantino's films hebben een specifiek levensdoel voor ogen. Ze volgen geen strakke levensweg. Ze trachten in de eerste plaats te overleven. Het zijn niet zozeer professional killers, als wel professional survivors. Voor het overige zijn ze er enkel op uit zich te vermaken. Daar slagen ze soms zo goed in dat het aanstekelijk werkt. In True Romance stappen de hoofdpersonen in een achtbaan om ongestoord een gevaarlijke miljoenendeal te kunnen sluiten. Tijdens de rit hebben ze echter zo'n lol dat ze bijna vergeten de deal tot stand te brengen en zijn ze zich nauwelijks van de risico's en gevaren van het moment bewust.

[2] ‘Vanaf dit moment is alles in deze scene uitzinnig, ongeveer zoals een documentaire over de afdeling eerste hulp van een ziekenhuis. Met dit verschil dat geen van de betrokkenen ook maar een fuck weet van wat ze aan het doen zijn’.

[p. 241]

Zoals het hoort bij een wereld die door de grillen van het lot wordt bepaald, zijn de hoofdpersonen vaak bijgelovig. Wanneer iemand in Tarantino's films tot een dieper besef van zijn situatie geraakt, dan is dat niet het produkt van een redelijk en langzaam gerijpt inzicht, maar van een onverklaarbare inval. Zou de inval te verklaren zijn, dan zou hij zijn geloofwaardigheid verliezen. Tarantino's karakters geloven pas in iets als ze erdoor overweldigd worden. Overtuigingen die uit henzelf en hun dagelijks leven komen, vertrouwen ze niet. In Pulp Fiction houdt een gangster abrupt op met moorden, omdat hij ervan overtuigd is geraakt dat hij door een wonder aan een wisse dood is ontsnapt. In Natural Born Killers krijgt het seriële moorden een spirituele betekenis op het moment dat de hoofdpersoon per ongeluk een indiaan doodt. Zoals alle indianen, en dolfijnen, bezit ook deze indiaan volgens de killers contact met hogere machten. Precies daardoor krijgt zijn dood voor hen een diepere betekenis.

In de films van Tarantino staan twee zaken centraal: ware liefde en extreem geweld. Naast de roes van het genot zijn het de twee enige gebeurtenissen die het leven van de hoofdpersonen enige glans en betekenis verlenen. Liefde en moord maken de hoofdpersonen exceptioneel, halen hen weg uit de sleur van hun dagelijks bestaan. De personages in Tarantino's films zijn er te gelikt voor, maar ze zouden niets liever willen dan boven zichzelf te worden uitgetild. Niets is hen meer waard dan de lyriek van de liefde of het geloof in onvoorwaardelijke vriendschap. Het ene moment kunnen ze bovenmenselijk loyaal zijn, het andere moment schieten ze elkaar om een kleinigheid overhoop. De killers zijn snel geïrriteerd. Het is jammer voor ze dat er bij liefde of vriendschap mensen aan te pas komen. Ze houden van idealen, maar niet van mensen, ze houden van films en van Madonna of Elvis, maar niet van de werkelijkheid. Soms is het alsof ze zichzelf en al hun menselijke tekortkomingen beu zijn, alsof ze beheerst worden door een verlangen naar vergetelheid.

Tussen het doden en liefhebben door wordt elke gebeurtenis slechts even, en dus eigenlijk niet, serieus genomen. Zo voeren de killers in Reservoir Dogs een eindeloze discussie over het geven van fooien aan serveersters:

‘I don't tip because society says I gotta. I tip when somebody deserves a tip’. ‘You don't have any idea what you're talking about. These people bust their ass. This is a hard job... Waitressing is the number one occupation for female non-college graduates in this country’^[3].

Uiteindelijk gaat zelfs het doden vervelen. Peinzend over zijn werk, legt een killer in Reservoir Dogs uit:

[3] ‘Ik geef geen fooien omdat dat van de maatschappij moet. Ik geef een fooi wanneer iemand dat verdient’.
‘Je weet niet waar je het over hebt. Deze mensen werken zich het leplazarus. Dit is een drukke baan... Vrijwel elke ongeschoolde vrouw is in dit land serveerster’.

[p. 242]

‘Now the first guy you kill is always the hardest. I don't care if you're the Boston Strangler or Wyatt Earp... Now the second one... ain't half as tough as the first... The third one's easy. It's gotten to the point now I'll just do it to watch their expression change’^[4].

In Reservoir Dogs wordt een politieman tot moes geslagen, terwijl hij gilt dat hij niets weet en het geen zin heeft hem te martelen. ‘Geeft niet’, zegt de killer:

‘I dont really care what you know or don't know. I'm gonna torture you for a while regardless. Not to get information, but because torturing a cop amuses me’^[5].

Op de muziek van zijn geliefde radioprogramma danst hij langzaam naar de agent toe en snijdt hem z'n oor af.

Was het maar waar dat de killers in deze films zo nu en dan ten prooi vielen aan wroeging, twijfel of wanhoop. Het tegendeel is het geval: ze hebben het best naar hun zin. Was het maar waar dat ze dom en bruut waren. Ze zijn echter intelligent en levendig. Was het maar waar dat ze immoreel waren. In veel gevallen leggen ze echter een verbijsterende mate van trouw en plichtsgevoel aan de dag.

‘Doe gewoon, dan ben je al gek genoeg’, is hun houding. En wat doe je als je gewoon doet? Dan tracht je net als iedereen het beste uit jezelf te halen en verder zoveel mogelijk van het leven te genieten. Wie dus ontdekt dat hij een natural born killer is, moet van zijn talenten gebruik maken en de koelste killer van allemaal zien te worden.

Het moorden is, voor de killers, just another job geworden. Het beangstigende aan deze films is dat de horror uit het geweld verdwijnt. Het geweld heeft niets louterends meer. Het heeft bijna iets komisch gekregen. Het doden is een banale, stripboekachtige gebeurtenis geworden. Als je goed naar de wereld kijkt, zo suggereert Tarantino, zie je dat de wereld best veel op Pulp Fiction of Reservoir Dogs lijkt: niet omdat deze films zo realistisch zijn, maar omdat de wereld dat niet is.

[4] ‘De eerste dode is altijd het moeilijkst. Het kan me niet schelen of je de Boston Wurger of Wyatt Earp bent... De tweede is niet half zo moeilijk als de eerste... De derde is geen kunst aan. Ik ben nu zover dat ik het alleen doe om de uitdrukking op hun gelaat te zien veranderen’.

[5] ‘Het kan me geen barst schelen wat je wel of niet weet. Voorlopig ga ik je hoe dan ook martelen. Niet vanwege de informatie, maar omdat ik agentje martelen lollig vindt’.

Natural Born Killers

Van de films waarvan Tarantino het scenario heeft geschreven, vormt het door Oliver Stone geregisseerde Natural Born Killers een geval apart. Waar de andere films in een ironische en onnadrukkelijke stijl zijn gefilmd, is Natural Born Killers een schrille en buitenissige film. Tarantino heeft zich van Stones interpretatie van zijn script gedistantieerd. Met Tony Scotts verfilming van True Romance kon Tarantino zich verenigen, maar over de interpretatie van Oliver Stone was hij niet te spreken:

[p. 243]

‘If True Romance was my world through Tony Scott's eyes, this is my idea in Oliver Stone's world and through Oliver Stone's eyes’^[6].

Stone heeft het scenario helemaal naar zich toe getrokken en zoveel herschreven dat Tarantino op de aftiteling alleen nog maar de credit voor de story krijgt. In tegenstelling tot de low budget films van Scott en Tarantino zelf, is dit een high budget film met pretenties. Vanaf de eerste scène is de stemming in de film opgefokt. Het moorden, de liefde, de cameravoering, de dialogen, de plot, alles is tot de zoveelste macht opgevoerd.

Natural Born Killers bestaat uit een explosie van beelden waar geen ontsnappen aan is. Weg is alle ironische afstandelijkheid. De film danst, springt en flitst van scène naar scène. Elk genre uit de geschiedenis van film en televisie komt aan bod. De stijlmiddelen van de video-clip, de soap, de sitcom, en het klassieke Hollywood-(melo)drama worden tot een grotesk geheel vermengd. Als de film uit is, heb je het gevoel dat je vierentwintig uur televisie hebt gekeken. Juist door zijn overdrijvingen is Natural Born Killers een film over het medium film geworden. Exploding Hollywood heette een recensie.

Natural Born Killers begint als een gewone roadmovie. Als een moderne Bonnie and Clyde trekken Mickey en Mallory al moordend langs de highway, tot ze tenslotte in de gevangenis belanden. Net als hun voorgangers laten ze bij elke moordpartij één getuige achter, die alles moet navertellen. Maar er bestaan opvallende verschillen met Bonnie and Clyde. Met Bonnie en Clyde kon de kijker zich identificeren, met Mickey en Mallory kan dat niet. In Bonnie and Clyde worden Bonnie en Clyde opgevoerd als typische anti-helden. De film laat zien hoe Bonnie en Clyde tijdens de depressie van de jaren twintig min of meer bewust voor misdaad en geweld kiezen. De kijker kan zich voorstellen dat hij in hun plaats hetzelfde zou doen. Mickey en Mallory zijn echter geen anti-helden, maar psychopaten. Bij Bonnie and Clyde begrijp je dat er mensen waren die heimelijk met hen sympathiseerden. Bij Mickey en Mallory kijk je gegeneerd toe hoe ze binnen de kortste tijd beroemde mediasterren worden. Het is waar dat Mickey en Mallory een ongelukkige jeugd hebben gehad. De film laat zien hoe met Mallory incest is gepleegd en hoe Mickey geregeld door zijn vader in elkaar werd geslagen. Maar het moorden en vooral de onverschilligheid waarmee ze dat doen, staat niet in verhouding tot de ellende van hun jeugd. Bij Bonnie en Clyde school er nog enige romantiek in de misdaad. Die lijkt hier geheel verdwenen. Of liever: in Natural Born Killers is van de romantiek alleen het cliché overgebleven.

Natural Born Killers gaat echter niet over de gekte van Mickey en Mallory, maar over de gestoordheid van de Amerikaanse samenleving.

[6] ‘Als True Romance mijn wereld door de ogen van Tony Scott was, dan is dit mijn idee in de wereld van Oliver Stone en door de ogen van Oliver Stone’.

[p. 244]

Mickey en Mallory worden door de media tot idolen verheven. Het aantal moorden dat ze plegen wordt fanatiek door de media bijgehouden. Een televisiepresentator knokt om hen live op TV te brengen, in een programma dat American Maniacs heet. ‘U vindt het toch niet erg als ik u een seriemoordenaar noem?’, is de eerste vraag die de presentator aan Mickey stelt. In American Maniacs worden de kijkcijfers bij elke aflevering over een seriemoordenaar nauwlettend in de gaten gehouden. Als Mickey dat hoort, wil hij weten of zijn kijkcijfers beter zijn dan die van de aflevering over Manson^[7]. Wanneer hij verneemt dat Manson populairder is, verzucht hij: ‘Yeah, it's pretty hard to beat the king’. Geïnterviewd door de presentator van American Maniacs stelt een groepje respondenten op straat vast dat Mickey en Mallory...

‘are the best thing to happen to mass murder since Manson. Forty-eight people known. They're way cooler than Manson’^[8].

Er staat een verbijsterende scène in het script van Natural Born Killers, die helaas niet door Oliver Stone is verfilmd. Voor het oog van de camera van American Maniacs wordt door twee body-builders, de Hun Brothers, uitgelegd wat volgens hen de filosofie van Mickey en Mallory is. De reden waarom ze op televisie geïnterviewd worden, is dat hun benen onlangs door Mickey en Mallory aan flarden werden geschoten.

‘[Mickey and Mallory] passed the “edge” along to us’.
‘How so?’
‘By taking away our legs. Now we have to fight harder to get ahead than anybody else you'll find in the gymn. Probably the whole city... Now I am half a man and I've got to work like the devil to get whole again’.
‘But you'll never get whole again’.
‘Never is a very long time... Even if I don't have a leg to stand on, I'm going to get up and fight this world until I'm on top again’.
‘That's the Mickey and Mallory way’.
‘And that's the way of the world’.
‘They're just shocking the world into remembering the primal law’^[9].

Kortom, ook wie geen been heeft om op te staan, moet zijn best doen om bovenaan te komen. Dat is de oerwet. Zo is nu eenmaal het leven, zo werkt de evolutie, en zo luidt de boodschap van Mickey en Mallory.

In de film wordt aan een psychiater gevraagd of Mickey en Mallory gek zijn:

‘Insane, no. Psychotic, yes. A menace to living creatures, yes. But to suggest they're insane, gives the impression that they don't know right from wrong. Mickey and Mallory know the difference between right and wrong. They just don't give a damn’^[10].

[7] Charles Manson was sekteleider en seriemoordenaar. Hij was in 1969 betrokken bij de geruchtmakende groepsmoord op o.a. Hollywoodster Sharon Tate, de vrouw van regisseur Roman Polanski. Hij zit voorzover ik weet in de staatsgevangenis van California.

[8] ‘zijn het beste op massamoord-gebied sinds Manson. Er zijn achtenveertig slachtoffers bekend. Ze zijn stukken koelbloediger dan Manson’.

[9] ‘[Mickey en Mallory] hebben ons op scherp gesteld’.
‘Hoezo?’
‘Door onze benen weg te nemen. Nu moeten we harder dan ooit knokken om vooruit te komen. Harder dan anderen in deze zaal, of in deze hele stad. Ik ben nu een half mens en zal verduiveld hard moeten zwoegen om weer heel te worden’.
‘Maar je wordt nooit meer heel’.
‘Nooit duurt nog zeer lang... Zelfs al heb ik geen been om op te staan, ik ga er tegenaan, net zo lang tot ik weer aan de top sta’.
‘Dat is de Mickey en Mallory methode’.
‘Het is de methode van deze wereld’.
‘Ze hebben ons met een schok aan de oerwet herinnerd’.

[10] ‘Waanzinnig, nee. Psychotisch, ja. Een gevaar voor alles wat leeft, ja. Maar veronderstellen dat ze waanzinnig zijn, wekt de indruk dat ze geen onderscheid kunnen maken tussen goed en kwaad. Mickey en Mallory kennen het verschil tussen goed en kwaad. Het kan ze alleen geen barst schelen’.

[p. 245]

Het is dit thema - de volstrekte onbewogenheid van Mickey en Mallory, hun onverschilligheid jegens het onderscheid tussen goed en kwaad, hun ongevoeligheid voor het leed dat ze aanrichten, hun minachting voor het mediaspektakel om hen heen - dat Oliver Stone het meest boeit. Stone is niet geïnteresseerd in het persoonlijke leven van Mickey en Mallory. Hij is gefascineerd door hun onaantastbaarheid. Juist omdat ze uitsluitend voor elkaar en voor niets anders leven, is geen mens in staat hen tegen te houden. Zelfs de gevangenis waarin ze terechtkomen, weet hen niet binnen haar muren te houden. Hun onverschilligheid is hun dynamiet. Net als de cowboys van weleer en de dolfijnen van nu staan ze buiten de maatschappij. En juist omdat ze het aura van de cowboy bezitten, identificeert iedereen zich met hen. Dit keer is de cowboy echter geen wijze, geen voorbeeldige anti-held, maar een moordende psychopaat.

In de jaren zeventig werd de gek, bijvoorbeeld in One flew over the Cuckoo's Nest, nog geportretteerd als iemand die gezond was omdat de maatschappij ziek was. In Natural Born Killers is iedereen daarentegen even getikt. Het enige verschil tussen Mickey en Mallory en de anderen is dat zij zich aan elke vorm van sociale controle hebben onttrokken. Dat verschaft hen kracht en maakt hen onverstoorbaar op een manier waar alle anderen jaloers op zijn. Iedereen in Natural Born Killers is gek, maar niet iedereen bezit dezelfde energie. Zij die niet door de maatschappij ontmand zijn, die in zichzelf rusten en zich nergens iets van aantrekken, kunnen uit een bron van energie tappen die bij anderen is opgedroogd.

‘Geweldig’, steunt de regisseuse van American Maniacs, wanneer Mickey geboeid en wel in de gevangenis zijn Mallory hervindt en hij haar, onverschillig voor het oog van de camera, op de mond kust. Mickey's ketens, de bewakers, de geweren en de inrichting worden in de film de symbols of society genoemd. Mickey en Mallory zijn niet door de maatschappij klein te krijgen. Ze blijven onder alle omstandigheden zichzelf en dat is voor de betrokkenen stukken interessanter dan het feit dat ze toevallig gestoord zijn en zo'n vijftig moorden hebben gepleegd.

Als er iemand slecht en verdorven overkomt in de film, dan zijn het niet Mickey en Mallory, maar is het de televisiepresentator van American Maniacs, die geheel voor zijn eigen clichés valt. De bad guys in de film zijn de sensatiebeluste en sensatie-producerende vertegenwoordigers van de media en de Hollywood-industrie. ‘We behoren zelfs niet tot dezelfde soort’, bijt Mickey de televisiepresentator van American Maniacs toe. Van alle betrokkenen blijven Mickey en Mallory nog het rustigst temidden van het mediageweld dat om hen heen losbarst. In de heksenketel die de film is, zijn zij de enigen die niet op hol slaan. Getikt

[p. 246]

maar onbewogen, kapot maar onverstoorbaar, staan ze in het oog van de storm. Ofschoon ze het produkt zijn van de samenleving die hen bezeten met haar camera's achtervolgt, staan ze er vanwege hun onverschilligheid mijlenver vandaan. Daaruit bestaat hun aantrekkingskracht. Je zou van de weeromstuit vergeten dat het om een stelletje gestoorde moordenaars gaat.