dit soms een echte peer opgesteld tegen de fond van een geschilderde peer? Bedoelt Man Ray Satie te portretteren onder de gedaante van een peer? De peer als object is even fictief als de geschilderde peer. Zij is gemaakt uit gele kunststof. Zij is niet zozeer een trompe l'oeil als wel een trompe goût, een trompe l'odorat en een trompe toucher. Zij bedriegt niet alleen de smaak, de reuk en de tast; zij is ook een aantasting van de goede smaak, van een zelfvoldaan, reflectieloos esthetisme. In deze zin portretteert Man Ray inderdaad Satie. Zei Man Ray niet zelf: ‘Van alle fruit bezitten alleen peren een uitgesproken persoonlijkheid; geen twee peren zijn dezelfde’? Man Ray bevestigt de bewering dat peren menselijke karaktertrekken vertonen. Hij stelt bovendien impliciet vast dat, aangezien peren niet identiek kunnen zijn, zij wel op elkaar kunnen gelijken. Er is met andere woorden een wezenlijk onderscheid tussen identiteit en gelijkenis of overeenstemming in het ongelijke. Daarin is de pointe van Man Ray's rebus gelegen. Als twee peren op elkaar kunnen gelijken, waarom zou een peer dan niet op Satie kunnen gelijken?
Is dit nog wel een zinnige vraag? Is dit misschien een rethorische vraag? Deze beide vragen zijn alvast niet zelfverwijzend. Integendeel, zij kunnen een kwestie zijn van leven en dood, van vrijheid of gevangenschap, van onschuld of boete. Men kan zich niet voorstellen dat een Engelse edelman, ‘a peer’, ongestraft voor ‘pear’ wordt uitgescholden. Evenmin laat een Fransman zich ‘poire’ noemen, zeker niet een staatshoofd. Dat ondervond Philipon, de werkgever van Daumier. Hij had in zijn satirische magazines de Franse burger-koning, Louis-Philippe, herhaaldelijk als ‘une poire’ gekleineerd. Uiteindelijk legde het Franse assisenhof hem een fikse geldboete op. Ter verdediging publiceerde Philipon in zijn tijdschrift Le Charivari (1834) zijn fameuze Les Poires, vier verschillende, maar onderling gelijkende portretten van de vorst. Voortdurende vereenvoudiging herleidt de koning tot een karikaturale peer. Waarom ook niet, luidt de verdediging, vermits de peer een reductie is van het voorgaande portret dat uiteindelijk is afgeleid van het eerste gelijkende portret. Gelijkenis vervangen door een andere, onderscheiden gelijkenis kan niet worden gestraft. Zoals Satie en Man Ray, Philipon ‘a fait sa poire’.
Les Poires en La Poire d'Erik Satie affirmeren de stelling van Man Ray dat geen twee peren identiek zijn, maar door verschillen op elkaar gelijken. Zo kunnen ze ook een portret zijn. Dit onderscheidt ze van de 17e-eeuwse (?) Italiaanse peer in marmer die tijdens vorstelijke feestmaaltijden de smaak bedroog. De natuurgetrouwe imitatie die aan dit object aan de grondslag ligt, beoogt de disgenoot op een aangename wijze te bedriegen. Het technisch artistieke kunnen is aangewend om zichzelf weg te
Auteursrechtelijk beschermd
