Streven. Jaargang 18

[p. 362]

De Shakespeare-herdenking: een nalezing
W. Peters S.J.

De wijze waarop Shakespeare's geboortedag, vier eeuwen geleden, is herdacht wekt de indruk dat men zich bewust was tot de uitverkorenen te behoren die dit eeuwfeest mochten meemaken, dat men zich als het ware bespied wist door het nageslacht en dat men bijgevolg goed voor de dag moest komen met het oog op degenen die straks het vijfde eeuwfeest mogen vieren. Met opzet spreken we van men, en niet alleen van anglisten, literatoren, toneelliefhebbers; immers iedereen wist zich bij dit festival betrokken, getuige niet alleen de stroom van artikelen en studies, opstellen en boeken, maar ook de vele uren aan Shakespeare besteed op televisie en door de radio, de drommen mensen die zijn opvoeringen gingen zien, de bierpullen, de postzegels, het Delfts aardewerk, de herinneringsmedailles, de boekenleggers, enz.

IN deze terugblik op het Shakespeare-jaar interesseert ons bijzonder hetgeen in boekvorm werd gepubliceerd. Men zou menen dat het onderwerp Shakespeare langzaam aan geheel en al uitgeput was geraakt. Maar er blijken nog vergeten aspecten te zijn. Zo zagen we een boek aangekondigd over de wijn in de stukken en in het leven van Shakespeare, een ander over de orthografie der stukken, en blijkbaar roept deze studie de eerste schimmen op van de computer, wanneer ze zal worden losgelaten op Shakespeare om aan de hand van schrijfwijzen en schrijffouten, van woordgebruik en woordfrequentie een dubieus auteurschap vast te leggen of te verwerpen, de exacte datum van een stuk te bepalen, enz. De auteur is de woord-minnende Eric Partridge, die een serieuzer studie wijdde aan Shakespeare's wat grovere woordspelingen en grappen¹⁾. Er zijn nog steeds rand-onderwerpen die een onderzoek waard zijn, zoals b.v. blijkt uit Shakespeare in Music²⁾ waarin Ph. Hartnoll enkele opstellen bijeenbracht over het thema hoe Shakespeare musici heeft geïnspireerd. Van geheel andere aard is een buitenmate boeiende uiteenzetting over wat de pest betekende in de tijd van de dichter³⁾, terwijl ook The Great Shakespeare Jubilee⁴⁾, dat verhaalt hoe het tweede eeuwfeest in 1769 (er wordt met vijf jaren gesmokkeld) werd gevierd, de aandacht vasthoudt; we kunnen alleen maar hopen dat een studie over souf-fleursboeken in de zeventiende eeuw even interessant is. Hoe men vandaag kan genieten van Shakespeare in de fauteuil van een modern theater behandelt de romanschrijver John Wain in A Playgoe's Guide: the living world of Shakespeare⁵⁾. Over rand-onderwerpen gesproken, we kwamen zelfs een artikel tegen gewijd aan Shakespeare en Wiseman (The Wiseman Review, oktober 1964; het nummer bevat ook een artikel van Wiseman over Shakespeare).

De vele boeken die het afgelopen jaar verschenen, waren niet allemaal nieuw; verschillende klassieke werken over Shakespeare werden heruitgegeven, en vooral werden kostbare opstellen uit het verleden in boekvorm bijeengebracht. Onder

1) Eric Partridge, Shakespeare's Bawdy, Routledge, 25 sh.

2) Phyllis Hartnoll (Ed.), Shakespeare in Music, Macmillan.

3) F.P. Wilson, The Plague in Shakespeare's London, Oxford Paperbacks, 6 sh.

4) C. Deelman, The Great Shakespeare Jubilee, Michael Joseph, 30 sh.

5) John Wain, A Playgoers' Guide, Macmillan, 15 sh.

[p. 363]

de eerste categorie valt het tien jaar geleden verschenen werk van de stokoude hofdichter John Masefield⁶⁾, alsook de zeer kostbare studies van Sir Walter Raleigh (1907)⁷⁾ en A.C. Bradley, wiens Shakespearean Tragedies⁸⁾ precies zijn gouden jubileum viert. Stolls Art and Artifice in Shakespeare (1933)⁹⁾ is minder bekend maar voor Shakespeare-kenners waardevol. Tot de tweede categorie behoort Chambers' Shakespeare: a survey¹⁰⁾; de opstellen hier bijeengebracht zijn eenvoudige inleidingen op de stukken van Shakespeare die ongeveer een halve eeuw geleden werden geschreven, maar voor het eerst in 1952 in boekvorm werden uitgegeven; deze verzameling opstellen kan natuurlijk niet vergeleken worden met het tweedelig standaardwerk van dezelfde schrijver, waarin al het feitenmateriaal omtrent Shakespeare te vinden is. Dit boekje is niet de enige Penguin-uitgave van bijzonder gehalte. Laurence Lerner verzamelde een goede dertig essays in een Anthology of modern criticism¹¹⁾. Vier van deze essays zijn gewijd aan Hamlet, vijf aan King Lear, terwijl Macbeth er zeven krijgt; Romeo and Juliet, Anthony and Cleopatra, Julius Caesar en Coriolanus worden ieder in twee of drie opstellen besproken. De lijst der critici is indrukwekkend; hij opent met John Keats, en beweegt zich over Shaw, Bradley en Granville-Barker naar Wilson, Knights, Auden, Eliot en anderen uit onze dagen. Een andere Penguin-uitgave, Shakespeare: a celebration¹²⁾ geeft een achttal kritische beschouwingen van hedendaagse literatoren maar bestrijkt het terrein van Shakespeare's Londen en Stratford der zestiende eeuw tot de film en het theater van onze eigen tijd. De illustraties van oude prenten en nieuwste foto's zijn verrukkelijk en geven deze pocket een zekere voornaamheid, de gelegenheid waardig. Het toont verwantschap met een Nederlandse bijdrage tot het festijn, te weten Rondom Shakespeare¹³⁾, waarin de professoren Bachrach, Swart en Van Thienen het leven, de werken, de vertalingen en het toneel bespreken in verband met Shakespeare.

Verzamelingen van links en rechts verspreide essays vinden we ook in iets duurdere pocket-uitgaven. Zo deed de Oxford University Press verschijnen Studies in Shakespeare¹⁴⁾, dat tien lezingen bevat die in de loop der jaren aan Shakespeare werden gewijd. Het vroegste opstel dateert van 1912 en is van niemand minder dan de grote Bradley; twee andere zeer waardevolle bijdragen zijn Caroline Spurgeons ‘Shakespeare's iterative imagery’ (1931) en ‘Hamlet: the prince or the poem’, van de ruim een jaar geleden overleden professor C.S. Lewis. Recente lezingen gehouden aan de universiteit van Londen in het jubileumjaar treffen we aan in Shakespeare's World¹⁵⁾, terwijl het voor anglisten vanzelfsprekend is dat de 1964-uitgave van Essays and Studies¹⁶⁾ geheel gewijd is aan het eeuwfeest.

6) John Masefield. William Shakespeare, Mercury Books, 7 sh. 6 d.

7) Sir Walter Raleigh, Shakespeare, Macmillan, paperback, 8 sh. 6 d.

8) A.C. Bradley, Shakespearean Tragedy, St. Martin Library, paperback, 7 sh. 6 d.

9) E.E. Stoll, Art and Artifice in Shakespeare, University Paperbacks, Methuen, 10 sh. 6 d.

10) E.K. Chambers, Shakespeare: a survey, Penguin, 5 sh.

11) L. Lerner, Shakespeare's Tragedies: an anthology of modern criticism, Penguin, 4 sh. 6 d.

12) T. Spencer, Shakespeare: a celebration, Penguin, 6 sh.

13) Bachrach, Swart en van Thienen, Rondom Shakespeare, De Haan/Standaard-boekhandel, Phoenix pocket.

14) P. Alexander (Ed.), Studies in Shakespeare, Oxford Paperbacks, 8 sh. 6 d.

15) J. Sutherland en J. Hurstfield, Shakespeare's World, Arnold, 25 sh.

16) W. Armstrong (Ed.), Essays and Studies 1964, Murray, 13 sh. 6 d.

[p. 364]

We mogen voor een ogenblik afstappen van uitgekomen boeken om ons bezig te houden met enkele welbekende namen. De Shakespeare-kritiek van ongeveer de laatste dertig jaren werd min of meer beheerst door Dover Wilson en L.C. Knights, en dit jaar werden hun stemmen weer duidelijk gehoord, ofschoon zij eigenlijk geen nieuw geluid deden horen. We komen hun namen tegen in zo juist vermelde verzamelwerken, maar zij stelden zich verder tevreden met heruitgaven, meest in goedkope vorm, van succesvolle werken uit het verleden. Zo publiceerde de Cambridge University Press The Essential Shakespeare¹⁷⁾ en What happens in Hamlet¹⁸⁾, beide zeer bekende studies van Dover Wilson, die bovendien Life in Shakespeare's England¹⁹⁾ verzorgde. Hierin zijn tijdgenoten van Shakespeare aan het woord, de hoveling, de acteur, de matroos, de bedelaar enz. en hun teksten weven het tapijt van het leven in de stad en op het platteland, aan de universiteit en aan het hof, in de school en aan het theater enz. toen Shakespeare leefde. L.C. Knights geeft ons een nieuwe uitgave van het in 1933 verschenen Explorations, dat de lange ondertitel draagt van ‘essays in criticism mainly on the literature of the seventeenth century’²⁰⁾. Van de elf essays zijn er vier aan Shakespeare gewijd, waaronder het overbekende: ‘how many children had lady Macbeth?’

Met Wilson en Knights moet thans ook genoemd worden A.L. Rowse, die zichzelf voornamelijk een onaantastbare naam verworven heeft als historicus. Zijn historische scholing alsook zijn vertrouwdheid met de zestiende eeuw geeft zijn William Shakespeare²¹⁾ een verrassende frisheid. Hiermede niet tevreden heeft hij ook de sonnetten uitgegeven, en deze begeleid met een omzetting in proza en commentaar²²⁾. Onder critici van naam is ten slotte ook Peter Quennell met een nieuwe studie op het toneel verschenen: Shakespeare: the poet and his background²³⁾. Lezing werd een teleurstelling; de vrij schaarse gegevens over de dichter-toneelschrijver werden aangevuld, om niet te zeggen, uitgedijd met allerlei wetenswaardigheden omtrent tijd, land, volk, gewoonten enz., hetgeen met zich meebrengt dat Shakespeare niet zozeer gesitueerd wordt in, alswel geconditioneerd door de uiterlijke omstandigheden van zijn leven. We prefereren het eenvoudiger en wat zakelijker The Life of Shakespeare²⁴⁾ van F.E. Halliday, ook weer een zeer goede uitgave van Penguin Books. Maar beide boeken slaan gelukkig niet aan het fantaseren, zoals geschiedt in Nothing like the sun²⁵⁾, een roman die het liefdesleven van Shakespeare als thema heeft; het verhaal van Anthony Burgess, die naam begint te maken, is gekunsteld, en heeft weinig te maken met kunst. Dan neuzen we veel liever wat rond in Everyman's dictionary of Shakespeare quotations²⁶⁾ of in een vrijwel onuitputtelijke mijn

17) J. Dover Wilson, The Essential Shakespeare, Cambridge, paperback, 8 sh. 6 d

18) J. Dover Wilson, What happens in Hamlet, Cambridge, paperback, 13 sh. 6 d.

19) J. Dover Wilson, Life in Shakespeare's England, Penguin, 6 sh.

20) L.C. Knights, Explorations. Essays in criticism mainly on the literature of the seventeenth Century, Penguin, 8 sh. 6 d.

21) A.L. Rowse, William Shakespeare, Macmillan, 45 sh.

22) A.L. Rowse, Shakespeare's Sonnets, Macmillan, 42 sh.

23) Peter Quennell, Shakespeare; the poet and his background, Weidenfeld and Nicolson, 36 sh.

24) F.E. Halliday, The Life of Shakespeare, Penguin, 5 sh.

25) A. Burgess, Nothing like the sun. A story of Shakespeare's love-life, Heinemann, 21 sh.

26) D. Browning, Everyman's Dictionary of Shakespeare Quotations, Dent, 25 sh.

[p. 365]

van informatie getiteld A Shakespeare Companion²⁷⁾, twee boeken die in een verloren uurtje heel wat ontspanning, genot en ook lering kunnen verschaffen.

Het feest is voorbij, en met de vele boeken voor zich en met de aankondigingen van nog vele anderen min of meer vaag in het hoofd, vraagt men zich af of zij bij elkaar blijvende winst betekenen. Men kan de indruk niet van zich afzetten dat het een naarstig nalezen is van een veld waarop reeds gedurende tientallen jaren vele arenlezers iedere duimbreed hebben afgezocht. Het zijn steeds dezelfde oude onzekerheden en dezelfde oude problemen, maar de gegevens zijn niet rijker geworden en bijgevolg is men niet veel verder gekomen. Het enige dat nieuwe perspectieven schijnt te openen is het detective-achtige gespeur van Dr. Leslie Hotson, die na eerst zeer vernuftig gewroet te hebben in de problemen rond ‘Twelfth Night’ in zijn The first night of Twelfth Night²⁸⁾, nu een scherpe analyse geeft van wat er mogelijk allemaal achter de woordkeuze der sonnetten verscholen gaat. Zijn Mr. W.H., die zoals men weet ‘the only begetter of the sonnets’ is²⁹⁾, leest aanvankelijk als een detective-verhaal, geleidelijk aan gaat het de lezer echter wat duizelen door al die cryptogrammen e.d.

Het heeft er alle schijn van dat een vorig geslacht Shakespeare zo volledig heeft bestudeerd, zo zuiver heeft aangevoeld en zo accuraat geïnterpreteerd dat wij als jongeren bij hen in de leer moeten gaan; dit is een kwestie van nederig-heid en gezond verstand. We moeten er ons bij neerleggen dat niettegenstaande een bibliotheek van Shakespeareana er grote hiaten blijven bestaan in onze kennis van het leven van Shakespeare, van zijn karakter, van het auteurschap van sommige stukken, van de tekst zoals hij deze in feite schreef, enz. Niettegenstaande deze lacunes is Shakespeare's gestalte groter en indrukwekkender dan ooit te voren. Het is vreemd dat een kunstenaar uit een geheel andere tijd met een geheel ander levensgevoel de mens van deze verwarde en verwarrende tijden blijft aanspreken. Dit duidt op zijn grootheid, als mens en als dichter-dramaturg; hij heeft het eeuwig-menselijke bespeurd en het op onovertroffen wijze verwoord in zijn stukken. Het was zijn taak, zoals hij zelf zegt, 'to hold as ‘twere, the mirror up to nature’, en tot op de dag van vandaag erkent de mens daarin zichzelf.

27) F.E. Halliday, A Shakespeare Companion, 1564-1964, Penguin, 10 sh. 6 d.

28) L. Hotson, The first night of Twelfth Night, Hart-Davis, 12 sh. 6 d.

29) L. Hotson, Mr. W.H., Hart-Davis, 35 sh.