Streven. Jaargang 10

[p. 366]

Internationale kroniek
Mark Grammens
Hoop voor Nenni

NA de gebeurtenissen in Hongarije verklaarde Pietro Nenni dat hij zich niet langer vereerd kon voelen met de Stalin-prijs voor de vrede die hem enkele jaren geleden was toegekend en dat hij met genoegen deze prijs aan het Centraal Comité van de Communistische Partij der U.S.S.R. zou terugzenden. Nochtans deed hij dit niet, om de goede reden dat hij niet meer beschikte over de circa 2 miljoen B. Frs. die de prijs hem had opgebracht.

Dit fait divers illustreert op treffende wijze de moeilijkheden, die Nenni en zijn linkse socialistische partij, de P.S.I., moeten overwinnen, wanneer zij van de huidige crisis in de communistische wereld willen gebruik maken om hun onafhankelijkheid tegenover de orthodoxe communistische partij van Togliatti, de P.C.I., op een reële basis te handhaven. Inderdaad is de situatie in het linkse Italië thans zo, dat de onderlinge machtsverhouding der drie marxistische partijen in hoofdzaak gebaseerd is op de steun, die zij vanwege de vakbondkringen genieten.

En de voornaamste Italiaanse vakbond, de C.G.I.L., is in handen van communisten, ofschoon Nenni zowel als enkele extra-parlementaire linkse politieke bewegingen hun aanhangers de raad geven, zich bij genoemde vakbond aan te sluiten en er een zo actief mogelijke rol in te vervulllen. Doch alleen reeds de overweldigende communistische meerderheid in deze vakbond snijdt de Nenni-socialisten de weg af naar elke leidende functie in de arbeiderswereld tenzij voor zover de communisten hen dulden. Geen enkele linkse partij, waar ook in de westerse democratieën, kan echter bestaan zonder de finantiële hulpmiddelen haar door het vakverbond dat zij patroneert bezorgd, tenminste indien zij, zoals de P.S.I., de arbeidersbelangen oprecht wil behartigen, en niet slechts een door de kapitalistische wereld gedulde uitlaatklep wil zijn.

Omdat Nenni zijn links socialisme oprecht bedoelde, moest hij kunnen blijven rekenen op de finantiële steun van de enige vakbond die alleen leefde van marxistische inkomsten, namelijk de contributies der leden en de giften van de enige staat, die tot voor kort voor integraal marxistisch werd gehouden, de Sovjetunie. Het voorbeeld van Saragat, die in 1947 van Nenni was losgescheurd om de P.S.D.I., de sociaaldemocratische partij, te stichten, was overigens een duidelijk bewijs voor de gegrondheid van Nenni's thesis. Saragat had, toen hij zijn P.S.D.I. oprichtte, tevens een breuk teweeg gebracht in de C.G.I.L. Hij had een eigen vakbond, de U.I.L., opgericht, die het nooit tot iets anders zou brengen dan een logge administratie zonder arbeiders, en die na één jaar met grote schande failliet zou gegaan zijn als de verschillende Socialistische Internationale Organisaties hun fondsen niet met zeer milde hand hadden aangebracht. En het was voor Nenni niet moeilijk, om te bewijzen, dat deze Internationalen slechts bestonden, om de kredieten van verschillende Amerikaanse organisaties over

[p. 367]

Europa te verdelen. Liever uit de hand van Moskou leven dan uit die van de U.S.A., redeneerde Nenni als consequent socialist.

Moge hij deze afhankelijkheid van de communisten gedurende vele jaren als de enige oplossing beschouwd hebben, Nenni was zich goed bewust van de gevaarlijke situatie, waarin hij zich bevond. Omringd van een groep knappe denkers en steeds bijzonder geïnteresseerd in de internationale verhoudingen, wenste hij, zoals nu blijkt, steeds oprecht ooit een onafhankelijke socialistische politiek te kunnen voeren, en zag hij Italië veel liever in een (neutralistisch) vrede-kamp dan als satelliet der Sovjet-Unie. Goed kenner van de Russische politiek, wachtte hij het ogenblik af, waarop hij zijn persoonlijkheid en de eigen betekenis van zijn partij het best kon affirmeren, zonder de steun van Moskou en de Italiaanse communisten te verliezen. In deze zin (maar verder mag men niet gaan) kan men zijn houding enigszins vergelijken met die van Tito in Joegoslavië.

De kans van Nenni was de destalinisatie.

Nog in Moskou, waar hij het Partijcongres bijwoonde, waarin Stalin posthuum van de ergste misdrijven werd beschuldigd, verklaarde Palmiro Togliatti, ‘il migliore’ zoals hij door de Italiaanse communisten wordt genoemd, dat het communisme moest trachten in Italië met parlementaire middelen aan de macht te komen, met uitsluiting van alle andere. Terug te Rome, las hij op 14 maart 1956 voor het partijbestuur van de P.C.I. een verslag voor, waarin hij Stalin zo mogelijk nog erger beschuldigde dan Kroestsjef en Mikojan hadden gedaan. Tot besluit nodigde hij iedereen uit tot ‘open kritiek’.

Nenni liet deze gelegenheid niet voorbijgaan. Indien de P.C.I. akkoord is met het gebruik van uitsluitend parlementaire methodes, wat Nenni steeds had gepreconiseerd, indien open kritiek is toegelaten binnen de communistische partij, indien ten slotte, zoals Togliatti nog enkele dagen later zou schrijven, de Italiaanse communisten van plan waren, hun eigen weg te volgen en een politiek te voeren, die niet noodzakelijk met akkoord van Moskou moest bepaald worden, dan kon a fortiori de Italiaanse Socialistische Partij haar eigen politiek bepalen. Zij was weliswaar door een hecht pact aan de communisten gebonden, maar toch eigenlijk communistisch was zij niet. Onmiddellijk trachtte Nenni zich van zijn bondgenoten te distanciëren door te verklaren dat de posthume aftakeling van de Russische dictator een nutteloze daad was, schadelijk zelfs voor de arbeiderswereld. In een opzienbarend artikel in het tijdschrift Mondo Operaio en overgenomen door zijn krant Avanti schreef Nenni uit de redevoeringen van de communistische leiders slechts één positieve conclusie te kunnen trekken: de grondige democratische ontwikkeling van Partij en Staat in de U.S.S.R.

Indien deze thesis dan al niet juist mocht blijken, zij drukt toch precies uit hoe Nenni de Russische politiek zou hebben gewenst. Verder werpt hij alle schuld, niet op Stalin, maar op de elementen, die zijn dictatuur mogelijk maakten en die hij kenschetst als ‘centraliserende en bureaucratische afwijkingen’, een term die velen op de Italiaanse Communistische Partij toepasselijk achtten. Verder juicht Nenni, dat nu niet alleen de tijd is aangebroken voor de vreedzame coëxistentie onder de volkeren, maar tevens voor coëxistentie tussen de verschillende min of meer marxistische partijen. Hijzelf noemt de enige ware weg die leidt tot het socialisme, die van de democratische wettelijkheid, en men moet toegeven, dat hij nooit het tegendeel heeft beweerd, ook al affirmeerde hij nooit te voren zo duidelijk zijn opinie.

Onmiddellijk na de verkiezingen voor gemeente- en provincieraden op 27 mei

[p. 368]

zoeken in verschillende plaatsen van het land aanhangers van Nenni en van Saragat met elkaar contact. Het wordt hun echter spoedig duidelijk, dat op het plaatselijke plan geen gemeenschappelijke politiek mogelijk is, ook al heeft die de steun van de nationale partijleidingen, indien de leiders zelf niet vooraf een gemeenschappelijke politiek bepalen en het onder elkaar over de belangrijkste punten eens worden.

Zover is Nenni nochtans nog niet. Het slotcommuniqué van de besprekingen, die Tito in mei te Moskou voert, geeft hem wel een troef méér in de hand, waar het nogmaals de nadruk legt op de verschillende aanvaardbare oplossingen van praktisch socialisme, maar Nenni houdt vast aan zijn neutralisme en Saragat aan het Atlantisch Pact en de Europese Integratie.

Eerst moet Togliatti akkoord gaan; hij doet dit pas op 25 juni in een rapport voor het Centraal Comité van de Italiaanse Communistische Partij, waarin het heet, dat ook niet-communistische partijen nuttige daden stellen, die het socialisme kunnen bevorderen, en dat plaatselijke omstandigheden de te volgen politiek moeten bepalen. Enkele weken later geeft de P.S.I. een resolutie uit, waarin wordt gezegd dat, ook al lijden de sociaaldemocratische partijen in West-Europa aan reformatorische degeneratie, samenwerking mogelijk blijft, om de ellende en de werkeloosheid tegen te gaan (en Italië is het enige West-Europese land dat ondanks de algemene hoogconjunctuur met een schijnbaar onoplosbaar werkloosheidsprobleem geplaagd zit), om de toelating van de Chinese Volksrepubliek tot de U.N.O. te bewerken, van de Duitse eenmaking werk te maken en op oorlog gerichte organisaties als de N.A.T.O. op vredelievende wijze te reorganiseren.

Het is een programma dat de op zovele wijzen met de Westerse politiek verbonden sociaaldemocraten moet afschrikken, maar de uiteindelijke unificatie van de verschillende socialistische bewegingen wordt niet uitgesloten en concrete samenwerking zelfs gewenst. De grote moeilijkheid is steeds de buitenlandse politiek, want op het binnenlands vlak zijn de linksen het onderling volkomen eens: allen wensen sociale vooruitgang, en de verschillen hebben alleen betrekking op de concreet te volgen politiek. Maar waar de communisten, ondanks hun nieuwe koers, de buitenlandse politiek van het Kremlin tot de hunne maken en de sociaaldemocraten van Saragat op de U.S.A. zijn afgestemd, wil Nenni Italië in het neutralistisch kamp, waar India en Joegoslavië als goede voorbeelden trekken. Het is trouwens als geprononceerd neutralist dat Nenni zich, sinds het beruchte Moskouer Congres, in hoofdzaak van Togliatti distancieert. De buitenlandse politiek van de P.S.I. blijkt bovendien een grote aantrekkingskracht uit te oefenen, sinds een enquete van het officieuze organisme ‘Doxa’ uitwees, dat ofschoon slechts 12,7% van het kiezerkorps zijn vertrouwen geeft aan de P.S.I., 51% van de bevolking voor de neutraliteitspolitiek van Nenni gewonnen is (maart 1955)¹⁾.

Op 26 augustus jl. ten slotte gebeurde datgene waarop de hele politiek van Nenni sinds het begin van dit jaar gericht was: Saragat bracht hem voor de eerste keer sinds 1947 in zijn vakantieverblijf te Pralognan (Savoie) een bezoek. De politieke betekenis van dit feit wordt onmiddellijk in Italië zowel als in de wereld goed begrepen. Van nu af is het duidelijk dat de unificatie van de socia-

1) Geciteerd door Umberto Segre, Le Parti Socialiste Italien, in Esprit, sept.-okt. 1955, p. 1544.

[p. 369]

listen in Italië er komt, en alleen het gunstige tijdstip moet worden afgewacht.

Dit tijdstip nu zal minder gekozen worden door Nenni en Saragat dan door de groten in de wereld. En gezien de zeer wisselende en explosieve toestand, waarin de internationale politiek zich thans bevindt, blijft voor de Italiaanse socialisten, die op hun stembiljet de partijen van Nenni en Saragat met een streepje verbonden hadden, een afwachtende houding geboden.

Intussen heeft Nenni zijn pact met Togliatti vervangen door een nieuwe formule, die consultaties in de plaats stelt van gemeenschappelijke actie, en op die manier een eerste daad gesteld op de weg naar de unificatie met Saragat. Intussen ook heeft Italië, onder impuls van Saragat, in de Suez-crisis een houding aangenomen van welwillende neutraliteit, zoniet van nauwelijks verdoezelde afkeuring van het Engels-Franse wapengeweld. Ten slotte heeft Nenni zich solidair verklaard met de Hongaarse rebellen, in tegenstelling tot Togliatti die de Russische interventie volkomen gerechtvaardigd achtte.

Intussen ten slotte heeft Pierre Commin, in naam van de Socialistische Internationale, een bezoek gebracht aan Rome, om te trachten de gescheiden broeders te verzoenen. Na afloop van zijn besprekingen verklaarde hij o.m. dat de solidariteit geen ijdel woord is en dat de Internationale zal beslissen over de finantiële hulp, die eventueel aan de herenigde partij moet worden toegekend. En die kon wel eens van doorslaand belang zijn.

Maar hereniging zal Nenni niet langer voorstaan, indien mocht blijken dat Saragat geen enkele kans heeft, om de banden die hem in het Westers Blok gevangen houden te verbreken, en Saragat zal niet langer links kijken indien mocht blijken, dat Nenni niet de toelating krijgt, om de woorden van Kroestsjef in praktijk te brengen.

Daarom is het tot stand komen van de éne Italiaanse Socialistische Partij in hoofdzaak afhankelijk van de verdere evolutie in de wereld, afhankelijk van de mate waarin de twee reuzen de teugels iets losser zullen vieren, afhankelijk van dezelfde elementen, die het succes van het neutralisme moeten verzekeren.