De Stem. Jaargang 20

[p. 693]

Nu toont eens wie gij zijt
door Anthonie Donker

Wat nu? is de vraag die thans iedereen zichzelf en anderen stelt, een vraag die bij het onduidelijk beeld van heden en toekomst voor velen een onzekere, voor sommigen een angstige klank heeft, maar die alom als dringend wordt beseft. Hevige schokken zijn door ons volk, door onze samenleving gevaren. Ontwakend uit de eerste verbijstering over de door de bezetting van ons land radicaal gewijzigde situatie waarin wij ons bevinden en onszelf hebben te hervinden, zien allen wien het welzijn van ons volk vurig en innig ter harte gaat, uit naar de constructieve krachten die zich uit den huidigen staat van zaken ontegenzeglijk en noodzakelijk zullen moeten ontwikkelen. Gegeven de geestkracht en goede wil die in ons volk leven, zullen deze zich ook vormen en ontwikkelen. In feite bezet gebied, is het vaderland in beginsel en in wezen intact gebleven. Het zij zichzelf en eigen wezen, als volk en als land bewust. Het zal in het door officieele verklaring gewettigd vertrouwen dat het de vrijheid daartoe gelaten wordt, dit besef in volle kracht hebben te ontplooien. Diepgaande veranderingen zijn intusschen zich in versneld tempo begonnen te voltrekken, practische nooden en problemen vergen dringende of geleidelijke oplossing, nieuwe en versnelde methodes moeten worden toegepast, achterstand in sociale en economische organisatie ingehaald, en een ieder zal moeten beseffen dat de eisch van een te herziene samenleving heeft te domineeren over de gehechtheid aan vertrouwde toestanden en behaaglijk gekoesterde gebruiken en instellingen. Wij moeten wat achter ons ligt historisch zien, feiten zijn niet te loochenen of te breken, het overige komt niet terug, in Europa niet, in Nederland niet. Maar zoo al verleden verleden is en dient te blijven, wij zullen niet mogen nalaten, in het besef van de dienst aan de toekomst van het Nederlandsche volk, ook de beste krachten die zich

[p. 694]

in het verleden van dit volk hebben gevormd en het zijn eigen wezen en stijl hebben gegeven, aan te wenden en in het werk te stellen. In onze geschiedenis zijn de deugden en ondeugden van ons volk altijd nauw samengegaan, de laatste zijn meerendeels keerzijden van deugden, en ook in beheer en overheidszorg zijn, naast fouten en gebreken, die deugden door de tijden menigmaal tot uiting gekomen. Niet voor niets wordt Nederlandsch-Indië wel de best bestuurde kolonie ter wereld genoemd. Hoe uit de huidige moeite en nood zich alles tot redelijke vormen van herstel, reorganisatie en vernieuwing zal kunnen ontwikkelen, zijn vragen die ontzaglijke inspanning zullen opleggen aan de landgenooten, die daarbij de leiding hebben te geven, en offers en medewerking zullen vergen van het geheele volk. Beslissingen van vèrstrekkende beteekenis over politieke richtlijnen, bestuursmiddelen en methoden, en de technische organisatie der sociale en economische levensvormen zullen in de toekomst genomen, ten uitvoer gelegd en op de proef gesteld worden.

Wij zijn geen politici en kunnen ons hier niet begeven in de technische en practische bestuurs- en samenlevingsproblemen en de herzieningen welke voor een intensiever en doelmatiger functionneeren ervan noodzakelijk zullen zijn. Wel echter kunnen wij de overtuiging uitspreken, dat deze alleen in hollandsche vormen voor oplossing vatbaar zijn, in overeenstemming met de geestesgesteldheid, het karakter en de diep gewortelde levende beginselen van ons volk. De bezettings-autoriteiten hebben te kennen gegeven deze opvatting aangaande de wenschelijkheid en noodzakelijkheid van een zelfstandige behartiging, in nationalen geest, onzer practische en geestelijke belangen te deelen.

Regeeren is de in organisatievormen toegepaste wetenschap van het bestuur en beheer van een volk, menschelijk levend en soepel geworden door persoonlijk beleid, inzicht en karaktervastheid, en bezield door de grondbeginselen van verantwoordelijkheids- en gemeenschapsbesef. Welke vormen de organisatie van maatschappij en staat ook aannemen moge, zij die in die vormen een waarlijk vruchtbaar, tot geestelijk en stoffelijk welzijn van het volk voerend beleid willen uitoefenen, zullen zich altijd weer moeten bezinnen op de zedelijke normen en ideëele doeleinden, welke aan elk maatschap-

[p. 695]

pelijk streven richting en rechtvaardiging hebben te geven. Daarom hebben wij ons, temidden eener overstelpende veelheid van practische problemen en nooden, altijd opnieuw de groote beginselen in herinnering te roepen, waardoor alle menschenwerk geleid en bezield moet zijn: de Onmisbaren, dat zijn het verantwoordelijkheidsbesef, de betrouwbaarheid, de levensliefde, de gemeenschapszin. Daarenboven zijn de eerbiediging van het geweten en het open gehoor voor de wederpartij in een land dat een klein gebied met rijke bestaansmogelijkheden omvat, vanouds zonder dwingende beletselen door de noodzaak van bestaansproblemen, mogelijk gebleken in bestuursvormen die, hoezeer zij ter vergrooting van intensiteit en tempo ook concentratie behoeven, in aanmerkelijke mate gedachtenwisseling en representatie van de geestesrichtingen der belangrijkste onderscheiden volksdeelen veroorloven. Een meer geconcentreerde samenwerking zal echter noodzakelijk zijn om op te wegen tegen de aan onze volksdeugden van onafhankelijkheidszin en vasthoudendheid gekoppelde nadeelen, welke in den loop onzer onzer eervolle geschiedenis optraden in de begeleidingsverschijnselen van traagheid en verdeeldheid.

De grootste noodzakelijkheid, voorafgaande aan alle andere dringende belangen in ons volksleven, is die van eensgezindheid. Het is het eerste noodige, het tweede, het derde tot en met het laatste, met behoud van hun eigen beginselkarakter dienen de partijen zich tot een geschakeerde eenheid aaneen te sluiten, waaraan alle niet essentieele belangen ondergeschikt hebben te blijven. Ons volk heeft, hoewel klein, een historische grootheid, waardoor het onder de volkeren zijn naam met eere, en als een goed volk een eerenaam draagt. Zijn ondernemingsgeest, zijn geloofstrouw, zijn onafhankelijkheidszin zijn er de sterkste eigenschappen van. De rijkdom van zijn bewustzijn, uit vele bronnen van levenservaring geput, blijkt uit den schat van levenswijsheid en schoonheid, welke in de vaderlandsche kunst bestaat, en in het bijzonder in onze taal door de eeuwen voortlevend woord is geworden. Het zwakke punt in ons volksleven is daarentegen vanouds de politieke en godsdienstige verdeeldheid geweest, dikwijls met elkaar samengaand, het aloude sectarisme. Die verdeeldheid is echter geen gespletenheid, geen volksversplin-

[p. 696]

tering. Er is eer bij alle verschil van meening en geschil diepere innerlijke eenheid. Ons volk doet hierin denken aan een gezin, waarin veel gekibbeld wordt maar waarvan de leden daarom niet minder sterk aan elkaar gehecht zijn, het is een verdeeldheid die meer slechte gewoonte dan zwakte van geest is, inwendig is er een onmiskenbare saamhoorigheid, deze heeft thans naar buiten te blijken. De luxe van het geharrewar kunnen wij ons niet meer veroorloven, er is in huis door den tijd het een en ander versleten, en er heeft een storm gewoed die het huis gehavend heeft. Maar de fundamenten zijn goed, in Holland stáát een huis, al stond het af en toe overeind van loos geroes en geraas. Het oogenblik is aangebroken om de eensgezindheid te doen blijken, de omwenteling te versterken, de hechtheid te bewijzen, en de beste eigenschappen van het Nederlandsche volk eendrachtig en onder eendrachtige leiding in werking te stellen, in geïntensiveerden en versnelden socialen, economischen en cultureelen arbeid. Dat daarbij ook vooral jonge krachten aan het woord en aan het roer moeten komen, is een wensch, die in de lijn van deze geheele gedachtengang ligt, en waarvan de daadwerkelijke vervulling evenmin op zich kan en zal laten wachten. Nu toont eens wie gij zijt, - dat woord sprak eenmaal Breêroo tot een gilde van Haarlemmers; mogen thans alle Nederlanders dat woord als tot hen gericht beschouwen!

Anthonie Donker