De Stem. Jaargang 20

[p. 561]

Voortgaande
door Anthonie Donker

Het valt moeilijk op dit tijdstip de woorden te vinden, die zeggen wat er in ons omgaat. Maar als in alle omstandigheden hebben wij ook thans, en nog des te meer, onszelf er rekenschap van te geven, hoe het met ons gesteld is, waaraan wij toe zijn en wat ons te doen staat. De overstelpende gevoelens hebben wij meester te worden, de droefenis te beheerschen, de verliezen te doordenken. En op de gedachten, die op ons aanstormen, hebben wij orde te stellen en er datgene uit te verzamelen, wat wij kunnen gebruiken voor de toekomst. Wij dienen onszelf te toetsen aan datgene wat er met ons is geschied. Leven is niet anders dan zijn lot dienstbaar maken aan de verwezenlijking van zichzelf. Nog nooit is er zoo volstrekt en zoo gemeenschappelijk, aan ons allen tegelijk, door het lot de eisch gesteld, te bewijzen wie wij zijn. Zoolang het leven min of meer ongestoord zijn gewone loop had, kon men zich eraan onttrekken, zichzelf tot den grond te peilen. Nu niet meer. Nu het lot bijna niets in onze levensomstandigheden onveranderd laat, komt het aan den dag wat bij ieder de inzet van zijn leven en wat zijn weerstand tegenover het lot is. Men kan zich met zijn lot vereenzelvigen, dat is dan verslagenheid, of men kan zich met zijn lot meten en zijn persoonlijkheid aanwenden om dat lot te beheeren. Het is iets anders, zich bij zijn lot neer te leggen of dit lot te dragen. Op de draagkracht tegenover het lot komt het aan. Wij zijn vervuld van rouw om allen en alles dat verloren is gegaan. Wij gevoelen ons daarmede innig verbonden en daaraan diep verplicht. Wij kunnen aan de herdenking van dit alles geen dieperen zin geven dan door de gedachten op de toekomst te richten. Want het allermeest zijn onze gedachten vervuld van het behoud van datgene, waarvoor de zware offers werden gebracht. Wij hebben ons land, ons volk en hen die ons persoonlijk het naast staan, nog nooit zoo lief-

[p. 562]

gehad als nu. Wij hebben ons hartsbezit en geesteseigendom nog nooit zoo sterk beseft als nu. Het Duitsche gezag heeft den moed geëerd van hen die vergeefs getracht hebben met de wapenen het lot, dat ons land is overkomen, af te wenden. Het sterk ontwikkeld volksbesef der Duitsche natie wettigt de verwachting, dat dit ook het Nederlandsch volksbesef in ons zal eeren en begrijpen dat wij met de kracht tot het dragen van ons lot den wil vereenigen tot behoud van ons zelfstandig volksbestaan. Het Nederlanderschap is een geestesgesteldheid en geestkracht, die zich in den loop der eeuwen heeft gevormd en zich de erkenning harer waarde en geestelijke en volksaardige oorspronkelijkheid heeft waard getoond. Het behoud van het kostbaar en dierbaar geestes- en zielsgoed der natie vervult ons gedachtenleven, want wij zijn ervan doordrongen hoe onschatbaar veel waardevols daarin in den loop der eeuwen zijn eigen, onvervangbaren vorm verkregen heeft. Wij hebben vaak genoeg aangedrongen op nationale zelfcritiek, om het zonder onrechtmatige trots of grootspraak te kunnen uitspreken, dat in dit kleine land naast de groote en rijke Duitsche cultuur en de vereeuwigde namen van haar dichters, wijsgeeren en componisten, in den loop der eeuwen een schat is opgezameld van wijsheid en schoonheid en zedelijke kracht, om welke wij niet alleen voor onszelve maar voor de wereld durven en moeten hopen, dat deze op haar eigen plaats en in haar eigen vorm zal blijven gehandhaafd. Dat deze bedoeling ten opzichte van ons land bestaat, mag verwacht en verondersteld worden na wat daarover officieel gesproken is. Begrip voor de waarde en het belang hiervan hebben wij ook vernomen in de aansporingen tot wederopvatting van het onderwijs in nationalen geest. Het Nederlandsche volk, dat eerbied heeft kunnen afdwingen in den strijd en in het leed, zal ook niet te kort schieten in draagkracht en waardigheid ten aanzien der militaire en economische omstandigheden, welke het gevolg der bezetting zijn. Het zal zich in die draagkracht gesterkt voelen door de wetenschap, dat van de nationale geestesgoederen, waarop wij fier zijn, de levensrechten betwist noch verkort worden. Het zal zich ook bewust moeten worden van het voordeel dezer beproeving, dat wij niet langer toeschouwers zijn, dat het met de ongeschokte rust onzer allang te weinig beweeg-

[p. 563]

lijke maatschappij nu gedaan is en dat het kalme vaderland zich midden in het versnelde en verhevigde sociale gistingsproces bevindt. Hopen wij, dat wij in staat zullen blijken te bewaren en te behoeden wat er waardevols uit de Nederlandsche cultuur in den loop der eeuwen voortgekomen is, om daarop de nieuwe toekomst te bouwen.