De Stem. Jaargang 20

[p. 525]

Geneefse café's
door Tine Roskam

Bavaria

Het leven gaat voort, malgré tout, ondanks oorlog of oorlogsdreiging. Onze levensmogelijkheden krimpen in, we worden armer, er is geen veiligheid, geen zekerheid, maar de muziek speelt door, en we eten, drinken, slapen, kankeren, lachen, lieven, werken en vertellen elkaar onze mening in volle, rokerige café's.

Genève blijft internationaal ondanks het vertrek der gemobiliseerden, ondanks de opheffing van zovele internationale instellingen. Er zijn zelfs heel wat vreemdelingen bijgekomen, die door de oorlog hier gestrand zijn of weggevlucht uit Polen of Tsjechoslowakije.

We zitten in Bavaria, Geneefs typisch internationaal café, eens onofficieel centrum van wereldverwachting waar, na drukbezochte Volkenbondszittingen, de groten der aarde eenvoudigweg binnen kwamen, biertjes dronken en schnitzels aten. Aan de wanden door Kehlen en Derso in de loop der jaren getekende karikaturen van politieke en andere kopstukken - vele reeds gestorven, in ballingschap of ongenade - ze hangen hier broederlijk verenigd, boven tijd en politieke stormen verheven. Baron Aloisi naast Kolonel Beek, Dr. Curius naast Caeiro de Matta, Coudenhove Kalergi tussen De Valera en Georges Bonnet. Zelfs Hitler en Mussolini kregen er een plaatsje en staren zonder een zweem van humor naar het driemanschap Stresemann, Briand en Austin Chamberlain.

Als altijd is het er druk en er wordt stevig gerookt, gedronken en gekankerd wat tijdelijk opluchting geeft, want velen gaat het niet voor de wind.

‘Hoe kwam ik ooit op de onzalige gedachte in de journalistiek te gaan!’ verzucht May Wood, die juist bericht kreeg dat de ‘Evening Star’ wegens oorlogsbezuiniging werd op-

[p. 526]

geheven en dat men helaas van haar diensten geen gebruik meer zou kunnen maken.

‘Och kind,’ troost Dumarin haar, de kleine levendige Fransman die in een rayon van 100 Kilometer rond Genève alle bekende eetgelegenheden kent als zijn broekzak, en de volgende week naar het Franse Front vertrekt, ‘als het de groten slecht gaat, krijgen ook de kleinen het beroerd, en als het geld overal bij millioenen letterlijk in het water wordt gegooid, blijft er niet genoeg meer over om onze salarissen te betalen.’

‘Ja, maar wat moet ik beginnen,’ klaagt May.

‘Sluit je aan bij de vereniging ‘Chomeurs Internationaux’ raadt haar een ander die zelf een maand geleden ontslag uit de Volkenbond kreeg.

‘Jij hebt gemakkelijk praten,’ zegt May, ‘jij kunt per slot naar Engeland teruggaan.’

‘Dat denk je maar, ook daar liggen de baantjes niet opgeschept, vooral voor iemand die niet meer jong is.’

Er komen twee buikige journalisten bij ons zitten die juist een overvloedig maal met veel wijn verwerkt hebben en nu blaken van indigestie en strijdlust. De ene beweert dat de oorlog binnen een jaar afgelopen zal zijn, de ander voorspelt somber tien jaar, en binnen een paar minuten is het dispuut hierover in volle gang.

‘Ça aide la disgestion’, merkt de Fransman lakoniek op.

Het is nu middernacht en het café wordt steeds voller. De stemmen ratelen als mitrailleurs, de mensen leven zich uit in een stortvloed van woorden. Hier zijn ze tenminste samen en vergeten wat van hun angst. Hier is het nog licht en warm en het stemgeroes brengt afleiding.

Buiten stroomt de regen, slaat kwade bellen in het donkere meer, roffelt over de daken en jaagt over het eenzame witte Volkenbondsgebouw aan de overzijde.

Het Blauwe Café

Hier komen de Polen. Om half een is er radio-uitzending en ze luisteren er angstig naar het Laatste Nieuws. Hier hoorden ze in September hoe de duitse legers meer en meer binnen drongen en hoe Warschau, hun mooie fleurige stad, in vlammen stond. Ze hadden er allen familie, vrienden of be-

[p. 527]

zittingen en verscheidenen hoorden toe met verbeten strakke gezichten of met tranen in de ogen. Nu is het verdwenen, hun land, waar ze zo trots op waren en ze zitten hier in Zwitserland als emigranten, alleen maar geduld als ze geld genoeg hebben. Nog zijn ze goed gekleed, maar hun hoop op terugkeer is miniem en hun geld raakt op. De fortuinlijksten, die een visum voor Amerika hebben en heel veel geld, bereiden hier hun vertrek voor. De meesten zijn echter niet zo gelukkig, hebben slechts een tijdelijke verblijfsvergunning en leven zoals honderd-duizenden vaderlandslozen: van de hand in de tand, elke dag die niet grotere misère brengt dan de vorige is winst. Hoe vaak begonnen ze hier hun verblijf in een eerste klas hotel, vol hoop nog op terugkeer. Maar geleidelijk verhuisden ze naar een tweederangs, een derderangs, een pension, een sjofel-gemeubileerde kamer. Eerst verdwenen hun fototoestellen in de lommerd, hun sieraden en vulpenhouders, extra-jassen en horloges. Maar nog zijn ze goed gekleed, weten hun kleren te dragen, vooral de vrouwen die zich aan hun prachtige bontmantels, laatste bezit, hardnekkig vastklampen. Maar het maatschappelijk verval begint overal te knagen, hier een rafel, daar een paar scheve hakken of een kale plek, en sinds ze ‘gemeubileerd’ wonen is hun hoofdmaal vaak niet anders dan de café crême en de croissant in het Blauwe Café, waar ze trouw samen komen, elkaar hun zorgen vertellen, toch ook lachen en schertsen en er om half een het Laatste Nieuws horen.

Café Vienna

Het Weense café, warm goud licht uit sierlijke kandelabers, warme roodbruine gordijnen en zeer elegante vrouwen, die iets van bont, iets van fluweel en iets van veren dragen zoals alleen maar Françaises en Weensen dit kunnen. In de hoek zit een bekend weens oogspecialist met een intelligent nietarisch gezicht. Zijn dochters hebben tijdens de nazi-bezetting w.c.'s gedweild, zijn zoon is in een longlijders-instituut te Leysin, na een verblijf in een concentratiekamp. Verderop zit een kleine man met een markante joodse kop lusteloos in zijn café viennois te roeren. Eens bezat hij ettelijke bioscopen in Wenen. Hij heeft een gedeelte van zijn geld kunnen red-

[p. 528]

den en mag daarom in Zwitserland blijven, maar geen vreemdeling krijgt een werkvergunning en hij weet geen raad met zijn onverbruikte energie, met zijn fantastische ondernemingsgeest.

Aan ons tafeltje zit een blonde elegante Weense. Ze rookt de ene sigaret na de andere en haar heel slanke handen met de donkerrode nagels zijn geen minuut rustig.

‘Ja, mijn ouders zitten nog in Wenen, al hun bezittingen zijn geconfisceerd, toch krijgen ze geen verlof om weg te gaan. We hebben vrienden in Palestina die voor mijn ouders een emigratie-certificaat verkregen hebben. Ik was hier met mijn broer, die probeerde hen klandestien naar Zwitserland te krijgen. Van hier uit konden ze dan naar Palestina gaan. Verschillende dokumenten, die niet uit Zwitserland naar Weenen gestuurd konden worden, moesten naar Duitsland worden gesmokkeld en mijn broer was hiervoor naar Bazel gegaan. Dit is een maand geleden. Het schijnt dat de Zwitserse autoriteiten zijn verblijf daar niet vertrouwden. Ze hebben hem gearresteerd en hem zogenaamd “per abuis” over de grens gezet naar Duitsland, waar hij nu in de gevangenis zit. Ik heb maar één brief van hem gehad, sindsdien heb ik niets meer gehoord. Dit wachten op nieuws is een marteling.’ Nerveus knipt ze haar sigarettenkoker open en steekt haar twintigste sigaret aan.

Genève, November 1939