De Stem. Jaargang 20

[p. 178]

Geschied-schrijving over Nederland in het Derde Rijk
door Dirk Coster

Het is niet onze bedoeling er veel commentaar bij te leveren. Maar in een zeer fraai uitgegeven, zeer geleerd en lijvig boek, over Philips den IIden, door den Duitschen historicus Ludwig Pfandl, lid van vele academies, vinden wij de volgende karakteristiek van Nederlands nationalen held, Willem van Oranje:

‘Van scherpe intelligentie en taaie wilskracht, suggestief in woorden en gebaren, juist het tegendeel van de hem later toegevoegde eerenaam “de Zwijger”, voelt hij zich als geschapen tot leider van den adel en de nationale oppositie. Van zijn ondeugden zijn er twee vóór alle verachtelijk: zijn verspilzucht en zijn drankzucht en daarbij de omstandigheid, dat hij geen middel schuwt om deze te bevredigen. Trots zijn hooge inkomsten, steekt hij levenslang diep in de schulden en leent voortdurend hooge sommen tegen woeker-rente. In zijn Brusselsch paleis, dat thans nog bestaat, en dat sedert de 18e eeuw de naam “l'Ancienne Cour” draagt, houdt hij met zijn adellijke companen de beruchte eet- en drinkgelagen, die, na pantagruelische tafelgenietingen, steeds eindigen in orgiën van zuipen. Hier staat ook het beroemde bed voor vijftien personen, waarin zijn gasten, niet meer in staat de weg naar huis te gaan, in eendrachtige snurk-gemeenschap hun roes plegen uit te slapen.’

En verder:

‘Fantasieloos en gevoelsarm als hij is, vermag deze aan het materieele gebonden, droge verstandsmensch, zich ook tot geen enkele religieuse overtuiging te verheffen...
Gedurende zijn slechts 51-jarig leven sluit hij vier huwelijken; eerst met een Katholieke vrouw, dan met een protestantsche, de derde en de vierde maal met een Calviniste. De protestantsche vrouw jaagt hij, hoewel zij een dochter

[p. 179]

van den keurvorst Moriz von Sachsen is, na een tienjarige huwelijksstaat naar den duivel. Weinig vertrouwen wekt ook de gemakkelijkheid waarmee hij liegt en huichelt.’

De geleerde schrijver, die hier zorgvuldig verzwijgt welk een vrouw Anna van Saksen was, een vrouw die Oranje bedroog en bedreigde en die bovendien door haar eigen verwanten als een gevaarlijke krankzinnige tenslotte werd ingesloten, die een korte tijd van rijk en vroolijk leven in de jeugd voorstelt als een levenslange doordraaierij, die lastert over een drankzucht waarvan niets bekend is, wil dan toch wel aan dezen Willem van Oranje eenig politiek inzicht, eenig begrip van de tendenzen der toekomst toekennen! Doch hij voegt er voor zijn Duitsche lezers dadelijk aan toe:

‘Er hat sich freilich dieser recht sehr (spatieering van ons, Red.), beinahe ausschliesslich zu seinem persönlichen Vorteil zu bedienen gesucht.’

Ik geef dit zinnetje in het Duitsch, omdat geen Nederlandsche vertaling dit ‘recht sehr’, waarin een eerlijke Duitsche borst zich uitjammert, tot zijn recht kan laten komen. Ach, hoe recht sehr, hoe recht sehr! Oranje zijn eigen voordeel heeft gezocht!

Ondertusschen hebben wij nog meer nationale figuren, die ieder kind kent. Het zijn de Nederlandsche grooten, die of tijdelijk, of tot aan den dood op 't slagveld of in den kerker, aan Oranje's zijde bleven. Ook zij krijgen, zooals het behoort in een geschiedenisboek, hun ‘karakteristiek’. Alleen is onze geleerde schrijver er een weinig kort mee! Nadat hij eerst de Spaanschgezinde edelen en stadhouders als Aerschot, Van Megen enz. met een vriendelijk woord, als traditie-getrouwe en brave lieden herdacht heeft, gaat hij over tot de Nederlandsch-gezinden, Hoogstraten, Bergen, Montigny, zij die man voor man vielen voor de zaak der Nederlanden:

‘De overigen (dat zijn Hoogstraten e.a., Red.) doet men zeker geen onrecht aan, wanneer men ze in de nabijheid plaatst van die doorbrengers en schuldenmakers, zuiplappen en echtbrekers, gewoontevloekers en religieus-onverschilligen, van wie ons de geheime protocollen van de orde van het Gulden Vlies zoo afschrikwekkende voorbeelden gegeven hebben.’

[p. 180]

Dat is, wat men noemt, rechtspraak in kort geding!! De arme, meestal Roomsche edelen die niets misdaan hebben dan Nederlandsch te zijn, kunnen het zich in hun vergeten graf voor gezegd houden. Gelukkig dat het trouwhartige gemoed van den geschiedschrijver er hier eerlijk bijvoegt, dat dit een onderstelling is, resp. een insinuatie, resp. laster, uit de lucht gegrepen op een wijze, die ons van zekere zijde thans maar al te goed bekend is. Genoeg nu over den Vader des Vaderlands en zijn medestanders. Nog even in de vlucht een giftig stijlbloempje geplukt.

Wanneer Filips bij edict alle sluipmoordenaars der wereld uitnoodigt, voor 25.000 kronen hun geluk op Oranje te beproeven - hij deed dat ‘klug und zeitig’, zegt onze historicus - en Oranje daarop antwoordt met zijn Apologie, lezen wij daarover het volgende:

‘Dit straf-edict mist zijn uitwerking niet, want het roept als afweer van den gebrandmerkte, de zoogenaamde “Apologie du Prince d'Orange” te voorschijn, dat ongehoorde maakwerk uit wraakzuchtige leugen en infernale haat tezaamgeweven, dat klaarblijkelijk een rechtvaardigingsgeschrift moet zijn, in werkelijkheid echter een bekentenis geworden is, de pijnlijke zelf-onthulling van een der twijfelachtigste karakters zijner eeuw. Aan deze pseudo-rechtvaardiging toetsen en scheiden de geesten zich in 1580, zoo goed als in het heden.’ (Spat. van ons, Red.)

Wij zullen de rest den lezer sparen. En ook de voortdurend achter de woorden sluipende hoon voor den Nederlander, zijn karakter en dat van onzen vrijheidsstrijd. De Nederlandsche ‘Dickkopf’ met zijn ‘tragi-komische’ vrees voor Alva, die wel de ‘einmütigste und heldenhafteste Widerstand’ bood, welke echter pas ontstond toen hij ‘aan zijn geldbuidel gepakt werd’, en de gewone Duitsche superlatieven zijn ditmaal voluit ironisch bedoeld; enz.

Maar hier hebben wij wel degelijk een symptoom dat waarschuwt. Hier teekent zich reeds af in welke richting en op welke wijze straks, als de politieke noodzaak het eischt, Nederland, de Nederlander en zijn historische tradities vertrapt,

[p. 181]

verachtelijk en bespottelijk gemaakt zullen worden. Men hoort hier reeds het hoogmoedige holle lachje, dat ons uit enkele radio-lezingen tegenklonk, al betrof het toenmaals de diepe verachtelijkheid van den Poolschen en Tsjechischen mensch. Ziet men hem, den belachelijken dikkop, voor elk ideaal ontoegankelijk, rennend achter en graaiend naar daalders, alleen maar kwekkend van woede en heldenmoed, wanneer die ‘heilige’ daalders hem dreigen te ontrollen? En wij zijn tevens gewaarschuwd, hoe het Nederlandsche kind zijn Nederlandsche historie te leeren zou krijgen, wanneer ooit het ergste gebeuren zou. Wat God, maar dan zeker ook met behulp van elken Nederlander die nog adem heeft, verhoeden moge.