Spiegel der Letteren. Jaargang 10

[p. 161]

[Nummer 3]

In memoriam
Professor Dr. Herman Uyttersprot

Op 12 november 1967 is Herman Uyttersprot ons ontvallen, veel te vroeg. Toen aan de oprichting van ons tijdschrift werd gedacht na een gesprek met Eugeen De Bock, toen directeur van de uitgeverij De Sikkel, was Uyttersprot een van de eersten vam wie werd gehoopt dat hij een taak als redacteur zou willen opnemen. De voornaamste reden was, dat ons tijdschrift ook de gehele problematiek van de moderne literatuurwetenschap met haar nieuwe inzichten en methodes, in zijn blikveld wilde betrekken en dat Uyttersprot toen reeds bewezen had met deze nieuwe opvattingen grondig vertrouwd te zijn.

Weinigen hebben in de jongste decennia zo baanbrekend bewezen dat, naast de literairhistorische methode, nieuwe wegen naar grondiger tekstanalyse moesten leiden, als Herman Uyttersprot. In Heine en zijn Invloed in de Nederlanden demonstreert hij de waarde van het comparatisme. In Heinrich von Kleist, De Mens en zijn Werk blijkt hij grondig vertrouwd met de post-Diltheyaanse ‘Geistesgeschichte’ en de psychologische tekstinvestigatie. Daarnaast heeft hij in talrijke ontledingen van gedichten, b.v. van Rilke, aangetoond dat de stilistiek prachtige resultaten boeken kan. Dat ook de strukturele ontleding hem boeide, heeft hij in zijn bekende studies over de compositieproblemen in Kafka's werk afdoende bewezen.

Het voornaamste dat hij ons op het gebied van de Nederlandse literatuurstudie heeft geschonken, zijn de opstellen over Paul van Ostaijen. Zij liggen verspreid. Geen enkel criticus of studax kan ze missen. Zij illustreren met welke intense, veelzijdige geladenheid Uyttersprot op een tekst kon losgaan, als hij erdoor gefascineerd werd: tekstkritisch, stilistisch, psychologisch, compa-

[p. 162]

racistisch, erudiet-parallellistisch. En steeds zeer geëngageerd. Want Uyttersprot beheerste zijn teksten en werd er tevens door beheerst. De totaliteit van dit willen bezitten en bezeten-zijn kenmerkte hem als literair filoloog. Daarom wellicht, en ook om zijn vele gaven van geest en hart, was hij in de literaire filologie een onverwisselbare ‘persoon’. Er is in de wetenschap der literaire teksten geen groter glorie.

Zijn jongste boek Praags Cachet toont hem in volle kracht, geen groot stilist weliswaar, maar synthetischer en vormkrachtiger dan vroeger zonder dat hij iets van zijn ontledend penetratievermogen heeft prijsgegeven. Allen die zijn talent bewonderden hebben er zich over verheugd dat hij met dit boek de Vijfjaarlijkse Staatsprijs voor Critiek en Essay veroverde.

Doch spoedig nadien begon een slepende ziekte hem te ondermijnen. Zij die zijn persoon en karakter kenden, wisten dat zich hier een menselijke tragedie begon af te spelen. En deze tragedie werd, tot ons aller verlies, spoedig voltooid.

De zin van deze tragedie? Bij iemand als Uyttersprot, die met zélfs achterdochtig behoud van zijn vlijmscherpe intelligentie, zich steeds allerfelst met zijn literaire studieobjecten heeft geïdentificeerd, kan men ze misschien vinden in een paar waarheden van een zijner geliefde dichters, de getormenteerde Kleist. Aan het slot van zijn lezing over deze dichter op het Filologencongres te Amsterdam in 1946, citeert hij als diens ‘sleutelwoorden’: ‘Die Wahrheit ist, dass mir auf Erden nicht zu helfen war’ en ‘Mein Gemüth - und ist das nicht mein Schicksal?’ Misschien werpen deze donkere woorden enig licht op Uyttersprots te vroege dood.

Om zijn baanbrekend en degelijk werk met zijn nobele menselijkheid verdient hij onze blijvende dank.

de redactie