Spieghel der sonden

[VII. Van der gramscap]

Nader hoverde ende den nide

Eist recht dat ic daer toe tide,
Ende die gramschap si bewijst,
Want uut den tween vorsegheden si rijst.
Capittelen viere werden in hare:
Dat eerste sal ons toghen clare
Die verhatinghe deser zonde;

[fol. 114a]

 

Int ander capittel werden gevonden

 

Die manieren die haer an cleven;

13860

Int derde capittel werden bescreven

 

Sonden, die uut der gramschap komen;

 

Dat vierde capittel sal ons nomen

 

Die remedien, daermen sal mede

 

Verwinnen deser zonden felhede.

Gramschap is te verhatene omme zeven zaken. [I]

Vele scrifturen maken ons vroet
Datmen gramschap haten moet.
Hier up staet in Levitici boeken:
"Du ne moets ghene wrake soeken".
Job doet ons hier up verstaen:
"Gramschap moet niet boven ghaen
Der vroetschap, die is in di,
Dattu yemand bedroeves daer bi".
Ecclesiasticus secht dus wel:
"Weest niet te vergrammene snel".
Sinte Jacob scrijft ooc vort:
"Die mensche moet om te horene twort
Snel wesen, ende traecheit maken
Beyde in gramschap ende in spraken".
Noch scrijft Ecclesiast hier toe:
"Van dinen herten gramschap doe".
Up dit selve woort secht dus
Mijn heere sinte Gregorius:
"Gelijc dat storm ende onweder
Bloesemen ende wijngaert slaet daer neder,
Gramschap also den herten deert".
Hieromme ist noot dat mense weert.
Gregorius doet ons becant,

[fol. 114b]

 

Dat gramschap is als een helsch brant,

 

Verbernende der zielen zoetheit.

13890

Hier up die wise Salomon seit:

 

"Die mensche mach niet een vier groot

 

Also bedecken in zinen schoot,

 

Dattet niet verberne sijn cleet;

 

Dus is den mensche onghereet

13895

Te wachtene, dat niet verbroyet,

 

Dat herte, daer gramschap in groyet".

 

Paulus ons dus weten doet:

 

"Weest tuwes selves behoef niet vroet

 

Met quade te gheldene quaetheit".

13900

Die selve apostel aldus seit:

 

"Ne wreect ju niet met gheenre quaethede,

 

Mer gheeft der gramschepe stede".

Gramschap mishaghet Gode ende si deert den evenkersten. [II]

Eene ander redene is daer bi,
Daer gramschap omme te hatene si,
Om dat si Gode is contrare:
Ooc trect se hem die duvel nare.
Den evenkersten doet si ooc quaet,
Ende den ghenen, in wien si staet.
Dat si Gode mislijct, secht dus
Mijn heere sinte Gregorius:
"Als gramschap steect den moet,
Des heilichs gheests wonynghe si doet
Verstueren; dan vliet van daer
God, die duvel comt daer naer".
Hier up in Job geseghet staet:
"Gramschap den ghecken man verslaet".
Gode so ist vertornende sake,

[fol. 114c]

 

Dat die gramme mensche wrake

 

Nemen wil van dat hem deert,

13920

Die God proper te hem begheert,

 

Also ons wel scrivet die apostel.

 

Gramschap becomt wel den duvel,

 

Om dat si heft grote starchede

 

Den evenkersten te deerne mede;

13925

Gelijc dat vier van naturen

 

Meest mach quetsen telker uren

 

Vanden elementen viere,

 

Also heft gramschap putertiere

 

Vele meest machten te deerne.

13930

Om deser zonden venijn te weerne

 

Ontstac zine discipulen bynnen

 

Cristus metten viere der mynnen.

Gramschepe verblint des menschen verstandenisse ende moet. [III]

Die derde redene is bekent,
Dat gramschap al verblent
Der menschen verstandelen moet.
Hier up secht een poete vroet:
"Gramschap den moet so verblent,
Dat hi dat rechte siet noch kent".
Die wise Salomon ooc vertrect:
"Die man, die gram is, hi verwect
Stridinghe, ende die can wesen
Gedoochsam, al is strijt gheresen,
Die zocht hi ende doet te niete gaen";
Dit is vake wel verstaen.
In Salomons Proverbien ic vant:
"Swaer is die steen; so is ooc tsant,
Mer Gods gramschap is al in een

[fol. 114d]

 

Swaerre dan enych vanden tween".

 

In Proverbien noch bet an

13950

Secht aldus die wise man:

 

"Wie sal den gheest onthouden wel,

 

Die ter gramschap wert is snel?"

 

Ten vierden moet gramschap zijn gehaet,

 

Want si doet haren dragher quaet:

13955

Den licham si quetsende es.

 

Hier up secht Ecclesiastes:

 

"Gramschap ende rouwe draghen

 

Minren zeer des menschen daghen".

 

Int erdsche goet so schaet si mede.

13960

Hier up Ecclesiastes zede:

 

"Onrecht doen ende stridinghen

 

Doen te nieten derdsche dinghen".

 

Gramschap verdonkert so die oghen,

 

Also ons Davids woorde toghen:

13965

"Up haer oghen vel vier in plaghen,

 

So dat si ghene zonne en saghen".

 

Dat vier bedieden die vroede

 

Den brant sijnde vanden grammen moede.

 

Die philosophus secht al clare:

13970

"Den rade sijn twe dinghe contrare,

 

Gramschap ende grote haestichede".

Gramschap doet der ziele vele quades, dats ghetoghet. [IIII]

Ten vijften schuwe gramschap mede,
Want vele quaets der zielen si doet.
Salomon ons dus bevroet:
"Gramschap heft ghene ontfermicheit,
Omdat si, so scrifture seit,
Eendrachtelike na wraken staet".
........
........

[fol. 115a]

 

Dat Godes proper ontfermen es.

 

Die hatende kiesen liever twreken,

13980

Ende van Gode te zine versteken,

 

Dan te vergheven cleyne misdaden,

 

Om te wynnene grote ghenaden.

 

Is partie lazers of verminct,

 

Grote schande hem dat dinct

13985

Te vechtene up onmachtighe lieden.

 

Hier up Senecaes woorde bedieden:

 

"Enyghe spaerstu van te slane;

 

Andere gaestu met wraken ane:

 

Van alre wrake dine hand af stiere.

13990

Als van eenen te cleynen diere:

 

Grote eere is gedoochsamheit".

 

Aldus ons mester Seneca seit:

 

"Ghedoochsamichlic onrecht gedoghen,

 

Is edele grote oedmoedicheit toghen".

13995

Die zevende ghecheit is, si haten

 

Den ghenen die hem doet vele baten.

 

Dat sijn diese persequeren;

 

Ende die se souden refuseren

 

Ende ooc haten, die minnen si zeere:

14000

Dats zonde, die verbiet die here,

 

Also het claer ghenoech staet

 

Vor in dat eerste tractaet.

 

Ecclesiasticus secht al bloot:

 

"Gramschap rust indes ghecs schoot.

14005

Die wise Salomon sprect mede:

 

"Die ongedoochsame verheft zine gechede".

Gramschap is te verhatene; si doet den mensche viervout quaet. [V]

Die zevende redene is, daer bi

[fol. 115b]

 

Gramschap te verhatene si,

 

Dat al meest is viervout quaet

14010

In hem die na wraken staet.

 

Dat eerste quaet is van desen,

 

Dat hi selve richter wil wesen

 

Tusschen hem selven ende zijnre partien,

 

Als hi wrake eyscht van dien.

14015

Dat ander, dat in hem is quaet,

 

Die altijd na wraken staet,

 

Dats dat hi in eener besichede

 

Anleggher wil zijn ende richter mede.

 

Dat derde quaet is, dat hi niet mach

14020

Ontbeiden den rechten wrake dach.

 

Des scrijft dapostel in deser manieren:

 

"Ne wille niet vor tijd jugieren".

 

Dat vierde quaet is van dien,

 

Die altijd om wrake spien,

14025

Dat si die gerechticheit des heeren

 

Bi hare gramschap willen verkeren,

 

Ende hare viande willen vellen

 

Nederre dan se God wil stellen.

 

Ter achtster redene so staet,

14030

Daer gramschap bi mach zijn verhaet,

 

Vele exemplen, schone bescreven,

 

Die ons bewijs daer toe geven.

 

Dat ierste exempel is vor oghen,

 

Dat Christus vele woude gedoghen,

 

........

 

........

14035

Mer een sancte, Augustijn, dus verclaert:

 

Doe lach te stervene sinte Bernaert,

 

Ende hem naken soude zijn ent,

 

Quamen die broeders hem omtrent,

 

Ende baden hem dat hi hem leren soude

[fol. 115c]

14040

Enyghe dinc te haren behoude.

 

Sinte Bernart antworde dien:

 

"Anderen gelovedic meer dan mien;

 

Ontfenc ic quetselike sake,

 

Ic en iesch des ghene wrake;

14045

Nyemand woudic schofierichede

 

Doen; ende ghevelt ooc dat ic misdede,

 

Dat beterdic so ic vermochte.

Exempel dat wederwrake zeer is te ontsiene van Gode. [VI]

Exempel die wrake sochte
Ende wederwrake wat so eest,
Datmen in sinte Matheus leest:
Die heere eenen vor hem ontboot,
Die hem schuldich was ghelt groot
Ende hiet hem betalen dat;
Den heere hi om ghenade bad
Ende swoer te gheldene als hi mochte;
Den heere ontfermdes ende bedochte,
Ende schalt al quite daer ter stede.
Cort na dien dat dit was leden,
Heft dese eenen anderen ghemoet
Die hem schuldich was cleyne goet,
Hardelike iesch hi hem dat;
Die ander om genaden bat,
Ende seghede te ghevene in corten daghen.
Die ander gaf niet om zijn claghen,
Ende dedene daer omme vaen.
Den heere was dit ghedaen verstaen,
Die hem verlaten hadde dat gelt groot:
Vor hem hi ne doe ontboot;
Hi seghede: "quaet knape, daer ic

[fol. 115d]

14070

Di quite schalt, des is een stic,

 

Tgoet dattu waers schuldich mien,

 

Ende du ne verliets niet dat clene dien

 

Die daer af genaden bat!"

 

Doe beval die here dat

14075

Men den quaden knape gebonden

 

Worpe in den kerker toten stonden

 

Dat hi soude hebben vergouden

 

Den lesten pennync vanden schouden.

 

Dus verboerde hi ontfermichede

14080

In dat hi ghene weder dede.

 

Dat ander capittel kan bewisen

 

Vander gramschap die devisen,

 

Van diewelke men weten moet

 

Dat eene gramschap mach zijn goet,

14085

Dats dat yemand gram bediet

 

Up quade zonden, die geschiet.

 

Up deser gramschap so es

 

Dat secht Ecclesiastes:

 

"Gramschap beter dan lachen si".

14090

Wel so is te wetene hier bi

 

Dat beter is, dat die mensche heeft

 

Droef heit als die evenkerstijn sneeft,

 

Dan hi daer mede dreve sijn spel.

Gramschap is ghedeilt in tween partien van zonden. [VII]

Die ander gramschap mach ooc wel
In twe manieren sijn verclaert,
Als menschen vergrammen te menschen waert.
Die eene comt haestelike voort
Sonder te vermerkene dat woort,
Ende ooc sonder consent van gronde,

[fol. 116a]

14100

Ende dese is daghelixsce zonde.

 

Hier up die prophete bediet:

 

"Weest gram ende wilt misdoen niet".

 

Die ander gramschap is zeere quaet,

 

Die met bevoele van redene staet;

14105

Veroudert inden menschen die,

 

So wert hi ghenoemt hatie.

 

Hatie te verhatene mede

 

Mach helpen dat sinte Johan zede:

 

"Wie dat zinen broeder haet,

14110

Manslachtich hi vor Gode staet".

 

Hatie moetmen ooc zere haten:

 

Si is contrarie der caritaten,

 

Die welke vor Gode is bekint

 

Grote duecht ende ghemint.

14115

Hatie becomt den duvel,

 

Dat orcont dus Gregorius wel:

 

"De ouder die viant clene mict,

 

Dat hi ons die erdsche dinghe ontpict,

 

Mids dat hi ons caritate onthale".

14120

Caritate becomt wale

 

Gade, dats wel geproevet an

 

Dat word, dat scrivet sinte Johan:

 

"Dit is mijn gebod, nu kint,

 

Dat ghi malkanderen mint".

14125

Hatie moetmen schuwen mede:

 

Si wederstaet ontfermichede,

 

Want willen wi niet verghevens plien,

 

So ne sal ons gheen verlaten schien.

 

Si schijnt ooc in elker uren

14130

Contrarie werken der naturen,

 

Want menschen zijn in hare maniere

[fol. 116b]

 

Ontfermich ende goedertiere.

 

Hier up in Job staet geseit:

 

"Met mi was ontfermicheit

14135

Van mijnre kindscheit; doe ic geboren

 

Waert, si quam mi te voren".

Gramschap heft uut haer sprutende zes ander zonden. [VIII]

Gramschap derde capittel sal wesen
Van quaetheden, die zijn geresen
Vake uter gramschap zonden;
Tot zes verscheiden hebicker vonden:
Striden, orloghe, maken brant,
Roof, manslacht, quetsen metter hant,
Dese zesse uter gramschap komen.
Die eerste is die wi striden nomen.
Van deser zonde verclaer staet
Hier achter inder tonghen tractaet;
Vanden rove so is mede
Genoech gesecht bynnen der vrachede,
Dus sal ic niet vandien tween toghen.

Orloghe salmen vlien omme achte zaken. [VIIII]

Laet ons sien vanden orloghen,
Dat wi die geleren vlien,
Want vele swaerhede doet si geschien.
Saken achte zijn hier gescreven,
Die ons bewijs ende lere gheven,
Gevechte ende orloghe te vliene.
Dat eerste is, dat ons staet an te siene,
Dat orloghe, dat wi dach ende nacht
Hebben theghen des viandes cracht,
Die ons tallen tiden strijt an.

[fol. 116c]

14160

Hier up secht Job, die heilighe man:

 

"Eenen ridderschape ghelike

 

Is des menschen leven up erdrike".

 

Die bible maket ons vroet das,

 

Dat ten serpente gesecht was:

14165

"Ic sal tusschen di ende den wiven

 

Viantschap setten, die sal bliven".

 

Des viandes orloghe beghan,

 

Doe zonde dede die eerste man,

 

Ende noch altijd gheduert soe.

14170

Gregorius die secht hier toe:

 

"Eendrachtelike becoert Sathan

 

Den mensche, al wynt hi niet daer an,

 

Dat hi ne waent vermoyen doch".

 

Men heft gesien ende siet ooc noch:

14175

Heft en prinche orloghe swaer,

 

Dat hem mach quetsen ende gaen naer,

 

Al andere veden ende orloghen

 

Sal hi te velne poghen,

 

Om tvolk te brenghene teenre minnen,

14180

Om dat orloghe daer bi te verwinnen.

 

Dus soude die mensche allen lieden

 

Minne ende vrientschap bieden,

 

Om te verwinnene des viands macht,

 

Die up di vecht dach ende nacht.

Vrede mint God, dats ghetoghet bi vele scrifturen. [X]

Die ander sake is, waer bi
Orloghe te verhatene si,
Om dat God den vrede mint.
Also scrifture ons doet bekint,
Dat vrede was over al die werelt wijt

[fol. 116d]

14190

Theghen Christus geboerten tijd.

 

So langhe geduerde die vrede,

 

Datmen al meest die swerde versmede,

 

Ende maecte daer af zekelen ende pecken.

 

Ooc, na sinte Lucas vertrecken,

14195

In Jhesus geboerten van Nazarene,

 

Dat die enghelen songhen ghemene:

 

"Glorie te Gode in hemelrike,

 

Ende vrede den menschen in erdrike!"

 

Dat God vrede mint, toocht hi mede

14200

In sinte Matheus, daer hi zede:

 

"Zalich zijn die vredesamen, want si

 

Sullen Gods kinderen heten daer bi".

 

Sinte Lucas verclaert ooc al,

 

Dat God zinen discipulen beval:

14205

"Segghet eerst, in wat huyse dat ghi

 

Comt: "te desen huyse vrede si.""

 

Ooc mede sinte Johan bediet,

 

Doe Christus vanden discipulen schiet,

 

Dat hi als erfachtichede

14210

Hem lieden pays gaf ende vrede:

 

"Minen vrede gheve ic ju,

 

Minen vrede latic ju".

 

In sinte Johan ooc wi lesen,

 

Dat als Christus was verresen,

14125

Ende zinen disciplen brachte confoort,

 

Dat hi seggende was dit woort:

 

"Vrede met ju lieden si!"

 

Ooc ist te wetene wel daer bi,

 

Dat God orloghe zeere haet,

14220

Dat hi so lichte zonden verlaet:

 

Al heft een zonder Gode verwracht,

[fol. 117a]

 

Is hi te beterne bedacht,

 

God wil dien rechtevort ontfaen

 

Ende laten dat orloghe al staen.

14225

Sinte Bernart secht, ic segghen sal:

 

"Gods ambacht is bisonder al

 

Den vrede te vermakene weder,

 

Ende daer toe daelde hi hier neder".

Orloghe salmen schuwen om menych quaet dat si toebrengt. [XI]

Ten derden wert orloghe gehaet,
Wilmen merken dat grote quaet
Dat si vake doet geschien.
Eerst so maect si vele hatien,
Want dusent viande werden vonden
In een orloghe teenre stonden,
Dan slaet die een den anderen doot,
Vanden welken hets vrese groot,
Of si in ewicheden sterven.
Ten anderen doet si menschen onterven,
Dat zine ontroven ende arm maken,
Die ewelic blijft lantwrake.
Dat derde quaet is, dat si mede
Rooft menyghe gewiede stede
Ende doet nemen kerkelic goet;
Kerken si ooc verbernen doet;
Vele aelmoesen si weert;
Vele goets quist si ende verteert.
Dat vierde quade ende verdriet
Is, dat uten orloghe geschiet,
Dat die onnoselste den toren
Altijd moeten liden voren,
Dat sijn die onnosele lantlieden,

[fol. 117b]

 

Die nyemande onrecht en bieden;

 

Si sijn eerst berooft ende gebrant,

 

Hare vrucht versleten upt land,

14255

Die ghedaen hebben groten arbeit.

 

Hier up Yzaijas seit:

 

"Die vanden quaden hem verschiet,

 

Gedoocht den roof ende dat verdriet".

 

Die vor hem lieden vechten souden,

14260

Dat zijn die de . . . . . . . . . . . .

 

Die brant maken hier ende daere,

 

Ende den lieden roven dat hare

 

Sijn argher, na scrifture vertellen,

 

Dan die vianden uter hellen:

14265

In der helle doen si nyemand toren,

 

Hi ne hevet verdient te voren;

 

Mer van brantstorers sijn gepijnt

 

Vake menschen, die God mint,

 

Ende die gherechtighest zijn mede.

14270

Hier up God biden prophete zede:

 

"Donnosele ende die gerechtichst leven,

 

Die hebben an mi gecleven".

Orloghe soudemen schuwen omme dat cleyne profijt, dat daer af comt. [XII]

Ten vierden soudemen in alre tijd
Orloghe schuwen omme dat onprofijt,
Dat in orloghen is bekint;
Want die orloghe begint,
Om dat hi waent zijn onrecht weren,
Sal lichte moeten daer omme verteren
Meer dan die zoene in sal bringhen.
Ic segghe ju in waren dinghen:
So wie dat orloghe pleghen,

[fol. 117c]

 

Om dat hem yemand is af versleghen,

 

Ende eenen daerover willen verslaen,

 

Die dode en sals ghene bate ontfaen.

14285

Ic late varen die wederwraken,

 

Die die quaetdoenres altijd naken

 

Of hier int leven of na der doot:

 

Sinte Johan scrijft al bloot.

 

Ten vijften soudement haten mede

14290

Om dat broederschap, daer ic af zede,

 

Want wi alle zijn gebroedere

 

Van eenen vader, van eenre moedere,

 

Ende die mensche in deser maniere

 

Werct contrarie van allen diere:

14295

Die een wulf den anderen niet misbiet.

 

Hier up Seneca dus bediet:

 

"Met quader arreden gebert

 

Die eene mensche ten anderen wert,

 

Ende die liebaert te gheenre uren

14300

Dat gelike quetst van zijnre naturen:

 

Die een wulf den anderen niet bit,

 

Mer die eene hont den anderen terit,

 

Dien hi vint minst van crachten.

 

Desen honde menschen slachten;

14305

Ende als een ander hem is te starc,

 

So wijct hi dien ende ruumt dat parc".

 

Ten zesten soudemen se schuwen mede

 

Om die grote keytivichede,

 

Die orloghesliede ontfaen:

14310

Te hem selven moghen si niet verstaen,

 

Si moeten hem gewapent houden,

 

Nu si verhetten, nu si vercouden,

 

Als nu hebben si spise berste,

[fol. 117d]

 

Als nu zwellen si van dorste,

14315

Altijd let hem lieden yet.

 

Wouden si liden half dat verdriet

 

Doer Gode of dat vierdedeel,

 

Si wonnen Gode al geheel.

 

Die zevende sake, daer wi bi souden

14320

Van orloghen ons onthouden,

 

Dats die onsekerhede al,

 

Hoe dat orloghe enden sal,

 

Want vake die in tsienste waent sijn

 

Blijft onder, eer dat comt die fijn.

14325

Hier up Paulus worden toghen:

 

"Misselic so eist in orloghen,

 

Dat gheval van stride, nu ende nu,

 

Dat zweert verslaet eenen vor ju".

 

Al is een groot ende starc,

14330

Een starker mach sijn int parc,

 

Die te niete doet sine starcheit.

 

Hier up sinte Jheronimus seit:

 

"Die starke den starken bestrijt,

 

Ende beide verderven si int crijt".

Vrede doet cleyne dinghen groot werden. [XIII]

Ten achtsten bewise is ons gegeven,
Dat wi in vrede souden leven,
Want alle wisen vrede begheren.
Men leest dat dalre vroetste der heren
Dertich jaer helt zijn rike
In vullen vrede moghentlike,
Dat hi zinen name verdiende wel,
Want Salomon luut paysivel.
Vanden vrede scrijft aldus

[fol. 118a]

 

Mijn here sinte Ambrosius:

14345

"Bi vrede wassen cleyne dinghen;

 

Onvrede can grote te niete bringhen".

Brantstoor salmen haten om V zaken, die daer toe zijn. [XIIII]

Die derde quaetheit die coomt

Uter gramschap, is brantstoor ghenoomt.
Brantstoorre is hi gheseit,
Die mit zijns selves quaetheit
Vrucht verbrant, huys of poort;
Nerghent en eist dat hi behoort.
Mer metten ghenen, die hevet macht,
Brantstoor te doene ende ander cracht,
Ende dat orloghe si gherecht mede,
So ne heet gheen brantstoorre diet dede,
Dat princhen beleider beval:
Die prinche draghedet an hem al.
Sulke V saken salmen hier horen
Die moghen doen verhaten brantstoren.
Die eerste is dat grote verdriet,
Dat van brande vake geschiet
Den onnoselen evenkerstijn.
Sulc huys sal verbernet zijn,
Die liede sullen met haren kindren
Dwelen nu daere, nu ghindre
Al haer leven; hier up so es
Dat secht Ecclesiastes:
"Quaet leven ende vul van confuse
Moeten herberghen van huse te huse".

Brantstoer soudemen schuwen om die plaghe, die haer naect. [XV]

Dat ander, dat schuldich ware te kerne

[fol. 118b]

 

Die huys menen te verberne,

 

Dat is, al deren si anderen zere,

 

Si quetsen hem selven vele mere,

14375

Want die wederwrake van der quaethede

 

Is ewich brant in die helsche stede:

 

Up sulken der armer vloec beclijft.

 

Hier up Ecclesiasticus scrijft:

 

"Die bede vanden gequetsten al

14380

Die heere God horen sal,

 

Ende ooc vanden weesen die bede

 

Sal hi niet veronwerden mede".

 

Hier up ghenoech gescreven staet

 

Inder ghiericheden tractaet,

14385

Daert vanden rove doet gewach.

 

Die derde waeromme wesen mach,

 

Te schuwene dese zonde groot,

 

Omdat si vake quader doot

 

Sterven, die brantstoor toebringhen.

14390

Indat boec vanden konynghen

 

Staet hoe Absolon sonder ducht

 

Dede verbernen Moabs vrucht,

 

Die hi ghewonnen hadde ten oeste,

 

Ende daer na verhanghen moeste,

14395

Daer hi met zwerden dorsteken was.

 

Ons maect ooc te bynnen das

 

Dat boec vanden Rechteren wel,

 

Hoe dat den starken Sampson ghevel

 

Dat hi der Philistiene coorne

14400

Al verbrande te haren toorne,

 

Van wien hi weder was geschent,

 

Want si venghen en ende maecten en blent.

[fol. 118c]

Brantstores zullen hebben dubbelen torment. [XVI]

Die vierde waeromme hoor,
Datmen schuwen sal brantstoor,
Dats om die dubble helsche pine,
Daer brantstoorres in staet te sine.
Of si werden vermaledijt,
Die die armen te gheenre tijd
In hare herberghen ontfaen,
Die si doer Gode bidden gaen,
Hoe vele swaerre sal hi wreken
Die thuys verbernen ende ontsteken,
Daer die arme in rusten mochte!
God die sal met grammen gedochte
Spreken, so sinte Matheus bediet:
"Ic was gast, ghi en ontfenct mi niet",
Tote die die armen niet ontfinghen:
Hoe sal hi dan moghen verdinghen,
Die die armen te verbernene plien?
Dat en kan ic niet gesien.
Die vijfte redene is daer bi,
Dat brantstoor so te schuwene si,
Want God den herberghere mint.

Exempel dat Gode bequame is datmen armen herberghet. [XVII]

Gregorius doet ons bekint
Van eenen man, die gherne plach
Armen tontfaene; up eenen dach
Hadde hi pelgrime ontfaen;
Hi droech hem water omme te dwaen
Hare handen met oedmoeden.
Onder alle die daer stoeden

[fol. 118d]

 

Was een man, wien hi waende gheven

 

Hantwater, ende hets hem ontbleven:

 

In dien dat hi hem omme wende,

 

En wiste hi, waer die gast belende:

14435

Omme sach hi hier ende daer,

 

Hi ne vant en niet; des nachts daer naer,

 

Doe hi dachte te deser vremthede,

 

Sprac God te hem ende zede:

 

"Du in die daghen die leden sijn

14440

Ontfenges mi in die leden mijn,

 

Mer ghisteren so ontfenghes du mie

 

In mi selven". Mensche, besie

 

Hoe groot God onse heere weghet,

 

Datmen den armen te doene pleghet.

Manslacht is schuldich te zine geschuwet omme drie saken. [XVIII]

Die vierde quaetheit, die gaet
Uter gramschap, ghenoemt staet
Manslacht; dat dese zonde is zere
Te hatene, vindic menyghe lere,
Want onmenschelic so es,
Dat secht Ecclesiastes.
Elc dier sijn ghelike mint,
Ende die mensche is so ontsint,
Dat hi verslaet zinen evenkerstijn!
Redenen viere daer toe sijn
Dat manslacht moet zijn gehaet.
Die eerste redene is, wel verstaet,
Dat nyemand den anderen moet bieden,
Hi ne woude dat hem also geschiede
Dit bewijst redene van nature,
Al ne vonde men daer af niet in scrifturen.

[fol. 119a]

 

Manslacht is theghen menschlicheit,

 

Want mester Seneca die seit:

 

"Hets wrede verwoetheit tenighen stonden

 

Verbliden in bloede of in wonden",

14465

Dat is dat een die menscheit laet,

 

Ende wreder beesten nature ontfaet.

 

Die ander redene daer wi om souden

 

Vander manslacht ons onthouden,

 

Dats om die menichvoude pine,

14470

Daer manslachtighen in staet te sine.

 

Matheus doet ons dus verstaen:

 

"Alle die met zweerden slaen,

 

Die zullen met zweerden misvaren".

 

Sinte Johans woorde ooc verclaren,

14475

Die in Apocalipsis staen:

 

"Die metten zweerde sal verslaen,

 

Hem behoort ooc mede, dat hi

 

Metten zweerde versleghen si".

 

Die bible ons ooc weten doet,

14480

"So wie dat sturtet des menschen bloet,

 

Sijn bloet sal gesturtet wesen".

 

Van deser zonde swaerheit wi lesen,

 

God seghede tot Cain in Genesi:

 

"Dijns broeder bloet dat roept up mi".

14485

Cort staet daer in der bible naer

 

Cayns malediccie swaer:

 

"Hier omme werdstu vermaledijt

 

Up erdrike, ende dine tijd

 

Dat land, dattu wins met dijnre pine,

14490

Sal niet gheven die vrucht sine".

Zonden viere heten roepende up Gode omme wrake. [XVIIII]

[fol. 1119b]

 

Nader heilighen orconden

 

So zijn vier manieren van zonden,

 

Die roepende heten up onsen here,

 

Ende dese sal hi ooc wreken zere.

14495

Die eerste is van desen misdaden:

 

Onnosele weduwen ende wesen versmaden.

 

Dus secht ons der bible lere:

 

"Der kinder stemme clam up ten here".

 

Die ander quaetheit na der scrifture

14500

Is oncuuscheit theghen nature.

 

Daer af is ghenoech geseit

 

Ter specien der onsuverheit.

 

Die derde quaetheit is onthouden

 

Dat si den arbeiders gheven souden,

14505

Van wien si hebben den arbeit.

 

Hier up sinte Jacob seit:

 

Haer loon, die ju hebben gewracht,

 

Die gi ontboost hebt ende ontcracht,

 

Die roept, ende die roep is zaen

14510

Ten oren Gods in geghaen".

 

Dese zonde heet manslacht,

 

Om dat si den armen ontcracht

 

Den loon, daer hi up leven moet.

 

Ecclesiast ons dus bevroet:

14515

"Die bloet sturtet ende die onthoont

 

Den arbeider, dat hi ne niet en loont,

 

Dese zijn broeders gheacht".

 

Die vierde zonde heet manslacht:

 

Daer af staet hier voren wel,

14520

Hoe dat bloet riep van Abel.

 

Die derde sake, daer wi om souden

 

Van manslachte ons onthouden,

[fol. 119c]

 

Dats om dat wi broeders zijn,

 

Sonderlinghe die zijn kerstijn,

14525

Alsoot hier vor wel is geseit

 

Bynnen der specien der nydicheit.

 

Dat wi broeders zijn, schijnt wel an

 

Dat woord, dat seghede sinte Johan:

 

"Besiet ende merct wat caritaten

14530

God ons allen heft gelaten,

 

Om dat wi zine kindere daer bi

 

Heten souden: dat zijn wi.

 

Die vierde redene, daer men mede

 

Verhaten sal dese quaethede,

14535

Is dat God den mensche wrochte,

 

Ende daer na weder so diere cochte,

 

Dat hi zijn leven daer omme gaf.

 

Sinte Peter secht hier af:

 

Wi ne zijn met gebrekeliken goede

14545

Niet verlost, mer metten bloede

 

Des lams onnosel ende onbesmit.

 

Leyder, hets al vergheten dit!

 

Bynnen deser zonde is ooc verstaen

 

Den evenkersten quetsen of slaen

14545

Dwelk vor al uter gramschap riset.

 

Dit is claer ghenoech bewiset

 

Int capittel nu ghesien,

 

Daer omme so zwige ic van dien.

Gramschepe heft drie remedien daer si bi verdreven is. [XX]

Der gramschappen vierde capittel
Sal die remedien toghen wel,
Daer gramschap bi wert verdreven.
Ter eerster remedie so is gescreven

[fol. 119d]

 

Sachte te antwordene; hier van

 

Scrijft in Proverbien die wise man:

14555

"Sachte antworde morwet den moet,

 

Ende harde sprake verwecken doet

 

Verwoetheit"; dus secht hi mede:

 

"Sachte sprake brect harthede".

Exempel dat harde antworde verwect gramschepe. [XXI]

Exempel in Proverbien van desen
Int leven der Vaders wi lesen
Vanden abt Machario,
Die hem hadde bereit also,
Dat hi gaen soude teenre stede.
Eenen discipel leyde hi mede,
Die verre zinen abt vorghenc,
Daer hi af misval ontfenc,
Want te ghemoete so quam hie
Eenen pape vander afgoderie,
Die een groot stucke houtes droech.
Die discipel sprac ende loech:
"Werwert gaestu, duvel?"
Die pape in gramschepen vel;
Dat sware hout hi over droech,
Daer hi den monyc upt hooft mede sloech;
Ter erden liet hi ne ligghen daer.
Den abt ghemoete hi daer naer,
Diene dus groete, alse wi lesen:
"Behouden moetstu, pijnre, wesen!"
Die pape sprac ten abt mettien:
"Wat goede hebstu an mi gesien,
Dattu mi bieds alsulke groete?"
Die abt antworde met talen zoete:

[fol. 120a]

 

"Om dat ic di sach doen pine".

 

Die pape sprac: "uter groetenisse dine

14585

So byn ic nu worden wijs,

 

Dattu Gods knape zijs;

 

Te voren so ghemoetic hier

 

Eenen monyc jonc ende fier,

 

Die mi sulke groete boot,

14590

Dat ic en metten stocke groot

 

Sloech ende heb en zeere ghewont".

 

Die heydene pape ter selver stond

 

Heft zine afgode laten staen,

 

Vanden abt penitencie ontfaen.

14595

Ten gequetsten ghengen si ghereet

 

Ende hebben en ter cellen gheleet.

 

Daer waert die pape ooc begheven

 

Ende waert leidende een heilich leven.

 

Dit exempel is hier geset,

14600

Dattu weten souts te bet,

 

Dat sachte antworde doet verwinnen

 

Ende harde doet nieuwen strijt beghinnen.

 

Die gramme mensche is bediet

 

Biden potte, die staet ende ziet,

14605

Van welken Salomon scrijft also

 

In zijn boec Proverbiario:

 

"Ghecheit is inder ghecken mont

 

Overvloyende in alre stont".

 

Ecclesiasticus doet ons becant:

14610

"Die dauwe doet becoelen den brant;

 

Den dauwe gelijc is zoete tale,

 

Want gramschap doet se coelen wale",

 

Die ander remedie zwighen heet,

 

Daer gramschap bi te niete gheet,

[fol. 120b]

14615

Want Salomon ons weten doet,

 

Dat, also tvier is ghevoet

 

Met houte, datmen daer toe leghet,

 

Also ghelike gramschap pleghet

 

Te wassene bider wedertale.

14620

Hier up scrijft dus Salomon wale:

 

"Doe af dat hout ende also zaen

 

Sal dat vier te niete ghaen".

 

Ecclesiasticus dus bediet:

 

"Metten mensche ne stride niet,

14625

Die die tonghe heft putertiere:

 

Doe gheen hout te zinen viere".

 

Die derde remedie wesen moet,

 

Datmen den viant doghet doet.

 

Hier up Salomons word dus wisen:

14630

"Honghert dinen viant, ghef hem spise,

 

Ende eist dat hem dorst gaet an,

 

Ghef hem water drincken dan".

 

Scrifture maket ons des vroet,

 

Dat doeghet, diemen den viant doet,

14635

Gelijct den colen, die schone gloyen,

 

Die met hare hette verbroyen,

 

Gramschap, die daer is geploen,

 

Die minne weder ontsteken doen.

Exempel, dattet is overgrote duegt den viant wel doen. [XXII]

Hier up so vindic bescreven
Inder heiligher Vader leven
Van eenen heremite, Gode bequame,
Theon so was zine name;
Met onsen here was hi so wale,
Dat hi die zieken van hare quale

[fol. 120c]

14645

Ghenas, die tot hem quamen, wel.

 

Up eenen nacht so hem ghevel,

 

Dat rovers quamen te zijnre cellen,

 

Ende begonden zijn doer te vellen,

 

Wanende dat die celle zine

14650

Vorsien hadde geweest van wine,

 

Ende meenden hem te nemen dat.

 

Die goede man vraghede hem wat

 

Si so spade wouden dare;

 

Si segheden si quamen om dat daer ware,

14655

Ende om te drinkene van zinen wine.

 

Sonder ondoen die venster zine

 

Sprac die heremite in corter uren:

 

"Blijft daer staende an die duere,

 

Tote ic kome tote ju leden".

14660

Rechtevoert sonder langher beden

 

Cleveden si der doeren an,

 

Ten woorde vanden heilighen man,

 

Dat er gheen vander stede en mochte.

 

Den nacht stonden si daer onsochte;

14665

Des daghes dat volk te komen began,

 

Alsoot plach, ten heilighen man,

 

Ter cellen omme geheelt te zine

 

Van haren zeere, van hare pine,

 

Ende als si die rovers vonden

14670

Sonder bande staen gebonden,

 

Wouden si die verbernen zaen

 

Om roof, dien si hadden ghedaen,

 

Ende als die heremite dat hoort,

 

Liet hi zijn lesen, ende quam voort.

14675

Hi seghede: "laetse alle gaen wech,

 

Sonder te doene enych arech,

[fol. 120d]

 

Want seker anders ne sal van mien

 

Gracie van ghenesene gheschien".

 

Doe lieten si die dieve gaen,

14680

Die hem alle bekeerden zaen,

 

Ende vanden heremite penitencie namen,

 

So dat si Gode daer na bequamen.

Exempel dat zeer goed is den quaden duegt ghedaen. [XXIII]

Van Amon so lesen wi mede,
Die in Egipten zat teenre stede,
In een wout, so vele doe plaghen,
So dat hem rovers alle daghen
Brachten, daer hi levede bi.
Teenen tide so soude hi
Ute gaen omme nootsaken,
Ende beval twee wilde draken,
Te verwarene zine celle.
Die broeder ghenc wech, ende die felle
Draken deden des heremiten wille
Binnen der cellen bleven si stille,
Te samen deden si die wachte.
Doe quamen die dieve, die bi nachte
Dat eten brachten, so si plaghen,
Ende als si die twee draken saghen,
In onmacht vellen si van vare,
Ende bleven also ligghende dare,
Tot die vader ter cellen quam.
Als hi die rovers also vernam,
Peynsde hi wale, dat die zaken
Quamen uten vare vanden draken;
Hi dancte den draken, ende zede,
Dat si keerden te hare stede.
........