Spieghel der sonden

(1900)–Anoniem Spieghel der sonden, Die– rechtenstatus


[VII Van der Tongen. c. I] ........
[Folio 121a]
Die vijfte sake is, so ict weet: Om dat die tonghe is so ghereet Ten quaden, moet si bewacht wesen. 14710[regelnummer] Sinte Jacob scrijft van desen: "Die nature van elken diere Ende die voghele van alre maniere Vermach die mensche te temmene wel, Mer die quade tonghe fel 14715[regelnummer] Mach nyemand ghetemmen, die leeft". Bet achter sinte Jacob gescreven heeft: "Onse tonghe is een vier Van alre quaetheit ongehier". Menich quaet is bi haer ghedaen, 14720[regelnummer] Also ghi hier nu sult verstaen. Die tonghe heft al hare tijd In wacheit, daeromme si lichte glijt In menigher vuulheit, daer si in sneeft. In teikene hier af eist datmen gheeft 14725[regelnummer] Ter vonte sout indes kindes mont, Om daer bi te makene cont, Datmen der tonghen moet zijn meest Theghen der zonden woorden gevreest, Want die mensche gheen lit en heeft, 14730[regelnummer] Dat so jonc in zonden sneeft. Dat zeste, dat ons weten doet Datmen die tonghe wachten moet, Dats om die grote moghentheit, Die se heft ter quaetheit. 14735[regelnummer] Dat orcont sinte Jacob wel, Die apostel, int vierde capittel: "Vier boven al is een element, Dat meest verderft ende schent,
[Folio 121b]
Ende ooc ontstect die tonghe mede 14740[regelnummer] Dat rat van onser geborenthede". Dat rad meent bediet te ghevene, Des ommelopes van onsen levene. Der tonghen overgrote quaethede Is ons wel bewijst daer mede, 14745[regelnummer] Willen wi die dinghen anesien, Dats hoe si deert, waeromme ende wien. Hem, diet woort sprect, deert si voren; Tot wien ment sprect, doet si ooc toren, Ende ooc den ghenen, van wien ment zeit. 14750[regelnummer] Den spreker doet si arbeit, Want gracie si hem ontrect. Hier up sinte Bernard ontdect: "Sprake is licht, mer si wont Swaerlike te menigher stont, 14755[regelnummer] Ende instrument bequame mede, Treckende dat herte ter ydelhede". Die tonghe ontrect ooc gracie van lieden. Hier up Ecclesiasticus woorde bedieden: "Die vroet is in zine woort, 14760[regelnummer] Maect hem selven ghemint al voort, Ende die gracie wert geschuert Vanden ghecken als verbuert". Anders secht Ecclesiastes: "Ghesinde sprake so es 14765[regelnummer] Blischap ende werdichede, Ende onschemele tonghe mede Eene verkeringhe is van desen", Also wi inden selven lesen.
Felre dier en is gheen dan die tonghe die quaet is. [II]
[Folio 121c]
Die tonghe quetst meer ende pijnt 14770[regelnummer] Dan enyghe beeste, die men vint, Want die tonghe van eenen quaden Soude een lantschap al verraden, Of verderven eene stad: Vake is bevoelet dat. 14775[regelnummer] Dat si vele quaets mach doen, Secht in Proverbien Salomoen: "Uten monde vanden zweerde Is er vele ghevallen ter eerde, Mer onghetallic waren, die vielen 14780[regelnummer] Bi der tonghe in doot der zielen". In menigher manieren deert mede Die tonghe in groter bedecthede: Daer omme is si geheten serpent. Hier up doet ons David bekent: 14785[regelnummer] "Si scharpten hare tonghen daer theghen, Gelike dat serpenten pleghen". Voetsel van serpenten venine Pleecht onder hare tonghe te zine. Van verren deert die tonghe mede, 14790[regelnummer] Want die hier woent in die stede, Sal metter tonghe quetsen die ghone, Die over viertich milen wonen, Bi dat hi quaetheit vort sal bringhen, Hem in deren ende in schofieringhen. 14795[regelnummer] Inden hemel heet si ooc deren, Als si blasphemie versweren Gode of dat hem toe behoort. Hier up secht Salomon dit woort: "Inden hemel satten si haren mont 14800[regelnummer] Ende die tonghe in corter stond
[Folio 121d]
Leet doer toter eerden neder". Dus si doet och ende weder.
Carmen sonder gelike wert ten utersten daghe den valschen tonghen. [III] Die zevende redene, daer bi Die tonghe te bewachtene si, 14805[regelnummer] Dats om die verveerlike pine, Daer quaden tonghen in staet te zine. Want sinte Lucas woorde vertellen, Dat die rike man bynnen der hellen Zat in pinen menichvoude, 14810[regelnummer] Ende bad Abraham, dat hi soude Lazarus segghen, dat hi hem ghave Een dropel waters, dat hi gelave Sine tonghe, om te coelen den brant, Dwelk hem was ontsecht te hant. 14815[regelnummer] Dat der tonghen pine wert fel, Bewijst in Apocalipsis wel Sinte Johan, daer wi dus moghen schouwen: "Si aten hare tonghen van rouwen; Gode si blasphemierden daer mede 14820[regelnummer] In hare woorde, in hare droefhede". Int leven der Vaders lesen wi van Eenen zere heilighen man, Die up Gode sonder cesseren Riep: "wilt mi telivereren, 14825[regelnummer] Heere God, vander tonghen mine". Hier up heft in die boeke zine Ecclesiasticus dus gescreven: "Wie sal minen monde wachte gheven, Ende wie sal up die lippen mijn 14830[regelnummer] Zetten een zeker teykijn,
[Folio 122a]
So dat ic niet van hem lede Ne valle, ende mine tonghe mede, Dat si mi verliesen niet?" Hier up is ons dus bediet 14835[regelnummer] Van David inden souter zijn: "Heere, du sals die lippen mijn Updoen, ende dan sal mijn mont Dijn lof kondighen". Vorder orcont Die selve prophete dus mere: 14840[regelnummer] "Zet hoede te minen monde, here, Te bereidene den moet". Dats recht, dat die mensche doet, Mer der menschen tonghe bewachten, Dat moeten doen godlike crachten, 14845[regelnummer] Ende sonderlinghe gracie, el En soudse gheen mensche wachten wel.
Tonghe onbewacht brengt toe vele quaets. [IIII] Die achtste redene, die ons maect vroet Datmen die tonghe wachten moet, Dats tgrote misval, dat daer staet bi, 14850[regelnummer] Daer si niet ghewacht en zi, Want nyemand mach wesen goet, Die die tonghe niet behoet; Ende al heft hi een goeden staet, Hi ne zi bewacht, hi wert zaen quaet. 14855[regelnummer] Job die scrivet ooc te desen: "Nemmermeer en sal hi wesen Gherechtich, in wien vloyt die tale". Sinte Jeronimus die secht ooc wale: "Warachtighe conste so eest 14860[regelnummer] In die welke datmen leest:
[Folio 122b]
Oefenynghe der gherechticheit Is zwighende wesen". Ooc so seit Sinte Jacob wel te desen: "Wie dat religieus waent wesen 14865[regelnummer] Ende niet die tonghe toomt van quade, Dat herte misleidende ongestade, Ydel so is zijn religioen, Want te niete gaet al zijn doen". Die wise man heft dus gescreven: 14870[regelnummer] "Inder tonghe hangt doot ende leven". Matheus secht: "uten woorden dijn Saltu gherechtich ghemaect zijn". Die tonghe te bewachtene mede Is een deel onser goethede. 14875[regelnummer] Hier up sinte Jacob bediet: "Die hem in woorden ontsiet niet, Dat is een vulmaect man". Die wise Salomon secht hier van: "Om der lippen quade daden 14880[regelnummer] So nakede plaghe den quaden". Ende uut deser plaghe zwaerheit Eist dat Ecclesiasticus seit: "Zalich is hi, die ontspronghen Wesen mach den valschen tonghen". 14885[regelnummer] Die neghende redene is al bloot Dat onser vroetschap een deel groot Inder tonghen maniere leghet. Hier up die wise Salomon zeghet: "Die zine tale manierlike doet, 14890[regelnummer] Die is gheleert, wijs ende vroet. Ecclesiasticus secht dat selve al: "Die wise toter tijd swighen sal,
[Folio 122c]
Dat hem is der sprake noot". Nu is te wetene wel al bloot, 14895[regelnummer] Dats wel vor oghen, sal die sprake Zijn in manierliker zake, Datmen vier dinghe moet an sien: Eerst die ghene, die sprekens plien. Hier up Salomon dus bediet: 14900[regelnummer] "Den ghec en beteemt niet Te sprekene vormaect woort". Dat ander, dat daer toe behoort, Dats die dinc, daermen sprect van. Hier up secht die heilighe man 14905[regelnummer] Jeronimus, dat cleyne engien Grote dinc niet onthouden plien. Dat derde, datmen an sal zien Dats die persone, tote wien Datmen spreket; hier af dus 14910[regelnummer] Seghet sinte Gregorius: "Naden ontfane van hem, diet hoort, Salmen dat woort brenghen voort, Na dat die horende mach verstaen"; Want het ware verloren ghedaen 14915[regelnummer] Een vat wijns in eenen nap alleyne, Die te onthoudene ware te cleyne. Ten vierden beteemt, dat twoort Te zijnre tijd zi gebracht voort. Hier up Ecclesiasticus orcont: 14920[regelnummer] "Die word werden in des ghecs mond Gelastert ende begrepen mede, Want hi se te hare tijd niet zede". Hier up staet gescreven wel Vanden prophete Ezechiel:
[Folio 122d]
14925[regelnummer] "Ic bid ju, dat gi wilt leren hoe Ghi elken zijt schuldich te sprekene toe". Die tiende zake, daer wi bi souden Ernstlic wachte der tonghen houden, Is die troest vander scrifturen: 14930[regelnummer] "Maect te dinen monde twee duren", Seghet ons Ecclesiastes. Van hem geseghet ooc so es: "Maec dinen woorden eene schale, Ende te dinen monde also wale; 14935[regelnummer] So doe rechte breidels intijts, Dattu niet in die tonghe en glijts". Ecclesiasticus dus bediet: "Gheckelic so ne sprect niet, Dat niet dijn herte te snel zi ode, 14940[regelnummer] Dine woort te brenghene te Gode". Die wise Salomon dus orcont: "Verstec van di den quaden gront". Die elfste ende die laetste zake, Waeromme men sal bedwinghen sprake, 14945[regelnummer] Dat is dat hem elk moet betiden, Dat zine woorde moeten liden Doer dat nauwe gherichte ons heeren, Diet al te rechte sal bekeren. Daer omme soude ons wel behoren, 14950[regelnummer] Dat wi onse woorde richteden voren Wiselike; die merken kan, Sal bider tale kennen den man, Of hi vroet is ofte en es. Hier up secht Ecclesiastes: 14955[regelnummer] "Inden mond is die vroetschap bekent". Bet achter heft hi dus geprent:
[Folio 123a]
"Nemmermeer en prijst den man, Eer du die tale hores daer van". Van desen selven zeghet dus 14960[regelnummer] Mijn here sinte Jeronimus: "Int weghen der woorde is beseven, Ware proeve des menschen leven".
Blasphemie is over grote zonde ende nauwe verghevelic. [V] Na dat is ghetoghet al, Datmen die tonghe wachten sal, 14965[regelnummer] So wil ic die zonden nomen, Die uut der tonghe moghen komen. Ic vinder XIIII gescreven, Van welken ic verclaer sal gheven. Dat alre meeste noeme ic voren, 14970[regelnummer] Dat wi blasphemie noemen horen. Blasphemie is gheopenbaert Als men sprect te Gode waert Enighe lasterlike woort, So menych in toorne brenghet voort, 14975[regelnummer] Die Gode neemt als te versprekene Ende over hem, vermocht hijt, te wrekene. Van deser zonde soude elk vertraghen, Saghe hi wel an die sware plaghen, Die God daer omme heft gesent. 14980[regelnummer] Gregorius doet ons bekent In zine dyaloghe al clare, Dat God een kind ten vijfsten jaere Haestlic sloech up des vaders schoot, Dat van jonx met eeden groot 14985[regelnummer] Gode te blasphemierne plach; Vianden het om hem komen zach:
[Folio 123b]
Doe riepet met anxtliker talen: "Quade liede willen mi halen!" Eenen eet het daer na zwoer; 14990[regelnummer] Mettien hem die ziele ontvoer. Of hem God so wrac upt kind, Hoe zwaere werden si dan gepijnt, Dies pleghen ende tharen daghen sijn komen! Zwaerlike, vruchtic, sal se God domen, 14995[regelnummer] Want sinte Johan scrijft dus al bloot: "Het is eene zonde toter doot, Ic nyemand bidde daer voren". Speelres hebbens vake toren Gehat, dat si Gode misspraken, 15000[regelnummer] Als hem misvellen hare zaken, Dat se des terlinghes loop bedroech. Scrifture doet ons claer betooch, Dat so wie zweert biden Gods leden, Verwijt hem zine menschlichede, 15005[regelnummer] Die hi an nam om den zondare. Merct, oft dan is zonde zware, Daer hi ontfanghen heft sprake boven Allen dieren, daer hi mede loven Soude die hem also grote eere dede: 15010[regelnummer] Dien doet hi sulke onwerdichede. Gregorius bynnen zijnre dyaloghen Secht dat die ghene, die ghedoghen Dat in haer huys blasphemie geschiet, Sijn der misdaet onschuldich niet. 15015[regelnummer] Een devoot, ontsiende Gode, Soude in zijn huys ghedoghen node, Datmen schofieringhe seghede groot Den ghenen, dien hi hilt over devoot
[Folio 123c]
Van consciencien ende goet; 15020[regelnummer] Merct dan of hi zeere misdoet, Die dobbelschole hout of cameret, Ende dat volc daer in bi hopen zet, Die om haer spel den heere der heren Blasphemieren ende versweren! 15025[regelnummer] Die selve zonde den ghenen ooc wert, Die verhuren terlinge of bert. Nyemand en derf daer in dolen: Cameretten dat zijn dobbelscholen; Den weert roect niet, wat si hantieren, 15030[regelnummer] Is hi verbetert van bellechieren; Ende alle die taverne houden Moghen hem des niet onthouden: Der eeden hebben si gheen verlanc, Up dat si tappen haren dranc! 15035[regelnummer] Die ooc up hare singerien Quekebreden te vriene plien, Ende daer af ontfaen verschot, Dese crucen den heere God Met consente sonder daden. 15040[regelnummer] Gelike dat si vonden ghenaden, Die Christum brachten ter doot, Ende diet rieden den heeren groot, Ende ten crucene deden consent, Hebben den eweliken torment 15045[regelnummer] Om hare quade ghierichede, So eist noch in alle die vorzede, Die blasphemie te doghene plien, Om dat si wasdom daer af zien, Al doen sijt selven niet metten mont. 15050[regelnummer] Haer ghierich consent roept telker stont:
[Folio 123d]
"Drinct ju droncken, lieve her gast, Blasphemiert Gode ende cruusten vast!" Die husen, daermen des in pliet, Sijn des duvels temple ende anders niet, 15055[regelnummer] Ende die daer vake pleghen te ghaene Dat zijn des duvels prochiane, Ende na dat die heilighen toghen, Men sal daer bi kennen moghen, Welke Gods kindere zijn wel, 15060[regelnummer] Ende welke kinder vanden duvel, Want den kinderen Gods het pijnt, Datmen te Godewert yet en twint Anders sprect dan ere ende lof; Des duvels kinder lachen daer of, 15065[regelnummer] Als si blasphemie horen of zien.
Exempel dattet goede kint zinen vader mint. [VI] Exempel vinden wi van dien, Dat goede kinder hem doen kinnen In dat si haren vader minnen. Wi lesen dat twee liede waren 15070[regelnummer] In echtschap te samen vele jaren, So dat daer waren zone drie; Grote knechte so waren sie. Het geschiede teenre tijd Tusschen desen tween eenen strijt, 15075[regelnummer] Ende van spraken groot gheroer. Die man bi zinen drien zonen swoer, Dat si dat becopen soude. Dat wijf begrepen also boude, Ende sprac: "gi hebt versworen! 15080[regelnummer] Die twee ju niet toebehoren:
[Folio 124a]
Die eene ne is juwe maer". Doe woude die man weten claer, Welk zijn zone ware vandien, Mer ten mochte hem niet geschien; 15085[regelnummer] Gheen verclaer ne woude si gheven. Cort daer na liet si dat leven. Die man dede se doen ter eerde; Doe waert die man ziec ende begeerde Sine maghe te hebbene present, 15090[regelnummer] Om te makene testament. Doe gaf hi te kennene daer, Dat zijn wijf hadde gesecht claer, Dat mer die eene zone is sine: "Dien wil ic", secht hi, "gheven tmine; 15095[regelnummer] Die ander, die mi niet bestaen, Wil ic dat uut minen erve gaen; Welk hi is, en weetic niet, Daer omme en doe ics gheen bediet". Cort starf die man na desen: 15100[regelnummer] Die lichame moste begraven wesen. Die zone waren van geschille, Want elk des mans kind wesen wille. So langhe streden si, dat ghinc Die nyemare vorden konync. 15105[regelnummer] Als hi verstond, twi dat die strijt Was, hi hiet in corter tijd Den doden binden an eenen boom, Ende dats elk neme goeden goom: Die naest den herte schieten can, 15110[regelnummer] Sal hebben dat erve vanden man. Die twee schoten hare pilen, Ende die derde ter selver wilen
[Folio 124b]
Versprac se zeere beyde gader, Ende hi zeghede: "na minen vader 15115[regelnummer] So ne schietic emmer niet, Wat ooc vanden goede geschiet!" Daer waert die konync bevroedet das, Dat dat die rechte zone was. Des vader goet was hem gegeven. 15120[regelnummer] Die schutters zijn daer zonder bleven; Die zone toochde zine minne: Des was hi weert vanden gewinne.
Exempel dat nature heft in haer claer bekennen. [VII] Van desen geliken doene Vindmen van konync Salomoene 15125[regelnummer] Inden derden boec der Konynghen, Dat twe wive vor hem ghinghen, Die om een kind zeere streden. Die konync hoorde dat si zeden Beyde, dattet kind ware hare. 15130[regelnummer] Een zweert hiet hi brenghen dare, Dat in tween te deylen, hi zede; Ende alsment daer te neder lede, Voer die moeder vor dat kint, Ende sprac: "heere, ic wils twint; 15135[regelnummer] Ghevet haer, ten is mine niet!" Die konync doe dat kint gheven hiet Der moeder, diet nochtan ontzede Ute rechter moederlichede. Aldus die kinder Gods men mach 15140[regelnummer] Claer bekennen alden dach, Want si bedroeven telker tijd, Als men den here doet verwijt:
[Folio 124c]
Die des niet sijn, roekens cleyne, Want selven pleghen zijs al gemeyne.
Murmureren theghen Gode of theghen zine lere is grote vrese. [VIII] 15145[regelnummer] Der tonghen ander quaetheit Is murmureringhe gheseit, Dats wedersegghen Gods woort Of der wet, die hem toe behoort. Ons te wachtene daer van 15150[regelnummer] Leert ons die wise man: "Wacht ju van murmureringhen, Die gheen profijt in mach bringhen Den mensche, ne waer schade meer", Want dat van groten lone was eer, 15155[regelnummer] Dat murmuracie dat loon loos blijft. Hier af sinte Johan bescrijft: "Wilt onderlinghe murmureren niet". Hier up Paulus dus bediet: "Doet, broeders, juwe bedinghe 15160[regelnummer] Sonder murmureringhe". Datmen sal murmuracie vlien, Leert ons Christus bi Yzaijen, Den prophete, die dus zeghet: "Gelike den lamme, dat leghet 15165[regelnummer] Vor hem, diet scheren sal ter stond, Als stom, ontdoende niet den mond" . . . . Na dien dat ons God die vader Bi zijnre ghenaden schoep al gader, Ende ons die zone loesde daer naer 15170[regelnummer] Vander verdoemenissen swaer, So ne souden wi murmureren niet, Als God wil dat ons wederstoot geschiet.
[Folio 124d]
Hier up heft Paulus gescreven: "Weder wi sterven moeten of leven, 15175[regelnummer] Murmureren ne sullen wi twint". Sinte Augustijn ons dus ontbint: "Die hemelsche medicien Weet wat hi ons wille vorsien, Om ons te troestene, ende wat niet". 15180[regelnummer] Hier up Yzaijas bediet: "Wee den ghenen die yet Theghen zinen schepper te zegghene pliet!" Ooc souden wi murmureren vlien, Om dat die here God van dien 15185[regelnummer] Vake wrake hevet ghesent. Moijses boec doet ons bekent, Dat zijn zuster lazers wart Om haer murmureren hart. Die bible ghevet ooc orconde, 15190[regelnummer] Dat om der murmuracie zonde Dathan ende Abiron al haer leven Uut haren lande waren verdreven. Die bible doet ons ooc becant, Dat Choree daeromme was verbrant. 15195[regelnummer] Ooc verclaert die bible mede, Dat om dese selve quaethede God sendede serpenten fel Onder die kinder van Israel, So dat si onder die plaghe bleven 15200[regelnummer] Dat meeste deel, ende lieten dat leven. Hier af der bible woorde verclaren: "Alle die van desen X jaren Of daer boven hebt theghen mien Ghemurmurert, ju ne sal niet geschien,
[Folio 125a]
15205[regelnummer] Dat gi komen sult int land, Up dwelk ic lichtede mine hand, Datter gekomen sullen mee Dan Calef ende Josue". Vander murmureres pine 15210[regelnummer] Secht Judas in die epistole zine: "Die murmureren metten herten, Si wandelen in hare begherten". Vanden selven secht aldus Mijn here sinte Gregorius: 15215[regelnummer] "Nyemand Gods rike ontfaet Die in murmuracien staet, Ende murmuracie hi beghevet, Die dat rike Gods ontfanghen hevet".
Murmureren comt dicwile inden mensche. [VIII] Hier na so wil ic bewisen 15220[regelnummer] Van murmuracien die devisen. Tot vieren te scrivene ic mi betide. Die eerste is murmuracie van nide. Hier up die ewangelie verclaert Van die waren inden wijngaert 15225[regelnummer] Des morghens tijdlike verhuert, Ende al den dach dat loon bezuert; Die te vespertide quamen Hadden des loons so vele vramen: Al hadden die eersten haer belof, 15230[regelnummer] Si murmureerden zeere daer of, Dat die laetsten so vele ontfinghen: Het dochte hem onrechte dinghen. Noch vintmen menyghen dies pliet, Hoe vele goets dat hem geschiet,
[Folio 125b]
15235[regelnummer] Hi knotert, als een ander wel vaert; Dits bynnen den nide wel verclaert. Der ander murmuracien zede Comt uut der hoverdichede. Van deser doet sinte Lucas gewach: 15240[regelnummer] Als die Phariseus sach, Dat hem Christus tasten liet Van hare, die zonderinne hiet, In hem selven murmureerdi dare Ende seghede: "waert dat dese ware 15245[regelnummer] Prophete, hi soude sonder blijf Ter stond weten, dat dit wijf Is zonderinne, die hem taste". Dit murmureren regniert vaste In die hoverde van mannen, van wiven: 15250[regelnummer] Sien si anderen moyheide driven, Des murmureren si rechtevoert Ende vraghen waer af hem dat behoert. Om vor offeren ende om paes Rijst murmuracie vake, elaes! 15255[regelnummer] Onder dese dulle wiven: Dit can hoverde wel bedriven!
Murmuracie comt dickent ute ghiericheden. [X] Die derde murmuracie wort Der ghiericheden toebehort. In desen was besmit Judas, 15260[regelnummer] Doe hi murmurerende was, Datmen dat ungentum niet vercochte Vor III^c pennynghe, so datmen mochte Den armen hebben gegeven dat: Hi hads dan zijn deel gehat.
[Folio 125c]
15265[regelnummer] Die valsche woorde, die hi zede, Leerde hem die quade ghierichede. Noch vintmen murmureres heden, Dient al comt uut ghiericheden. Hoe wel haer ghelt is vor besteit, 15270[regelnummer] Si segghen, had ict hier gheleit, Het ware van meren ghewinne: Dit brenct ghierichede inne; Ende wat dat si ane vaen, Altijd waer tander beter ghedaen: 12275[regelnummer] Te vreden hi nemmer wesen en sal! Dits ghierich murmureren al. Dat vierde gecroen is theghen Gode. Hier af mach hem nyemand ode Ontsculden, want men sneeft daer in, 15280[regelnummer] Als daer theghen croent onse zin Ende murmureren inden moet Upt ghene dat God met ons doet, Ist van armoeden of van qualen, Of dat wi van hoghen dalen: 15285[regelnummer] Dat cleyne gheluc, dat grote misval, Dit doet ons murmureren al. Up dat weder murmureren wi vake Ende up ander ghelike zake, Die ons daghelix geschien, 15290[regelnummer] Dat wi Gode al an tien, Alsoot ooc vake van hem coomt, Mer wi ne weten, wert ons vroomt.
Murmureren om ziecheit is grote dulheit, dats getoghet. [XI] Eerst eist eene dulle zede Te murmureren omme ziechede,
[Folio 125d]
15295[regelnummer] Want sulc in qualen is devoot, Die in gesonden moy ende groot Wesen soude, ende so hoverdich, Dat hi der gracien niet is werdich: Quale mach lichte zalicheit wesen.
Exempel dat ziecheit den mensche dickent zalich is. [XII] 15300[regelnummer] Int leven der Vadere wi lesen Van eenen, wien dat coude genc an, Quam teenen heremite, hiet Johan, Bidden, dat hijs hem maecte quite. Doe antworde die heremite: 15305[regelnummer] "Dat di meest van noden si, Begherstu te hebbene geweerd van di, Want vake des lichamen zeer Doet der zielen zalicheit meer. Want vele is er gesuvert daer mede 15310[regelnummer] Int ghedoghen der ziechede". Nochtan gaf hem olye die heremite, Daer hi des couden mede was quite.
Exempel noch vanden selven. [XIII] Van eenen ridder lesen wi, dat Hi eenen heilighen vader bat, 15315[regelnummer] Dat hi ne loosde van zijnre quale. Die oude besach den ridder wale Ende vraechde hem van zinen zeden, Die hi plach vor der ziecheden. Die ridder antworde hem te dien: 15320[regelnummer] "Ic was moghende ende ontsien, Dat nyemand dorste theghen mi steken; Noch soudic mi up sulken wreken, Waert dat ic vermochte dat orloghe,
[Folio 126a]
Mer die quale doet mi sulc doghen, 15325[regelnummer] Dat ic des ontberen moet". Aldus die heilighe man verstoet Den ridder beter meer qualen wesen, Dan hi hadde gesijn ghenesen. Tot den ridder hi doe zede: 15330[regelnummer] "Den here der ontfermichede Bid ic, lieve vrient, dat hi In dien staet behoude di, Daer du oedmoedichst in bedies". Die ridder dancte hem zere dies, 15335[regelnummer] Want hi ne verstond niet wale, Dat dander bad om zine quale, Daer hi bi zalich mochte wesen, Mer hi ne bad om gheen genesen.
Murmureren om armoede die men heft is grote zonde. [XIIII] Dul is hi, als hi gevroede, 15340[regelnummer] Die murmureert omme armoede, Die so hoghelic is gheloont, Dat si in den hemel is gecroont, Want indie ewangelie wi horen, Dat God die armen heft vercoren 15345[regelnummer] In die werelt te zinen geloven, Als erven des riken van daer boven. Wat goede dat armoede doet, Maect ons dat capittel vroet, Dat vander ander remedie sprect, 15350[regelnummer] Daer ghierichede mede brect. Dullike si ooc laboreren, Die om dat weder murmureren; Weder het regent so die zonne schijnt,
[Folio 126b]
Daer omme verkeert het niet I twint. 15355[regelnummer] Al gheeft hem God te haren ghevoeghe, Die acker niet te bet en droeghe, Hier af vindic exempel gescreven In der heiligher Vader leven.
Exempel dat nyemand murmureren en sal om dat weder. [XV] Een heremite zeyede waermoes, 15360[regelnummer] Ende dat weder bleef schone altoes So langhe, dat den heremite dochte, Dat zijn waermoes niet wassen mochte Van droechten; om reghen bad hi Gode, Dat hem niet was getwidet node. 15365[regelnummer] Hi dedet reghenen vele ende ghenoech, Des hadde die heremite zijn ghevoech. Cort daer na so dede hi bede Om schone weder ende zachthede, Ende God heftet hem gegeven. 15370[regelnummer] Wat souder vele af gescreven? So wat weder hi begheerde, Dede God komen up die eerde, Dies niet vergroyde van eenen stale. Doe waende die heremite wale, 15375[regelnummer] Dat waermoes al verloren ware. Wanderen soudi cort daer nare Teens anders heremiten huus; Daer vant hi, dat hem dochte abuus, Waermoes schone gewassen staen. 15380[regelnummer] Toten heremite is hi geghaen, Ende zeghede: "broeder, hoe mach dit zijn? Waermoes zeyde ic int hof mijn; God sende daer toe te mijnre bede
[Folio 126c]
Alsulk weder als ic zede, 15385[regelnummer] Ende daer is niet gegroyt I blat!" Die ander antworde hem up dat: "Met rechte is ju also geschiet, Wante ju en dochte niet Dat God vroeder was dan du, 15390[regelnummer] Daer du hem wijsdes nu ende nu, Wat weder dat hi soude gheven". Doe kende die heremite zijn sneven, Dat hijt dullike hadde ghedaen, Ende heftes penitencie ontfaen. 15395[regelnummer] Noch vintmer meer dan dunct genoech, Woude tweder comen na haer ghevoech, Dat si dat land souden vullen met drachten, Mer si souden int ende slachten Den heremite, daer ic af screef, 15400[regelnummer] Wies warmoeshof droghe bleef. Van groten vrede ist occusoen, Dat die liede haer werc wel doen, Ende latent Gode vort bestieren Na zijn godlike visieren, 15405[regelnummer] Want datmen ziet quade so rike, Goede ghedoen so nauwelike, Menych murmureert om dat: Die heilighen hebben vake gehat Murmuracie van desen. 15410[regelnummer] Job seghede daer af, na dat wi lesen, Dat leven die putertiere mere Verheven in sulker eere, Ende vertroest metter rijchede. Jeremyas ooc dit zede: 15415[regelnummer] "Bi wat saken is die wech
[Folio 126d]
Vanden zonderen so zalech, Die altijd qualike werken": Alsoot waer is, elk macht merken. Abacuc murmureerde mede, 15420[regelnummer] Want tot den heere God hi zede: "Waeromme ist dattu zwighens plies, Alstu den onwerdighen zies, Dat hi onder hem tredende si Den gherechteren dan hi?" 15425[regelnummer] Die prophete secht dus clare: "Hoe langhe sullen verbliden zondare?" Deser gelike murmureren Machmen met eenre sake solveren: Die getrouwe medicien, 15430[regelnummer] Als hi an den zieken sal zien Dat hi niet sal moghen leven, Dan so sal hi orlof gheven Van al dat hi eyscht ende vermaent; Mer den zieken, dien hi waent 15435[regelnummer] Weder ter gesonden bringhen, Dien verbiet hi vele dinghen. Dus consentiert God den quaden, Die in wanhopen staet van genaden, Dat hi mach rapen ant erdsche goet; 15440[regelnummer] Al eist ooc dat hi weldaet doet, Sijn loon wert daer mede ghedaen. Gregorius doet ons verstaen; "Overvloyte van erdschen goede Is een teyken, so ic ghevroede, 15445[regelnummer] Van ewelike te zine verdoomt". Hier omme, als enych liden coomt, Salmen gheen murmureren toghen,
[Folio 127a]
Mer verdraghen ende hebben vor oghen, Dat alle dinghe moeten keren 15450[regelnummer] Ter heiligher ordinancie des heren. Hier up Ecclesiasticus bediet: "Ne ordelt theghen den richter niet, Die welke in gerichte nu al Ordelt ende int ende sal".
Ontschulden die zonden vor Gode is grote vrese. [XVI] 15455[regelnummer] Vander derder tonghen misdaet, Dats, als die mensche sijn quaet Wil ontschulden ende decken. Nader heilighen vertrecken Is dit overgrote quaetheit, 15460[regelnummer] Want sinte Gregorius die seit: "Der ghedachten goedertiere So is altijd die maniere Te bekennene hare misdaet, Daer nochtan en is gheen quaet". 15465[regelnummer] Dese zonde sullen wi vlien, Ist dat wi willen anesien Van hoe groten lone het zi: Oedmoedich biechten houd in di. Dit zeghet sinte Gregorius 15470[regelnummer] Vander biechte sprekende dus: Niet min rekenic tenighen stonden Oedmoedich biechten vanden zonden Dan van duechden hoghe daet". Van den prophete gesecht staet: 15475[regelnummer] "Ic zeghede, ic sal theghen mien Mine ongerechticheit belyen, Ende du hebstse vergheven mede
[Folio 127b]
Van minen zonden die quaethede". Die morder, die ter rechter hand hinc, 15480[regelnummer] Wan hemelrike met dese dinc, Dat hi bekende zine misdaet. In die bible getoghet staet: Doe Adam zonde hadde ghedaen, Dat hijs hem ontschulde zaen 15485[regelnummer] Toten heere God, want hi zede: "Twijf dat gi mi teenre geselnede Ghavet, ghaft mi ende ic at".
Zonders decken hare misdaet ende ontschulden met Vzaken. [XVII] Voort is hier te wetene dat Menyghe onschout is vonden 15490[regelnummer] Om te deckene die zonden; Die een dect hem metter ziechede, Dat hi van quale niet en dede: Die licham was also gepijnt Dat hi niet mochte weldoen twint; 15495[regelnummer] Ondancken Gode, quaetsegghen, misbaren Up die ghene die bi hem waren, Dit was zijn pleghen, doe hi qual: Wel spreken verghat hi al. Die ander hem tontschuldene pliet, 15500[regelnummer] Bi dat hi vele lieden doen ziet. Die up dese onschoude hem stellen, Sullen niet hebben te min hellen, Al werden si verdoomt bi hopen, De zware moghen zijt becopen; 15505[regelnummer] Want te meer vlammen daer sal behoren, Des sal te meerre zijn haer toren. Hier up staet gescreven so
[Folio 127c]
Binnen der bible in Exodo: "Ne volch niet deser schare mede 15510[regelnummer] Om te doene enighe quaethede". Ecclesiasticus dus bediet: "Misdoe int ghemeyne niet". Misdaet is argher int ghemeyne Ghedaen vele, dan wesen alleyne, 15515[regelnummer] Want sulc exempel daer an neemt, Diet eer te doene niet hadde gheteemt. Siet die leke misdoen den clerc, Rechtevort neemt hi daer an merc. Dus blivet hi vake daer in verblent, 15520[regelnummer] Om dat die ander scrifture kent. Die derde ontschuldicht zijn misdoen, Om dat hijt langhe heft geploen, Ende secht dat hijt niet laten mach. Hier af is ghedaen gewach 15525[regelnummer] Int laetste capittel der luxure: Daer salment vinden claer ter cure, Van die hem van quaden ontschouden, Om dat zijs hem niet moghen onthouden; Wat daer af is, salmen daer zien: 15530[regelnummer] Dus scrivic hier niet meer van dien. Die vierde ontschulden haer venijn Van zonden, met dat si edel zijn: Het en ware gheens ridders doen, Neder te sittene in een sermoen; 15535[regelnummer] Mer quetsen ende roven haer ondersaten Dat beteemt nu edelen staten! Doer der werelt prijs hoveren; Dat goet verdwasen, destrueren; Ende alle ontemelike zeden
[Folio 127d]
15540[regelnummer] Ontschulden si metter edelheden. Alle dinc te doene, sonder weldaet, Dat vermach nu edelen staet! Die vijfte wil hem ooc mede Ontschulden mids hare jonchede. 15545[regelnummer] Gelike of hem hadde gegeven Die duvel selve haer jonghe leven, So willen si des duvels zede plien, Ende wanen dat hem sal geschien Heilich te werdene in hare oude. 15550[regelnummer] Dat hem nyemand daer up soude Verlaten, men merken mach, Want jonghen sterven alden dach. Nyemand moet hem ontschouden Van zonden, die wil zijn behouden. 15555[regelnummer] Te zware een kent zine misdaden, Te lichter vint hi ghenaden. Hier up die prophete dus bediet: "Mine ongerechticheit deckic niet". Ne dect die mensche niet zine zonden, 15560[regelnummer] So dect se God in allen stonden, Mer wil hi hem tontschuldene plien, So wroecht en God selve van dien. Dul zijn si die hare zonden decken, Daer si met toghene souden wecken 15565[regelnummer] Den here der ontfermicheit, Want also scrifture seit: Te zondigher dat si hem belyen Te meer ghenaden sal hem geschien.
Exempel dat truwanten ende dieven ons leren biechten. [XVIII] Exempel hier af vindic bescreven
[Folio 128a]
15570[regelnummer] Inder heiligher Vader leven, Dat een heilich vader zede: Truwanten, die gaen ter bede, Ende rovers ons biechten leren. Die truwanten hem daer toe keren, 15575[regelnummer] Dat si hem ten onzalichsten toghen, Als si komen vor der liede oghen, Om dat si wecken willen daer mede Die liede ter ontfermichede: Dus mosten wi vor die Gods oghen 15580[regelnummer] Onse zonden ten vuulsten toghen Om te vindene meer genaden. Die rover ziet doer zine misdaden Hem selven verordelt ter doot Ende lyet zine misdaet groot, 15585[regelnummer] Ende met groter zericheden Bidt hi om der liede beden, Kennende dat hi verdient hevet. Aldus die hem beschuldicht ghevet Vor Gode met groter bitterhede, 15590[regelnummer] Verkrijcht grote ghenaden daer mede. Dus wisen ons truwanten ende dieven, Hoe wi Gode moghen gelieven.
Versweren is eene sware zonde, dats getoghet. [XVIIII] Die vierde zonde is genoomt Verzweren, die uter tonghe coomt. 15595[regelnummer] Twierhande is dese zonde bediet. Die eerste maniere is, alst geschiet, Als een bi wille loghene zweert. Die ander maniere zere deert, Ende dat comt, als een is gezet
[Folio 128b]
15600[regelnummer] Yet te doene vander wet Gestaeft ende hem versweert dan. Die dusdaene ede neemt an Slacht dien die hem selven strect, Waer af die wise man ontdect: 15605[regelnummer] "Gestrict so bistu in die woort, Die uut dinen monde komen voort, Ende ute dijns selves tale Bistu ghevanghen also wale". Saken achte sijn hier te ziene 15610[regelnummer] Om verzweren bi te vliene. Die eerste zake mach zijn becant, Datmen den duvel gheeft die hant, Die men ten valschen eede biet. Die ander zake is wel bediet, 15615[regelnummer] Om dat menyghe ander quaethede Schuwet alle ghewiede stede, So die luxurieuse pliet: Die verzweres en schuwen se niet, Ist inder kerke, ist upten altare, 15620[regelnummer] Ist upten ewangeliare. Die der onsuverheit wil plien, Sal ghewiede stede vlien, Mer die up die strate hem soude verzweren, Sal des in der kerke niet ontberen. 15625[regelnummer] Die derde zake die so sprect, Dat hi Gods gebod verbrect, Dat welk in Exodo dus verbiet: "Noeme in ydelheden niet "Den name van dinen God". 15630[regelnummer] Die vierde zake toocht en zod Die hem verzweert, want al clare
[Folio 128c]
Is hi als een valsch zeghelare, Want metter trouwe, die hi ontfinc Int doopsel, zweert hi valsche dinc, 15635[regelnummer] Want zweren en is min niet, Also sinte Augustijn bediet, Dan Gode teenen tughe nemen. Hoe dar dan die valsche ghetemen Dat hi van Gode wille maken 15640[regelnummer] Een tuuch te ere valscher zaken, Daer God is waerheit ende leven, Als dewangelie hout bescreven. Si zijn, dat secht scrifture wel, Argher dan is die dnvel, 15645[regelnummer] Want nerghent men gescreven weet, Dat die duvel ye zwoer eet, Nochtant dat hi is bekent Van loghene vader ende fundament. Gods name zweren is grote quaetheit, 15650[regelnummer] Want die wise Salomon seit: "Een over starc toren ende vast zeere Is die name van onsen here: Tenen groten verhevenen staet Comt die gherechtich, als hi daer gaet". 15655[regelnummer] Die vijfte zake is sonder scheren Om dat se God haet, die verzweren. Orconde hebben wi van dien Biden prophete Zacharien: "Ne peynst gheen van ju leden 15660[regelnummer] Theghen juwen vriend quaetheden Met herten, ende wats geschiet, Loghenachtighen eet mint niet; Al dit zijn se, die ic zere
[Folio 128d]
Hebbe gehaet, sprac die here". 15665[regelnummer] Ten zesten, der verzweres zede Vervult den mensche van groter quaethede. Hier up Ecclesiasticus leert: "So wat mensche, die vele zweert, "Wert vervult metter quaethede, 15670[regelnummer] Ende plaghe sal niet scheiden mede Vanden huyse, daer hi sal wonen". Ter zevender zake ons vermonen Die woorde der heiligher scrifturen, Dat die verzweert sluut die duren 15675[regelnummer] Theghen hem selven van hemelrike. Hier up secht die prophete rike: "Wie sal climmen in des heeren hoochede Ende staen in zine heilighe stede? Die ghene die niet heft gezworen 15680[regelnummer] In zijns evenkerstens toren". Die achtste zake is, om dat verzweren Den mensche doet so vele deren, So is hier bi scrifturen bediet, Dat die here al zweren verbiet, 15685[regelnummer] Ten ware bi rechte, soot is geseit, Ende datmen dan zweert waerheit. In Matheus Christus woorde leren: "Ic segghe ju lieden, ne wilt niet zweren, Noch bi hemele no bi eerde mede".
Zweren is zeer quaet um VI redenen. [XX] 15690[regelnummer] Om dat so zondelike zede Is zweren, so leert ons scrifture Zaken zesse, die telker ure Zweren wesen doet onweert. Dat eerste is datmen vake zweert,
[Folio 129a]
15695[regelnummer] Want oude gewoente nature bediet, Also men an den gemenen ziet, Dat se niet konnen spreken een woort, Daer en comt een eet mede voort. Hier up Ecclesiasticus orcont: 15700[regelnummer] "Ne wenne te zwerne niet dinen mond, Want vele misvalle zijn in hare". Noch secht die selve lerer hier nare: "Niet vake so ne moet zijn Die noemynghe Gods in den mond dijn". 15705[regelnummer] Wie hout nu, leyder! dese lere? Ten is vrouwe, maget, knape of here Die zonder zweren spreken konnen. Kinder, die nu spreken begonnen, Leren vloeken ende zweren voren: 15710[regelnummer] Des hebben si ghenoechte, diet horen. Die ander is, datmen zwerens plecht, Om dinc daer cleyne bate an lecht, Ja vake om niet ende zonder noot. Hier up staet bynnen der bible bloot 15715[regelnummer] In Deutronomie bediet: "Ydel ne noeme Gods name niet, Want hi ne wert niet zonder wrake, Die se hantiert om ydele zake". Hoe zwaer salt noch wesen dien, 15720[regelnummer] Die des al haer leven plien, Dat is datmen zweert ghereet Om dinghe, diemen valsch weet, Onrecht te vervorderen mede! Aldus dit Jeronimus zede: 15725[regelnummer] "Die heere God levet, zwere waer, Ende int gherichte recht ende claer!"
[Folio 129b]
Int gherichte is daer bediet, Dat noot is, datmen beziet Ende richtet dat woort, sonder heet 15730[regelnummer] Vort te brenghene wel ghereet. Ter zester zake verbiet scrifture Zweren bi enigher creature, Die God ter werelt geschapen heeft. Hier up Matheus ute gheeft: 15735[regelnummer] "Ic segghe dat ghi te gheenre tijt Gheensins te zwerene schuldich zijt, Noch biden hemele, daer bi: Die troon Gods so is hi; Noch bider eerde ooc also wel, 15740[regelnummer] Want si is zijnre voeten schamel. Bi creaturen God verbiet Te zweerne, om dat die mensche niet Bi vake te zweerne bi desen of dien Schinen mochte in afgoderien. 15745[regelnummer] Want sulc so dullike mint zijn kint, Dat hi verzwoere eer elken sint, Ende Gode mede al te voren, Eer zijn kind soude zijn versworen. Dits afgoderie geproeft ode, 15750[regelnummer] Om dat zijt minnen boven Gode. Alsoot hier voren wal is geseit Int eerste capittel der vracheit.
Loghene is men schuldich te hatene om vele redenen. [XXI] Die loghene laet ons merken an, Die menych wel orboren can, 15755[regelnummer] Want dat volc meest daer mede omme gaet. Dese sonde moet zijn gehaet,
[Folio 129c]
Want vele quaets toe comt bi hare, Dwelk hier na getoocht is clare. Sinte Augustijn dus secht: "lieghen 15760[regelnummer] Is I valsch luut om menschen bedrieghen". Om dese zonde te vliene Staet ons alle zaken an te ziene, Die ons daer af vervremden moghen: Eerst der heiligher scrifturen toghen. 15765[regelnummer] Ecclesiasticus dus bediet: "Nem te dijnre zielen wert niet Enyghe loghenlike woort". Dan secht die selve lerer voort: "Ne wille ghene loghene minnen". 15770[regelnummer] Die ander zake, die onse zinnen Dese te schuwene maect gheles, Dats om dat si duvelic es, Also die bible doet betoech, Dat die duvel alre eerst looch. 15775[regelnummer] Ende wat menschen die is gewone Te lieghene, is des duvels zone. Also sinte Johan vertrac, Dat Christus tot den Joden sprac: "Uut juwen vader den duvel gi zijt, 15780[regelnummer] Ende gi wilt zonder vermijt Juwes vader gewerken doen". Dat lieghens die duvel heft geploen, Die ewangeliste Johan bescrijft, Als hi zecht: "loghene so ontblijft 15785[regelnummer] Hem niet, zine propre zede; Hi is loghenachtich, zijn vader mede". Ter derder sake is gheset, Dat si besmit dat edelste let,
[Folio 129d]
Daer meest in missit vuulheit, 15790[regelnummer] Want also die wise man seit: "Onbequame ende walghelic zere Sijn vuule lippen den here". Ten vierden salmen wachten van desen, Want loghene den mensche valsch doet wesen. 15795[regelnummer] Den menschen is van herten leet, Als hi eenen pennync weet Onder zijn ghelt, die valsch si; Vele argher nochtan is hi Die vorsienlike lieghens pliet, 15800[regelnummer] Dan die pennync, dien men valsch ziet, Want al is hi valsch gesmeit, Des en is in hem ghene archeit, Mer in hem, diene munte ends smalt; Aldus die mensche, die loghene calt, 15805[regelnummer] Maect hem selven valsch daer mede. Also dat boec der Vroetschap zede: "Mond, die lieghet, zielen verslaet: Dus is loeghene gevenijnt quaet". So quaet is loghenachticheit, 15810[regelnummer] Dat Ecclesiasticus seit: "Een dief is beter dan een man, Die lieghens ghewoente hevet an, Nochtan wert erve van beiden Droefheit, die nemmermeer sal scheiden". 15815[regelnummer] Ten vijften moet loghene zijn gehaet, Want si den mensche doet groot quaet: Die loghene weert allene, Dat ghene trouwe is int gemene. Dus secht Jeronimus al plat: 15820[regelnummer] "Die loghenachtighe doen dat
[Folio 130a]
Dat coepliede niet gelovet zijn". Om te schuwene dit venijn Wast dat Salomon die wise zede: "Loghene woort ende gheveynsthede 15825[regelnummer] So doet, here, verre van mi". Jeremias secht hier bi: "Hare tonghe is een schicht, Wondende harde licht".
Orcontschap valsch draghen is zeere quaet. [XXII] Onder dese zonde is begrepen 15830[regelnummer] Dat misdoen van valscher orconschepen. Vele heilighe scrifturen wisen, Dat ons hier af soude afgrisen. Eerst is ons gesecht also In die geboden in Exodo: 15835[regelnummer] "Du ne suls gheen valsch orconde sijn Theghen dinen evenkerstijn". Bet achter staet daer dus bekant: "Du ne moets niet voeghen dine hant, Dattu segghes dinen evenkerstijn 15840[regelnummer] Tuuchnisse, die valsch sal zijn". Valscher orconde pine wert fel, Dat scrijft ons die wise man wel: "Onghepijnt hi niet en blijft, Dieghene die valsche orconde drijft". 15845[regelnummer] Bet achter ooc zine woort verclaren: "Loghenachtich orconde sal misvaren". Quaet is valscher orconde pleghen Want hem drien so ghaet si theghen: Gode, den richter vor wien hi zweert, 15850[regelnummer] Ende hem wien zijn segghen deert.
[Folio 130b]
Die valsche orconde secht, doet daer mede Gode blasphemie ende lelichede, Als hi van valscheden hem vermeit, Die selve is godlike waerheit. 15855[regelnummer] Daer na hi den richter deert, Die recht te wisene beghert: Die valsche orconde hout hi vor waer, Ende wijst daeromme onrecht daer. Ten derden so doet hi ooc leet 15860[regelnummer] Up wien hi zweert den bosen eed Ende die valsche tuuchnisse zeghet, Daer hi ne vake mede pleghet Te onteerne ende somtijd ontgoet: Dit heeit menych zwaerlike gemoet. 15865[regelnummer] Loghene heft menyghen ghedeert, Des is si te schuwene weert; Ende wie dat se wille verhaten, Die moet ghierichede laten, Want si die loghene doet visieren: 15870[regelnummer] Dit proeven die copenschap hantieren.
Verradenisse is eene quade zonde ende quetsende. [XXIII] Die zeste vander tonghen zonden Is verradenisse ghenoemt vonden: Dits eene overzware misdaet. Recht eist, dat men se verhaet: 15875[regelnummer] Voer om hare wreetheit groot, Also scrifture toghet al bloot, Dat si drinct der menschen bloet, Ende metten vleissche is si ghevoet. Dit bescrivet ons aldus 15880[regelnummer] Mijn here sinte Gregorius:
[Folio 130c]
"Die eenen anderen verraet, In menschen bloede hi hem verzaet". Job die secht ooc van dien: "Waer bi persequeret gi mien, 15885[regelnummer] Ende zijt van minen vleische verzaet?" Die met verradenissen omme ghaet Ne spaert vriend noch viant; Dit doet ons scrifture becant, Want God selve toghet wel 15890[regelnummer] Biden prophete Ezechiel, Wes woorde ons dus doen weten: "Die vadere sullen die kindere eten, Die kinder hare vaders mede". Hier up in Jeremien God zede: 15895[regelnummer] "Elk die der verradenisse dient Sal eten dat vleysch van zinen vrient". Leyder, hoe wel schijnt dat heden Doer der valscher ghiericheden, Dat die eene vrient den anderen et 15900[regelnummer] Ende met valscheden dat zine ontmet! Dese verradenisse is ontbonden In zes diverse quade zonden. Dat eerste is openbare doen verstaen, Dat een ander heymelic heft ghedaen. 15905[regelnummer] Dit heet verradende woort; Dat ander quade is, datmen hoort Te vermeerrene, als ment vort seit: Die derde is, yemand toghen valscheit; Die vierde, goede bedecte dinghen 15910[regelnummer] Loghenen ende te niete bringhen; Dat vijfte is, datmen goede saken Versmaen wille ende cleyne maken;
[Folio 130d]
Die zeste is, goet in quaet bekeren: Alle dese, na der heilighen leren, 15915[regelnummer] Sijn over verradenisse uutgegeven. Swaerlike ooc ende zeere si sneven, Die verradenisse horen gheerne. Hier af so raet ons tontbeerne Ecclesiasticus, die dus bediet: 15920[regelnummer] "Met verraders en menghet ju niet". Sinte Bernard secht ooc van desen: "Verraden of gehorsam wesen Den verrader, niet lichte in mi Can ic segghen, welk arghest zi".
Smeken is een zondelike gevensthede. [XXIIII] 15925[regelnummer] Die zevende zonde is ghenoomt Smeken, die uter tonghe coomt. Vele leringhen wi lesen, Dat smekerie gehaet moet wesen. Salomons woort segghende zijn: 15930[regelnummer] "Zoocht nyemand metten lippen dijn". Ecclesiasticus secht al bloot: "Prijst nyemand vor hi is doot". Die smeker is voetster gheseit, Om dat hi gheven schijnt zoetheit. 15935[regelnummer] Hier up Salomons woorde verclaren: "Of di zoghen die zondaren, Troeste di in hem lieden niet". Bet achter Salomon dus bediet: "Die quade zinen vriend zoghens pleghet, 15940[regelnummer] Leydende, daer hi is ontweghet". Die smekere mi slachten dinct Den krekel, die te zomer zinct, Ende te winter zinct hi niet.
[Folio 131a]
Biden zomer is bediet 15945[regelnummer] Die rijcheide der werelt heeft, Ende biden winter, die arm leeft. Die smeker zinghet als hi ziet Den ghenen, diene mach vorderen yet, Mer als hi is den armen bi, 15950[regelnummer] Die niet mach gheven, so zwighet hi. Het schijnt dat smekerie is Argher dan verradenis, Want verradenisse somtijd doet Inden mensche comen oedmoet, 15955[regelnummer] Daer hem smekerie doet verheffen. In Salomons woort wi beseffen, Dat smekerie is des duvels net Onschouwelijc vorden mensche gezet. Dit secht ons Salomon also 15960[regelnummer] In zinen Proverbiario: "Die smekende zine tale vertrect, Sinen evenkersten een net hi strect". Sinte Augustijn ooc mede leert, Dat meer smekers tonghe deert 15965[regelnummer] Dan des vervolghers hand: Dit is vake waer bekant. Salomons woorde dus orconden: "Beter so zijn der minnen wonden Dan cussen geveynst van die en haet". 15970[regelnummer] In Ecclesiasticus so staet: "Beter eist vanden vroeden ghedoghen Verspreken, dan te zine bedroghen Vander ghecken smekernie". Hier toe zeghet Yzaije: 15975[regelnummer] "Mijn volc, die di zalich toghen,
[Folio 131b]
Bedrieghen di vor dinen oghen". Anders hi aldus bediet: "Wee ju, die te zegghene pliet Den quaden: "ghi leit goeden staet", 15980[regelnummer] Om die ghiften, die ghi ontfaet". Salomon ons te bynnen maect, Dat den smeker quaet loon naect. Die den quaden wandelen bi, Segghende hem dat hi goet si, 15985[regelnummer] Dat volk dat moetse vloeken al, Dat geslechte die versteken sal! Salomons worde dus ontladen: "Die gherechtich secht den quaden Ende den goeden verdoemt also wel, 15990[regelnummer] Gode is hi abhominabel".
Vloeken es eene swaere zonde meest quetsende uut wien si comt. [XXV] Hier na laet ons van vloekene zien, Des harde vele lieden plien, Ende coelen haren toren daer mede, Dits eene sonderlinghe zothede. 15995[regelnummer] Sinte Pauwel scrijft van dien: "Benediet, wilt niet vermaledien". Van sinte Peter gezeghet staet: "Gheeft vor goet niet weder quaet". Vloeken slacht, na Salomons toghen, 16000[regelnummer] Den voghel van hogher vloghen Die elk sins zine proye zoect: Dus vaert te quiste al datmen vloect, Want die vloeken zijn gheseit Theghen Gods gherechticheit. 16005[regelnummer] Die sonder verdiente vloec biet,
[Folio 131c]
Scrifture ne heelt dat niet, Up hem en keert des grote misdaet. In scrifturen ghetoghet staet: "Het en is gheorlooft niet, 16010[regelnummer] Datmen den duvel eenen vloec biet, Want Gods creature so is hi"; Hoe dat si quaet zijn willen si, Daer hi omme heft dat torment. Claer doet ons scrifture bekent, 16015[regelnummer] Dat meest te wachtene is algader Vloec van moeder ende van vader, Want swaerliker si vake dieden, Dan die komen van vremden lieden. Ecclesiasticus dus in hevet: 16020[regelnummer] "Benediccie die die vader ghevet Maect vast die husinge vanden zone; Der moeder vloeke zijn ghewone Uut te rodene dat fundament". Dus zijn die moederen onbekent, 16025[regelnummer] Die hare kindere vloeken so quaet Bidden om die kindsche daet, Daer God niet ghedoghen woude, Datmen den duvel vloeken soude.
Schofieringhe segghen den evenkersten is grote zonde. [XXVI] Die anderen schofieringhe zeghet, 16030[regelnummer] Zeere te misdoene hi pleghet. Hier up Jeronimus bediet: "Also die mensche hem wachtens pliet, Dat hi nyemand met stocken slaet, Also gelike hem te wachtene staet, 16035[regelnummer] Dat hi nyemande schande zeghet".
[Folio 131d]
Die vredelike mensche pleghet Lichte te verdraghene ander dinghe, Dan die woorde van schofieringhe: Emmer ontstelt hi hem daer mede. 16040[regelnummer] Salomon ooc hier bi zede: "Die nyemands on wille te zegghene sparen, Sullen daer na horen den haren". Bet achter maect hi ons dus vroet: "Die den armen ontwertheit doet, 16045[regelnummer] Sinen schepper verwerket hi". Ecclesiasticus secht hier bi, Dat al sal correccie geschien, Datmen niet ne moet te dien Menghen schofierlike sprake, 16050[regelnummer] Mer nemen ghenadighe wrake, Also rechte loye leert. Mer eist in toorne ghekeert, Ende schofieringhe volgt daer an, So is valsch die correccie dan". 16055[regelnummer] Van rechter correxien zeghet dus Die lerer mester Tullius: "Begripen ende begrepen zijn Is van vrientschepen recht tekijn, Als ment sonder smeken doet 16060[regelnummer] Ende sonder te schofierne den moet". Salomon dus ute ghevet: "Die zachte van moede is, die levet In alre ghetemperthede, Ende in zijn castien mede 16065[regelnummer] Menghet hi ne ghene blame". Den castier is grote schame, Dat hi verstuert den ghonen,
[Folio 132a]
Dien hi te weldoene wille vermonen, Mids dat die tonghe so hart vallet. 16070[regelnummer] Hier up Salomon dus callet: "Tonghe, die bequame vout, Is rechte als des levens hout". Onghemanierde tale bedrijft, Dat si den gheest te stucken wrijft; 16075[regelnummer] Dus is elk castien quaet, Dat te schofieringhen ute ghaet.
Striden is een over grote zonde ende schande mede. [XXVII] Hier na laet ons van stridene leeren, Daer hem gramme vele toe keeren. Dat stridinghe gehaet moet zijn, 16080[regelnummer] Leert ons aldus sinte Augustijn: "Geen dinc en ghelijct so wel Den werken vanden duvel Als striden doet", ende daer bi Eist claer getoghet, dat hi si 16085[regelnummer] Des duvels knape, dies vele pleghet. Want sinte Pauwel aldus zeghet: "Den knape Gods beteemt gheen striden, Mer sachte te zine in allen tiden". Striden soudemen schuwen mede: 16090[regelnummer] Het is grote oneerlichede. Dit orcont dus Salomons lere: "Den mensche so eist grote eere, Dat hi vander stridinghe vliet; Schandelic so eist hem, dies pliet". 16095[regelnummer] Mester Seneca secht mede: "Striden is wivelike zede". Striden sal elk vroede vlien,
[Folio 132b]
Want si teken is van drien Zonden, daer is getoghet bi, 16100[regelnummer] Dat die mensche hoverdich si. Want Salomon die zecht hier van: "Die lippen vanden hoverdighen man Menghen hem vake metten stride". Ooc secht hi in een ander zide, 16105[regelnummer] Dat striden is teiken van zotternien. In Proverbien scrijft hi van dien: "Ghecke zijn met schofieringhen geminget". Die glose hier af dus vort bringhet: "Die ghecke moghen noch en wouden 16110[regelnummer] Vander stridinghe hem onthouden". Stridinghe maect den mensche verkeert. Hier up Salomon dus leert: "Die verkeerde ne roect hoe Hi wect stridinghe ende brenct toe". 16115[regelnummer] Stridinghe die is ooc mede Teiken van rechter quaethede. Salomon doet ons dus bekent: "Die quade soect altijd perlament". Om dat hi stede soect over al, 16120[regelnummer] Die quade enghel hem gemoeten sal.
Exempel dat wachten van stridene is van groten lone. [XXVIII] Van stridene is ons wachtens noot, Om dat verdiente is so groot Den ghenen, dies hem wachten can. Hier af staet exempel van 16125[regelnummer] Den heilighen Macharise gescreven Inder heiligher Vadere leven, Dat hi eens in bedinghen lach
[Folio 132c]
Te Gode, als hi vake plach. Een heilighe stemme heft hem bediet: 16130[regelnummer] "Noch en quamestu te maten niet, Dattu heldes diere twe wiven zede, Die wonen in die naeste stede". Als dit Macharias heft gehoort, Is hi up gestaen rechtevoort; 16135[regelnummer] Ter stede wert ghenc hi te hand, Daer hi die twe wive vant, Dien hi vraghede om haer leven, Ende hebben hem antworde gegeven, Dat si twier broeder wive waren, 16140[regelnummer] Ende dat si hadden XL jaren Gewoont te zamen onverscheiden, Ende dat ghene van hem beiden Der ander nye torn hadde ghedaen, Daer sijt hadden konnen verstaen, 16145[regelnummer] Noch met werken noch in woort; Ende metten herten meenden voort Nemmermeer werlic woort te sprekene: Dat en meenden si niet te wrekene, Ende souden gheerne int religioen, 16150[regelnummer] Woudent hare mans laten doen. Een ander exempel ons bevroet Dat dat rechte onnosel bloet Gheensins striden can; van desen Int leven der Vadere wi lesen, 16155[regelnummer] Dat twe broeders vele jaren Te zamene in eene celle waren, Die nye deilden woort verscheiden. Doe sprac die eene van hem beiden: "Laet ons striden onder ons tween;
[Folio 132d]
16160[regelnummer] Wi sullen legghen eenen steen: Elk sal segghen, die steen is zijn". Doe seghede die een: "die steen is mijn!" Doe sprac die ander heilighe man: "Is hi uwe, so houten dan". 16165[regelnummer] Aldus dit orloghe verschiet, Want si ne konden gestriden niet. Al is striden grote quaetheit, Alsoot hier vor wel is gezeit, Die wise nochtan meest verbieden 16170[regelnummer] Te stridene met V manieren van lieden. Dat een is metten moghenden man. Ecclesiasticus secht hier van: "Ne stride metten moghenden niet, Up aventure of na geschiet, 16175[regelnummer] Dattu quamest bynnen zinen handen: Hi mocht di ghelden te dijnre schanden". Striden moetstu ooc begheven Met die rike ende welich leven, Die mochts di leveren al te vele, 16180[regelnummer] Dat quetsen mochte dine catele. Te stridene bewint ooc niet di Theghen die vul van woorden si: Du ne soudes dien niet anders stelpen, Dan oftu tergets honde welpen; 16185[regelnummer] Quaet ooc zere het striden doet Theghen die gram heft den moet, Want si niet te merkene plien, Wat si segghen of vor wien. Gramschap belet elken man, 16190[regelnummer] Dat hi gheen waer bekennen can. Die man heft ooc noot, dat hi blive
[Folio 133a]
Te vreden met zinen ghemelden wive, Want beghint daer die strijt, Nemmermeer wert des vermijt.
Schempen is eene grote misdaet, dats getoghet hier na. [XXVIIII] 16195[regelnummer] Nu leert hier vort van die plien Te beschimpene dat si zien, Ende telken dinghe boerde vort bringhen, Also wel te gheestliken dinghen, Alse die der werelt toe bestaen, 16200[regelnummer] Dit is grote zonde ghedaen. Sinte Matheus dus orcont: "Uten herte ende uten mond So comt dat den mensche besmit". Up die beschempers zeghet dit 16205[regelnummer] Die wiseman, die zeere blameert, Dat een met zinen geselle boerdeert: "Ten vriend niet boerderich si, Die betrouwen heft in di". Loghene is cleyne wederzien 16210[regelnummer] Met die vele boerderens plien, Want si tomen se daer mede; So watmen doet in elke stede, Daer mede houden si haer spel, Vaert het qualike, vaert het wel. 16215[regelnummer] Met schempe spreken si daer van; Of het en genghe hem selven an: Dan stellen si enyghen schemp daer toe. In Exodo staet gescreven, hoe Dat si geplaghet sullen wesen, 16220[regelnummer] Die so schempen dien of desen.
Quaet raed gheven is grote zonde. [XXX]
[Folio 133b]
Besien wi nu die grote misdaet Van die gheven quaden raet: Si bedrieghen hem selven voren, Daer na die ghene, die achter en horen. 16225[regelnummer] Hier up die wise Salomon zeghet: "Gelike dat die schutte pleghet Te quetsene die hi verslaet, So doet hi, die ghevet bosen raet". Wie dat quaden raed ghevet, 16230[regelnummer] Niet min zonden hi daer af hevet, Dan hi selve dat quade dade, Dat daer geschiet bi quaden rade: Dus zeere quetst hi hem daer mede. Hier up Ecclesiasticus zede: 16235[regelnummer] "Die den putte bedalf al, Selve hi daer in vallen sal, Ende die den steen leghede neder, Up hem sal hi keren weder". Ester toghet ons figure das, 16240[regelnummer] Dat Amon gehanghen was An die galghe, die hi dede Maken met groter haestichede Om te verhanghene Mardochee. Dus verhaelt menych zijns selves wee. 16245[regelnummer] Die vroeden ons ooc mede verbieden Raed te nemen an jonghe lieden, Want van jeroboam wi lesen, Dat hi zijn rike verloos bi desen, Dat hi te zinen rade trac 16250[regelnummer] Jonghe, ende die oude verstac. Den mensche ooc wel te wachtene staet, Dat hi niet hore na ghecken raet,
[Folio 133c]
Wien al goet dunct dat si begheren. Dus secht Ecclesiasticus leren: 16255[regelnummer] "Nem ghenen raed, wat dijns geschiet, An ghecke, want si ne minnen niet Sonder die dinc, die hem becoomt". Ooc eist noot, dat die mensche goomt, Dat hi niet stelle zinen raet 16260[regelnummer] An dat ter werelt minne bestaet, Up dat hi Gode wille behouden, Want dat vleysch ende die werelt souden Den mensche ten eweliken schade Leyden, wrachte hi na haren rade.
Twidracht zeyen onder menschen is grote zonde. [XXXI] 16265[regelnummer] Van dien laet ons leren voort, Die te zeyene pleghen discoort; Dat is eene grote quaetheit. Hier up in Parabolen seit Salomon, die wise lere: 16270[regelnummer] "Ses dinghe sijn die haet die here, Ende tsevende zine ziele verwaet. Dat eerste quaet, dat God haet, Is oghe in hoverden verheven; Dits bynnen der hoverde wel bescreven. 16275[regelnummer] Dat ander, dwelk haet die here, Is die tonghe die lieghet zere, Ten derden so haet Godes moet Hande sturtende onnosel bloet. Dat vierde is dat herte ongemaniert, 16280[regelnummer] Dat arghe gepense altijd visiert. Dat vijfte zijn voete snel Die nerghent omme en lopen el,
[Folio 133d]
Dan quade mare in allen steden Draghen met loghenachticheden. 16285[regelnummer] Tseste dat God hatens pleghet, Is hi die valsche orconde zeghet. Dat sevende, daer God hem up verstoort, Dats onder broeders zeyen discoort. Discoort zeyen is harde quaet. 16290[regelnummer] So wie daer mede omme gaet, Is waerlike des duvels kind, Want die duvel altijd pijnt, Vrede te hinderne daer hi mach.
Exempel dat God wrake heft ghesant up die twidracht zeyen [XXXII] Onder die historien ic sach 16295[regelnummer] Van eenen konync, die vele dienstliede Helt, also noch doen rike liede. Onder al warenre twe van prise: Die een sette vor den konync spise, Die ander schencte vor hem den wijn, 16300[regelnummer] Also dit grote dienste zijn. So langhe si dus dienden dare, Dat die ghene waert geware, Die van spisen te dienene plach, Dat vrientliker die konync sach 16305[regelnummer] Up den schencker, dan hi up hem dede: Dat dochte hem, mer niet dat hijt zede. Hi dachte weder ende voort, Om daer te makene discoort. Te eener tijd so sprac hi 16310[regelnummer] Te zinen geselle, die hem stond bi: "Wildijt niet qualike ontfaen, Een dinc dede ic ju gerne verstaen,
[Folio 134a]
Dat ju missit, want dats mi leet; Waert dat bliven mochte secreet, 16315[regelnummer] Ic wane, ic ju dat segghen soude". Die ander antworde also boude: "Eer ict niet secreet liete bliven, Eer so lietic mi verdriven". Doe sprac die ander, valsche, man: 16320[regelnummer] "Ic salt ju ontdecken dan: Mijn here den konync dincket, Dat ju adem een deel stincket; Daer omme als gi den nap biet, Drinct hi so weynich, als gi ziet: 16325[regelnummer] Dats om dat hem wederstaet, Als ju adem up hem slaet. Hi ne wilt ju niet doen bekint, Om dat hi u so zere mint. Daer omme waert goet, dat gi leret, 16330[regelnummer] Dat gi dat hovet omme keret, Als ghi geschenct hadt den konync". Den schenker al zijn bloet ontghinc Van scheemten, dat hem die ander zede, Grote bedanctheit hijs hem dede, 16335[regelnummer] So hi best conde met zoeter tale. Dat waer gewest had, waendi wale, Ende meende, dat hijs soude gedincken, Als hi den konync ghave drincken. Daer na als die konync zat 16340[regelnummer] Ter tafele, daer hi dranc ende at, Doe hi hem geboden hadde den wijn, Keerde hi omme dat hovet zijn. So langhe des die schencker plach, Dat die conync na hem zach
[Folio 134b]
16345[regelnummer] Ende mercte, dat hijt dede altenen: Des wonderde hem wat dat woude menen. Doe die maeltijd was vulgeten, Die konync woude die waerheit weten, Twi die schenker also dede. 16350[regelnummer] Ten anderen knape dat hi zede: "Sech, ofstu wets wat bediet, Dat mijn schencker omme ziet Altijd, als hi mi den nap gheeft: Ic wil weten wat dat in heeft, 16355[regelnummer] Want altijd ict hem doen zie". Doe sprac gheknielt die quadie: "Verlaets mi, here, ic bidde ghenaden! Dat mijn geselle quame in schaden, Dat soudic niet gherne ontdecken; 16360[regelnummer] Woudic ju die saken vertrecken, Ic souds ontfaen grote blame, Ende hem dat te wetene quame, Want ict ontfenc over secreet". Die konync sprac: "up dat ict weet, 16365[regelnummer] Van mi en salt uut komen niet: Hets sonder noot dat gijt ontsiet", Doe antworde die valsche man: "Here, ic salt ju segghen dan. Hi secht dat ju adem stinct, 16370[regelnummer] Ende tallen tiden als gi drinct Ende hi den nap weder ontfaet, Die stanc hem in die kele ghaet: Hier om ist, here, dat hijt doet". Den konync so verwies zijn moet, 16375[regelnummer] Dat hi zwoer bi sijnre cronen, Hi soude hem den schemp wel lonen,
[Folio 134c]
So dat hem schinen soude onsochte. Mettien daer te komene gerochte, Die teghelen te makene plach. 16380[regelnummer] Die konync riep ene doe hi ne zach, Vraghende wanneer hi heten soude. Die ander kniede also boude Ende zeghede: "dat werc leghet al gereet. Morghen wert die oven heet; 16385[regelnummer] Met der zonnen ga ic daer toe". Die konync beval hem doe: "Den eersten bode, dien ic te di Sende, werp dien sonder si In den gloyenden oven heet". 16390[regelnummer] Die ander antworde wel ghereet: "Here, ju gebot wert ghedaen". Die man is heymwert geghaen. Des andren daghes, doe die konync Up was, dachte hi up dit dinc, 16395[regelnummer] Ende die schencker ghenc daer mettien. Die konync heft en vorsien; Hi riepen te hem ende seghede: "gaet Daer mijn teghel oven staet; Segt den mester, dat hi doe al 16400[regelnummer] Dat ic hem gisteren beval". Die ander seghede: "heere, ic gha dare". Derwaert ghenc hi daer nare. In den wech so hi soude ghaen, Vant hi eene capelle staen. 16405[regelnummer] Doe hi se zach, neech hi haer boude; Met dat hi se vorbigaen soude, Cloppede die clocke an die boort.
[Folio 134d]
Doe dachte hi, als hijt hadde gehoort: "Waendic minen here van zinen dinghen 16410[regelnummer] Ten ovene gheen verlies in bringhen, Hoe gherne ic met innychede In die capelle mijn ghebet zede, Ende dat heilighe sacrament anzien!" Die clocke clopte weder doe mettien. 16415[regelnummer] Doe trat hi ter capellen inne, Ende vant die misse ten beghinne: Daer kniede hi neder ende ghenc lesen. Die konync versach bynnen desen Den knape, diet al hadde ghedaen. 16420[regelnummer] Hi seghede: "Loopt al sonder ghaen Ten teighelovene ende besiet, Oft ghedaen is dat ic hem hiet, Ende brengt mi antworde gherinc". Haestelic die ander ghinc 16425[regelnummer] Ende is gheringhe die capelle leden, Daer dander lach in knyegebeden. Ten teighelovene is hi gekomen, Den meister so heft hi vernomen, Tot den welken hi is geghaen, 16430[regelnummer] Ende vraghede hem, oft was ghedaen, Dat die konync ghisteren beval. Die mester seghede: "neent, mer men sal". Sine knapen hiet hi komen; Den bode hebben si ghenomen 16435[regelnummer] Ende staken en in den heiten oven, Beneden gloyende ende boven: Daer moste hi verbrant wesen. Die misse was vulent bynnen desen: Die knape, die se hadde vulhoort, 16440[regelnummer] Quam ten ovene rechtevoort.
[Folio 135a]
Tot den mester seghede hi: "Mijn heere die konync hiet, dat ghi Doet dat hi ju ghistren beval". Die ander seghede: "hets ghedaen al, 16445[regelnummer] Also mijn here die konync hiet; Keert weder thuys ende gebiet Mi te mijns heeren des konyncx waert". Die knape keerde metter vaert Ten hove, daer hi heft vernomen 16450[regelnummer] Den konync, ende is vor hem gekomen; Knyelende heft hi ne gegroet Ende seghede: "heere, met groter oedmoet Die teighelmester hem tu waert biet. Het is ghedaen dat gi hem hiet". 16455[regelnummer] Grammelic seghede die konync: "sech, Waer toevedes du in den wech? Du ghenghes so tidelic derwaert!" Die ander antworde al vervaert, Als die waende hebben misdaen; 16460[regelnummer] Hi seghede: "heere, ic sach staen Eene capelle onder weghen. Mettien dat ic quam daer theghen, Lude dat clocsken dat daer hinc, So dat ic in die capelle ghinc 16465[regelnummer] Dat heilighe sacrament besien". Den konync gruwelde van dien, Dat wrake so vort was gegaen. Hi sprac: "nu doet mi verstaen, Twi gi u hovet te kerene pliet 16470[regelnummer] Altijd als gi mi drincken biet". Die knape seghede: "here, ghenaden! Mijn geselle heftet mi geraden.
[Folio 135b]
Hi seghede mi dat mijn adem stanc, Ende ju dat deerde in juwen dranc. 16475[regelnummer] Dat hooft hiet hi mi omme keren, Dat ju mijn adem niet soude deren". Die konync seghede: "Ic hore wel, Dat dese sake na rechte vel: Die die valsche loghene vant, 16480[regelnummer] Dijn geselle, die is verbrant. Ic dancke Gode der eeren groot, Dattu niet en biste doot. Tusschen ons tween was groot discoort: Blijft in vrede dienende voort: 16485[regelnummer] Also hi seghede van mi te di, Also seghede hi van di te mi: Des heft hi quaden loon ontfaen". Scrifture doet ons wel verstaen, Dat Christus daer omme daelde neder, 16490[regelnummer] Den vrede te vermakene weder Tusschen der menscheit ende den vader. Die vrede minnen sijn algader Godes kinder ende zullent bliven, Nader ewangelisten scriven.
Dubbele tonghe draghen in den mond is grote zonde. [XXXIII] 16495[regelnummer] Vort laet ons te dien verstaen, Die met II tonghen ommegaen, Die als si zijn den mensche bi, Spreken si dat hem lieve zi, Ende achter spreken si contrare. 16500[regelnummer] Dese zonde heft God onmare, Want in Proverbien hier van Secht Salomon, die wise man:
[Folio 135c]
"Die ongeschapene vroetschap secht dus, Dats die Gods zone Jhesus: 16505[regelnummer] "Verwanighe hoverdighe . . . . Ende den quaden vracken mede, "Ooc den mond met tonghen tween Die verbanne ic al in een". Dese zonde moet zijn onweert, 16510[regelnummer] Om dat si den mensche so deert; Si zet en in anxte groot, Dit is openbare al bloot, Want ten levet wijf noch man Die eene tonghe bedwinghen can: 16515[regelnummer] Hoe sal hi se bedwinghen bede? Ooc doet si hem grote lede: Si doet hem hebben quaden name, Ende ooc wesen onbequame Met hem allen, dies werden geware. 16520[regelnummer] Hoor, of si niet en deert sware: Vermaledijt is hi dies pliet! Ecclesiasticus aldus bediet: "Die rÜÜnt ende II tonghen draghet Wert met maledixien geplaghet". 16525[regelnummer] Cort so scrijft hi ooc daer nare: "In schanden ende in pinen sware Werden gheervet al hare daghen". Nydighen ende die II tonghen draghen Werden ooc vermaledijt, 16530[regelnummer] Want si hebben in hare tijd Verstuert vele die hadden vrede: Dus wert hem weder onzalichede.
Roem is eene schandelike zonde in wien si is. [XXXIIII]
[Folio 135d]
Ooc so waer hier quaet gesweghen Vandien die beroemens pleghen. 16535[regelnummer] Dat dit nyemand soude doen Raet ons die wise Salomoen: "Prisen moet di een ander mont Dan die dine". Daniel orcont Van Nabugodonosor den konync, 16540[regelnummer] Dat hi om anders ghene dinc Verdreven was uut zinen rike, Dan om zijn beroemen, ewelike.
Exempel dat roem den mensche stelt in grote vrese. [XXXV] Exempel van roeme vindic bescreven Inder heiligher Vader leven: 16545[regelnummer] Een dul heremite eens anzach Dat leven, dat hi te leydene plach, Ende hads in hem roem van dien. Also die duvele nauwe spien Den mensche zonde te brenghene ane, 16550[regelnummer] So quam hi in eens wijfs ghedane Vor dat hol, daer die heremite in zat: Si groeten ende claechde na dat, Biddende dat hi se onthouden wilde In zinen hole vor beesten wilde: 16555[regelnummer] Si soude des nachts verbeten werden. Doe hiet hi se daer bynnen terden. Daer ghenc si hem an met zoeter tale, Smekende als si konde wale, Ende verwan en also dare, 16560[regelnummer] Dat hi ghedoghede van hare, Dat si en tastede al omme, Dat in temptacien vel die domme ........
[Van lachene, c. XXXVI] ........
[Folio 136a]
Lachen rekenic droevinghen. 16565[regelnummer] Salomon ooc hier af seit: "Zots mont overloopt der zotheit". Dus toocht sinte Lucas gestrijt Somych lachen vermaledijt: "Wee ju lieden die lachet nu, 16570[regelnummer] Weyninghe wert hier na met ju".
Lachen is van IIII manieren inden menschen. [XXXVII] Lachen is van vele manieren, Waer af ic vinde tote vieren. Een lacht als hi boosheit hoort. Hier up secht Salomon dit woort: 16575[regelnummer] "Die ghec zine boosheit doet, Als of hem lachede die moet". Een ander lacht of hi ware ontsint. Van desen Salomon dus bekint: "Alle blischap is den ghec ghecheit". 16580[regelnummer] Dat derde lachen is geseit Simpel uut rechter ydelhede. Hier up Ecclesiasticus zede: "In lachen gheft die dulle zijn luut, Mer het gaet sonder quaetheit uut". 16585[regelnummer] Dat vierde lachen plien die vroede Stille met eenen zoeten moede. Ecclesiasticus woorde die prisen: "Stille ende zelden ist lachen der wisen". Scrifture doet ons ghewach, 16590[regelnummer] Dat Christus gheens lachens plach, Mer hi weynde te drien stonden, Na der ewangelisten orconden. Eerst so lesetmen van hem, Dat hi weynde up Jherusalem, 16595[regelnummer] \|136b\| Wies destruxie hi vorsach, Des sinte Lucas ons doet ghewach. Anderwerf weynde hi mede, Doe hi Lazarus up staen dede. Ten derden weynde hi int hovekijn 16600[regelnummer] Theghen die toecomst der passie zijn, Ten behoude vanden ghemeynen, Daer wi te rechte na souden weynen: Wee den ghenen dies hier vergheten, Want seker, het wort hem verweten!
Swighen is dicwijl grote zonde als spreken baten mochte. [XXXVIII] 16605[regelnummer] Ghelike dat hier getoghet staet, Dat te vele spreken is quaet, So is te langhe zwighen ooc zonde. Hier toe vindic schone orconde, Want Ecclesiasticus zede: 16610[regelnummer] "Tijd van zwighen, van sprekene mede". Ysidorus secht ooc te desen: "Gehouden moet die tonghe wesen, Ende niet gebonden ooc te zere". Sinte Bernart secht in zine lere: 16615[regelnummer] "Inder tonghe hangt doot ende leven, Daer omme salmen wachte gheven, Dat si niet des levens goet Met vele zwighens domen doet, Noch ooc mede uut hare lichtheit, 16620[regelnummer] Dat si niet te vele en seit". An wien men vroetschap zoect ende raed, Dat ghezweghen is harde quaet. ........ ........ Die dat leke volk hebben te leerne, So menic mi daer af te keerne,
[Folio 136c]
16625[regelnummer] Want hem lieden soude mi niet behoren Te begripene, so ic seghede voren, Die bet dan ic dat latijn verstaen: Doen, so si willen loon ontfaen. Elken sal zijn werc volghen naer; 16630[regelnummer] Dit scrivet sinte Johan al claer.
Tonghe heft zes remedien omme te dwinghene. [XXXVIIII] Laet ons die remedien leren Die die tonghe moghen bekeren Van misdoene, ende bewachten, Ten welken behoren grote crachten. 16635[regelnummer] Tot VI vindicker bescreven, Die ic te kennene sal gheven. Dat eerste is merken ende ansien Die misvalle, die moghen geschien Uten misrake der tonghen, 16640[regelnummer] Die vake tontijd heft ontspronghen. Dat ander is, datmen merke mede Der tonghen nutschap ende abelhede: Boven allen leden is si dat let, Abelst ten dienste Gods ghezet; 16645[regelnummer] Dits hier vor al wel gheseit Int capittel der ledicheit, Dat VIII vruchten orcont, Die komen moghen uten mond. Die derde redene is spreken zelden 16650[regelnummer] Met weynich woorden ende bestelden, Want gelike dat misdaet leghet In datmen vele sprekens pleghet, So licht in weynich sprekens goetheit. Hier up Ecclesiasticus seit:
[Folio 136d]
16655[regelnummer] "Die vele sprekens haet inden moet, Quaetheit hi daer mede uut doet". Selden spreken riet ons mede Mester Seneca, daer hi zede: "Vele min moetstu orboren 16660[regelnummer] Dine toughe dan dine oren". Vorder secht hi ooc daer in: "So doe rusten dinen sin, Dattu liever hores dat woort, Dan duut selve brenghes voort". 16665[regelnummer] Die vierde redene is spreken spade: Dat woort eerst angesien met rade. Dus secht Ecclesiasticus wale: "Wes niet rasch van dijnre tale". Ecclesiasticus noch bediet: 16670[regelnummer] "Gheclike so ne sprect niet; Traech moetstu ooc wesen node Dine woort te brenghene vor Gode". Dat vijfte, dat die tonghe mach dwinghen, Dat is oedmoet in bedinghen 16675[regelnummer] Te Gode, dat hi se wille bewachten, Want het gaet boven menschen crachten. Dat zeste is zwighen; dus Scrijft ons des Jheronimus: "Tonghe die utet hare sprake, 16680[regelnummer] Heft der malediccien wrake: Swighen sal die beteren rechtevoort". Ende om dat zwighen toe behoort Den cloostriers, also wi zien, Dat si silencie te houdene plien 16685[regelnummer] Na hare ordine se tiden, So wil ict over laten liden,
[Folio 137a]
Mer scriven vindic lere van desen, Exemplen twe hebic gelesen; Daer na sal ic zwighen prisen, 16690[regelnummer] Na die lere der heiligher wisen, Biden welken der leeken zin Sprekens moghen roeken te min, Want al moeten hantwercslieden Eysch ende ooc antworde bieden 16695[regelnummer] Int oefenen der werelt dinghen, Min spraken mochten si vortbringhen, Ende al dat selve besluten souden. So wel hem die hem onthouden, Want elk woort sal gheordelt wesen!
Exempel datmen swighen soude. [XL] 16700[regelnummer] Dat eerste exempel wi lesen Inder Vader leven bediet, Is van eenen abt, die Agathon hiet, Want hi drie jaer al in een In zinen mont droech eenen steen, 16705[regelnummer] Om dat hi zwighen woude leren: Anders en conde hijt niet geweren.
Exempel dat zwighen Gode is bequame ende van groten lone. [XLI] Dat ander exempel, dat ic las, Van eenen riken ridder was, Die woude ingaen een religioen. 16710[regelnummer] Sinen schiltknape hiet hi doen Die boetschap tot den abt aldare Ende hiet hem segghen openbare, Dat die ridder ware al stom, Ende dat hi woude in al, niet zom, 16715[regelnummer] Onderdaen der ordine wesen.
[Folio 137b]
Monic was hi ontfaen met desen. Gaen soude hi up eenen dach Met zinen abt, aldaer ziec lach Een ridder ende sterven soude. 16720[regelnummer] Daer sach die stomme also boude, Dat duvele die ziele en wech droeghen, Ende zeere staken ende sloeghen. Van jamere weyndi dat hi mochte, Dat zinen abt groot wonder dochte. 16725[regelnummer] Die dode was ghedaen ter eerde; Die abt te keerne begheerde. Eenen anderen heft hi int wout ghemoet, Die om roeven te weghe stoet. Hi vraghede den abt wan 16730[regelnummer] Int wout quam so menich man, Want hi ne hadt niet eer gesien. Die abt antworde te dien. Dat daer een ridder was verscheden, Te wies like si alle reden, 16735[regelnummer] Om Gode te biddene daer. Die roever sprac: "of dat is waer, Wie sal vor mi bidden dan! Ic hebbe beroeft so menyghen man In dit wout ende menych jaer". 16740[regelnummer] Die abt antworde hem daer naer: "Wiltu des nietmeer vort pleghen, Dine zonden werden di schier vergheven, Up datstu wils penitencie doen". Die roever seghede: "u religioen 16745[regelnummer] Belovic dat ic sal ontfaen; Ende juwer ordine zijn onderdaen Daer toe so bin ic bereet".
[Folio 137c]
Met dat hi den abt gheleet, Sijn si teenre brucgen komen. 16750[regelnummer] Die roever heft vor den wech genomen, Als die den wech wisen soude Daer vel hi ende starf also boude. Die stomme monic, die achter quam, Zach dat een enghel die ziele nam, 16755[regelnummer] An hebbende eens monics habijt, Ende voerde se ten hemele in corter tijd. Doe lachede die stomme ende hads spel, Dat zijn abt mercte wel. Als zi ten cloostere waren komen, 16760[regelnummer] Heft die abt den stommen ghenomen; Daer bezwoer hine ende zeide Up rechte onderhoricheide, Of hi mochte spreken, dat hi Hem te kennene ghave, waer bi 16765[regelnummer] Hi eerst weynde ende daer na dreef spel: Hi hadt beide ghemerct wel. Die monic seghede: "gi hebt misdaen! Die upsate, die ic hadde bestaen, Is nu te male bi u te broken". 16770[regelnummer] Daer heft die stomme al gesproken Wat hi van beiden hadde ghesien. Doe vel die abt ter eerden mettien, Ende bad hem dat hi abt ware. Hi ontseghedet, mer hi bad dare, 16775[regelnummer] Dat hi ne erghent sluten woude Daer hi vortan zwighen soude. Merct te hoe groter heilichede Zwighen den ridder komen dede!
Zwighen is over grote dueght, dat bewisen vele lerers. [XLII]
[Folio 137d]
Auctoriteiten van vele wisen 16780[regelnummer] Vindic die zwighen leren prisen. Al voren secht sinte Augustijn: "Here, verhore die sprake mijn In die blischape van mi, Ende als mi noot van zwighene si". 16785[regelnummer] Van Arcenius heb ic verstaen, Als hi soude uut den palaise gaen Om te ontfane monikerie, Een stemme seghede: "Arcenius, vlie, Zwijch stille, ende ruste di mede!" 16790[regelnummer] Sinte Jeronimus ooc zede: "Beter zijn die heilighe dorpernien, Dats wel menende zwighens plien, Dan bezondighe schone sprake, Die welke ontbeidende is der wrake". 16795[regelnummer] Zwighen den mensche te sterkene plecht, Waer af Yzaijas zecht: "In zwighen ende in hopen al Onse starchede wassen sal". Zwighen maect ruste ende vrede, 16800[regelnummer] Waer af Yzaijas zede: "Vrede is werc der gherechtichede, Zwighen is hare oefenynghe mede". "Zwighen kan toren slaken doen", Zecht in Proverbien Salomoen; 16805[regelnummer] "Die verzwighet des ghecs woort, Zacht die gramschap rechtevoort". Seneca doet ons te bynnen des, Dat zwighen teiken der vroetschap es. Ooc secht dus die wise man:
[Folio 138a]
16810[regelnummer] "Eist dat die ghec zwigen kan, Hi wert gerekent over goet". Zwighen toghet wisen moet; Job te zwighene ons dus vermaent: "Zwighende werdi wijs ghewaent". 16815[regelnummer] Salomon doet ons dus ghewach: "Nyemand, die ghec is, zwighen mach". "Zwighen", secht scrifture mede, "Is een teiken der heilichede Ende van gheestliken gewinne, 16820[regelnummer] Want het brenct den mensche in minne, Dat hi zine zalicheit hoort. Die Gods zone is selve dat woort, Die van ons gehoort wille wesen. Ecclesiasticus secht te desen: 16825[regelnummer] "Daer gheen hoorre is, schiet gheen tale". Der Konynghe boec verclaert ooc wale, Dat Samuel sprac die woort: "Sprec, heere, want dijn knecht hoort!" Dus moetmen leren zwighen voren, 16830[regelnummer] Ende daer na salmen moghen horen.
Daghelixe zonden zijn zeere te schuwene om drie zaken. [XLIII] Ten laetsten so wert hier ontbonden Vanden daghelixen zonden, Daer men lichte af comt te ghenaden, Die mensche ne zi te zeere geladen. 16835[regelnummer] Saken drie zijn hier gescreven, Die ons hier te kennene gheven, Dat kleyne zonden goet zijn gevloen, Want si moghen wel quaet doen. Dat eerste quaet, datter an mach zijn,
[Folio 138b]
16840[regelnummer] Dats die menichte, secht sinte Augustijn, Van dagelixen zonden; hi ons bediet, Die si lichte veronwert niet. Veronwertstu se, als si geschien, Somwile eysch ghenaden van dien". 16845[regelnummer] Die ander zake is, ghene zonde En is ghedaen so cleyne ter stonde, Si ne sal van Gode gheordelt wesen. Job die secht ons te desen: "Ja en merct die gheest al mine weghen! 16850[regelnummer] Waer zijn si die te pensene pleghen, Dat elk woort, dat doer den mond lijt, Wert gheordelt ten ordel tijd!" Ten derden eist goet datmen se vlie, Dat ghene hooftzonde wasse in die, 16855[regelnummer] Bi dat die mensche te onverre siet. Hier up Ozyas dus bediet: "Sine starcheit hebben si gheeten, Ende hi en konde dat niet geweten". Ecclesiasticus dus uutghevet: 16860[regelnummer] "Die cleyne dinghe onwert hevet, Valt in groter alte met". Ons is in figuren gezet, Dat cleyne zonden moghen quaet doen, Dat Davids zone Absoloen 16865[regelnummer] Bi sinen schonen hare verhinc: Al is een haer een cleyne dinc, So starc was die vermenichthede, Dat hi hanghende bleef daer mede. Dus moetmen cleyne sonden weren, 16870[regelnummer] Dat si bi menychten niet en deren, Dat daer die ziele bi werde geschent.
[Folio 138c]
Aldus die Spieghel der Zonden ent, Na den eersten belove vulkomen. Al woude yemand die rime domen, 16875[regelnummer] Dat si erghent valt te hart Den ghenen, dien si te pinen wart, Bidt hem dat hi se wille bekeren Ende dat hi merke den zin der leren, Of die mach werdich wesen, dat si 16880[regelnummer] Slichte rimen ontschulde daer bi. Menyghe schone auctoriteit Is bynnen desen boeke gheseit, Wies woord doer rimen verandert zijn. Dichtende dietsch, walsch of latijn 16885[regelnummer] Bi node men versetten moet Die woorde, sal die rime werden goet. Is die sentencie claer behouden, Elk wise sal den rijm ontschouden. Die inden spieghel wil zien dan, 16890[regelnummer] Of hem smitte clevet an, En achte up die rime niet, Mer die zonden die hi daer in ziet, Pine daer toe, dat si zijn ghevelt. Een spieghel is daer toe gestelt 16895[regelnummer] Dat elk, die daer wandelt bi, Besien mach of hi schone si; Want int glas leghet die cracht, Niet an dat daer an is ghewracht: Al ware een spieghel vergult omtrent, 16900[regelnummer] Ware dat glas doncker ende blent, Tonrechte soude hi geprijst wesen. Aldus mach ic segghen van desen Spieghel, dat die rime twint
[Folio 138d]
Te prisene is, dien men daer in vint, 16905[regelnummer] Mer die claerheit vanden schine. Dus mach elk zien die zonden zine Te beterne, up dat hijs begheert: Die hopic dat wel prijs is weert; Die welke prijs moet zijn gegeven 16910[regelnummer] Den heere, uut wien is claer beseven, Daer aller spiegels claerheit uut spruut. Hoe dat des spiegels virtuut Claer die zonden can bedieden, Wil elk dat misdoen van anderen lieden 16915[regelnummer] Merken, ende dat zine achter laten, So sal hem spieghelen cleyne baten.
Exempel dat elk schuldich is te besiene zijns selves zonden ende niet eens anders. [XLIIII] Hier af is een exempel gescreven Inder heiliger Vaderen leven, Dat een abt, also ict las, 16920[regelnummer] Die Amon geheten was, Met vele broederen zat teenre stede. Die eene vanden broeders zede: "Vader, zecht ons een goet woort". Die abt Amon ghenc rechte voort, 16925[regelnummer] Daer hi eenen zac heft vonden, Dien vulde hi in corten stonden Met waren van cleynre haven, Met stroe, met zande of met kave. Dat een eynde vulde hi al dat hi mochte, 16930[regelnummer] Int ander hi weynich te doene rochte. Doe hief hi ne up zinen hals met crachten: Dat ydele vor, dat vulle achten. Ten broeders is hi also ghekomen,
[Folio 139a]
Die welke, als si en hebben vernomen, 16935[regelnummer] Saghen si, dat hi weder ende voort Also ghenc ende niet sprac een woort. Doe sprac een broeder: "zecht ons tbediet, Wat dit meent; wi ne wetent niet". Amon heft antworde gegeven: 16940[regelnummer] "Broeders, dits der werelt leven: Dese grote borde up minen ric Zijn mine zonden, dier ne wil ic Niet besien noch daer af horen; Dit cleyne, dat ic houde voren, 16945[regelnummer] Sijn mijns evenkerstens zonden: Die bezie ic in allen stonden Ende kan se groot maken wel". Wie dat dan wil desen spieghel Besien te zijnre zalichede 16950[regelnummer] En doe niet, also Amon dede, Die zine zonden achter hem stac, Ende zach zijns evenkerstens lac, Mer anzie zijns selves sneven, Ende pine dat si zijn verdreven: 16955[regelnummer] So mach hem spieghelen helpen dan. God heere, up wiens troost ic beghan Te dichtene dit grote werc, Ic dancke di, als een simpel clerc, Dattu woudes ghewerden mien 16960[regelnummer] Te makene instrument, bi wien Dine gracie hevet vuldaen, Dat die lesers moeten verstaen So die sentencie, biddic, here! Dat si ju dienen moeten de mere; 16965[regelnummer] Ende ic, diet bi der hulpe dine
[Folio 139b]
Hebbe ghetrect uut den latine, Bidde, dat dichten ende scriven Mi te ghenaden moete bliven, So dat ic na dit corte leven 16970[regelnummer] Met ju, here! moet zijn verheven, Uut wien ic beghinsel nam Secundum magnam misericordiam tuam. Amen. Nota.
Verradenisse is eene quade zonde ende quetsende. [XXIII] Die zeste vander tonghen zonden Is verradenisse ghenoemt vonden: Dits eene overzware misdaet. Recht eist, dat men se verhaet: 15875[regelnummer] Voer om hare wreetheit groot, Also scrifture toghet al bloot, Dat si drinct der menschen bloet, Ende metten vleissche is si ghevoet. Dit bescrivet ons aldus 15880[regelnummer] Mijn here sinte Gregorius:
[Folio 130c]
"Die eenen anderen verraet, In menschen bloede hi hem verzaet". Job die secht ooc van dien: "Waer bi persequeret gi mien, 15885[regelnummer] Ende zijt van minen vleische verzaet?" Die met verradenissen omme ghaet Ne spaert vriend noch viant; Dit doet ons scrifture becant, Want God selve toghet wel 15890[regelnummer] Biden prophete Ezechiel, Wes woorde ons dus doen weten: "Die vadere sullen die kindere eten, Die kinder hare vaders mede". Hier up in Jeremien God zede: 15895[regelnummer] "Elk die der verradenisse dient Sal eten dat vleysch van zinen vrient". Leyder, hoe wel schijnt dat heden Doer der valscher ghiericheden, Dat die eene vrient den anderen et 15900[regelnummer] Ende met valscheden dat zine ontmet! Dese verradenisse is ontbonden In zes diverse quade zonden. Dat eerste is openbare doen verstaen, Dat een ander heymelic heft ghedaen. 15905[regelnummer] Dit heet verradende woort; Dat ander quade is, datmen hoort Te vermeerrene, als ment vort seit: Die derde is, yemand toghen valscheit; Die vierde, goede bedecte dinghen 15910[regelnummer] Loghenen ende te niete bringhen; Dat vijfte is, datmen goede saken Versmaen wille ende cleyne maken;
[Folio 130d]
Die zeste is, goet in quaet bekeren: Alle dese, na der heilighen leren, 15915[regelnummer] Sijn over verradenisse uutgegeven. Swaerlike ooc ende zeere si sneven, Die verradenisse horen gheerne. Hier af so raet ons tontbeerne Ecclesiasticus, die dus bediet: 15920[regelnummer] "Met verraders en menghet ju niet". Sinte Bernard secht ooc van desen: "Verraden of gehorsam wesen Den verrader, niet lichte in mi Can ic segghen, welk arghest zi".
Smeken is een zondelike gevensthede. [XXIIII] 15925[regelnummer] Die zevende zonde is ghenoomt Smeken, die uter tonghe coomt. Vele leringhen wi lesen, Dat smekerie gehaet moet wesen. Salomons woort segghende zijn: 15930[regelnummer] "Zoocht nyemand metten lippen dijn". Ecclesiasticus secht al bloot: "Prijst nyemand vor hi is doot". Die smeker is voetster gheseit, Om dat hi gheven schijnt zoetheit. 15935[regelnummer] Hier up Salomons woorde verclaren: "Of di zoghen die zondaren, Troeste di in hem lieden niet". Bet achter Salomon dus bediet: "Die quade zinen vriend zoghens pleghet, 15940[regelnummer] Leydende, daer hi is ontweghet". Die smekere mi slachten dinct Den krekel, die te zomer zinct, Ende te winter zinct hi niet.
[Folio 131a]
Biden zomer is bediet 15945[regelnummer] Die rijcheide der werelt heeft, Ende biden winter, die arm leeft. Die smeker zinghet als hi ziet Den ghenen, diene mach vorderen yet, Mer als hi is den armen bi, 15950[regelnummer] Die niet mach gheven, so zwighet hi. Het schijnt dat smekerie is Argher dan verradenis, Want verradenisse somtijd doet Inden mensche comen oedmoet, 15955[regelnummer] Daer hem smekerie doet verheffen. In Salomons woort wi beseffen, Dat smekerie is des duvels net Onschouwelijc vorden mensche gezet. Dit secht ons Salomon also 15960[regelnummer] In zinen Proverbiario: "Die smekende zine tale vertrect, Sinen evenkersten een net hi strect". Sinte Augustijn ooc mede leert, Dat meer smekers tonghe deert 15965[regelnummer] Dan des vervolghers hand: Dit is vake waer bekant. Salomons woorde dus orconden: "Beter so zijn der minnen wonden Dan cussen geveynst van die en haet". 15970[regelnummer] In Ecclesiasticus so staet: "Beter eist vanden vroeden ghedoghen Verspreken, dan te zine bedroghen Vander ghecken smekernie". Hier toe zeghet Yzaije: 15975[regelnummer] "Mijn volc, die di zalich toghen,
[Folio 131b]
Bedrieghen di vor dinen oghen". Anders hi aldus bediet: "Wee ju, die te zegghene pliet Den quaden: "ghi leit goeden staet", 15980[regelnummer] Om die ghiften, die ghi ontfaet". Salomon ons te bynnen maect, Dat den smeker quaet loon naect. Die den quaden wandelen bi, Segghende hem dat hi goet si, 15985[regelnummer] Dat volk dat moetse vloeken al, Dat geslechte die versteken sal! Salomons worde dus ontladen: "Die gherechtich secht den quaden Ende den goeden verdoemt also wel, 15990[regelnummer] Gode is hi abhominabel".
Vloeken es eene swaere zonde meest quetsende uut wien si comt. [XXV] Hier na laet ons van vloekene zien, Des harde vele lieden plien, Ende coelen haren toren daer mede, Dits eene sonderlinghe zothede. 15995[regelnummer] Sinte Pauwel scrijft van dien: "Benediet, wilt niet vermaledien". Van sinte Peter gezeghet staet: "Gheeft vor goet niet weder quaet". Vloeken slacht, na Salomons toghen, 16000[regelnummer] Den voghel van hogher vloghen Die elk sins zine proye zoect: Dus vaert te quiste al datmen vloect, Want die vloeken zijn gheseit Theghen Gods gherechticheit. 16005[regelnummer] Die sonder verdiente vloec biet,
[Folio 131c]
Scrifture ne heelt dat niet, Up hem en keert des grote misdaet. In scrifturen ghetoghet staet: "Het en is gheorlooft niet, 16010[regelnummer] Datmen den duvel eenen vloec biet, Want Gods creature so is hi"; Hoe dat si quaet zijn willen si, Daer hi omme heft dat torment. Claer doet ons scrifture bekent, 16015[regelnummer] Dat meest te wachtene is algader Vloec van moeder ende van vader, Want swaerliker si vake dieden, Dan die komen van vremden lieden. Ecclesiasticus dus in hevet: 16020[regelnummer] "Benediccie die die vader ghevet Maect vast die husinge vanden zone; Der moeder vloeke zijn ghewone Uut te rodene dat fundament". Dus zijn die moederen onbekent, 16025[regelnummer] Die hare kindere vloeken so quaet Bidden om die kindsche daet, Daer God niet ghedoghen woude, Datmen den duvel vloeken soude.
Schofieringhe segghen den evenkersten is grote zonde. [XXVI] Die anderen schofieringhe zeghet, 16030[regelnummer] Zeere te misdoene hi pleghet. Hier up Jeronimus bediet: "Also die mensche hem wachtens pliet, Dat hi nyemand met stocken slaet, Also gelike hem te wachtene staet, 16035[regelnummer] Dat hi nyemande schande zeghet".
[Folio 131d]
Die vredelike mensche pleghet Lichte te verdraghene ander dinghe, Dan die woorde van schofieringhe: Emmer ontstelt hi hem daer mede. 16040[regelnummer] Salomon ooc hier bi zede: "Die nyemands on wille te zegghene sparen, Sullen daer na horen den haren". Bet achter maect hi ons dus vroet: "Die den armen ontwertheit doet, 16045[regelnummer] Sinen schepper verwerket hi". Ecclesiasticus secht hier bi, Dat al sal correccie geschien, Datmen niet ne moet te dien Menghen schofierlike sprake, 16050[regelnummer] Mer nemen ghenadighe wrake, Also rechte loye leert. Mer eist in toorne ghekeert, Ende schofieringhe volgt daer an, So is valsch die correccie dan". 16055[regelnummer] Van rechter correxien zeghet dus Die lerer mester Tullius: "Begripen ende begrepen zijn Is van vrientschepen recht tekijn, Als ment sonder smeken doet 16060[regelnummer] Ende sonder te schofierne den moet". Salomon dus ute ghevet: "Die zachte van moede is, die levet In alre ghetemperthede, Ende in zijn castien mede 16065[regelnummer] Menghet hi ne ghene blame". Den castier is grote schame, Dat hi verstuert den ghonen,
[Folio 132a]
Dien hi te weldoene wille vermonen, Mids dat die tonghe so hart vallet. 16070[regelnummer] Hier up Salomon dus callet: "Tonghe, die bequame vout, Is rechte als des levens hout". Onghemanierde tale bedrijft, Dat si den gheest te stucken wrijft; 16075[regelnummer] Dus is elk castien quaet, Dat te schofieringhen ute ghaet.
Striden is een over grote zonde ende schande mede. [XXVII] Hier na laet ons van stridene leeren, Daer hem gramme vele toe keeren. Dat stridinghe gehaet moet zijn, 16080[regelnummer] Leert ons aldus sinte Augustijn: "Geen dinc en ghelijct so wel Den werken vanden duvel Als striden doet", ende daer bi Eist claer getoghet, dat hi si 16085[regelnummer] Des duvels knape, dies vele pleghet. Want sinte Pauwel aldus zeghet: "Den knape Gods beteemt gheen striden, Mer sachte te zine in allen tiden". Striden soudemen schuwen mede: 16090[regelnummer] Het is grote oneerlichede. Dit orcont dus Salomons lere: "Den mensche so eist grote eere, Dat hi vander stridinghe vliet; Schandelic so eist hem, dies pliet". 16095[regelnummer] Mester Seneca secht mede: "Striden is wivelike zede". Striden sal elk vroede vlien,
[Folio 132b]
Want si teken is van drien Zonden, daer is getoghet bi, 16100[regelnummer] Dat die mensche hoverdich si. Want Salomon die zecht hier van: "Die lippen vanden hoverdighen man Menghen hem vake metten stride". Ooc secht hi in een ander zide, 16105[regelnummer] Dat striden is teiken van zotternien. In Proverbien scrijft hi van dien: "Ghecke zijn met schofieringhen geminget". Die glose hier af dus vort bringhet: "Die ghecke moghen noch en wouden 16110[regelnummer] Vander stridinghe hem onthouden". Stridinghe maect den mensche verkeert. Hier up Salomon dus leert: "Die verkeerde ne roect hoe Hi wect stridinghe ende brenct toe". 16115[regelnummer] Stridinghe die is ooc mede Teiken van rechter quaethede. Salomon doet ons dus bekent: "Die quade soect altijd perlament". Om dat hi stede soect over al, 16120[regelnummer] Die quade enghel hem gemoeten sal.
Exempel dat wachten van stridene is van groten lone. [XXVIII] Van stridene is ons wachtens noot, Om dat verdiente is so groot Den ghenen, dies hem wachten can. Hier af staet exempel van 16125[regelnummer] Den heilighen Macharise gescreven Inder heiligher Vadere leven, Dat hi eens in bedinghen lach
[Folio 132c]
Te Gode, als hi vake plach. Een heilighe stemme heft hem bediet: 16130[regelnummer] "Noch en quamestu te maten niet, Dattu heldes diere twe wiven zede, Die wonen in die naeste stede". Als dit Macharias heft gehoort, Is hi up gestaen rechtevoort; 16135[regelnummer] Ter stede wert ghenc hi te hand, Daer hi die twe wive vant, Dien hi vraghede om haer leven, Ende hebben hem antworde gegeven, Dat si twier broeder wive waren, 16140[regelnummer] Ende dat si hadden XL jaren Gewoont te zamen onverscheiden, Ende dat ghene van hem beiden Der ander nye torn hadde ghedaen, Daer sijt hadden konnen verstaen, 16145[regelnummer] Noch met werken noch in woort; Ende metten herten meenden voort Nemmermeer werlic woort te sprekene: Dat en meenden si niet te wrekene, Ende souden gheerne int religioen, 16150[regelnummer] Woudent hare mans laten doen. Een ander exempel ons bevroet Dat dat rechte onnosel bloet Gheensins striden can; van desen Int leven der Vadere wi lesen, 16155[regelnummer] Dat twe broeders vele jaren Te zamene in eene celle waren, Die nye deilden woort verscheiden. Doe sprac die eene van hem beiden: "Laet ons striden onder ons tween; 16160[regelnummer] \|132d\| Wi sullen legghen eenen steen: Elk sal segghen, die steen is zijn". Doe seghede die een: "die steen is mijn!" Doe sprac die ander heilighe man: "Is hi uwe, so houten dan". 16165[regelnummer] Aldus dit orloghe verschiet, Want si ne konden gestriden niet. Al is striden grote quaetheit, Alsoot hier vor wel is gezeit, Die wise nochtan meest verbieden 16170[regelnummer] Te stridene met V manieren van lieden. Dat een is metten moghenden man. Ecclesiasticus secht hier van: "Ne stride metten moghenden niet, Up aventure of na geschiet, 16175[regelnummer] Dattu quamest bynnen zinen handen: Hi mocht di ghelden te dijnre schanden". Striden moetstu ooc begheven Met die rike ende welich leven, Die mochts di leveren al te vele, 16180[regelnummer] Dat quetsen mochte dine catele. Te stridene bewint ooc niet di Theghen die vul van woorden si: Du ne soudes dien niet anders stelpen, Dan oftu tergets honde welpen; 16185[regelnummer] Quaet ooc zere het striden doet Theghen die gram heft den moet, Want si niet te merkene plien, Wat si segghen of vor wien. Gramschap belet elken man, 16190[regelnummer] Dat hi gheen waer bekennen can. Die man heft ooc noot, dat hi blive
[Folio 133a]
Te vreden met zinen ghemelden wive, Want beghint daer die strijt, Nemmermeer wert des vermijt.
Schempen is eene grote misdaet, dats getoghet hier na. [XXVIIII] 16195[regelnummer] Nu leert hier vort van die plien Te beschimpene dat si zien, Ende telken dinghe boerde vort bringhen, Also wel te gheestliken dinghen, Alse die der werelt toe bestaen, 16200[regelnummer] Dit is grote zonde ghedaen. Sinte Matheus dus orcont: "Uten herte ende uten mond So comt dat den mensche besmit". Up die beschempers zeghet dit 16205[regelnummer] Die wiseman, die zeere blameert, Dat een met zinen geselle boerdeert: "Ten vriend niet boerderich si, Die betrouwen heft in di". Loghene is cleyne wederzien 16210[regelnummer] Met die vele boerderens plien, Want si tomen se daer mede; So watmen doet in elke stede, Daer mede houden si haer spel, Vaert het qualike, vaert het wel. 16215[regelnummer] Met schempe spreken si daer van; Of het en genghe hem selven an: Dan stellen si enyghen schemp daer toe. In Exodo staet gescreven, hoe Dat si geplaghet sullen wesen, 16220[regelnummer] Die so schempen dien of desen.
Quaet raed gheven is grote zonde. [XXX]
[Folio 133b]
Besien wi nu die grote misdaet Van die gheven quaden raet: Si bedrieghen hem selven voren, Daer na die ghene, die achter en horen. 16225[regelnummer] Hier up die wise Salomon zeghet: "Gelike dat die schutte pleghet Te quetsene die hi verslaet, So doet hi, die ghevet bosen raet". Wie dat quaden raed ghevet, 16230[regelnummer] Niet min zonden hi daer af hevet, Dan hi selve dat quade dade, Dat daer geschiet bi quaden rade: Dus zeere quetst hi hem daer mede. Hier up Ecclesiasticus zede: 16235[regelnummer] "Die den putte bedalf al, Selve hi daer in vallen sal, Ende die den steen leghede neder, Up hem sal hi keren weder". Ester toghet ons figure das, 16240[regelnummer] Dat Amon gehanghen was An die galghe, die hi dede Maken met groter haestichede Om te verhanghene Mardochee. Dus verhaelt menych zijns selves wee. 16245[regelnummer] Die vroeden ons ooc mede verbieden Raed te nemen an jonghe lieden, Want van jeroboam wi lesen, Dat hi zijn rike verloos bi desen, Dat hi te zinen rade trac 16250[regelnummer] Jonghe, ende die oude verstac. Den mensche ooc wel te wachtene staet, Dat hi niet hore na ghecken raet,
[Folio 133c]
Wien al goet dunct dat si begheren. Dus secht Ecclesiasticus leren: 16255[regelnummer] "Nem ghenen raed, wat dijns geschiet, An ghecke, want si ne minnen niet Sonder die dinc, die hem becoomt". Ooc eist noot, dat die mensche goomt, Dat hi niet stelle zinen raet 16260[regelnummer] An dat ter werelt minne bestaet, Up dat hi Gode wille behouden, Want dat vleysch ende die werelt souden Den mensche ten eweliken schade Leyden, wrachte hi na haren rade.
Twidracht zeyen onder menschen is grote zonde. [XXXI] 16265[regelnummer] Van dien laet ons leren voort, Die te zeyene pleghen discoort; Dat is eene grote quaetheit. Hier up in Parabolen seit Salomon, die wise lere: 16270[regelnummer] "Ses dinghe sijn die haet die here, Ende tsevende zine ziele verwaet. Dat eerste quaet, dat God haet, Is oghe in hoverden verheven; Dits bynnen der hoverde wel bescreven. 16275[regelnummer] Dat ander, dwelk haet die here, Is die tonghe die lieghet zere, Ten derden so haet Godes moet Hande sturtende onnosel bloet. Dat vierde is dat herte ongemaniert, 16280[regelnummer] Dat arghe gepense altijd visiert. Dat vijfte zijn voete snel Die nerghent omme en lopen el,
[Folio 133d]
Dan quade mare in allen steden Draghen met loghenachticheden. 16285[regelnummer] Tseste dat God hatens pleghet, Is hi die valsche orconde zeghet. Dat sevende, daer God hem up verstoort, Dats onder broeders zeyen discoort. Discoort zeyen is harde quaet. 16290[regelnummer] So wie daer mede omme gaet, Is waerlike des duvels kind, Want die duvel altijd pijnt, Vrede te hinderne daer hi mach.
Exempel dat God wrake heft ghesant up die twidracht zeyen [XXXII] Onder die historien ic sach 16295[regelnummer] Van eenen konync, die vele dienstliede Helt, also noch doen rike liede. Onder al warenre twe van prise: Die een sette vor den konync spise, Die ander schencte vor hem den wijn, 16300[regelnummer] Also dit grote dienste zijn. So langhe si dus dienden dare, Dat die ghene waert geware, Die van spisen te dienene plach, Dat vrientliker die konync sach 16305[regelnummer] Up den schencker, dan hi up hem dede: Dat dochte hem, mer niet dat hijt zede. Hi dachte weder ende voort, Om daer te makene discoort. Te eener tijd so sprac hi 16310[regelnummer] Te zinen geselle, die hem stond bi: "Wildijt niet qualike ontfaen, Een dinc dede ic ju gerne verstaen,
[Folio 134a]
Dat ju missit, want dats mi leet; Waert dat bliven mochte secreet, 16315[regelnummer] Ic wane, ic ju dat segghen soude". Die ander antworde also boude: "Eer ict niet secreet liete bliven, Eer so lietic mi verdriven". Doe sprac die ander, valsche, man: 16320[regelnummer] "Ic salt ju ontdecken dan: Mijn here den konync dincket, Dat ju adem een deel stincket; Daer omme als gi den nap biet, Drinct hi so weynich, als gi ziet: 16325[regelnummer] Dats om dat hem wederstaet, Als ju adem up hem slaet. Hi ne wilt ju niet doen bekint, Om dat hi u so zere mint. Daer omme waert goet, dat gi leret, 16330[regelnummer] Dat gi dat hovet omme keret, Als ghi geschenct hadt den konync". Den schenker al zijn bloet ontghinc Van scheemten, dat hem die ander zede, Grote bedanctheit hijs hem dede, 16335[regelnummer] So hi best conde met zoeter tale. Dat waer gewest had, waendi wale, Ende meende, dat hijs soude gedincken, Als hi den konync ghave drincken. Daer na als die konync zat 16340[regelnummer] Ter tafele, daer hi dranc ende at, Doe hi hem geboden hadde den wijn, Keerde hi omme dat hovet zijn. So langhe des die schencker plach, Dat die conync na hem zach
[Folio 134b]
16345[regelnummer] Ende mercte, dat hijt dede altenen: Des wonderde hem wat dat woude menen. Doe die maeltijd was vulgeten, Die konync woude die waerheit weten, Twi die schenker also dede. 16350[regelnummer] Ten anderen knape dat hi zede: "Sech, ofstu wets wat bediet, Dat mijn schencker omme ziet Altijd, als hi mi den nap gheeft: Ic wil weten wat dat in heeft, 16355[regelnummer] Want altijd ict hem doen zie". Doe sprac gheknielt die quadie: "Verlaets mi, here, ic bidde ghenaden! Dat mijn geselle quame in schaden, Dat soudic niet gherne ontdecken; 16360[regelnummer] Woudic ju die saken vertrecken, Ic souds ontfaen grote blame, Ende hem dat te wetene quame, Want ict ontfenc over secreet". Die konync sprac: "up dat ict weet, 16365[regelnummer] Van mi en salt uut komen niet: Hets sonder noot dat gijt ontsiet", Doe antworde die valsche man: "Here, ic salt ju segghen dan. Hi secht dat ju adem stinct, 16370[regelnummer] Ende tallen tiden als gi drinct Ende hi den nap weder ontfaet, Die stanc hem in die kele ghaet: Hier om ist, here, dat hijt doet". Den konync so verwies zijn moet, 16375[regelnummer] Dat hi zwoer bi sijnre cronen, Hi soude hem den schemp wel lonen,
[Folio 134c]
So dat hem schinen soude onsochte. Mettien daer te komene gerochte, Die teghelen te makene plach. 16380[regelnummer] Die konync riep ene doe hi ne zach, Vraghende wanneer hi heten soude. Die ander kniede also boude Ende zeghede: "dat werc leghet al gereet. Morghen wert die oven heet; 16385[regelnummer] Met der zonnen ga ic daer toe". Die konync beval hem doe: "Den eersten bode, dien ic te di Sende, werp dien sonder si In den gloyenden oven heet". 16390[regelnummer] Die ander antworde wel ghereet: "Here, ju gebot wert ghedaen". Die man is heymwert geghaen. Des andren daghes, doe die konync Up was, dachte hi up dit dinc, 16395[regelnummer] Ende die schencker ghenc daer mettien. Die konync heft en vorsien; Hi riepen te hem ende seghede: "gaet Daer mijn teghel oven staet; Segt den mester, dat hi doe al 16400[regelnummer] Dat ic hem gisteren beval". Die ander seghede: "heere, ic gha dare". Derwaert ghenc hi daer nare. In den wech so hi soude ghaen, Vant hi eene capelle staen. 16405[regelnummer] Doe hi se zach, neech hi haer boude; Met dat hi se vorbigaen soude, Cloppede die clocke an die boort.
[Folio 134d]
Doe dachte hi, als hijt hadde gehoort: "Waendic minen here van zinen dinghen 16410[regelnummer] Ten ovene gheen verlies in bringhen, Hoe gherne ic met innychede In die capelle mijn ghebet zede, Ende dat heilighe sacrament anzien!" Die clocke clopte weder doe mettien. 16415[regelnummer] Doe trat hi ter capellen inne, Ende vant die misse ten beghinne: Daer kniede hi neder ende ghenc lesen. Die konync versach bynnen desen Den knape, diet al hadde ghedaen. 16420[regelnummer] Hi seghede: "Loopt al sonder ghaen Ten teighelovene ende besiet, Oft ghedaen is dat ic hem hiet, Ende brengt mi antworde gherinc". Haestelic die ander ghinc 16425[regelnummer] Ende is gheringhe die capelle leden, Daer dander lach in knyegebeden. Ten teighelovene is hi gekomen, Den meister so heft hi vernomen, Tot den welken hi is geghaen, 16430[regelnummer] Ende vraghede hem, oft was ghedaen, Dat die konync ghisteren beval. Die mester seghede: "neent, mer men sal". Sine knapen hiet hi komen; Den bode hebben si ghenomen 16435[regelnummer] Ende staken en in den heiten oven, Beneden gloyende ende boven: Daer moste hi verbrant wesen. Die misse was vulent bynnen desen: Die knape, die se hadde vulhoort, 16440[regelnummer] Quam ten ovene rechtevoort.
[Folio 135a]
Tot den mester seghede hi: "Mijn heere die konync hiet, dat ghi Doet dat hi ju ghistren beval". Die ander seghede: "hets ghedaen al, 16445[regelnummer] Also mijn here die konync hiet; Keert weder thuys ende gebiet Mi te mijns heeren des konyncx waert". Die knape keerde metter vaert Ten hove, daer hi heft vernomen 16450[regelnummer] Den konync, ende is vor hem gekomen; Knyelende heft hi ne gegroet Ende seghede: "heere, met groter oedmoet Die teighelmester hem tu waert biet. Het is ghedaen dat gi hem hiet". 16455[regelnummer] Grammelic seghede die konync: "sech, Waer toevedes du in den wech? Du ghenghes so tidelic derwaert!" Die ander antworde al vervaert, Als die waende hebben misdaen; 16460[regelnummer] Hi seghede: "heere, ic sach staen Eene capelle onder weghen. Mettien dat ic quam daer theghen, Lude dat clocsken dat daer hinc, So dat ic in die capelle ghinc 16465[regelnummer] Dat heilighe sacrament besien". Den konync gruwelde van dien, Dat wrake so vort was gegaen. Hi sprac: "nu doet mi verstaen, Twi gi u hovet te kerene pliet 16470[regelnummer] Altijd als gi mi drincken biet". Die knape seghede: "here, ghenaden! Mijn geselle heftet mi geraden.
[Folio 135b]
Hi seghede mi dat mijn adem stanc, Ende ju dat deerde in juwen dranc. 16475[regelnummer] Dat hooft hiet hi mi omme keren, Dat ju mijn adem niet soude deren". Die konync seghede: "Ic hore wel, Dat dese sake na rechte vel: Die die valsche loghene vant, 16480[regelnummer] Dijn geselle, die is verbrant. Ic dancke Gode der eeren groot, Dattu niet en biste doot. Tusschen ons tween was groot discoort: Blijft in vrede dienende voort: 16485[regelnummer] Also hi seghede van mi te di, Also seghede hi van di te mi: Des heft hi quaden loon ontfaen". Scrifture doet ons wel verstaen, Dat Christus daer omme daelde neder, 16490[regelnummer] Den vrede te vermakene weder Tusschen der menscheit ende den vader. Die vrede minnen sijn algader Godes kinder ende zullent bliven, Nader ewangelisten scriven.
Dubbele tonghe draghen in den mond is grote zonde. [XXXIII] 16495[regelnummer] Vort laet ons te dien verstaen, Die met II tonghen ommegaen, Die als si zijn den mensche bi, Spreken si dat hem lieve zi, Ende achter spreken si contrare. 16500[regelnummer] Dese zonde heft God onmare, Want in Proverbien hier van Secht Salomon, die wise man:
[Folio 135c]
"Die ongeschapene vroetschap secht dus, Dats die Gods zone Jhesus: 16505[regelnummer] "Verwanighe hoverdighe . . . . Ende den quaden vracken mede, "Ooc den mond met tonghen tween Die verbanne ic al in een". Dese zonde moet zijn onweert, 16510[regelnummer] Om dat si den mensche so deert; Si zet en in anxte groot, Dit is openbare al bloot, Want ten levet wijf noch man Die eene tonghe bedwinghen can: 16515[regelnummer] Hoe sal hi se bedwinghen bede? Ooc doet si hem grote lede: Si doet hem hebben quaden name, Ende ooc wesen onbequame Met hem allen, dies werden geware. 16520[regelnummer] Hoor, of si niet en deert sware: Vermaledijt is hi dies pliet! Ecclesiasticus aldus bediet: "Die rÜÜnt ende II tonghen draghet Wert met maledixien geplaghet". 16525[regelnummer] Cort so scrijft hi ooc daer nare: "In schanden ende in pinen sware Werden gheervet al hare daghen". Nydighen ende die II tonghen draghen Werden ooc vermaledijt, 16530[regelnummer] Want si hebben in hare tijd Verstuert vele die hadden vrede: Dus wert hem weder onzalichede.
Roem is eene schandelike zonde in wien si is. [XXXIIII]
[Folio 135d]
Ooc so waer hier quaet gesweghen Vandien die beroemens pleghen. 16535[regelnummer] Dat dit nyemand soude doen Raet ons die wise Salomoen: "Prisen moet di een ander mont Dan die dine". Daniel orcont Van Nabugodonosor den konync, 16540[regelnummer] Dat hi om anders ghene dinc Verdreven was uut zinen rike, Dan om zijn beroemen, ewelike.
Exempel dat roem den mensche stelt in grote vrese. [XXXV] Exempel van roeme vindic bescreven Inder heiligher Vader leven: 16545[regelnummer] Een dul heremite eens anzach Dat leven, dat hi te leydene plach, Ende hads in hem roem van dien. Also die duvele nauwe spien Den mensche zonde te brenghene ane, 16550[regelnummer] So quam hi in eens wijfs ghedane Vor dat hol, daer die heremite in zat: Si groeten ende claechde na dat, Biddende dat hi se onthouden wilde In zinen hole vor beesten wilde: 16555[regelnummer] Si soude des nachts verbeten werden. Doe hiet hi se daer bynnen terden. Daer ghenc si hem an met zoeter tale, Smekende als si konde wale, Ende verwan en also dare, 16560[regelnummer] Dat hi ghedoghede van hare, Dat si en tastede al omme, Dat in temptacien vel die domme ........
[Van lachene, c. XXXVI] ........
[Folio 136a]
Lachen rekenic droevinghen. 16565[regelnummer] Salomon ooc hier af seit: "Zots mont overloopt der zotheit". Dus toocht sinte Lucas gestrijt Somych lachen vermaledijt: "Wee ju lieden die lachet nu, 16570[regelnummer] Weyninghe wert hier na met ju".
Lachen is van IIII manieren inden menschen. [XXXVII] Lachen is van vele manieren, Waer af ic vinde tote vieren. Een lacht als hi boosheit hoort. Hier up secht Salomon dit woort: 16575[regelnummer] "Die ghec zine boosheit doet, Als of hem lachede die moet". Een ander lacht of hi ware ontsint. Van desen Salomon dus bekint: "Alle blischap is den ghec ghecheit". 16580[regelnummer] Dat derde lachen is geseit Simpel uut rechter ydelhede. Hier up Ecclesiasticus zede: "In lachen gheft die dulle zijn luut, Mer het gaet sonder quaetheit uut". 16585[regelnummer] Dat vierde lachen plien die vroede Stille met eenen zoeten moede. Ecclesiasticus woorde die prisen: "Stille ende zelden ist lachen der wisen". Scrifture doet ons ghewach, 16590[regelnummer] Dat Christus gheens lachens plach, Mer hi weynde te drien stonden, Na der ewangelisten orconden. Eerst so lesetmen van hem, Dat hi weynde up Jherusalem,
[Folio 136b]
16595[regelnummer] Wies destruxie hi vorsach, Des sinte Lucas ons doet ghewach. Anderwerf weynde hi mede, Doe hi Lazarus up staen dede. Ten derden weynde hi int hovekijn 16600[regelnummer] Theghen die toecomst der passie zijn, Ten behoude vanden ghemeynen, Daer wi te rechte na souden weynen: Wee den ghenen dies hier vergheten, Want seker, het wort hem verweten!
Swighen is dicwijl grote zonde als spreken baten mochte. [XXXVIII] 16605[regelnummer] Ghelike dat hier getoghet staet, Dat te vele spreken is quaet, So is te langhe zwighen ooc zonde. Hier toe vindic schone orconde, Want Ecclesiasticus zede: 16610[regelnummer] "Tijd van zwighen, van sprekene mede". Ysidorus secht ooc te desen: "Gehouden moet die tonghe wesen, Ende niet gebonden ooc te zere". Sinte Bernart secht in zine lere: 16615[regelnummer] "Inder tonghe hangt doot ende leven, Daer omme salmen wachte gheven, Dat si niet des levens goet Met vele zwighens domen doet, Noch ooc mede uut hare lichtheit, 16620[regelnummer] Dat si niet te vele en seit". An wien men vroetschap zoect ende raed, Dat ghezweghen is harde quaet. ........ ........ Die dat leke volk hebben te leerne, So menic mi daer af te keerne,
[Folio 136c]
16625[regelnummer] Want hem lieden soude mi niet behoren Te begripene, so ic seghede voren, Die bet dan ic dat latijn verstaen: Doen, so si willen loon ontfaen. Elken sal zijn werc volghen naer; 16630[regelnummer] Dit scrivet sinte Johan al claer.
Tonghe heft zes remedien omme te dwinghene. [XXXVIIII] Laet ons die remedien leren Die die tonghe moghen bekeren Van misdoene, ende bewachten, Ten welken behoren grote crachten. 16635[regelnummer] Tot VI vindicker bescreven, Die ic te kennene sal gheven. Dat eerste is merken ende ansien Die misvalle, die moghen geschien Uten misrake der tonghen, 16640[regelnummer] Die vake tontijd heft ontspronghen. Dat ander is, datmen merke mede Der tonghen nutschap ende abelhede: Boven allen leden is si dat let, Abelst ten dienste Gods ghezet; 16645[regelnummer] Dits hier vor al wel gheseit Int capittel der ledicheit, Dat VIII vruchten orcont, Die komen moghen uten mond. Die derde redene is spreken zelden 16650[regelnummer] Met weynich woorden ende bestelden, Want gelike dat misdaet leghet In datmen vele sprekens pleghet, So licht in weynich sprekens goetheit. Hier up Ecclesiasticus seit:
[Folio 136d]
16655[regelnummer] "Die vele sprekens haet inden moet, Quaetheit hi daer mede uut doet". Selden spreken riet ons mede Mester Seneca, daer hi zede: "Vele min moetstu orboren 16660[regelnummer] {215} Dine toughe dan dine oren". Vorder secht hi ooc daer in: "So doe rusten dinen sin, Dattu liever hores dat woort, Dan duut selve brenghes voort". 16665[regelnummer] Die vierde redene is spreken spade: Dat woort eerst angesien met rade. Dus secht Ecclesiasticus wale: "Wes niet rasch van dijnre tale". Ecclesiasticus noch bediet: 16670[regelnummer] "Gheclike so ne sprect niet; Traech moetstu ooc wesen node Dine woort te brenghene vor Gode". Dat vijfte, dat die tonghe mach dwinghen, Dat is oedmoet in bedinghen 16675[regelnummer] Te Gode, dat hi se wille bewachten, Want het gaet boven menschen crachten. Dat zeste is zwighen; dus Scrijft ons des Jheronimus: "Tonghe die utet hare sprake, 16680[regelnummer] Heft der malediccien wrake: Swighen sal die beteren rechtevoort". Ende om dat zwighen toe behoort Den cloostriers, also wi zien, Dat si silencie te houdene plien 16685[regelnummer] Na hare ordine se tiden, So wil ict over laten liden,
[Folio 137a]
Mer scriven vindic lere van desen, Exemplen twe hebic gelesen; Daer na sal ic zwighen prisen, 16690[regelnummer] Na die lere der heiligher wisen, Biden welken der leeken zin Sprekens moghen roeken te min, Want al moeten hantwercslieden Eysch ende ooc antworde bieden 16695[regelnummer] Int oefenen der werelt dinghen, Min spraken mochten si vortbringhen, Ende al dat selve besluten souden. So wel hem die hem onthouden, Want elk woort sal gheordelt wesen!
Exempel datmen swighen soude. [XL] 16700[regelnummer] Dat eerste exempel wi lesen Inder Vader leven bediet, Is van eenen abt, die Agathon hiet, Want hi drie jaer al in een In zinen mont droech eenen steen, 16705[regelnummer] Om dat hi zwighen woude leren: Anders en conde hijt niet geweren.
Exempel dat zwighen Gode is bequame ende van groten lone. [XLI] Dat ander exempel, dat ic las, Van eenen riken ridder was, Die woude ingaen een religioen. 16710[regelnummer] Sinen schiltknape hiet hi doen Die boetschap tot den abt aldare Ende hiet hem segghen openbare, Dat die ridder ware al stom, Ende dat hi woude in al, niet zom, 16715[regelnummer] Onderdaen der ordine wesen.
[Folio 137b]
Monic was hi ontfaen met desen. Gaen soude hi up eenen dach Met zinen abt, aldaer ziec lach Een ridder ende sterven soude. 16720[regelnummer] Daer sach die stomme also boude, Dat duvele die ziele en wech droeghen, Ende zeere staken ende sloeghen. Van jamere weyndi dat hi mochte, Dat zinen abt groot wonder dochte. 16725[regelnummer] Die dode was ghedaen ter eerde; Die abt te keerne begheerde. Eenen anderen heft hi int wout ghemoet, Die om roeven te weghe stoet. Hi vraghede den abt wan 16730[regelnummer] Int wout quam so menich man, Want hi ne hadt niet eer gesien. Die abt antworde te dien. Dat daer een ridder was verscheden, Te wies like si alle reden, 16735[regelnummer] Om Gode te biddene daer. Die roever sprac: "of dat is waer, Wie sal vor mi bidden dan! Ic hebbe beroeft so menyghen man In dit wout ende menych jaer". 16740[regelnummer] Die abt antworde hem daer naer: "Wiltu des nietmeer vort pleghen, Dine zonden werden di schier vergheven, Up datstu wils penitencie doen". Die roever seghede: "u religioen 16745[regelnummer] Belovic dat ic sal ontfaen; Ende juwer ordine zijn onderdaen Daer toe so bin ic bereet".
[Folio 137c]
Met dat hi den abt gheleet, Sijn si teenre brucgen komen. 16750[regelnummer] Die roever heft vor den wech genomen, Als die den wech wisen soude Daer vel hi ende starf also boude. Die stomme monic, die achter quam, Zach dat een enghel die ziele nam, 16755[regelnummer] An hebbende eens monics habijt, Ende voerde se ten hemele in corter tijd. Doe lachede die stomme ende hads spel, Dat zijn abt mercte wel. Als zi ten cloostere waren komen, 16760[regelnummer] Heft die abt den stommen ghenomen; Daer bezwoer hine ende zeide Up rechte onderhoricheide, Of hi mochte spreken, dat hi Hem te kennene ghave, waer bi 16765[regelnummer] Hi eerst weynde ende daer na dreef spel: Hi hadt beide ghemerct wel. Die monic seghede: "gi hebt misdaen! Die upsate, die ic hadde bestaen, Is nu te male bi u te broken". 16770[regelnummer] Daer heft die stomme al gesproken Wat hi van beiden hadde ghesien. Doe vel die abt ter eerden mettien, Ende bad hem dat hi abt ware. Hi ontseghedet, mer hi bad dare, 16775[regelnummer] Dat hi ne erghent sluten woude Daer hi vortan zwighen soude. Merct te hoe groter heilichede Zwighen den ridder komen dede!
Zwighen is over grote dueght, dat bewisen vele lerers. [XLII]
[Folio 137d]
Auctoriteiten van vele wisen 16780[regelnummer] Vindic die zwighen leren prisen. Al voren secht sinte Augustijn: "Here, verhore die sprake mijn In die blischape van mi, Ende als mi noot van zwighene si". 16785[regelnummer] Van Arcenius heb ic verstaen, Als hi soude uut den palaise gaen Om te ontfane monikerie, Een stemme seghede: "Arcenius, vlie, Zwijch stille, ende ruste di mede!" 16790[regelnummer] Sinte Jeronimus ooc zede: "Beter zijn die heilighe dorpernien, Dats wel menende zwighens plien, Dan bezondighe schone sprake, Die welke ontbeidende is der wrake". 16795[regelnummer] Zwighen den mensche te sterkene plecht, Waer af Yzaijas zecht: "In zwighen ende in hopen al Onse starchede wassen sal". Zwighen maect ruste ende vrede, 16800[regelnummer] Waer af Yzaijas zede: "Vrede is werc der gherechtichede, Zwighen is hare oefenynghe mede". "Zwighen kan toren slaken doen", Zecht in Proverbien Salomoen; 16805[regelnummer] "Die verzwighet des ghecs woort, Zacht die gramschap rechtevoort". Seneca doet ons te bynnen des, Dat zwighen teiken der vroetschap es. Ooc secht dus die wise man:
[Folio 138a]
16810[regelnummer] "Eist dat die ghec zwigen kan, Hi wert gerekent over goet". Zwighen toghet wisen moet; Job te zwighene ons dus vermaent: "Zwighende werdi wijs ghewaent". 16815[regelnummer] Salomon doet ons dus ghewach: "Nyemand, die ghec is, zwighen mach". "Zwighen", secht scrifture mede, "Is een teiken der heilichede Ende van gheestliken gewinne, 16820[regelnummer] Want het brenct den mensche in minne, Dat hi zine zalicheit hoort. Die Gods zone is selve dat woort, Die van ons gehoort wille wesen. Ecclesiasticus secht te desen: 16825[regelnummer] "Daer gheen hoorre is, schiet gheen tale". Der Konynghe boec verclaert ooc wale, Dat Samuel sprac die woort: "Sprec, heere, want dijn knecht hoort!" Dus moetmen leren zwighen voren, 16830[regelnummer] Ende daer na salmen moghen horen.
Daghelixe zonden zijn zeere te schuwene om drie zaken. [XLIII] Ten laetsten so wert hier ontbonden Vanden daghelixen zonden, Daer men lichte af comt te ghenaden, Die mensche ne zi te zeere geladen. 16835[regelnummer] Saken drie zijn hier gescreven, Die ons hier te kennene gheven, Dat kleyne zonden goet zijn gevloen, Want si moghen wel quaet doen. Dat eerste quaet, datter an mach zijn,
[Folio 138b]
16840[regelnummer] Dats die menichte, secht sinte Augustijn, Van dagelixen zonden; hi ons bediet, Die si lichte veronwert niet. Veronwertstu se, als si geschien, Somwile eysch ghenaden van dien". 16845[regelnummer] Die ander zake is, ghene zonde En is ghedaen so cleyne ter stonde, Si ne sal van Gode gheordelt wesen. Job die secht ons te desen: "Ja en merct die gheest al mine weghen! 16850[regelnummer] Waer zijn si die te pensene pleghen, Dat elk woort, dat doer den mond lijt, Wert gheordelt ten ordel tijd!" Ten derden eist goet datmen se vlie, Dat ghene hooftzonde wasse in die, 16855[regelnummer] Bi dat die mensche te onverre siet. Hier up Ozyas dus bediet: "Sine starcheit hebben si gheeten, Ende hi en konde dat niet geweten". Ecclesiasticus dus uutghevet: 16860[regelnummer] "Die cleyne dinghe onwert hevet, Valt in groter alte met". Ons is in figuren gezet, Dat cleyne zonden moghen quaet doen, Dat Davids zone Absoloen 16865[regelnummer] Bi sinen schonen hare verhinc: Al is een haer een cleyne dinc, So starc was die vermenichthede, Dat hi hanghende bleef daer mede. Dus moetmen cleyne sonden weren, 16870[regelnummer] Dat si bi menychten niet en deren, Dat daer die ziele bi werde geschent.
[Folio 138c]
Aldus die Spieghel der Zonden ent, Na den eersten belove vulkomen. Al woude yemand die rime domen, 16875[regelnummer] Dat si erghent valt te hart Den ghenen, dien si te pinen wart, Bidt hem dat hi se wille bekeren Ende dat hi merke den zin der leren, Of die mach werdich wesen, dat si 16880[regelnummer] Slichte rimen ontschulde daer bi. Menyghe schone auctoriteit Is bynnen desen boeke gheseit, Wies woord doer rimen verandert zijn. Dichtende dietsch, walsch of latijn 16885[regelnummer] Bi node men versetten moet Die woorde, sal die rime werden goet. Is die sentencie claer behouden, Elk wise sal den rijm ontschouden. Die inden spieghel wil zien dan, 16890[regelnummer] Of hem smitte clevet an, En achte up die rime niet, Mer die zonden die hi daer in ziet, Pine daer toe, dat si zijn ghevelt. Een spieghel is daer toe gestelt 16895[regelnummer] Dat elk, die daer wandelt bi, Besien mach of hi schone si; Want int glas leghet die cracht, Niet an dat daer an is ghewracht: Al ware een spieghel vergult omtrent, 16900[regelnummer] Ware dat glas doncker ende blent, Tonrechte soude hi geprijst wesen. Aldus mach ic segghen van desen Spieghel, dat die rime twint
[Folio 138d]
Te prisene is, dien men daer in vint, 16905[regelnummer] Mer die claerheit vanden schine. Dus mach elk zien die zonden zine Te beterne, up dat hijs begheert: Die hopic dat wel prijs is weert; Die welke prijs moet zijn gegeven 16910[regelnummer] Den heere, uut wien is claer beseven, Daer aller spiegels claerheit uut spruut. Hoe dat des spiegels virtuut Claer die zonden can bedieden, Wil elk dat misdoen van anderen lieden 16915[regelnummer] Merken, ende dat zine achter laten, So sal hem spieghelen cleyne baten.
Exempel dat elk schuldich is te besiene zijns selves zonden ende niet eens anders. [XLIIII] Hier af is een exempel gescreven Inder heiliger Vaderen leven, Dat een abt, also ict las, 16920[regelnummer] Die Amon geheten was, Met vele broederen zat teenre stede. Die eene vanden broeders zede: "Vader, zecht ons een goet woort". Die abt Amon ghenc rechte voort, 16925[regelnummer] Daer hi eenen zac heft vonden, Dien vulde hi in corten stonden Met waren van cleynre haven, Met stroe, met zande of met kave. Dat een eynde vulde hi al dat hi mochte, 16930[regelnummer] Int ander hi weynich te doene rochte. Doe hief hi ne up zinen hals met crachten: Dat ydele vor, dat vulle achten. Ten broeders is hi also ghekomen,
[Folio 139a]
Die welke, als si en hebben vernomen, 16935[regelnummer] Saghen si, dat hi weder ende voort Also ghenc ende niet sprac een woort. Doe sprac een broeder: "zecht ons tbediet, Wat dit meent; wi ne wetent niet". Amon heft antworde gegeven: 16940[regelnummer] "Broeders, dits der werelt leven: Dese grote borde up minen ric Zijn mine zonden, dier ne wil ic Niet besien noch daer af horen; Dit cleyne, dat ic houde voren, 16945[regelnummer] Sijn mijns evenkerstens zonden: Die bezie ic in allen stonden Ende kan se groot maken wel". Wie dat dan wil desen spieghel Besien te zijnre zalichede 16950[regelnummer] En doe niet, also Amon dede, Die zine zonden achter hem stac, Ende zach zijns evenkerstens lac, Mer anzie zijns selves sneven, Ende pine dat si zijn verdreven: 16955[regelnummer] So mach hem spieghelen helpen dan. God heere, up wiens troost ic beghan Te dichtene dit grote werc, Ic dancke di, als een simpel clerc, Dattu woudes ghewerden mien 16960[regelnummer] Te makene instrument, bi wien Dine gracie hevet vuldaen, Dat die lesers moeten verstaen So die sentencie, biddic, here! Dat si ju dienen moeten de mere; 16965[regelnummer] Ende ic, diet bi der hulpe dine
[Folio 139b]
Hebbe ghetrect uut den latine, Bidde, dat dichten ende scriven Mi te ghenaden moete bliven, So dat ic na dit corte leven 16970[regelnummer] Met ju, here! moet zijn verheven, Uut wien ic beghinsel nam Secundum magnam misericordiam tuam. Amen. Nota.

[VII Van der Tongen. c. I]

Felre dier en is gheen dan die tonghe die quaet is. [II]

Carmen sonder gelike wert ten utersten daghe den valschen tonghen. [III]

Tonghe onbewacht brengt toe vele quaets. [IIII]

Blasphemie is over grote zonde ende nauwe verghevelic. [V]

Exempel dattet goede kint zinen vader mint. [VI]

Exempel dat nature heft in haer claer bekennen. [VII]

Murmureren theghen Gode of theghen zine lere is grote vrese. [VIII]

Murmureren comt dicwile inden mensche. [VIII]

Murmuracie comt dickent ute ghiericheden. [X]

Murmureren om ziecheit is grote dulheit, dats getoghet. [XI]

Exempel dat ziecheit den mensche dickent zalich is. [XII]

Exempel noch vanden selven. [XIII]

Murmureren om armoede die men heft is grote zonde. [XIIII]

Exempel dat nyemand murmureren en sal om dat weder. [XV]

Ontschulden die zonden vor Gode is grote vrese. [XVI]

Zonders decken hare misdaet ende ontschulden met Vzaken. [XVII]

Exempel dat truwanten ende dieven ons leren biechten. [XVIII]

Versweren is eene sware zonde, dats getoghet. [XVIIII]

Zweren is zeer quaet um VI redenen. [XX]

Loghene is men schuldich te hatene om vele redenen. [XXI]

Orcontschap valsch draghen is zeere quaet. [XXII]

Verradenisse is eene quade zonde ende quetsende. [XXIII]

Smeken is een zondelike gevensthede. [XXIIII]

Vloeken es eene swaere zonde meest quetsende uut wien si comt. [XXV]

Schofieringhe segghen den evenkersten is grote zonde. [XXVI]

Striden is een over grote zonde ende schande mede. [XXVII]

Exempel dat wachten van stridene is van groten lone. [XXVIII]

Schempen is eene grote misdaet, dats getoghet hier na. [XXVIIII]

Quaet raed gheven is grote zonde. [XXX]

Twidracht zeyen onder menschen is grote zonde. [XXXI]

Exempel dat God wrake heft ghesant up die twidracht zeyen [XXXII]

Dubbele tonghe draghen in den mond is grote zonde. [XXXIII]

Roem is eene schandelike zonde in wien si is. [XXXIIII]

Exempel dat roem den mensche stelt in grote vrese. [XXXV]

[Van lachene, c. XXXVI]

Lachen is van IIII manieren inden menschen. [XXXVII]

Swighen is dicwijl grote zonde als spreken baten mochte. [XXXVIII]

Tonghe heft zes remedien omme te dwinghene. [XXXVIIII]

Exempel datmen swighen soude. [XL]

Exempel dat zwighen Gode is bequame ende van groten lone. [XLI]

Zwighen is over grote dueght, dat bewisen vele lerers. [XLII]

Daghelixe zonden zijn zeere te schuwene om drie zaken. [XLIII]

Exempel dat elk schuldich is te besiene zijns selves zonden ende niet eens anders. [XLIIII]

Verradenisse is eene quade zonde ende quetsende. [XXIII]

Smeken is een zondelike gevensthede. [XXIIII]

Vloeken es eene swaere zonde meest quetsende uut wien si comt. [XXV]

Schofieringhe segghen den evenkersten is grote zonde. [XXVI]

Striden is een over grote zonde ende schande mede. [XXVII]

Exempel dat wachten van stridene is van groten lone. [XXVIII]

Schempen is eene grote misdaet, dats getoghet hier na. [XXVIIII]

Quaet raed gheven is grote zonde. [XXX]

Twidracht zeyen onder menschen is grote zonde. [XXXI]

Exempel dat God wrake heft ghesant up die twidracht zeyen [XXXII]

Dubbele tonghe draghen in den mond is grote zonde. [XXXIII]

Roem is eene schandelike zonde in wien si is. [XXXIIII]

Exempel dat roem den mensche stelt in grote vrese. [XXXV]

[Van lachene, c. XXXVI]

Lachen is van IIII manieren inden menschen. [XXXVII]

Swighen is dicwijl grote zonde als spreken baten mochte. [XXXVIII]

Tonghe heft zes remedien omme te dwinghene. [XXXVIIII]

Exempel datmen swighen soude. [XL]

Exempel dat zwighen Gode is bequame ende van groten lone. [XLI]

Zwighen is over grote dueght, dat bewisen vele lerers. [XLII]

Daghelixe zonden zijn zeere te schuwene om drie zaken. [XLIII]

Exempel dat elk schuldich is te besiene zijns selves zonden ende niet eens anders. [XLIIII]