Spieghel der sonden

(1900)–Anoniem Spieghel der sonden, Die– rechtenstatus


[V. Van der Hoverden]. Nu wil ic ter hoverden ghaen, Ende ju die redene doen verstaen, 10345[regelnummer] Waromme die vier zonden gheseit Sijn vor die hoverdicheit, Ende na haer gramschap ende nijt. Sinte Augustijn sette in sijn gestrijt: "Doghet dat is gheordeneerde minne", 10350[regelnummer] Ende bi contrarien te kinne, Is ongheordineerde minne misdaet". Dese ongheordineerde minne staet In tween deelen te kennene al bloot, Als zi te cleyne is ende te groot, 10355[regelnummer] Te cleyne ter doghet, te groot ter zonden. Dat mach lichte elc ghegronden. Nu om dat die zonden vorseit, Gulsheit, luxure, vracheit, traecheit Te ongheordineerder minnen 10360[regelnummer] Streckende is in ons selven bynnen, Ende in die drie, die hier na sijn, Strect si inden evenkerstijn; Want die hoverdighe mint al Sijns selves clymmen, eens anders val. 10365[regelnummer] Ooc strect haer gramschap, so doet ooc nijt, Dat ander des gi bynnen sijt. Ooc mede sijn die eerste sonden viere Als menschelic na hare maniere,
[Folio 85c]
Want si vleyschroeringhe doen risen; 10370[regelnummer] Die ander en zijn niet van deser wisen, Mer . . . . . . . . . . schinen si al claer, Also ic toghen sal hier naer. Dus sijn si met rechte vor gheseit, Die naest staen der menschelicheit, 10375[regelnummer] Ende in ons selven allene keren. Nu laet ons vander hoverden leren Eerst, want die ander twe risen Uut hare in menigher wisen. Leringhen drie werden in hare, 10380[regelnummer] Die eerste sal toghen al clare Menich bewisen, daermen mede Verhaten sal hoverdichede; Die ander leringhe sal bewisen Die specien, die uut hare risen; 10385[regelnummer] Die derde sal remedien gheven, Daer hoverde bi wert verdreven. Die eerste partie van desen drien, Die welke hoverde leert vertien, Hevet zeven capittelen in, 10390[regelnummer] Die daer af trecken moghen den sin.
Hoverde heet konynginne ende prinche boven allen anderen zonden om IIII zaken. [1] Dat eerste capittel uteghevet Hoe dat die hoverdicheit hevet Haer tallen anderen zonden waert. Dat geschrifte menichsins verclaert, 10395[regelnummer] Dat si is alder zonden konync. Men scrijft se boven inden rinc Ende met ere crone mede, Van welker dat Ysayas zede:
[Folio 85d]
"Wee der crone vander hoverde, 10400[regelnummer] Want si valt diepst int onwerde!" Konynginne heet si bedi Om dat si nerghent allene si; Ghelijc dat die prinche hevet Volc altijd dat an hem clevet, 10405[regelnummer] Also volghen vele zonden mede Altijd na der hoverdichede. Hier up Ecclesiasticus seit: "Beginsel so is hoverdicheit Van elker zonde; die se in hout, 10410[regelnummer] Wert vervult menichfout Vanden zonden"; dit verclaert Mijn here sinte Bernaert: "Hoverde is beghin alre quaethede Ende van allen verliese mede. 10415[regelnummer] Wiltu pinen om zalich sijn, Theghen dese teykene vor dat hovet dijn Mids den teikene Christus verdriet, Dat hoverde in di clymme niet". Eene ander redene is te kinne 10420[regelnummer] Twi si van zonden heet konynginne, Om dat si na princhen manieren Meest costen doet ende goets wastieren; Wat si hevet, te cleyne et haer es. Hier toe so secht wel Ecclesiastes: 10425[regelnummer] "Die welighe herberghe die sal Ghaen met hoverden te nieten al; Ofdunkelic is hoemen heden Goet quist dor hoverdicheden. Dat volc maect nu sijn habijt 10430[regelnummer] Alte nauwe of alte wijt,
[Folio 86a]
Of ontstelt bi rechter maten: Dit eyscht hoverde te haren state. In een ander so heft hoverdichede Boven anderen zonden moghenthede, 10435[regelnummer] Dats so waer si heerschapie draghet, Selden of niet wert si veriaghet. Ghelike den prinche, die so besit Sijn casteel, ne laet niet dit Gherne onbeschermet bliven, 10440[regelnummer] Alsoudemen andere zonden verdriven Uut den mensche, is si ghemene Daer mede, si salt weren allene. Dit orcont wel die woekerare, Die gherne dat woekeren liete, ne ware 10445[regelnummer] Datmen nyemant ere nu doet, Dan die hevet erdsche goet, Ende meest die tqualike winnen of houden; Met deser hoverde si hem ontschouden, Want so wie om vorstaen prijcht 10450[regelnummer] Ne roect niet hoe hi goet gecrijcht.
Hoverde is een teiken bi welken die duvel best kent die zine. [II] Dat ander capittel ons wel verclaert Hoe hoverde heft des duvels aert. Hier toe die lerers segghende sijn, Dat hoverde is dat rechte tekijn, 10455[regelnummer] Daer die duvel bi al voren Tusschenkent die hem toebehoren. In Job eist dus gheorcont wel: "Conync ende prinche is die duvel Boven alle die zonden der hoverden". 10460[regelnummer] Gregorius secht, die lerer werde:
[Folio 86b]
"Dat overste teiken, daer quaden mede Sijn bekent, dats hoverdichede", Ooc met van die vercoren sijn; Ghelijc den schiltknape diet teikijn 10465[regelnummer] Voert, bi welken men weet rechtevoert Onder wat princhen hi behoert.
Hoverde doet den evenkersten vele pinen in menygher manieren. [III] Hier na ons getoghet sal sijn, Hoe si haer hevet ten evenkerstijn: Met herten sine veronwert voren; 10470[regelnummer] Vake ooc si beraet hem toren Beide in woorden ende in daden. Vander onwertheit heft ontladen Die mester Ecclesiastes: "Ghelijc dat den hoverdighen es 10475[regelnummer] Onmenschelic bughen ofte wiken, Also is armoede den riken". Dat hine ooc met woorden verswaert, Orcont ons wel sinte Bernaert: "Hoverde den evenmensche doet arbeit, 10480[regelnummer] Also si hem versmaetheit seit". In Proverbien secht ooc hier van Salomon, die wise man: "So waer dat wert hoverdichede, Daer so wert schofieringhe mede". 10485[regelnummer] Dat hoverde den evenmensche pijnt, In daden alle daghe scijnt, Eist inden licham, eist int goet. Hier af dus Davit bevroet: "Als hem verhoverdighet een fel, 10490[regelnummer] Dat ghevoelt die arme wel".
[Folio 86c]
Dat werc vander hoverdicheit Toghet die prophete wel, die seit: "Die hoverdighen altijd qualike wrachten". Der hoverden weynich zonden slachten: 10495[regelnummer] Die woekeren of keefsdom hantieren Of vele zonden van anderen manieren, Si decken se, so waer si moghen, Mer hoverde wil haer emmer toghen; Altijd si haer voren biet, 10500[regelnummer] Des en schaemt si hare niet: Haer ne roect wie datter misvaert, Dus heft si haren evenkersten waert!
Hoverde veronwert Gode den here. [IIII] Dit vierde capittel ute ghevet Hoe hoverde haer te Gode hevet. 10505[regelnummer] Bi Lucifer ist gethoghet wel, Diewelke om zine hoverde vel; Hi woude Gode wesen gelike, Doe worpene God uut sinen rike. Hier up dus in Tobien staet: 10510[regelnummer] "Hoverde nemmermeer ne laet Herschapie hebben in uwe woort". Hovaerde waende rechtevoort Gode vanden hemele vellen, Des zit zi nu int nederste der hellen. 10515[regelnummer] Noch toghet hoverde haren aert Alle daghe te Gode waert, In elke stede, in elke tijd; Ghene wile si haer vermijt, Noch heilighen dach noch heilighe steden, 10520[regelnummer] Ghelijc dat doen die ander quaetheden; Mer dan salmense alre meest driven:
[Folio 86d]
Up hoghe daghen tomen hem die wiven Meest, ende doen haer hoorne staen Ten hoghesten, als si ten toghe ghaen. 10525[regelnummer] Wat holpt ooc vanden mans gesweghen, Die ter kerken te komene pleghen: Dat cleet, daer si mede sijn verchiert, Heft hoverde onghemaniert: Devocie wert daer mede ghenomen; 10530[regelnummer] Vele, die simpel ter kerken komen, Sien met ghenoechten dat moye abuus, Ende vergheten dat naecte cruus, Ghebeeld na hem, die niet ne haet Zeerre dan der hoverden staet. 10535[regelnummer] Ander zonden, na lerers bedieden, Trecken van Gode arme lieden, Mer hoverde trect moghendelike Van Gode die moghenden ende die rike. Inden boeken vanden Konynghen 10540[regelnummer] Vindic orconde van desen dinghen, Dat Absolon versleghen was Om hoverde, ende ooc Jonatas Int geberchte van Gelboe, Ende andere moghende vele mee. 10545[regelnummer] Dat hoverde veronwert Gode, Dats omdat si bughet node: Men mach er indie kerke sien, Die niet gebughen moghen die knyen Vor dat heilighe sacrament. 10550[regelnummer] Sijn si gheervet of gherent, Gode ne sullen sijt niet antien, Hare const doet et ende haer engien: Als alle zonden van Gode pleghen
[Folio 87a]
Te vliene, hoverde er jeghen.
Hoverde haet God boven allen anderen zonden, dits getoghet bi scrifturen. [V] 10555[regelnummer] Int vijfte capittel scrifture gewaecht Hoe God hem ter hoverde wert draecht, Vanden welken ons scrivet dus Mijn here sinte Gregorius: "So hem die hoverdighen bieden 10560[regelnummer] Heerliker . . . . vor den lieden, So si in meerre onwerdichede Vor Gode sijn ende vor den enghelen mede. Dat God haet alre hoverdicheit doen, Secht in Proverbien dus Salomoen: 10565[regelnummer] "Zes dinghen sijn, die Jhesus haet, Mer dat zevende is so vervaet, Dat zine ziele niet mach ghedoghen, Dats hoverde van menschen oghen. Dat si Gode hatelic es 10570[regelnummer] Scrijft ons wel Ecclesiastes: "Hatelic so is hoverdichede Vor Gode ende ooc vor den lieden mede". Dat se God haet, dats wel te gelovene, Want si staet na hem te rovene 10575[regelnummer] Sijn proper, dat is here te zine, Want bughen is den hoverdighen pine. Wel moet hoverde wesen zeer quaet, Dat si haers selves gelike haet: Elc mint natuerlic zijn ghenoot, 10580[regelnummer] Die hoverde hatet hem toter doot. Die oedmoedighen onderminnen bedi Elk kent, dat hi die nederste zi. Vele proeven vinden wi lesen,
[Folio 87b]
Daer ons bi bewijst mach wesen, 10585[regelnummer] Dat God zeer haet hoverdicheit, Want hi den hoverdighen so vergheit Dat hine al te nieten drijft. Hier up Ecclesiast ons bescrijft: "Tghedenken vanden hoverdighen lieden 10590[regelnummer] Heft God vergheten"; voort bedieden Die woorde, die daer volghen wel, "God hevet verdroeghet die wortel Der menschen, die hoverdich leven". Hier up heft die prophete gescreven: 10595[regelnummer] "Ic sach geclommen den quadertieren Boven den cedren in alre manieren; Gheringhe quam ic hem bet naer, Ende doe so ne was hi niet daer". Vander groter hoverdicheit 10600[regelnummer] Sinte Gregorius dus wel seit: "Om der hoverdighe grote misdaet Nam God an so oedmoedighen staet". God sprac ter hoverde in Joels feeste "Ic segghe di, berch van tempeeste, 10605[regelnummer] Die corrumperende bist alt land, Daer omme sal ic strecken mine hant". Dan staet daer na aldus gescreven: "Al waerstu als die aren verheven, Ende dijn nest boven den sterren ware, 10610[regelnummer] Ic sal di neder werpen van dare Ende di af steken", secht die here. Gheestelike haetse God dus zere.
Exemplen vele so vinden wi vander groter wrake, die God gheworpen heft up die hoverdighen. [VI]
[Folio 87c]
Vele exemplen vindewi lesen, Dat God verstoert heft gewesen 10615[regelnummer] Van beghinne up die hoverde: Hi warp eerst Lucifer onwerde Vanden hemele omme die Hoverde; hier up scrijft Yzaije: "Lucifer, hoe velstu beneden, 10620[regelnummer] Die tijdlike uprees in claerheden!" Sinte Lucas scrijft aldus callen: "Ic sach Lucifer nedervallen Als eene blixeme; die was enghel, Om sijnre hoverde ghemaect duvel". 10625[regelnummer] Een ander exempel is van Adame, Die den appel at te sijnre onvrame. Dat derde was van Saule mede Die omme sine oedmoedichede Conync waert boven Israhel, 10630[regelnummer] Ende om zine hoverde neder vel. Ten vierden exemple ic vernam, Dat Salomons zone Roboam Uut groter hoverdicheden, Leestmen van hem, dat hi zede: 10635[regelnummer] "Mijn minneste vingher es algader Meerre dan die ric mijns vader". Dusdaene exemplen sonder ghetal Vindewi in scrifturen al, Dat God vake wrake dede 10640[regelnummer] Sware om die hoverdichede. Willen wi der hoverde ontvlien, So laet ons merken ende ansien Onse armoede ende keytivichede, Ende wederslaen se eer daer mede.
[Folio 87d]
10645[regelnummer] Aldus in Ecclesiasticus staet: "Drie dinghen heft mine ziele haet: Den armen hoverdighen man, Den riken, die wel lieghen can, Den ouden man ghec ende sonder zin".
Ansien onse crancheit ghevet ons hulpe van hoverden te wachtene. [VII] 10650[regelnummer] Dat den mensche hoverde is in, Theghen natuerlic recht et es. Dit bewijst ons wel Ecclesiastes: "Hoverde en is inden mensche niet Gheschapen"; Jheronimus ooc bediet, 10655[regelnummer] "Hoe comt dan dat hi hem verheft, Die sijn edelste lit beseft, Dats dat herte, hanghende up dat mes, Dat vuul binnen zinen lichame es?" Al sit hoverde in allen lieden 10660[regelnummer] Qualike, so die lerers bedieden, Arghest so is si inden kerstijn, Want int ontfaen der doepe zijn Hi lochent van haer ende vanden duvel: Dat "abrenuncio" bediedet dat wel. 10665[regelnummer] Christus, der kerstene mester ende here, Hem selven veroedmoedighede so zeere, Dat hi hem warp in schalkernyen, Omdat hi sijn volc soude vrien, Ende verzoenen vorden vader, 10670[regelnummer] Dat hoverde hadde verboert algader. So wee hem die hoverde drijft! Want sinte Lucas aldus bescrijft: "Dat onder dat volc verheven is zeere, Walghelic is dat vor Gode den here". \|88a\|
Hoverde doet vele quaets hem diese bynnen draecht, orconde scrifturen. [VIII] 10675[regelnummer] Dat seste capittel ons bevroet, Wat hoverde haren diener doet, Dats den mensche, die ze draghet: Si doet, also scrifture ghewaghet, Den mensche zwellen gheestelike. 10680[regelnummer] Hier up heft Salomon die rike Ons dus ghelaten in scrifturen: "Die tezwelne sal die heere schuren". Paulus scrijft dus, dapostel, "Vroetschap die maect gezwel, 10685[regelnummer] Ende caritate die maect wonynghe". Hoverde maect boven alle dinghe Den mensche ontrouwe te Gode waert: Hoe wale hem die zake vaert, Dat trect hi zijnre grootheit an; 10690[regelnummer] Gode ne danct hi niet daer van; Upt welvaren hi verheft hem dus. Hier up scrijft sinte Jheronimus: "Vanden viant, die hem verwan, Stervet die hoverdighe man, 10695[regelnummer] Die hem verheft in zinen moet Up die quaetheide die hi doet". Twe zware saken scrifture ontbint, Daer hoverde bi den mensche pijnt: Dat eerste is; zi bedriechten dicken. 10700[regelnummer] Augustijn scrijft te desen sticken: "Herezie, bedrieginghe ooc mede, Sprutet uter hoverdichede". Hier up so scrijft ons Jheremie: "Die verwaentheit van die 10705[regelnummer] Ende dine hoverdicheit heft di bedroghen".
[Folio 88b]
Hier up die glosen der scrifturen toghen: "Verwanich is elc heresien, Want hoverdicheit maect dien, Niet te bedrieghe van beghinne". 10710[regelnummer] Dat ander quaet is, dat si brenct inne, Dat zi den mensche ghec doet wesen. Sinte Bernaert scrijft dus te desen: "God is alle ontfermichede". Sinte Pauwel die secht ooc mede: 10715[regelnummer] "Die hem selven wel gheraect Ende vroet heten, zijn ghec ghemaect". Hier toe so overdreghet aldus Mijn here sinte Jheronimus: "Die hem selven becomt wel, 10720[regelnummer] Becomt den ghec ende nyemant el". Jheronimus doet ons dus gewach: "Hoverde darf meer dan si vermach". Dat hoverdicheit ghec zi, Is proevelic ghenoech bedi 10725[regelnummer] Dat hi hem selven niet ne kent Mensche wesen, van eerden geprent, Te welker zi weder keert. Hier up die prophete dus leert: "Bevoelen doch, dats die raet mijn, 10730[regelnummer] Die lieden, dat zi menschen zijn!" Tote die hem verheffen dus Scrijft die apostel Gods Paulus: "Die yet waent wesen ende niet zi, Hem selven so bedrieghet hi".
Hoverde die doet den mensche ghec wesen in drie manieren. [VIIII] 10735[regelnummer] Ghecheiden drie vindic hier naer Inden hoverdighen openbaer.
[Folio 88c]
Die eerste is wel bekent, Dat hi waent sonder fundament Stichten hoghe ende vaste wonynghen. 10740[regelnummer] Wel troest hi hem up ghecke dynghen, Daer rechte oedmoet is bekent Van allen duechden fundament. Of si dan dat niet voren maken, Hoe wanen si te hemele gheraken? 10745[regelnummer] Van deser ghecheide so secht dus Mijn here sinte Gregorius: "Hoe hoghe hi muert, hets theghen spoet, Die dat fundament van rechter oedmoed Niet en leghet te zinen beginne, 10750[regelnummer] Wat hi muert, het schijnt al ynne". Hier up so secht sinte Augustijn: "Wiltu hoghe van moede zijn, Dats upclymmen van goeden zeden, Fundiere in dieper oedmoedicheden: 10755[regelnummer] Altijd ter hoghesten metselrien Dat diepste fundament wi sien". Die ander ghechede is, dat hi Begheert dat hi verheven si Om te valne vele zeerre. 10760[regelnummer] Die duvel doet no min no mere Met hem lieden, also die kreye pliet: Als zi die not so starke siet, Dat si om die harthede der schellen Niet mach komen ter cornellen, 10765[regelnummer] Si draecht se hoghe, dan breken alle Die schellen metten nedervalle; Dan daelt si na ende vint se wel; Aldus gelike so doet die duvel:
[Folio 88d]
Als hi den mensche verwinnen niet 10770[regelnummer] Ne mach, want hine oedmoedich ziet, So doet hine heffen in eenen staet, Daer hi hem ter stond up verlaet, Ende als hi merct, dat hi wert here, Verheft hi hem so lanc so mere; 10775[regelnummer] Dan velt hine in eenre haestichede, Daer schoert hi, so die notte dede. Up dit vallen so verclaert Ons aldus sinte Bernaert: "Sprec nu den hoverdighen an, 10780[regelnummer] Die van eersten clymmen beghan Bi trappen; of hi is so gedaelt? Neen hi, mer rasch af gehaelt, Als eene blixeme geslaghen neder". Ten hoverdighen sprect hi noch weder: 10785[regelnummer] "Keytivich mensche, wien volghet gi? Twi ne siestu niet an, hoe sathan zi Geworpen in duterste donkerheit?" Hier up sinte Augustijn seit: "Hoverde den enghel werden dede 10790[regelnummer] Duvel, ende oedmodichede Heft Gode mensche ghedaen wesen". Die derde ghechede van desen Hoverdighen is, dat si al voort, Weder et hem behoort of niet behoort, 10795[regelnummer] Omme verheven te zine haken, Ende si ne gevoelen noch en smaken Oft hem goed ware ofte quaet, Want menych int verheffen staet, Die te vruchtene is, qualike levet 10800[regelnummer] In die regule, die sijn staet in hevet,
[Folio 89a]
Ende ontbeidet na meer wraken, Also die leres ons cond maken. Inder Vroetschappen boec hier van Scrivet Salomon, die wise man: 10805[regelnummer] "Die moghenden sullen inden ent Doghen moeten groot torment".
Hoverde is eene zware quale ende quaet weder te ghenesene. [X] Dat sevende capittel toocht ons wale, Dat hoverde is een sware quale, Want lichte is si int herte gheresen, 10810[regelnummer] Mer lichte en wert si niet ghenesen, Ende al is si ghevelt daer neder, Harde lichte upriset si weder Omme die overvele saken, Die hoverde moghen maken, 10815[regelnummer] Want uut elken goeden dinghe So mach hoverdichede springhen. Dat hoverde vul ziecheden es Seghet ons wel Ecclesiastes: "Ter synagoghe vander hoverde 10820[regelnummer] Sal ghene gesondichede werden". Proevelic is, so duncket mi, Dat hoverde swaer te ghenesene si, Want wie dat besmit is daer mede, Die ne kent niet zine ziechede. 10825[regelnummer] Sinte Augustijn scrijft ons te desen: "Nyemand is verre te zine ghenesen, Dan hem die wesen schijnt ghesont". Boecius ons dus orcont: "Wiltu der medicinen vrame, 10830[regelnummer] Du moets ontdecken dine misquame,
[Folio 89b]
Eer die ziechede up di verswaert". Hier toe secht ons sinte Bernaert: "Ic weet wel dat dat zieke let Van ghenesene verre is ontset, 10835[regelnummer] Dwelk bevoelende is ghene ziecheit". Hier up sinte Ambrosius seit: "Wiltu niet kennen dattu does quaet, Vele de meerre is dine misdaet, Want der zalicheden beghin 10840[regelnummer] Komt met kennesse der sonden in". Hoverdich mensche, den roke gi slacht, Die up climt met zijnre cracht Ende clymmende den mensche ontoocht. Hier up ons David wale toocht: 10845[regelnummer] "Terstond als die viande des heeren Verheven zaten ende in eren, So quam hem een gebreken an, Ende als een roec so schieden si dan".
Hoverde verstac God ende nam te zinen dienste ghecke oneedele zieke lieden. [XI] Ten laetsten om hoverde tontvliene 10850[regelnummer] Is ons van noeden an te siene, Dat se God hatende is altoos, Want liever hi hem te dienene coos Gecke onedele zieke sondaren; Alle die niet hoverdich waren 10855[regelnummer] Woude hi te zinen dienste wel. Paulus scrijft dus, die apostel: "Die ter werelt waren zod Die coos te zinen dienste God". Al die apostelen, als wi horen, 10860[regelnummer] Waren van onvroeden vercoren,
[Folio 89c]
Om dat die vroeden souden daer mede Beschaemt werden in hare wijshede. Scrifture secht: "God gehenghede wel Dat David in hooftsonden vel, 10865[regelnummer] Ende sinte Peter dapostel mede, Om dat si in meerre oedmoedichede Leven souden altijd daer nare". Judas liet hi ooc misvaren, Die een was onder den apostelen zine, 10870[regelnummer] Omdat nyemand, in wat ordine Si waren, verhoverden souden, Mer oedmoedelike haren staet houden. Scrifture waerlike wel seit, Dat alle die pine ende arbeit, 10875[regelnummer] Die den heilighen menschen geschien, Dat verhenghet God te dien, Dat si vlien souden hoverdicheit. Paulus dus van hem selven seit: "Om dat die hoocheit na tontdecken 10880[regelnummer] Mi niet ter hoverden soude trecken, Is mi gegeven mijn vleys te pine Sathan metter temptacien sine". Gregorius worden dus orconden: "Als ons becorende zijn die sonden ........ ........ 10885[regelnummer] Duechden, die in elker tijd In ons werkende zijn profijt, Ende maken in ons oedmodichede". Sinte Augustijn die secht ooc mede: "Der hoverdighen venijn 10890[regelnummer] Mach anders niet gebetert zijn Dan metten venine der temptacien". Die ghevere van alre gracien
[Folio 89d]
Christus in sinte Lucas zede Theghen dese hoverdichede: 10895[regelnummer] "Altijd ter nedersten stede so zit". In Matheus secht Christus dit: "Ten zi dat ghi te bekeerne pijnt Ende werdet als een cleyne kint, Int rike der hemele ne comdi niet". 10900[regelnummer] Daer na staet daer dus bediet: "Die hem oedmoedicht kinds gelike, Die is die meeste in hemelrike".
Christus leerde ons oedmoet, als hi mensche waert. [XII] Wel leerde ons Christus oedmoedichede, Doe hi menschen forme an dede, 10905[regelnummer] Ende wiesch zinen jongheren die voet, Also ons sinte Johan bevroet. Om die hoverde te velne allene, So woude Christus werden clene, Daer hi hem selven ute ghenc 10910[regelnummer] Ende schalkelike forme ontfenc; Ooc starf hi om te velne hare: Wel schijnt, dat hise heft onmare.
Vanden manieren der hoverden. [XIII] Die ander partie van deser misdaet, Wert, alsoot vorseghet staet, 10915[regelnummer] Van manyeren der hoverdicheden, Ende zijn gedeilt in vier leden: In hoverde van bynnen ende van buten. Dinderste salmen eerst ontsluten, Dats int verstaen ende int begheren. 10920[regelnummer] Dese, na der heilighen leeren, Hout vier manyeren onder hare:
[Folio 90a]
In deerste maniere misdoet hi sware, Die waent, dat goed dat hem God gheeft, Dat hijt van hem selven heeft; 10925[regelnummer] In dander wil hi wel verstaen, Dat hijt van Gode heft ontfaen, Mer dattet om zine verdiente zi; In die derde maniere schijnt hi Die waent hebben, dat hi niet heeft, 10930[regelnummer] Ende in die vierde die mensche sneeft, Die hem selven verheffet ende doet Ere upt geleende goet.
Ghec zijn si die van hem selven hebben wanen dat si besitten. [XIIII] Laet ons deerste maniere ansien, Van hem lieden, die niet willen lien, 10935[regelnummer] Dat si van Gode haer goet ontfaen. Hier up doet sinte Bernard verstaen: "Wie is so ontzinnet dat hi Waent dat hem anders komen si Dan van Gode, dat hi bezit". 10940[regelnummer] Corts daer na secht hi wel dit: "Wine hebben niet, ten kome vanden heere, Daer omme lovic den ghever zeere". Teykene zesse so vinden wi, Daer hijt claer mach kennen bi, 10945[regelnummer] Die in dese hoverde snevet, Up dat hijs herte te beterne hevet. Dat eerste is, dat hi hem glorificiert Upt goet, dat hem God toestiert. Hier up doet ons dapostel verstaen: 10950[regelnummer] "Wat hefstu, dune hefstet ontfaen? Twi verblidestu in dat,
[Folio 90b]
Alsof gijt niet ontfanghen en hat?" Dat ander teyken, wie diet beseft, Dats dat hi hem daer up verheft, 10955[regelnummer] Want dese hem selven den lof ghevet, Des goets, dwelk hi ontfanghen hevet. Hier up dus in Job ic vant: "Of ic cussende byn mine hant, So moeten mine schouderen met allen 10960[regelnummer] Metten beenren vanden leden vallen". Biden handen so verstaen wi Den arbeit daer hi waent leven bi, Ende biden cussene vanden mont Is dat prisen vandien gheorcont. 10965[regelnummer] Dus cussede zine hant die ghone Die zine wercken is ghewone Te hantierne, als hi verrijct of wint, Want Godes ghiften hi niet en kint, Ende die ghenade, die hem God ghan, 10970[regelnummer] Trect hi hem selven te love an. Dat derde teyken, dat desen toocht Die van hem selven waent zijn verhoocht, Dats dat hi ghenen lof ne ghevet Gode des hi ontfanghen hevet: 10975[regelnummer] Gode hi nauwe benediet, Want hi hem selven die ghenade antiet; Al sprect hi met den monde "goddanc", Bynnen so is die ynnycheit cranc.
Arme veronwerden is grote zonde, om dat si niet rike en zijn. [XV] Dat vierde teyken daer hi hem bi 10980[regelnummer] Kennen mach, die dusdaen si, Dats dat hi die ghene versmaet
[Folio 90c]
Die nederre sitten, dan is zijn staet, Ende dat goet niet hebben dat hi hevet. Hier up sinte Bernard ute ghevet, 10985[regelnummer] Want toten hoverdighen secht hi: "Dat onrecht up die armen blaesdi, Die niet hevet, dattu hebs, dach Hevet hijs niet ontfanghen, hijt mach, Ghelike dattuut hevest ontfaen". 10990[regelnummer] Dat vijfte teyken mach hi verstaen, Die van hem selven waent zijn bevert, Dats dat hi Gode veronwert Te dienene, ten ware met boeser tale. Dusdaene so toghen wale, 10995[regelnummer] Dat si bi Gode niet wanen leven, Die ghenen dienst hem weder gheven. Dusdaene machmen vele mercken: Men siet er ghenoech in kercken, Die niet en achten te boghene knyen, 11000[regelnummer] Als men dat sacrament laet sien: Si roepen wel: "ghenaden, here!" Mer dese boerderen so min noch mere Met Gode, also scrifture verclaert, Ghelike den ghenen die zinen boomgaert 11005[regelnummer] Met dieren froyte hevet geladen, Ende biedet zinen heere die bladen. Dat zeste teiken mach zijn verstaen, Dat hi die vele hevet ontfaen Van Gode, hem niet weder gheeft: 11010[regelnummer] Want dat die armen, die vor hem beeft, Om Gode eyscheden te hare noot, Dit ontsecht hi hem al bloot. Vake up die armen si toe gebaren,
[Folio 90d]
Of si hem niet schuldich waren: 11015[regelnummer] Ja si, vele! Dit orcont dus Mijn heere sinte Gregorius: "Ghedenc, dattu bi gracien heves, Dattuut den armen weder gheves: Wilstu of en wils, gehouden 11020[regelnummer] Bistu daer toe bi rechten schouden". Sinte Augustijn secht dus te di: "Christus secht tote di: "ghif mi Van dien dat ic ierst gaf di; Ic eysche ende du en ghevest niet mi"".
Hoverdighe wanen an Gode verdienen dat hi hem verleent. [XVI] 11025[regelnummer] Die ander hoverde van bynnen Draecht hi, die wel wil kinnen, Dat hi van Gode heft zijn goet, Mer dat dat zijn verdienen doet. Om dese ghecke hoverde te vliene 11030[regelnummer] Staet di wel eerst an te siene, Dat ware theghen die genade des heeren, Also die heilighe sancten leeren: Of God zine ghiften gheeft Den mensche om dat hijs verdient heeft, 11035[regelnummer] Waer sal stede hebben gracie dan? Of God gelike den huysman, Die in zijn huys wercliede heeft, Ende elken zine verdiente gheeft, Wan comt menighen dan dat goet, 11040[regelnummer] Die te Gode wert niet en doet Binnen den jaere dat loons weert si? Eene ander redene is daer bi: Si wanen Gode tien an,
[Folio 91a]
Die ghever is, dat hi is een man 11045[regelnummer] Die te vercopene hout zijn goet! Coepman was hi, doe hi zijn bloet Om ons te copene ute liet, Mer vercoper so ne is hi niet. Schofieringhe si Gode doen, 11050[regelnummer] Diet houden in haer opinioen! Eene derde redene deser quaethede Ghaet theghen Gods ontfermichede, Want waert dat die ghifte stoede Na verdiente vanden Gods goede, 11055[regelnummer] God mochte segghen te dusdanen, Die met verdienten copen wanen, Also sinte Matheus ons leden Scrijft, dat die vroede magheden zeden, Die hem van olye hadden vorsien: 11060[regelnummer] "Ghaet tot die se vercopens plien Ende coopt an hem lieden u ghevoech, Des olyes hebben wi weynich ghenoech".
Hoverdighen moghen wel ghec heten omme vijf redenen ghetoghet. [XVII] Eene vierde redene is ghetoget mede Te vliene dese hoverdichede, 11065[regelnummer] Want si is ghechede alte groot. Also scrifture toghet al bloot, Dat vijf ghecheden zijn in desen, Die bi verdienten vorsien waent wesen. Eerst, hoe zeere dat hem een ghevet 11070[regelnummer] Te Godes dienste, hoe langhe hi levet, Hi ne mach vulgelden niet die schouden, Daer hi te Gode in is gehouden. Dit doet ons sinte Bernard te kinne
[Folio 91b]
Int boec vander Godes minne: 11075[regelnummer] "Of ic mi selven al schuldich bem Gode, om dat ic was van hem Gemaect, wat sal ic doen te dien, Om dat hi heft vermaket mien!" Al dinc te makene nadat behoort, 11080[regelnummer] Dat en was den heere mer een woort. Dit laet ons David verstaen: "Hi seghede, ende si waren gedaen; Hi geboot, ende geschapen si waren". Mer dat vermaken der sondaren 11085[regelnummer] Was Christus niet te doene so lichte: Daer toe sprac hi wale ende ghedichte; Doe hi predicte die waerhede, Menighe smaheit verdroech hi mede, Sware passie ende verdriet groot, 11090[regelnummer] Ende gaf hem selven inden doot, Daer wi mede vermaket waren, Also die heilighen wel verclaren. Wat sullen wi hem gheven dan, Die ons eerst maecte, nu weder? Hier van 11095[regelnummer] Scrijft sinte Bernart: "Al ghave ic mien Dusentwerf, wat soude te dien Antworden, die God is ende heere!" Merct of hi dan dwelet zeere, Die bi verdienten waent ontfaen 11100[regelnummer] Dat goet, dat hem God hevet gedaen, Die nie geghelden en mochte die schouden, Daer hi te voren in was gehouden! Die ander ghecheit is van dien, Die bi verdienten waent zijn versien, 11105[regelnummer] Dat hi niet siet ende merct,
[Folio 91c]
Dat zine bate is, dat hi wel werct: God ne heft wat doen met onser doeghet. Hier up sinte Lucas dus toeghet: "Als gi alle dinghe hebt ghedaen, 11110[regelnummer] Die indie geboden zijn gestaen, Secht: "wi zijn onnutte ghersoene, Want wijt schuldich waren te doene"". Die wel doet te zijns selves orbore, Wat lone wil hi anders daer vore, 11115[regelnummer] Daer hi selve den wasdom heeft?
Die hoverdighe rekent zine daet groot, die cleyne is vor Gode. [XVIII] Dat derde is, daer hi in sneeft, Dat hi enych werc, dat hi doet, Rekent wesen over goet, Dat weynich goed is vor den Heere. 11120[regelnummer] Hier up secht Job in zine leere Een woort dat ic dus ontlade: "Si die mi dienen, zijn ongestade, Ende in zine enghelen vant hi quaet", Lichter valt in ons misdaet. 11125[regelnummer] Yzaias die sprect hier bi: "Alle onsuver so zijn wi, Ende onse gerechticheit besmuedert Geliket eenen clede bemuedert". Up dat wi wanen wel doen dus 11130[regelnummer] Seghet ons sinte Gregorius: "Vake onse gherechticheit, Als si ter proeve is geleit Vor den godliken gegronde, Is si al onrecht ende sonde". 11135[regelnummer] Dat werc is vake vor Gode den heere Vuul ende onbequamelic zeere,
[Folio 91d]
Dat harde schone ende harde goet, Dunct den ghenen zijn, diet doet. Sinte Bernard hier up seit: 11140[regelnummer] "Gods des heeren ontfermherticheit Dat is al dat verdienen mijn, Anders en mach gheen verdienen zijn". Van deser groter ontfermicheit David inden souter seit: 11145[regelnummer] "Die ghenadichede van di, Here God, is harde groot in mi".
Verwanynghe is harde grote zonde ende onbekendhede. [XVIIII] Die derde maniere is die verheffen Up hare valsche wanen beseffen Van consten, daer si nye af saghen, 11150[regelnummer] Up dwelk si hem hoverdich draghen, Ende verwanen al omme. Up die So seghet die prophete Yzaije: "Wee ju, die in u selves oghen Vroet zijt, ende in dat vertoghen 11155[regelnummer] Alle dinc ooc ju selven trect an". Hier up soo secht ooc die wise man: "Saghestu den man, die waende vroet Schinen in zijns selves moet? Die ghec hadde hopen boven dien", 11160[regelnummer] Want den hoverdighen mach ghene geschien. Verwaende die hem selven prisen, Dat zijn si, die in elker wisen Smekers hem zijn treckende na. Hier up secht mester Seneca: 11165[regelnummer] "Van allen vrienden is een pleghen Dats dat si smekende alle weghen Elken bedrieghen die se hoort".
[Folio 92a]
Mester Seneca die secht voort, Dat smekers den hoverden doen, 11170[regelnummer] Als die kindre hebben geploen Metter blase driven spel, Die si met winde vullen wel; Een kind een weynich vore blaest, Die die blase met winde haest, 11175[regelnummer] Dan blaest een ander vul die blase; Ende dus met hare visevase So blasen smekers woorden in Den hoverdighen, daer haren zin Bi vult van zondigher ydelhede. 11180[regelnummer] Die hoverdighe ne roect ghene bede Te doene, dat hem God gracie gheeft, Want hi waent seker dat hi se heeft. Hier up Seneca dus bediet: "Daer omme ne willen wijs dancken niet, 11185[regelnummer] Om dat ons dunct dattet ons betame Is, al waert dat ons meer quame". God niet gherne gracie sent Den ghenen die levet onbekent, Dat daer gheen dancken quame na. 11190[regelnummer] Hier up so secht mester Seneca: "Het is verloren datmen biet Ghifte, die niet te danckene pliet". Up hoverdighe, die ghenoechte ontfaen In dat hem smekers doen verstaen, 11195[regelnummer] Mester Seneca dus sprect: "Ic sal spreken, wat hem gebrect Die al besittet hier ende daer: Dats yement die hem seghet waer". Die wise Salomon die secht voort:
[Folio 92b]
11200[regelnummer] "Die prinche, die gherne loghene hoort, Heft onghenadighe lieden". Jheronimus woorde dus bedieden: "Nyemant vertelt gherne woort, Daer si tondancke zijn gehoort".
Verwanynghe prijst hem selven ende al haer doen. [XX] 11205[regelnummer] Die vierde maniere is, nu wilt horen, Van die hem selven setten voren Vor alle andre ende prisen mede: Dits over grote dorperhede. Si willen, die in die misdaet sneven, 11210[regelnummer] Gerichte van hem selven gheven! Sinte Bernard secht: "minne ende nijt Die ne konnen te gheenre tijd Recht ordel ute gheven: Deen of dander moet sneven, 11215[regelnummer] Want eist, dat dijns vrients misdaet Te dinen gherichte alleene staet, Du sulst die cleynen ende smalen Of bedecken alte male: Hoe sal dan enych beneden der zonnen 11220[regelnummer] Te rechte wel gherichten connen?" Up die hem selven in elker wisen Vor andere setten ende prisen Sinte Augustijn ons aldus calt: "Hets goet den hoverdighen, dat hi valt, 11225[regelnummer] Dat hi niet verwaent bediet". Sinte Petre ne halp niet Also zeere, dat hi den roem sprac groot, Met Christus te ghane bet inden doot, Als tsturten dede van menyghen trane,
[Folio 92c]
11230[regelnummer] Om die loeghene af te dwane. Theghen dese verwaentheit Eist dat sinte Bernard seit: "Die vulmaectelike ansiet Sijns selves misdaet, hine sal niet 11235[regelnummer] Eens anders sonden willen doen schinen Mere noch quaet ghelijc den zinen".
Verheventheit begheren is grote vrese. [XXI] Die vijfte maniere is gescreven Van die begheren te zine verheven. Van dusdaenre verwanicheit 11240[regelnummer] Die minre sinte Augustijn seit: "Ic dar wel over recht orconden, Dat die verwanighe valt in zonden, Daer hi hem bi mach kennen wel, Wien so ghenoechde dat hi vel". 11245[regelnummer] Leringhen vele so vinden wi Daer hi ghec mach heten bi, Die erghent up heft verwanicheit, Want Paulus die apostel seit "Machtich genoech ne zijn wi niet 11250[regelnummer] Van ons selven te denkene yet". Of een niet goeds gedencken can, Hoe sal hijt moghen werken dan? Bi hem selven die mensche quaet doet, Mer bi hem selven werct hi gheen goet, 11255[regelnummer] Gelike der erden, die distelen voren Draecht van haer selven, mer gheen coren. Van dusdaenre verwanicheit Mijn heere sinte Gregorius seit: "Nyemand en mach hem verheffen wel, 11260[regelnummer] Na dat Peter die apostel vel".
[Folio 92d]
Vele wi in die scrifture lesen Bi deser misdaet bedroghen wesen: Van konync David, van Salomoene, Van vele anderen van heilighen doene; 11265[regelnummer] Dus moet dese zonde tontsiene zijn. Hier up secht sinte Augustijn: "Wel is die mensche in frenesien, Die daer ghaet, daer hi mach sien Vele andere sneven ende misvaeren", 11270[regelnummer] Also die lerers wel verclaren.
Heerschapie begheren is grote zonde ende over grote vrese. [XXII] Die seste maniere is in die Die staen na der heerschapie, Om boven den volke te zine; dus Scrivet te desen Gregorius: 11275[regelnummer] "Heerschapie is niet gegeven Om dat een mensche soude leven Boven alle andere als een meeste, Mer boven visch, voghele ende beeste Is des menschen heerschapie gestelt", 11280[regelnummer] Alsoot in Genesi is getelt. Dat sprac die ghevere der ewigher weelde: "Maken wi den menschen tonsen beelde". Of God gelike hem maecte den man, Wanen comt den mensche heerschapie dan, 11285[regelnummer] Dat hi hem hoverdich wille draghen? Jheronimus woorden dus gewaghen: "Wacht vander eeren, die niet geploen Mach wesen sonder groot misdoen". In Salomons Proverbien staet: 11290[regelnummer] "Als die quade heerschapie ontfaet,
[Folio 93a]
Mach dat cleyne volc wel vruchten zeere, Dat wonen moet onder dien heere". Van sinte Augustine leest men also, Dat hi uut elker stede ontvlo 11295[regelnummer] Daer gheen bisschop bynnen was, Om dat hi hem vruchte das, Datmen hem mochte hebben gekoren. In die meeste vruchte vele te voren Is hi, die die hogeste stede besit. 11300[regelnummer] Hier af scrivet Jheronimus dit: "Die ere trect na hem misval, Mogenthede verghaet al; Die hem daer in meest verhief, Die valt dan int meeste grief". 11305[regelnummer] Sinte Jheronimus die secht dat Die inden oversten graet zat, Hem wert die meeste pine dan. In Apocalipsis secht sinte Jan, Dat indie uterste donkerheit 11310[regelnummer] Ten verdoemden wert geseit: "Na dat hi hem glorificierde Ende na der weelde die hi hantierde, Ghif hem droefheit ende torment". Leyder, dat nyemand dit in hem prent! 11315[regelnummer] Elk clymt, die mach, up desen dach, Kome datter af komen mach. Hier af een exempel hoor.
Exempel dattet grote vrese is herschapie begheren. [XXIII] Te Cleriaeus was een prioor, Die ghenaemt was Godefroot, 11320[regelnummer] Hi was om zine doeghet groot
[Folio 93b]
Teenen bisschop gekoren; doe Sijn abt hem dwinghen woude daer toe, Vel hi an cruus plat ter erden Vor diene gekoren hadden bi werden, 11325[regelnummer] Ende sprac: "ic sal eer kiesen te zine Vluchtich monic in verre woestine, Mer bisschop ne werdic nemmermere". Verlaten bleef hi doe der eere. Daer na als dese te stervene lach, 11330[regelnummer] Een ander monic dede hem gewach, Dat hi hem, woudet God gehingen, Sinen staet woude weder bringhen. Godefroot starf cort daer naer; Daer die ander stont vorden altaer, 11335[regelnummer] Vertoghede hem in een visioen Godefroot, ende in dit doen Ten monic sprac hi goedertiere: "Ic, Godefroot, dijn broeder, bin hiere". Die ander vraghede hoet met hem ware. 11340[regelnummer] Hi seghede: "wel, mer mi is clare Vertoghet vander drievoudichede, Had ic ghenomen bisschops stede, Ic hadde gesijn van den getale Die behoren ter helscher quale". 11345[regelnummer] Merct dan wat is besitten staet! Elk nemes hem ware, diene ontfaet.
Hoverdich zijn in ghewaden is zere mispriselic. [XXIIII] Ter zevender maniere wilic scriven Die hoverde, die menschen driven Van clederen ende van gewaden. 11350[regelnummer] Hier af tontbeerne ons raden
[Folio 93c]
Vele leringhen in scrifturen. Hets tontsiene dat nu ter uren Up bracht is menighe moyhede, Om zielen te vanghene daer mede. 11355[regelnummer] Deser hoverde te ontvliene, Is ons van noeden an te siene Uter scrifturen some leringhen, Die moghen helpen te sulken dinghen. Mester Seneca seghet voren: 11360[regelnummer] "Gheen mensche ne is rike geboren; Heft hi dat hem dect een cleet Ende spise, also elk wel weet, Van welker hi is ghevoet, Hi ne eysche gheen ander goet; 11365[regelnummer] Upt moye, upt schone hi weynich acht, Mach hi van couden zijn bewacht". Sinte Jheronimus die seit: "Moyheit ende vuulicheit Moeten eens geschuwet wesen". 11370[regelnummer] Die apostel Paulus scrijft te desen: "Ic en wille niet dat wive gomen, Met wat gewaden si hem tomen: Tomen hem met schonen zeden, Met zuverheden ende met schemelheden!" 11375[regelnummer] Ecclesiasticus ons dus bediet: "In dine gewade verblide niet". Wie is die nu yet nieuwes andoet, Hem en verandert des zijn moet! Die bible ghift ons wel te kinne, 11380[regelnummer] Dat Ester die konynginne Haer sieren liet om ghene dinc Dan als si moste vor den konync,
[Folio 93d]
Ende hijt woude haer vertoghen: Dan so woude sijt ghedoghen, 11385[regelnummer] Dat si eerlike was verchiert. Menych wijf nu visiert Diere moyheden te hanghene an, Die niet daer in meent haren man, Mer onder tfolc, dat men se siet; 11390[regelnummer] Vor hare mans si ne achtens niet. Die te beradene zijn ooc mede Volghen der hoverden zede In hare ghewaden also wel, Nochtan secht Paulus die apostel, 11395[regelnummer] Dat hem magheden souden voeghen Dat si Gode souden ghenoeghen. Dat wijf moet sorghe nemen an Te dien dat toe hoort haren man: Die man moet besorghen mede 11400[regelnummer] Dat behoort tes wijfs tamelichede.
Die nader moyheide staen zijn ghec in vijf manieren. [XXV] Dat ander, dat ons hier af mach trecken, Ende te simplen habite wecken, Dat zijn vijf grote sotternyen, Die wi indie tomeden sien; 11405[regelnummer] Wilen plaghens allene wiven, Nu machment vanden mans wel scriven, Want daer si hem verchieren met, Dats boven mate zeere ontset, Dat spots wert is, daer mense siet! 11410[regelnummer] Die eerste ghecheit is bediet, Dat si haer habijt willen bequame Maken boven haren lichame,
[Folio 94a]
Ja, boven der zielen, die daer is bynnen. Dese die slachten in allen zinnen 11415[regelnummer] Den ghenen, die sappels schelle mint Boven die kerne, die hi daer in vint, Om dat si schone is ende roet: Dits openbare ghecheit groot. Die ander ghecheit die mach wesen, 11420[regelnummer] Dat die menschen ute lesen So costelike moyerdien Ten lichame, ende niet besien Waer mede die ziele wert gecleet, Als si vander werelt scheet, 11425[regelnummer] Welker schoenst gecleet te zine behoort. Sinte Bernart die sprect dit woort: "Alte groot abusioen Is te siene in des menschen doen, Dat joncwive vrouwen werden, 11430[regelnummer] Die die vrouwe neder terden. Dit doet hi die schoenheit maect Den vleysche, ende die ziele houdt naect. Die derde ghecheit is, si poghen Met groten costen omme die oghen 11435[regelnummer] Te voedene, die hem sien na. Hier up so secht mester Seneca: "Ten mach die liede niet versaden, Dat si haren evenmensche schaden Metten monde, metten buke mede, 11440[regelnummer] Si ne willen met hare moyhede Der lieder oghen halen te hem waert! Die doer enyghe stede vaert, Hi sal mere wercliede sien, Die maken sullen divers engien
[Folio 94b]
11445[regelnummer] Vremde oghen te voedene met, Danden buke noch gheen ander let". Hier up sinte Bernart dus ontbint: "Die hoverdighe mensche wel vint Dat ghene, daer hi up houdet mede 11450[regelnummer] Genoechte van zijnre hoverdichede: Een ander arm mensche keytijf Vint niet up te houdene dat lijf!" Die vierde ghechede van desen Mach in dat claer gesien wesen, 11455[regelnummer] Dat si alle uterlike dinghen Suver ende schone voort bringhen, Ende selven vuul ende onsuver zijn. Hier up secht sinte Augustijn: "Ic zie zuveren ende verchieren 11460[regelnummer] Al dinc omtrent den putertieren, Ende selve blijft hi vuul ende besmit"; In vele menschen gevalt dit. Exempel hoor up dese dinc.
Exempel dat quaet is buten schone ghemaect ende niet bynnen. [XXVI] Wi lesen dus van eenen konync, 11465[regelnummer] Die soude festeren zine maghen: Teenen van zinen vercorenen daghen So moy dreef hi zijn atoer, Dat hi solre, want ende vloer Verdecken dede vander zale 11470[regelnummer] Met pellen, purpere ende met sindale. So dat ter tafele vanden konync Een groot philosophus ghinc, Die dit mercte ende in las. Alst welna gegeten was,
[Folio 94c]
11475[regelnummer] Quam den mester an eenen hoeste, Dat hi emmer spien moeste, Ende speech den konync int ansichte. Die knapen spronghen up gedichte, Om den mester te doene ter doot, 11480[regelnummer] Mer doch die konync dat verboot, Ende hiet datment liete staen. Die konync vraghede twi hi ghedaen Hadde te hem wert die dorperhede. Die mester antworde ende zede: 11485[regelnummer] "Konync, ic sach dat ic moeste Spien van bedwange des hoeste; Doe sach ic alle die steden Gevult met sulker costelheden, Ic en wiste spien werwaert; 11490[regelnummer] Doe speech ic, konync, in juwen baert, Dien ic sach van diere spisen vet; Ic en sach gheen stede besmet Daer ic mi zuveren mochte, konync". Die konync mercte dese dinc, 11495[regelnummer] Dat die mester waer hadde geseit, Ende keerde hem ter oedmoedicheit.
Cledere bewisen ons schaemte der zonden. [XXVII] Die vijfte ghecheit is, des zeker zijt, Datmen in die clederen verblijt, Des wi te rechte ons schamen souden, 11500[regelnummer] Also die heilighe scrifturen houden, Dat Adam hem decte niet, Eer hem die sonde was geschiet, Daer hem schaemte af quam toe: Hi decte hem met bladen doe. 11505[regelnummer] Die cledere zijn orconden
[Folio 94d]
Dat wi ons decken vor die zonden, Want eer Adam zonde dede Genoeghede hem so die schoonhede, Dat hi gheens deckens ne rochte, 11510[regelnummer] Mer na den zonden hi decsel sochte. Niet meer dan zonne ofte mane Decken hare schone ghedane, Of die bloeme, die upten acker staet, Decte hem Adam vor die misdaet. 11515[regelnummer] Die hem so tomen met clederen rike, Die zijn recht den grave gelike, Daer wi doden in sien sluten, Die schone zijn bescreven buten, Bynnen zijn si vul vuulicheden 11520[regelnummer] Van wormen, van beenen der menschen leden. Sinte Augustijn secht hier toe clare, Dat die licham vanden zondare Is der doder zielen graf. Sinte Matheus die secht hier af: 11525[regelnummer] "Wee scriben ende phariseen, wee Ju lieden, die zijn no min no mee Gelike den grave, dat buten es Bescreven, bynnen stinckende mes!"
Overmate van kostelen clederen te hebbene is zeer zondelic. [XXVIII] Dat derde, dat ons mach helpen mede 11530[regelnummer] Te hatene uterlike moyhede, Dats die grote overmate, Die die moyheit heft te haren state. Ten eersten vander costelheit, Van welker sinte Gregorius seit: 11535[regelnummer] "Nyemand costel cleder soect
[Folio 95a]
Dan die der ydelre glorien roect, Want nyemand ne roect der tomerien Te draghene, daer men hem niet sal sien". Sinte Gregorius die secht ooc mede: 11540[regelnummer] "Nyemand en wane dat costelhede Van clederen staet sonder misdoen, Na dat Christus in zijn sermoen Sinte Johan Baptisten wijsde Scharp gecleet, ende dat prijsde". 11545[regelnummer] Des eersten menschen cledere waren Velle van beesten metten haren. Der biblen woorde ons dus vertellen: God maecte van tween schaepsvellen Twe rocke Adame ende Yeven. 11550[regelnummer] Daer na so begonde gelieven Den mensche, dat hi die huut af dede, Ende droech die wulle om lichtichede. Ten derden wert in hem gegeven Dat si schurtsen van cruden wreven 11555[regelnummer] Ende cledent, dat noch sachter was, Dat noch heet hanep ende vlas; Ziden vantmen van wormen dat mes, Dats zide, die noch edelst es, Ende nu eist worden al gemene 11560[regelnummer] Goud, silver, costele stene, Daer hem menschen verchieren mede Te dancke der hoverdichede.
Riemen of gordele met zilver beslaghen zijn onbetamelic den menschen te bindene mede. [XXVIIII] Alle gemene menschen draghen Hare gordele met silver beslagen,
[Folio 95b]
11565[regelnummer] Soot wel te siene is openbare, Dwelk is overmate sware, Om dat die buuc een vuul sac es, Vuulhede in hebbende ende mes Boven allen anderen leden, 11570[regelnummer] Ende men doet hem meest werdicheden! Een vat, dat in hout clareit ofte wijn, Sal met houte gebonden zijn, Ende die mensche gevult met zonden, Moet met silvere zijn gebonden! 11575[regelnummer] Van deser groter ontemelicheit David die prophete wel seit: "Hare dochteren zijn geprent Met kostelheiden al omtrent Eenen heilighen tempel gelike"; 11580[regelnummer] Nu pleghen des arm ende rike.
Clederen vele te hebbene meer dan men te orborne heft is zeere vreselic. [XXX] Die ander sake van overmaten, Die die hoverde niet willen laten, Is dat si clederen vele paer Maken ende si ne weten welnaer 11585[regelnummer] Welke andoen, dat si hem toghen Te bewisene inder liede oghen, Want daer om eist al dat die wiven So hoverdighe voere driven Van cledren, ende menych man, 11590[regelnummer] Ende die arme so vele ne can Met ontfermighe claghe ghedoen, Datmen hem gheeft hosen of schoen; Al ne moghen si niet zijn versleten, Si laten se liever den motten eten,
[Folio 95c]
11595[regelnummer] Dan si se gheven den armen an. Hier up scrivet dus sinte Johan: "Ghi riken, weent nu ende huult mede Indie grote keytivichede, Die tot ju comt sonder ghenaden: 11600[regelnummer] Juwe rijcheden zijn verrot, juwe gewaden Sijn vanden motten al doergheten". Dus doet ons sinte Bernard weten: "Die armen roepen, die hongherigen claghen: ""Van couden, van breke wi vertraghen""; 11605[regelnummer] Wat helpt ju rike moye habijt, Of gi niet ontfermich zijt?" Die derde overmate is mede Inder cleder grote vremthede, So men nu mencselen visiert, 11610[regelnummer] Daer hoverde mede is verchiert. Elk zoect om vremde ghedane Te zinen clederen: nyemand ne wane, Dat dat sonder misdaet zi. Van eenre maghet so lesen wi, 11615[regelnummer] Die in haer selven hadde gewroech Van consciencien, om dat si droech Cledre van andertiere tincture, Dan also se gaf nature; Haer selven si begreep ende zede: 11620[regelnummer] "Een schaep, dat nye zonde dede, Hout hem wel te vreden das, Dattet wulle draecht, so si was; Ende du zoecst kostele ghedane, Wien vele zonden cleven ane!"
Mencsel verweent ende vremde verwe is nyemand schuldich te begherne. [XXXI]
[Folio 95d]
11625[regelnummer] Een ander redene is daer toe mede, Dat nyemant zoeken soude vremthede Van varuwen in zine gewaden, Om dat die heere vul van genaden Die wulle upt schaep wel hadde gemenget, 11630[regelnummer] Die nu wit of swart vort brenghet, Also hi hevet die bloeme ghemaect Van schonen varwen wel gheraect, Mer hi woude den mensche toghen, Dat hi twe weghe heft vor oghen; 11635[regelnummer] Dien hi woude, mochte hi kiesen, Hem selven behouden of verliesen: Den wech van levene sonder smitte Van hooftzonden bediet die witte; Die swarte bediet zondelic leven, 11640[regelnummer] Dat ewelic die ziele doet sneven. Dus so werden ter lester uren Wit of swart der zielen paruren Na den weghe, dien si ghenghen.
Hoeftcledere gheel zijn zeere te schuwene. [XXXII] Vorwaer, dat die wive vort brenghen, 11645[regelnummer] Ghele varuwe an haer hooftcleet Te misprisene zere ict weet. Scrifture secht, die wille, gelooft: "Dat wijf draghe gedect dat hooft, Want onder den man behoert haer te zine, 11650[regelnummer] Ende si brachte vort die eerste pine, Bi dat si eerst den appel at. Scrifture secht ooc al plat: "Thooftcleet soude twijf schamen doen, Nu eist al ter hoverden geploen". 11655[regelnummer] Oft gheel so becomt den wiven,
[Folio 96a]
Hoe comt dat si niet bescriven Haer ansichte metten safferane? Scrifture gheft claer te verstane, Dat Gode ende zinen enghelen mede 11660[regelnummer] Van varuwen becomt withede. In Cantiken staet dus al bloot: "Mijn gheminde is blickende ende root". Dat blickende zuverheit betekent, Dat rode zijnre passien torment.
Hooftcleder wit bekomen Gode, ende die enghele zijn ooc wit ghecleet. [XXXIII] 11665[regelnummer] Die zelighe bruut beroemde niet das, Dat haer gheminde ghelu was. Sinte Matheus orcont wel dus, Doe hem transfigureerde Jhesus, Worden zine cledre ghemaect wit. 11670[regelnummer] In vele steden lesen wi dit, Dat Gods enghele waren gesien In witten stolen; wat lust dien, Die haer hooftcleder ghelu maken, Daer wi dus vele leringhen smaken 11675[regelnummer] Dat witte varuwe becomt bet Gode ende zinen enghelen met! Sinte Johan doet ons ghewach, Dat die Machdalene sach Twe enghelen biden grave sitten, 11680[regelnummer] Die waren gecleet met witten.
Ansichte besmeren of vremt haer legghen ant hovet is grote zonde. [XXXIIII] Ten vierden dovermate wi scriven Vander tomynghe vanden wiven: Enyghe smeren haer anschijn
[Folio 96b]
Om dat si de schoonre souden zijn; 11685[regelnummer] Andere vlechten vremde haer Int hare, als quansijs et was daer. Van die hem selven vermaken dus Bescrijft ons sinte Jheronimus: "Uut wat betrouwene so geschiet 11690[regelnummer] Dat hi tansichte te hemele biet, Dwelk die schepper niet bekent? Want selve so heft hiet verprent". Te desen die te schofierne Gode Menen, is te proevene ode: 11695[regelnummer] Toornen so mach eenen wercman, Dat een, die niet theghen hem en can, Bewinden soude van zinen daden. God schoep den menschen uut ghenaden Nader drievoudicheit gebeelde 11700[regelnummer] Als ervelinc vander ewigher weelde; Mer als hi hem selven vermaect, Ghevalt wel dat hi weder ontraect. Ter vijfter overmate is te kinne Die ongheordineerde minne, 11705[regelnummer] Die ter schoonheide hebben wiven, Om twelke si al haer toomsel driven. Dits bedriech swaer ende ydelheit. Salomon, die wise man, seit: "Bedriegelike gracie ende ydel mede 11710[regelnummer] Is des lichames schoonhede; Dat wijf, die den heere God ontsiet, Die wert geprijst, die schoonheit niet". Dat allene niet is die schoonheit, Die prophete Yzaijas wel seit: 11715[regelnummer] "Schoonheit slacht der bloeme, die staet,
[Folio 96c]
Wies schoenheit geringhe verghaet". Cleyne is si gemynt daer bi, Dat si so onghedurich zi. Die ander waeromme so wilt kinnen, 11720[regelnummer] Dat dulheit zeere is schoonheit minnen, Om dat si vake zeere deert. "Wives schoonheit is een vierijn sweert", Bescrijft ons sinte Jheronimus. Ten schonen bouden wive aldus 11725[regelnummer] Ezechiel die prophete seit: "Walgelike maect gi uwe schoonheit". Die wise Salomon dus bediet, Dat vander schoonheiden geschiet Geliker wijs dat jonghe kind pliet, 11730[regelnummer] Om dattet tsweert zeer claer siet, So slaet het gherne die hand daer an, Ende alst hem gesneden voelt, dan Wilt hem toghen teiken van rouwen. Dus laect hi die an wille schouwen 11735[regelnummer] Met zotter minnen wijfs schoonheit, Die welke is, so Salomon seit, Tsweert, dat an beiden ziden snit, Want si ziele ende lijf verslit.
Exempel dat wijfs ansichte lichte vanghet den man met hare schoenheit. [XXXV] Dat zeere tontsiene is wijfs schoonheit 11740[regelnummer] Is ons in exemple gheleit, Dat men van Balaam vint Den coninc, dat hi hadde een kint Van denwelken seghede zijn medicien, Dattet blint soude bedien, 11745[regelnummer] Waert dat quame zonne te ziene,
[Folio 96d]
Eer dat out ware der jaren tiene. Doe hiet die coninc Balaam schiere Dat kint sluten in eene duwiere, Daer gheen gevoel was van claerheden. 11750[regelnummer] Als die tien jaeren waren leden, Ende men dat kint brachte vor oghen, Ghinc men hem menighe chierheit toghen, Goud, silver ende ander rike dinc, Ende doe vraghede die jonghelinc 11755[regelnummer] Van elken dinghe hoe dat hiet, Ende men heftet hem bediet. Doe sach hi schone wiven dare, Ende hi vraghede wat dat ware: Een heft hem in spele gheantwort, 11760[regelnummer] Dattet duvele waren, die rechtevort Konnen verleiden elken man. Alsmen dat kind leyde van dan Vor zinen vader den konync, So vraghede hi den jonghelinc, 11765[regelnummer] Wat dinghen hi begherde zeerst Van al dat hi gesien hadde eerst; Dat kind gaf antworde ghereet: "Den duvel, die die mans verleet", Des Balaam zeere was vervaert, 11770[regelnummer] Tote dien dat hem was verclaert, Wat dat kind meende daer mede: Dat jonghe wijf ende hare schoonhede.
Zuverheit staet in groter vrese int schone ghetrouwe wijf. [XXXVI] Die derde redene is, waer bi Schoonheit niet te begherene si, 11775[regelnummer] Dat si der zuverheit vake deert,
[Folio 97a]
Want dat schone wijf is meest begheert. Hier up een poete seit: "Altijd eist vander schoonheit Een strijt ter zuverheide waert". 11780[regelnummer] Met rechte is si altijd vervaert, Dat zuvere schone wijf, om datte Si is ghelijc den groten schatte, Dien men draecht ondect te weghen, Dien men gherne te rovene pleghen. 11785[regelnummer] Dus moet si haer houden simpel ende stille, Die schone, die zuver bliven wille. Sinte Gregorius ons dus gewaghet: "Die schat te weghe ontdect draghet, Hi begheert berooft te zine".
Lelike wijfs wanen hem met tomene schone maken, mer si missen. [XXXVII] 11790[regelnummer] Somighe wijfs doen grote pine Om te verschonene haer figure, Die lelic ghemaect zijn van nature. Si wanen hem selven schone maken Met tomene, mer si ontraken. 11795[regelnummer] Pijnden si so zeere om wesen goet, God soude hem daer toe verlenen spoet, Mer schone ne moghen si werden niet, Na dattet nature eerst achter liet.
Tomerie brenghet te vele deren beide wijfs ende ooc mans. [XXXVIII] Nu laet ons die deren anesien, 11800[regelnummer] Die komen uter tomerien. Die eerste dere is, dat vele wiven Vele schoonre souden bliven, Toometse haer so die simple plien,
[Folio 97b]
Dan met menigerhande tomerien. 11805[regelnummer] Een ander quaet, dat volcht hier an, Dats dat si maect tusschen wijf ende man Vake menych swaer discoort, Als dat een wijf ziet ende hoort, Dat die ander heft nieuwe habijt, 11810[regelnummer] So doet si haren man verwijt, Dat hijt haer niet gelijc doet draghen. Ontsecht hijt haer, dan sal si jaghen Om kennesse te hebbene an eenen Andren, die haer ghelt sal leenen: 11815[regelnummer] Dit brouwet die hoverdicheit al. Een ander man ooc laten sal Sijn wijf ende keren zinen appetijt Upt vremde wijf om haer habijt, Leliker nochtan dan zijn wijf: 11820[regelnummer] Hier af doet tomerie dat bedrijf.
Toomsel dat rooft den wiven hare bedinghe die si doen wanen. [XXXVIIII] Een derde quaet dats, wilt verstaen, Dat si verliesen haer monster gaen, Want si komen Gode schofieren Ende zine enghelen inder manieren, 11825[regelnummer] Dat si brenghen die figuren Met toomsel ontmaect, die nature Hem gaf ten wille vanden here. Hier in schofieren si Gode zere; Toomsel rovet hem hare gebede, 11830[regelnummer] Want God hoort niet hoverdichede. Dat vierde quaet, dat in mach bringhen Toomsel, is na den menynghen Om die welke hem wive tomen.
[Folio 97c]
So wat wive der tomynghe gomen 11835[regelnummer] Om ander mans te enygher stonde Te vulkomen, doen hooftzonde, Al ne woude si ooc niet met hem sneven. Sinte Augustijn heft ons bescreven: Niet allene en is dat begheren, 11840[regelnummer] Dat der zielen mach gederen, Mer ooc willen begheert te zine Is hooftzonde na sinte Augustine. Ander wive tomen hem heden Om boven ghaen in hoverdicheden, 11845[regelnummer] Ende andere hanghen hem toomsel an, Om te behaghene haren man, Om hem te wachtene van anderen wiven. Dese moeten te mate driven Haer toomsel, of si misdoen daer inne, 11850[regelnummer] Brenghen si se te zeere te minne. Sinte Ambrosius doet ons bekint: "Die alte zeere zijn wijf mint, Is hoerier, dits getoghet ode, Want die minne schijnt theghen Gode", 11855[regelnummer] Ende daer omme heft si hooftzonde. Hier omme soude in alre stonde Elk man zijn wijf tomen doen, Dat si hem niet ware occusoen Ten zonden; in Genesi staet gescreven: 11860[regelnummer] "Dat wijf was den man gegeven In helpen", dits nu so verkiert Dat si den man ter hellen stiert, Bi dat si hem staet inden moet Sondelike winnen dat goet, 11865[regelnummer] Daer si hoverde bi mach driven,
[Folio 97d]
Die niet achter ne moet bliven. Ende die mans volghen hem ooc mede, Den wiven, van hare hoverdichede. Dus leydsi malkanderen inden pit: 11870[regelnummer] Sware echschappe so zijn dit! Dese echschappe zijn min no mee Gelike den scharpen doornen twee Ondervlochten daer ende hier, Die men te gader werpt int vier, 11875[regelnummer] Om dat si niet moghen verscheden. Aldus verdoemensi hem beden: Al eist dat dat goet beghint teghaen, Vander hoverde si node afstaen; Eten ende drinken si eer minken, 11880[regelnummer] Dan si hoverde laten zinken!
Hoverde heft noch drie ander manieren sonder die vorsegheden. [XL] Van anderen manieren, die behoren Ter hoverden, so wilt horen, Die ic som overliden wane, Ende vander edelheit te vermane. 11885[regelnummer] Om dat hier voren is geseit, Daert sprect vander verwaentheit Van dien die wille sijn verheven Up gracie, die hem is gegeven, Dat hi starc is of schone van leden, 11890[regelnummer] Of snel of vul gesondicheden, Of edel na den lichame si (Dits vor al geseit), hier bi Ne doe ics hier gheen verclaer, Mer ghi sult vinden hier naer 11895[regelnummer] Vander hoverden van maeltiden,
[Folio 98a]
Daer die riken haer gaste mede verbliden; Hier na suldi horen bedieden Vander hoverde van dienstlieden, Die so groot nu zijn geresen, 11900[regelnummer] Dat si verzweghen moeten wesen Van die dese besorghen ende voeden, Ende hier na suldi moghen gevroeden Die teykene van rechter edelheit.
Werschepe houden om rike te voeden, ende armen te verghetene is grote zonde. [XLI] Nu so ware goet geseit 11905[regelnummer] Van die reden maeltiden groot, Om hem die hebben ghene noot, Dwelk der hoverden al behoeft. Dit mach in viven zijn gheproeft: Dat eerste is, dat hi is groot 11910[regelnummer] Ende rike, die daer is ghenoot, Wien ghene spise mach gebreken, Ende die armen zijn achter gesteken, Wien men tetene soude gheven; Want sinte Lucas hout bescreven: 11915[regelnummer] "Alstu doest die maeltijd dijn, Roep die arm ende cranc zijn, Cropelen, doven ende blende, Du suls zalich zijn int ende". Die ander saken se verclaren 11920[regelnummer] In vele dienres, die si bewaren. Sod is hi die hem daer in verhoget, Want Lucas die ewangeliste toget, Hoe die rike Lazarus bad, Die in Abrahams schoot sat, 11925[regelnummer] Dat hi hem ghave een dropel verschede,
[Folio 98b]
Omme zine tonghe te coelne mede. Die derde hoverde is, na dat bewisen, In die menichte van spisen, Bereit bi vulre vorsienichede, 11930[regelnummer] Ydele glorie te voedene mede. Hier up mester Seneca seit: "Niet hongher, mer hoverdicheit Eyscht gerichte menigherande". Als die buuc, mont ende tande 11935[regelnummer] Zat zijn van dat ter tafelen staet, Die oghen ne zijn noch niet versaet. Die vierde sake is bekent Int silverne facelment, Daer die tafele mede is verchiert 11940[regelnummer] Ende ydele glorie menteniert, Ende menich boven zinen state stelt, Die bat orboerde dat ghelt. Die vijfte hoverde, die heeren plien, Dats vanden menistraudien, 11945[regelnummer] Die si hebben te haren maeltiden, Hare gasten daer mede te verbliden. Hier up in Job so lesen wi: "Trompen, nacaren so houden si, Ende verbliden in orgelen ende in snaren, 11950[regelnummer] In rijcheden leyden si hare jaren, Ende eer dat een point ghelijt, So dalen si int helsche subijt. Yzaijas woorden aldus zijn: "Harpen, nakaren, trompen ende wijn 11955[regelnummer] Hebdi in juwe werschepen al, Ende ghi ne siet niet, wat God sal Werken inden doemesdaghe:
[Folio 98c]
Tgherichte dat nyemand sal verdraghen".
Dienlinghen hoverdich zijn is zeere te misprisene. [XLII] Nu volcht hier na te ansiene 11960[regelnummer] Der gheenre hoverde, die met dienne Verkrigen moeten, daer si bi leven. Dese zijn nu also verheven Beide met toomsele ende int cleet, So datmen in vele husen ne weet 11965[regelnummer] Welk die vrouwe is of die maghet. Haerre hoverdie, die se draghet, Is ghenoech te kennene gegeven Int capittel hier vor screven, Ende vanden knapen mede 11970[regelnummer] Die al volghen haers heeren zede.
Ontrouwe of smekerdie maken nu die dienlinghen rike. [XLIII] Mer van tween dinghen hebic verstaen, Daer dienstliede mede omme gaen Ende daer si meest verriken mede, Dats smeken ende ontrouwehede. 11975[regelnummer] Van die ongetrouwicheit doen Scrijft aldus die wise Salomoen: "Die onghetrouwe dienlinc sal Des konynghes toren draghen al". Sinte Matheus bescrijft mede: 11980[regelnummer] "Die heere van zinen knape zede, Die qualike hadde den penninc besteit: "Werpen indie uterste donkerheit"". Vanden dienstlieden, die plien Omme te ghane met smekerdien, 11985[regelnummer] Matheus woorde dus uutghaven: "Laet den doden den doden begraven".
[Folio 98d]
Van desen begravene so secht dus Mijn here sinte Gregorius: "Dat die dode den doden begraeft, 11990[regelnummer] Is als deene zonder den anderen laeft Met smekerdien, dat hi ne schent". Wel leven die riken zeere verblent, Die hare dienres te verre geloven, Die se met loghenen verdoven. 11995[regelnummer] "Die smekers hem trecken na, Slachten", secht mester Seneca, "Hem die honych draghen woude, Om dat hem groot hoop volghen soude Van vlieghen, diene souden biten". 12000[regelnummer] Aldus die riken dat goet versliten, Dat si den smekers pleghen te ghevene, Die se leyden ten helschen levene; Die vlieghe, na hare maniere, Volcht den honych, den coorne die miere, 12005[regelnummer] Der beesten volcht die wulf ghereet, Alle soeken si, so elk wel weet, Den roof, om te hebbene daer van; So doet die smeker den riken man Omme tghelt, dat hem zoete smaect, 12010[regelnummer] Ende vake hi daer an gheraect.
Edelheit van lichame mach nyemand sake zijn van verheffene. [XLIIII] Hier vor so is wel geseit, Dat hem nyemand up edelheit Van lichame soude verwanen; Ende om een seker vermanen 12015[regelnummer] Werden hier vijf redenen geseit, Om te toghene, dat hi dulheit
[Folio 99a]
Doet die hem daer up vergroot. Die eerste redene is al bloot Om dat die edelheit vanden vleysche 12020[regelnummer] So vake quetst met haren eysche Dat edelste deel, dat is die moet, Als si ne verhoverden doet. Hier up die wise Salomon seit: "Nyemand en mach up die edelheit 12025[regelnummer] Van geborenissen verbliden". Die schalc is vander edelster siden. Die ander redene is, wilt horen, Om dat wi alle quamen voren Van eenre moeder, van eenen vader, 12030[regelnummer] Ende schoep ons niet een God algader? Hoe veronwerdet gi talre tijd Malkanderen, die broeders zijt? Die derde redene, waermen mede Verspien soude erdsche edelhede, 12035[regelnummer] Omme dat vuul is int verstaen Die materie, die wi ontfaen Van vader, van moeder, daer wi af komen, Ende onse wesen hebben genomen, Dwelk is grote onmerkelicheit. 12040[regelnummer] Want die heilighe Job dus seit: "Toter vuulheiden ic seide: Du bist mijn vader, mijn moeder mede, Ende mijn suster ooc die wormen". Nyemand en is so schone van formen, 12045[regelnummer] Hi ne comt in desen vuulen staet So gheringhe als hem die gheest ontgaet: Dus is des vleysches edelheit. Mester Seneca hier toe seit:
[Folio 99b]
"Nyemant en can ic edelre gesien 12050[regelnummer] Dan hem, die heft traechste engien, Ende die ten goeden consten is abel". Bet achter secht Seneca also wel: "Edelheit is niet anders heden, Dan besitten een deel rijcheden". 12055[regelnummer] Teenre ander stede hi dus bediet: "Wie is hi, dien nu geschiet, Dat hi wert vri of schalc knecht, Het ne doet hoverde of onrecht?"
Nyemand is edel om zine ghebornisse, wies werke oneedel zijn. [XLV] Ghenoech redenen so vinden wi 12060[regelnummer] Dat nyemand edel is bedi Dat hi van edelen is geboren. Exempel van dat wi sien ende horen: Hoe semele ende bloemen zijn verscheiden Van edelheiden onder hem beyden; 12065[regelnummer] Uut eenre wortel si komen zijn. Metter semele voetmen swijn, Ende vander bloeme ooc edele spise. Van crude ooc in geliker wise: Exempel vanden egelentiere, 12070[regelnummer] Die rosen draecht na zijnre maniere, Van zoeten roeke zeere rike, Den welken hi gheeft mildelike Elken die hem comt nare, Ende die doornen die met hare 12075[regelnummer] Wassen, die zijn onedel daer bi, Want elken menschen quetsen si, Die hem komen wil te nare. Aldus so eist te verstaene clare,
[Folio 99c]
Dat uut eenen vader ende moeder 12080[regelnummer] Werden geboren twe gebroeder: Deen wert onedel, dander vri. Der rosen gelikende si Deen, die zinen nabuers al Vrientschap ende duecht doen sal: 12085[regelnummer] Dese sal edel heten moghen; Dander sal altijd poghen Te makene zinen naburen toren: Die wert onedel gelike den doren. Gelike so moghedi merken an bomen 12090[regelnummer] Die vrucht draghen, wildijs gomen, Een appel wert vulmaect van formen, Een ander die is al vul wormen; Dus is een edel, dander niet. Ter vierder redene so is bediet, 12095[regelnummer] Dat edelheit van lichame Waer schuldich te zine onbequame, Om die costen, die staen te dien, Want an die edele wi sien, Ja an gemene, ende niet som, 12100[regelnummer] Een greefschap of een bischopdom Is hem te cleyne omme mede Te vervolghene hare edelhede: Hem dunct toe, dat van noden ware Dat hemelrike ooc ware hare, 12105[regelnummer] Ende sijt ooc vercopen souden, Souden si hare edelheit behouden. Die vijfte sake is, daer mede Des lichamen edelhede Is te verhatene in elker stond, 12110[regelnummer] Om dat die edelheit vanden hond
[Folio 99d]
Schijnt boven die edelheit vanden man, In dat hi teyken draghet an, Die daer af kennesse voort biet. So vele en heft die mensche niet 12115[regelnummer] Te toghene, daer men hem bi Mach kennen of hi edel si, Anders dan doeghet ende arbeit, Alsoot nu hier is geseit. Van deser edelheit aldus 12120[regelnummer] So scrivet mester Tullius: "Die is schuldich te hetene vri, Die ghene vuulheit drivende si". Sinte Bernard secht: "schalc is hie In wien quaetheit heft herschappie". 12125[regelnummer] Sinte Bernard scrijft ons dus mede: "Die heere God tot Helyas sede: ""Die veronwerden sullen mie, Onedel so werden die"".
Edele hebben in hem zes teikene van rechter edelheiden. [XLVI] Nu is te wetene hier naer, 12130[regelnummer] Dat zes teykene zijn claer Van warachtigher edelheit. Dat eerste is vriheide geseit: Die edelste entie vrieste, die leeft, Dat is God, die al goet gheeft, 12135[regelnummer] Ende die hem selven heft gegeven In brode, dat ewelike doet leven, Niet zinen vrienden allene, Mer goeden ende quaden gemene. Van hem Matheus aldus seit, 12140[regelnummer] Dat hi uut zijnre vriheit
[Folio 100a]
Alle dinghe ghemaket heeft, Den menschen te ghevene, die om hem gheeft; Dus is gheven rechte vriheit, Also sinte Matheus seit, 12145[regelnummer] Gelijc dat geven vriheit is boven Alre vriheit, so is roven Boven alre dorperheit gestaen. Des hebben si onrechten name ontfaen Van edelheiden, die die armen scheren, 12150[regelnummer] Om dat si hem niet moghen verweren. Dat ander teyken, daermen mede Bekennen mach rechte edelhede, Dats datmen te danckene pliet Dien van wien hem goet geschiet: 12155[regelnummer] Men vinter vele, die edel heten, Die hare ondersaten, die bezweten Den thins, dien si hem thuus bringhen, Veronrechten toe ende dwinghen, Nochtans so moeten si winnen dat broot, 12160[regelnummer] Dat die edelen eten; dats dorperheit groot: Si waren se schuldich te hebbene lief, Ende metten zweerde te werene haer grief! Om dat die arbeiders souden leven In vreden, so is dat zweert gegeven. 12165[regelnummer] Dat derde rechte teiken van desen Sal ontfermichede wesen: Dit behoort proper talle dien, Die zijn besittende heerschapien. Hier af so hebben wi in figuren 12170[regelnummer] Vander bye, die bi natueren Haer honych haelt ende zeere bepijnt; Vertoort vliecht si, soot schijnt,
[Folio 100b]
Ende wien si wondet, bynnen den wonden Laet si den strael, dits vake vonden; 12175[regelnummer] Ende sonder strael is haer konync, Daer bi beteikent is dat dinc, Dat hi is schuldich in allen saken Ghenadich te zine, ende zine wraken Altijd te doene sonder felheden. 12180[regelnummer] Dus souden wesen princhen zeden. Dat vierde teiken dats coenheit, Dwelk manlichede is geseit, Daer hi bi weren moet ende vellen, Die ghene die theghen hem stellen; 12185[regelnummer] Daer toe hebben si dat zweert ontfaen, Om dat si souden wederstaen Dat onrecht, dat onder hem soude geschien. Nu sijn sijt, die meest onrechts plien! Dat vijfte teiken wert geseit, 12190[regelnummer] Dat si vlien alle schalcheit Ende alle dorperlike zede: Dits doen van rechter edelhede. An hem lieden ziet men nu ten stonden, Dat si hantieren meer vulre zonden 12195[regelnummer] Ende hebben des ghenoechte mede, Dan die ghemeynen; dits dorperhede. Dat seste teyken, als ic ghevroede, Dat is grootheide van moede, Dat hi na groten dinghen staet, 12200[regelnummer] Ende cleyne dinghe varen laet, Daer hi bi mynren mochte zijn eere: Na den groten haken zi alle zeere, Mer si ne willen nu vanden cleynen Niet laten gebruken den gemeynen;
[Folio 100c]
12205[regelnummer] Si rapen dat grote ende cleyne mede: Dits overgrote dorperhede.
Dwelen in dat den ghelove toe behoort is grote onzalichede. [XLVII] Nu wilic die zonden ontsluten, Die uut der hoverden spruten. Na der heilighen bescriven 12210[regelnummer] So vindic der tote viven. Dat eerste quaet dat si mach bringhen, Dats drie manieren van dwelinghen. Deerste entie hardeste is van dien, Die int ghelove te dwelene plien, 12215[regelnummer] Ende met proeven wil vort reken Des geloven proeve; ic rade den leken Dat si des ledich willen staen: Also die heilighe kerke ontfaen Dat gelove heft van Christus doot, 12220[regelnummer] Gelovent so, hets hare noot, Sonder te versoekene ander verclaer.
Raden bi aventuren om dat geschiet of geschien sal, is grote vrese. [XLVIII] Die ander dwelinghe is vorwaer Radinghe, des vele liede plien. Scriven sal ic der tote drien. 12225[regelnummer] Die eerste radinghe is, alsmen siet, Dat in een huys yet nieuwes geschiet, Als extren of kreyen comen gevloghen, Dan segghen wijfs, si willen yet toghen. Ander, als si vor hem sien staen 12230[regelnummer] Enych wijf, die een kint heft ontfaen, Segghen, wat si baersen sal: Dits valsche raderie al.
[Folio 100d]
Die ander radinghe is van dien Die haren dromen te gelovene plien, 12235[regelnummer] Dwelk men vake loghene ziet. Sulke nachts te dromene pliet Dat hi zat et van dat wel smaect, Die hongher heft, als hi ontwaect. Van desen dromene so es 12240[regelnummer] Dat ons secht Ecclesiastes: "Daer vele drooms is, daer is mede Menigherhande ydelhede". Ende weynich gracien sal dien geschien, Die drome te volghene plien. 12245[regelnummer] Die derde radinghe is inden ghone Die te verkiesene zijn gewone Daghe of wilen, om dat dan Hare saken souden best comen an, Ende setten een valsch gelove up dit. 12250[regelnummer] Van hem lieden scrijft aldus David: "Wilt mi boedschappen ende vort bringhen Die erste entie leste dinghen, Ende ic sal seggen, dat gi zijt Gode". Ghemeynlike so is verboden 12255[regelnummer] Alle manieren van raderien. Vele scrifturen vermaledien Die ghene die daer geloven an, Ende daer na levet, eist wijf of man. Mer die hem voort biet als medicien, 12260[regelnummer] Die moeten om die daghen sien, Dat medicine nemen is goet, Els si wrochten theghen spoet, Want somtijd is verboden laten, Ende somtijt doetet vele baten
[Folio 101a]
12265[regelnummer] Also die lope der naturen Die dinghe veranderen telker uren, Also moet die medicien Dat veranderen vander tijd ansien.
Toverie is verboden van Gode ende die daer bi werken zijn vermaledijt. [XLVIII] Die derde dwelinghe is van dien 12270[regelnummer] Die werken bi enyghen toverien, Somtijt den evenkersten in deren, Om dat si mans minne begheren; Of dat si diefte willen doen, Also enighe vremden coen 12275[regelnummer] Haer melc meest hebben gestolen, Dat zeere den ghenen dede dolen, Die daer bi verloren dat hare; Also ict hebbe geweten clare, Dat ammen stelen anderre zoch: 12280[regelnummer] Vake sien wi dat noch; Dit is al duvelike sake. Dus sprect die bibele vander wrake: "Die ziele die an die toverye Leven, sal betrouwen in die, 12285[regelnummer] Mijn ansichte sal ic theghen hem stellen, Verslaense ende daer neder vellen". Verwaten zijn si alle, diet doen, Vanden paus int grote conoen: Laten sijt doer tverwaten niet, 12290[regelnummer] So wiset decreet ende verbiet Te ghevene een habundament Den leken heeren, dat hi se schent Ende dode: het is die maniere, Dat mense alle dode met viere. \|101b\|
Onwertheit is grote dorpernye ende zware sonde. [L] 12295[regelnummer] Die ander quade zonde, die comt Uter hoverden vorgenoomt, Dats onwerdicheit genaemt, Waeromme te wetene betaemt Wat dese onwerdicheit bediet; 12300[regelnummer] Ende dese is, als die mensche niet Weerdicheit ne biedet dare, Daer hi se te rechte schuldich ware. Ten eersten so wert hier geseit, Wien men is schuldich werdicheit. 12305[regelnummer] Daer na wert hier geleert al Hoe men die moghenden eeren sal, Beide van leken ende van clerken, Ende waeromme, wilt gijt merken. Men sal hem vieren werdichede bieden: 12310[regelnummer] Gode, den enghelen, der kerke, den lieden.
Werdicheit moet elk doen hem vieren bi rechte. [LI] Te Gode wert sijn wi gehouden, Dat wi te sijnre werdicheit souden Ons van allen misdoene schamen, Sodat wi wel doende hem bequamen. 12315[regelnummer] Hier up so secht Boecius al bloot: "Van vroetschappen so is ons grote noot, Na dien dat al onse werc geschiet Vor zinen oghen, die alle dinc ziet". Vander werdicheit ten enghel 12320[regelnummer] So secht ons sinte Bernart wel: "Te dinen enghel hebbe werdichede In elcken winckel, in elke stede,
[Folio 101c]
Ende ne doe gheen dinc vor dien, Ghi ne soudet dorren doen vor mien". 12325[regelnummer] Men is ooc schuldich werdichede Der kercken ende elker gewieder stede. Dat dese stede te eerene si, Secht die bible in Genesi; Jacob die patriarche die zede: 12330[regelnummer] "Hoe verveerlic is dese stede, Hier en is niet dan des hemels poorte Ende Gods huys". Na rechter behoorte Der kerke is grote ere betame, Om dat daer rust Gods lichame, 12335[regelnummer] Ende der heilighen beelde daer bi, In wies eere si gewiet si.
Werdicheit so is men schuldich te doene allen lieden. [LII] Men sal ooc werdichede bieden Ende eeren alrehande lieden. Hier up doet Peter dus verstaen: 12340[regelnummer] "Weest om Gode onderdaen Elker menschliker creature". Dus secht hier toe Paulus scrifture: "Vorcomt malkanderen met eeren". Vele redenen ons ooc leeren 12345[regelnummer] Den mensche te doene werdicheit, Want hi is, so die bible seit, Geformiert na Gods gelike, Erfname vanden hemelschen rike. Of wi eeren een beelde, gehouwen 12350[regelnummer] Van houte of steene, van onser vrouwen, Om dat na haer is gesneden, So zijn wi schuldich met werdicheden
[Folio 101d]
Dat beelde te eeren der godheit". Hier up sinte Bernart seit: 12355[regelnummer] "Du moets emmer schuldich zijn Eere der consciencie dijn, Vor wien du schaemst te doene zonden". Vele lerers die orconden Dat die mensche te eerene is wel, 12360[regelnummer] Om die heilicheit vanden enghel, Die hem te wachtene is gegeven". Hier up heft sinte Matheus bescreven: "Besiet also dat gi niet eenen Veronwerdet van desen clenen: 12365[regelnummer] Hare enghele altijd schouwende zijn Inden hemel mijns vader anschijn". Datmen dienres sal eeren dus, Secht een lerer Cyprianus: Hoedaen dattu begheers dat si 12370[regelnummer] Dijn heere dijn mester theghen di, Sodaen moetstu zijn theghen Die dinen dienst te doene pleghen". Seneca heft dus bescreven: "Met die onder di is wille leven, 12375[regelnummer] Also du wils no min no mere Dat met di leve dijn overheere". Hier up Paulus dapostel seit: "Ghi heeren, dat gi kend ende weet Dat recht is, juwen dienres doet, 12380[regelnummer] Want gi hebbet, des zijt vroet, Inden hemel eenen heere, Die moghende is ende gherechtich zeere". Dat die wel dienende te eerene es, Seghet ons wel Ecclesiastes:
[Folio 102a]
12385[regelnummer] "Een knape, die ghetrouwe si, Si als dine ziele met di, Ende so of hi dijn broeder ware". Al is die mensche ooc zondare, Men moeten veronwerden niet, 12390[regelnummer] Want in die bible God dus verbiet: "Ghene onweertheit en gheeft Den mensche, die in zonden sneeft, Want het is die broeder dijn". Ende die goed van levene zijn 12395[regelnummer] Na onse bekennen, die moeten wi Weerdicheit ooc doen daer bi. Devote bestaen Jhesum nare, Die bi Matheus dus secht clare: "So wie den wille van minen vader 12400[regelnummer] Die inden hemel is, doet algader, Die is mijn broeder, mijn suster, mijn moeder". Sinte Lucas maect ons des vroeder, Dat Christus te zinen jongheren sede: "Die ju veronwert, doetet mi mede". 12405[regelnummer] Men sal ooc met den armen lieden Eere ende weerdichede bieden. Hier up sinte Gregorius ons bediet: "Arme liede ne zijn niet Te veronwerdene noch te bescheerne 12410[regelnummer] Mer als patronen zijn si te eerne, Want scrifture maect ons wel vroet: So watmen den armen lieden doet, Rekent God hem selven ghedaen, Ende des salmen ooc loon ontfaen.
Werdicheit moet zijn ghedaen meer den eenen mensche dan den anderen. [LIII]
[Folio 102b]
12415[regelnummer] Al eist so datmen allen lieden Eere ende werdicheit sal bieden, Men sal vele meest eeren gheven Den ghenen die zijn in state verheven, Dan men sal gemenen lieden. 12420[regelnummer] Sinte Pauwels woorden dus bedieden: "Elke ziele zi onderdaen Den ghenen die moghentheit heft ontfaen". Die dienres zijn schuldich mede Groten oedmoet ende werdichede 12425[regelnummer] Heren ende vrouwen bi wien si leven; Waer af Paulus dus heft bescreven: "Weest onderdaen, gi dienlinghen, Juwen heere in allen dinghen". Sinte Peter doet ons verstaen: 12430[regelnummer] "Ghi knapen, weest onderdaen In alre vruchte juwen heere". Dit rechte siet men zeer verkeren! Der biblen woort doet ons verclaer, Dat ghesecht was tote Agaer: 12435[regelnummer] "Wilt weder te dijnre vrouwen gaen, Ende haren arm wes onderdaen". Die jonghe sijn ooc schuldich teerne Die ouden, na sinte Peters leerne. Hier up sinte Pauwel ooc bediet: 12440[regelnummer] "Den ouden en versmadet niet, Mer doet hem recht als uwen vader". Hier up overdreghet alle gader Dat mester Seneca secht: "wi souden Gespaerlike doen metten ouden". 12445[regelnummer] Dat wijf is schuldich te doene mede Haren man grote werdichede;
[Folio 102c]
Onderdaen moet si hem ooc wesen. Sinte Peter scrijft van desen Ende van dat die mans ooc mede 12450[regelnummer] Den wijfs zijn schuldich werdichede, Mer dat hijt hooft emmer moet bliven. Hier omme, nader bible scriven, Wilde God maken dat wijf van Den middel ribbe vanden man, 12455[regelnummer] In teikene dat hi se niet soude moeten Versmaen, noch treden onder voeten. Om dat die man thooft wesen moet, So maecte die heere vroet Den mensche een hooft ende niet mee: 12460[regelnummer] So waer datmen siet hoofden twee In een huys, altijd si schillen; Twee hoofde zijn verstaen twe willen. Met rechte so is dat hooft die man, Want dat wijf was gemaect der van.
Eere ende werdicheit is men schuldich vader ende moeder. [LIIII] 12465[regelnummer] Men is schuldich werdichede Vader ende ooc moeder mede Beide, die ons ter werelt wonnen, Ende die zalicheit wisen connen. Van gheestlichede vader es 12470[regelnummer] Dat secht ons wel Ecclesiastes: "Doet den priesters eersamhede". Sinte Pauwel seghet mede: "Onderdaen juwen prelate zijt, Want si moeten in alre tijd 12475[regelnummer] Over u waken ghelike dien, Die over u sullen moeten plien
[Folio 102d]
Ten ordele rekenynghe te ghevene Van uwer zielen, van uwen levene". Merct oftet niet anxtelic en staet, 12480[regelnummer] Te zine kerspelpape of prelaet, Also menigher zielen pine tontfane, Als hi verliesen sal prochiane, Bi gebreke van zinen predicacien, Die hi mocht hebben gebracht te gracien! 12485[regelnummer] Al zijn ooc papen van levene quaet, Nochtan ons die te eerene staet, Om datmen hem almachtich kent, Diese tot ons hevet gesent. Datmen vleyschlike moeder ende vader 12490[regelnummer] Eeren soude, beveelt algader Die heere God selve in Exodo, Een boec der bible; hi secht also: "Eere dinen vader ende dine moeder". Christus, onser menscheit broeder, 12495[regelnummer] Dorwont ant cruce over zeere, Dede zijnre moeder eere, Dat hi se sinte Johanne beval, Die haer bi bleef die tijd al. Jheronimus weet ons te leerne, 12500[regelnummer] Dat vader ende moeder teerne Is niet, datmense met woorden groet, Mer datmen hare nootdruft doet, Want dit heft hi dus bediet: "Eere en is te bevoelene niet 12505[regelnummer] Int groeten, als schone woort, Mer als die hant vulbrenghet voort". Sinte Pauwel dus uut gheeft: "Wie dat ghene sorghe ne heeft
[Folio 103a]
Om die te zinen huse behoren, 12510[regelnummer] Die loochent zine trouwe versworen".
Exempel dat kranen vader ende moeder eeren. [LV] Dieren ende vogelen ons leeren Vader ende moeder eeren, Want vanden cranen staet gescreven, Dat si somtijd so langhe leven, 12515[regelnummer] Dat haer gepluemte al ontvest, Ende bliven naect daer int nest Vander coutheden bedwonghen; Dan halen hem eten hare jonghen, Seghet der naturen boec al bloot, 12520[regelnummer] Tot dat si zijn verpluemt of doot. Een ander redene toghet mede Die schout van groter werdichede Te vader ende te moeder waert, Om dat si vor hebben bewaert 12525[regelnummer] Die kinder cleyne, ende ware namen Van hem lieden, dat si up quamen, Dat si van rechte weder doen souden, Als vader ende moeder quamen ter ouden. Hier up Paulus bescreven heeft: 12530[regelnummer] "Kindere, siet dat gi weder gheeft Vader ende moeder, dat si ghedaen Ju hebben: dat wert van Gode ontfaen". Die theghen vader ende moeder zijn fel, Het mochte daer na ghevallen wel, 12535[regelnummer] Als si quamen te crancker oude, Dat hem dat selve geschien soude.
Exempel dat vader ende moeder onwertheit doen ontbeit na wraken. [LVI] In historien lesen wi van
[Folio 103b]
Eenen riken ouden man, Die zinen soene hilicken dede 12540[regelnummer] Grootlike na zijnre rijchede, Ende droech hem up al zijn erve Jamerlic te zijnre onbederve. Die soene ende zijn wijf ten beghinne Droeghen ten vader grote minne, 12545[regelnummer] Dwelk ghedurende bleef onlanghe, Want die joncfrouw waert so wranghe, Dat haer misquam al dat hi sprac, So datmen ne uter camer stac. Elkerlijc waert zijns onwegher; 12550[regelnummer] Men dede hem legghen onder een stegher, Daer hi lach als een arm man, So dat des winters coude quam an, So dat te bevene waert die oude Ende te claghene grote coude 12555[regelnummer] Theghen eenen cleynen jonghelinc, Des soens kind, dat achter huyse ghinc; Tot hem so riep die groothere, Ende bad ten kindekine zeere, Dattet te zinen vader woude ghaen 12560[regelnummer] Ende zine armoede hem doen verstaen, Ende dat hi hem vaste bidden soude Yet om te deckene theghen die coude. Dat kind liep met groter haestichede Te zinen vader doen die bede. 12565[regelnummer] Die vader dede metter vaert Vor hem brenghen eenen flassaert, Den welken hi sneet in stucken tween: Den vader sende hi dat een. Dat kindeken sach hoe men zeere
[Folio 103c]
12570[regelnummer] Veronwerde zinen groothere. Doe waert hi weynende ende zede, Dat hi dander helft woude hebben mede. Die vader mocht niet weynen zien, Ende gaft den kinde; recht mettien 12575[regelnummer] Doe vraghede hi den kinde, waer toe. Dat jonghe kind antworde doe: "Ic salt bewaren wel ghevouden, Tot gi comt te juwer ouden, So nu is comen mijn groothere: 12580[regelnummer] Dan sal ic ju doen min no mere Also gi nu doet juwen vader". Doe bedachte hem die soene algader, Dattet hem zijn vader al hadde gegeven, Ende dede hem vortan sachte leven 12585[regelnummer] Van allen saken te zijnre noot, Tot dien dat hi nam den doot. Scrifture toghet ons menighe lere Dat wi werdicheit groot ende ere Vader ende moeder souden bieden: 12590[regelnummer] Des troesten ons die heilighe lieden. Ecclesiastes ons aldus raet: "Sone, dijns vader ouder ontfaet; Vergrammet en niet in zijn leven, Ende of hem zine synne begheven, 12595[regelnummer] Ontfermt zijns, ende doet en wachten; Versmaet en niet met dijnre crachten". Anders die selve mester leert: "Die vader ende moeder eert Is als die ghene die gadert schat". 12600[regelnummer] Noch scrijft Ecclesiasticus dat: "Die vader ende moeder doet doghet,
[Folio 103d]
In zine kinderen wert hi verhoghet, Ende inden dach van zijnre gebede Wert hi verhueghet ende gehoort mede". 12605[regelnummer] Salomon in Proverbien ontbint: "Die ghene die zinen vader pijnt, Sine moeder vreest of verjaghet, Met malediccien wert hi geplaget". Anders Salemon dus ontdect: 12610[regelnummer] "Die vader ende moeder yet ontrect, In eenen deele manslachtich is". In Exodo gescreven is, Wie dat vader ende moeder sloech, Datmen hem van dodene niet verdroech. 12615[regelnummer] Sinte Pauwel doet ooc verstaen: "Lieve kinderen, weest onderdaen Vader ende moeder"; de heresien, Secht sinte Pauwel dats niet ne plien.
Tiende onthouden of qualike betalen is grote zonde. [LVII] Hier na hoort claer ontdecken 12620[regelnummer] Vele leringhen, die ons verwecken Wel te gheldene alrehande Tiende ende ooc offerande Den ghenen die bedienen die kerke, Want daer af comt, also ic merke 12625[regelnummer] Ende vander scrifture bin ic bevroet, In wederlone viervoude goet; Hem wert daer vele meer over gegeven: Het sal en ooc gesont doen leven; Verlaet doet em ontfaen van zonden, 12630[regelnummer] Ende hemelrike ten laetsten stonden. Dat eerste goet is, so gi verstaet,
[Folio 104a]
Datmens meer weder ontfaet Vanden heere; hier up es Dat ons zeghet Ecclesiastes: 12635[regelnummer] "Gheft den oversten na dien Dat hi di hevet vorsien, Ende in bedectheden so poghes, Dattu dine handen vinden moghes, Want weder ghevende so is die heere: 12640[regelnummer] Du suls ontfaen zevenwerf mere". Vanden anderen sinte Augustijn orcont, Dat is: "die tiende maect gesont; Siet dat gi wel uwen tiende ghelt; Niet allene wert u gestelt 12645[regelnummer] Rijcheden in wederlone, mer mede Des lichamen gesondichede". Vanden anderen tween so doet Ons sinte Augustijn bevroet: "Die loon wil copen ende ghenaden 12650[regelnummer] Verdienen van zinen misdaden, Betale wel die tienden zine, Ende vanden IX delen hem pine Dat si den armen werde gegeven". Malachias heft dus bescreven: 12655[regelnummer] "Brenct al die tienden in mine schuren, Dat er te werdene mach geburen In mijn huys spise emmermere, Ende proeft mi daer up, secht die heere, Of ic niet ontdoen sal weder 12660[regelnummer] Des hemels slotel ende sturten neder Up ju lieden benediccie al, So dat si overvloyen sal". Sinte Augustijn heft ons bescreven:
[Folio 104b]
"Du moghes met wel tiende gheven 12665[regelnummer] Hemelschen loon ende erdschen mede Verdienen, ende myds der vrachede, Die den tiende onthouden doet, Rovestu di selven dit dubbel goet". Die ander redene is dus bescreven, 12670[regelnummer] Datmen tiende wel moet gheven Den ghenen, die ter kerken zijn, Om dat so edel is ende fijn Die dienst, dien si doen nacht ende dach, Boven al datmen hem gheven mach, 12675[regelnummer] Dat niet te vertelne ware.
Tiende ontfaen papen om dat si daer voer souden arbeiden ter zalicheit vanden ghever. [LVIII] Hier up so secht Paulus clare: "Of wi daer zeyen int gemene Gheestlike dinghe, eist niet clene Dat wi vleyschlike dinghe oesten?" 12680[regelnummer] Die leken niet an sien ne moesten, Hoe dat orboren die personen Vander kerken, want hi salt lonen, Die ten eersten te ghevene beval. Eene derde redene, daermen om sal 12685[regelnummer] Tiende wel ghelden telken stonden, Dats die grootheid vanden zonden Van hem die se onthoudende zijn. Hier up sprect dus Sinte Augustijn: "Uut rechter schout tiende men haelt; 12690[regelnummer] Die ghene die se niet betaelt Is besittende vremde goet, Dwelk men emmer wederkeren moet". Dat zeere quaet is, scrivet dus
[Folio 104c]
Mijn here sinte Jeronimus: 12695[regelnummer] "Diefte eist den vriend yet stelen, Mer die kerke, eist in weynich of velen, Verbosen, moet sacrilegie wesen". Eene vierde redene es te desen: Dat wi offeren ende tiende gheven, 12700[regelnummer] Dat is ons al van Gode bleven: Ghelijc eenen cenchier wi sijn. Hier of orcont sinte Augustijn: Inden persoen Gods sprect hi: "Vandien dat ic di gaf, ghef mi; 12705[regelnummer] Als eenen ghevere hadstu mi, Als eenen ceinchier moetic hebben di". Salomon dus gescreven hevet "Tonsen heere hi thens ghevet, Die vanden armen ontfermich si". 12710[regelnummer] Te verstaene is wel hier bi, Dat recht is datmen thiende ghevet Vanden besten datmen hevet, Noch tachterste, noch dat middelbare. Ecclesiasticus secht ons clare: 12715[regelnummer] "En offert ghene ghiften quaet, Want God die heere die niet ontfaet". Indie bible so vintmen wel, Hoe offerden Cayn ende Abel: Deen was ontfangelic, dander niet, 12720[regelnummer] Also noch alle daghe geschiet. Vander offeranden also Secht die bible in Exodo: "Die bose moet zijn vermaledijt, Die bynnen den croppe heft die tijd 12725[regelnummer] . . . . . . . . . . sal die heere,
[Folio 104d]
Dat cranc is ende magher zeere". Van desen tiende hout in hem dus Dat boec Ecclesiasticus: "Van dinen vruchten hem haer deel gheeft, 12730[regelnummer] Gelijc dat tgebod in heeft". Paulus heft ons aldus bescreven, Dat elc zinen thiende sal gheven Blidelike, want men ghiftet Gode, Hoe datse ontfa der kerken bode. 12735[regelnummer] Alsoot vor wel is bekint: Den bliden ghever God mint.
Tiende moet elk gheven na zinen state. [LVIIII] Elc soude gheven na sinen state: Daer comt af grote bate. Armen souden ooc gherne geven, 12740[regelnummer] Om datter waerlike staet bescreven, Dat si moghen meere dinc Verdienen met eenen hellinc, Dan een rike met hondert schele: Al gheft hi vele, hem bliftes vele. 12745[regelnummer] Tobias te zinen soene zede: "Altijd na dijnre mogenthede Saltu, soene, ontfermicheit plien; Hefstu vele, wes milde van dien; Es ooc weynich die rijcheit dine, 12750[regelnummer] Pine di van zom ghever te zine, So salstuus groten loon ontfaen". Sinte Lucas doet ons verstaen Vanden armen weduwekine, Dat gaf ter offerande sine 12755[regelnummer] Cleyne copperine pennynghe twee, Want si ne hadde gheldes mee.
[Folio 105a]
"Waerlike ic segghe ju leden, Dese arme weduwe heft meer heden Gegeven dan alle die anderen daden". 12760[regelnummer] Merct of groot zijn des heeren genaden: Die ghifte so rekende hi groot, Om dat bet hadde gezijn die noot Dat sijt verteert hadde ende gegeten. Hoe cleyne, wilt menich weten, 12765[regelnummer] Die ten altare offeren gaet, Wat groter lone daer toe staet, Dit is claer ghenoech geseit Int tractaet vander traecheit Ten capittele, daert sprect van dien 12770[regelnummer] Die spade te bekeerne plien.
Overhoricheit is eene zware zonde, uut welke vele anderen spruten. [LX] Die derde quade zonde, die coomt Uut hoverden, is ghenoomt Overhoricheit int gemene. Hier in sneven grote ende clene. 12775[regelnummer] Vele redenen ons horen doet Scrifture om af te treckene den moet Vander quader overhoricheit. Al vor indie bible is geseit Dat bi deser sonde toequam, 12780[regelnummer] Dat Eva ende ooc mede Adam Rumen mosten dat paradijs; Ooc so maect ons die bible wijs, Hoe God Lots wijf verkeren dede In eenen steen om die quaethede. 12785[regelnummer] Saul mede, die was conync, Waert ontset bi dese dinc.
[Folio 105b]
Vele andere exemplen ware Toghet ons scrifture al clare, Die overhoricheit dede geschien. 12790[regelnummer] Dat ander, dat ons soude doen vlien Der overhorichede zonden, Dats dat wi souden ondergronden, Hoe groot ende hoe quaet si si; Dit moghewi kennen: bi 12795[regelnummer] Der medicine, die daer toe staet, Soude dese zijn verhaet: Cristus moste onderdaen werden Toter doot, soude hi onder terden Die zonde der overhoricheit. 12800[regelnummer] Hier up sinte Bernart seit: "Uut der remedien merken wi al, Hoe groot dat was eerst onse misval". Eene derde redene hebben wi mede Om te schuwene overhorichede, 12805[regelnummer] Om dat alle zonden welnare Spruten ende komen uut hare. Datmen Gods geboden niet hout, Dat is overhoricheide schout. Hier up Salomon aldus telt: 12810[regelnummer] "Die sine oren neder helt, Om niet te verstane die wet, Sine bedinghe wert ontset, Dat si niet en wert ontfaen. Sinte Augustijn doet ons verstaen: 12815[regelnummer] "Die hem keert van Gods gebode, Dat hi in bedinghen eyscht an Gode, Dat en sal hi niet ontfaen; Waren wi Gode onderdaen,
[Folio 105c]
God soude ons weder onderdaen sijn". 12820[regelnummer] Dit seghet ons wel sinte Augustijn: "Hoe vele quaets dat dese quaetheit Te doene pliet, onderhoricheit Doet also vele goets ende mee". Wi lesen, omme dat Josue 12825[regelnummer] Gods geboden so wel helt al, Dat hi die zonne te staene beval, Tot hi hadde met zinen handen Wrake genomen van zinen vianden. Wel is te wetene hier an 12830[regelnummer] Dat waer is dat secht sinte Johan: "Eist dat wi onse herte niet gebouwen, In Gode hebben wi goet betrouwen, Dat wi alle eyschen ontfaen van Gode, Dat wi zijn onderdaen Gods gebode". 12835[regelnummer] Wast niet wonder overghaende, Dat die zonne bleef stille staende Doer dat bevelen van eenen man? Scrifture toghet ons ooc van Beesten, die waren sonder verstaen, 12840[regelnummer] Dat si worden onderdaen Ende deden al dat men hem hiet".
Exempel dat onderhoricheit heft grote moghentheit. [LXI] Exempel hier af is ons bediet Van eenen abt, hiet Paulus, dat hi Teenen discipel, die hem was bi, 12845[regelnummer] Seghede: "ganc, hale mi ghender mes Van dattu kenst dat best es". Die discipel ten abte zede: "Daer dat mes is, indie selve stede
[Folio 105d]
Pleecht te wesene een serpent; 12850[regelnummer] Nyemand dar hem comen gehent". Die abt sprac ten broeder, hiet Johan: "Oft up di wille, so tret hem an Ende bindt ende brenghet tote mien". Die discipel ghenc en wech mettien 12855[regelnummer] Ter stede wert, daer dat mes lach. Als hi daer quam, dat serpent hi sach, Dwelk waert gapende te hem waert. Hi trat hem nare metter vaert: Anxtelike so quamt al doe; 12860[regelnummer] Die broeder ghenc nare ende het vlo, Johan ghenc achter ende sprac te dien: "Mijn abt Paulus beval mien, Dat ic di soude brenghen gebonden". Doe stont tserpent in corten stonden 12865[regelnummer] Vredelic ende die broeder bant Met zinen gordele; bider hant So brachte hijt vorden abt geleit, Die hietet ontbinden wel ghereit Ende lietet ghaen te zijnre stede. 12870[regelnummer] Toten broeder die abt zede: Onbevoelich so waerstu, Ende so was die beeste nu, Dat si haer binden liet van di". Dit seghede die abt om dat hi 12875[regelnummer] Niet woude, dat die broeder mede Gedachte hadde ter hoverdichede, Uut dat hem daer was geschiet.
Overhoricheit verdrijft Gode uut den mensche. [LXII] Ter vierder redene is ons bediet Te schuwene overhorich leven,
[Folio 106a]
12880[regelnummer] Want God is daer bi verdreven. Die overhorighen zijn onderdaen Den dinghen die ter werelt staen. Ecclesiasticus hier up vertelt: "Alle dinghe bughen vor dat ghelt; 12885[regelnummer] Menschen zijn onderdaen den vleysche Ende maken geboden te haren eysche". Den vianden zijn si ooc onderdaen Mids dat si ter hoverden staen, Ende vor Gode ne willen si niet 12890[regelnummer] Bughen noch doen dat hi gebiet. Hier up heft ons sinte Bernaert Inden persoen van Gode verclaert: "Wat saken, mensche, mach daer toe sijn, Dattu liever dienst den viant dijn 12895[regelnummer] Ende den minen, dan gi mi doet? Hi nes niet die ju heft gevoet Ende die ju schoep, mer ic allene, Ende ju te danckene dits te clene! So verlosede ic ju algader 12900[regelnummer] Ende verzoende theghen minen vader; Met goude, met silvere cocht ic ju niet, Mer metten bloede dat uut mi liep, Doer ju lieden te menygher stede, Al dat die viant nye ne dede". 12905[regelnummer] Sinte Johan toghet ons claer, Dat Gods geboden niet zijn swaer. Christus sprac, des gelovet vast: "Mijn juc is zachte ende licht mijn last". Hier up sinte Augustijns worde inbringhen: 12910[regelnummer] "God beveelt ons lichte dinghen, Als dat wi ewelic souden leven,
[Folio 106b]
Mer roekeloos wi alle begheven.
Overhoricheit heft nyemand in hem sonder die duvel ende die quade mensche. [LXIII] Onder alle creaturen Die God schoep te enyger uren 12915[regelnummer] So nes daer mer twe manieren, Die hem te Gode wert verfieren: Die quade mensche ende die viant. Voghelen inder lucht, beesten upt lant, Ende int water die vissche mede 12920[regelnummer] Doen te Gode onderhorichede; Elementen, sterren ende planeten Die vulkomen al Gods beheten. Mer een quaet mensche ende die viant Sijn in hoverden so verplant, 12925[regelnummer] Dat hem oedmoet is onmare; Dits hier vor getoghet clare. Twe exemplen moghen ons mede Brenghen te onderhorichede.
Onderhorich te zine wijst ons God ende zijn enghel. [LXIIII] Dat eerste exempel ons Christus leert, 12930[regelnummer] Want hi hem ter oedmoedicheit keert, Also ons sinte Johan bediet: "Ic en daelde vanden hemele niet Om minen wille te doene algader, Mer den wille van minen vader". 12935[regelnummer] Dat ander exempel wisen ons mede Die enghele met hare onderdanichede, Die ons te bewarene zijn gegeven, Bliven met ons al onse leven, Want die prophete orcondet al:
[Folio 106c]
12940[regelnummer] "Van di God zinen enghel beval, Dat hi dijns wachtens soude pleghen In alte gader dinen weghen". Al werct die mensche bi zonden quaet, Daer omme die enghel hem niet laet, 12945[regelnummer] Om dat hi ne wille bringhen Weder te dueghetliken dinghen. Met rechte so soude ooc brenghen mede Den mensche zine grote cranchede, Dat hi oedmoedich soude werden; 12950[regelnummer] Waer up mach hi hem verhoverden, Die anders niet van hem selven heeft, Dan dat hi misdoet of sneeft?
Heilighe daghen zijn te vierene met IIII zaken, die hier getoghet zijn. [LXV] Laet ons ter overhoricheit sien Vanden ghenen, die niet ne plien 12955[regelnummer] Wel te vierne die heilighe daghen. Van vier dinghen wert hier gewaghen, Die die mensche moet doen al Die die heilighe daghe vieren sal. Dat eerste is, als ic bin vroet, 12960[regelnummer] Dat hi zijn ambocht laten moet. Dit secht ons die bible so Indat boec van Exodo: "Ses daghe saltu besich zijn, Doende alle die werken dijn, 12965[regelnummer] Die zevende dach, die daer na ghaet, Dats dijns heeren dijns Gods sabbaet: Dien dach wilt niet te werkene bieden Zonen, dochteren noch dienstlieden. Gelijc ooc dat daer is gewaghen
[Folio 106d]
12970[regelnummer] Van te vierne die heilighe daghen, Dat werc latende van buten, Also moetmen den moet sluten Theghe gedachte der erdscher besicheit. Hier up Ezechiel die prophete seit: 12975[regelnummer] "Die van werkene maect vrede, Ruste hem ooc van moede mede". Dat ander is, dat hi moet bestaen Dat hi hem sal van zonden dwaen. Hier up ons Jeremias zeghet: 12980[regelnummer] "Ne wilt niet draghen dat zeere weget Inden dach vanden sabbaet". Daer toe die vigilie staet Geset vorden heilighen dach, Dat hem die mensche zuveren mach 12985[regelnummer] Van zonden, zeghet sinte Bernaert, Die eendrachtich vechten te ons waert. Dat derde is datmen wachten sal Van zonden upten heilighen dach al, Ende tvierde is oefenen goede gewerken, 12990[regelnummer] Want daer omme gaetmen ter kerken.
Vierdach moet zijn gheorboert met vier zaken, sal hi wel zijn gheviert. [LXVI] Vanden dinghen wilic gewaghen Die men op hoochtidelike daghen Moet oefenen nader lerers scriven, Van welken ic vinde tote viven. 12995[regelnummer] Dat eerste, datmen moet anevaen Al vor, is ten love Gods verstaen, Die ghenen thens anders van ons heeft Vor al dat goet, dat hi ons gheeft. Gelike dat inden hemel boven
[Folio 107a]
13000[regelnummer] Eendrachtich werc is Gode loven, So moeten wi Gode lof gewaghen In die hoochtidelike daghen: El is die dach qualike besteit. Hier up sinte Bernaerd seit: 13005[regelnummer] Gheen dinc so ne wint mere, Om stede te hebbene vorden heere, Dan bernendelike Gode loven: Sonder middel het clemt daer boven. Dat ander, dat daer toe behoort, 13010[regelnummer] Dats horen ende spreken godlike woort. Hier up Ecclesiastes wel zede: "In tiden van dijnre ledichede Scrijf vroetschap; wien ontmynren sal Sijn werc, sal die vernemen al; 13015[regelnummer] Wat mensche die hem met vele saken Bekommert hout, sal niet gheraken Te verstane, wat vroetschap es". Hier omme so secht Ecclesiastes: "Soene, die gewerken dijn 13020[regelnummer] Moeten niet in vele dinghen zijn". Die derde sake, die wi doen souden, Soudenwi wel die vierdaghe houden, Dats staen in devoten pensinghen Eendrachtich van duechtliken dinghen. 13025[regelnummer] Hier up mester Seneca seit: "Laet staen belettende besicheit, Ende hebbe te dien goet gedochte, Daer nye mensche komen mochte, Die in ydelre bekommeringhe stoet". 13030[regelnummer] Te vier dinghen men dencken moet, Also scrifture wel verclaert.
[Folio 107b]

Feestlike daghe zijn gheset omme vier dinghen te oefenen. [LXVII] Eerst moetmen dencken te Gode waert, Wat goede hi ons heft ghedaen, Ende wat hem over is geghaen 13035[regelnummer] Te onser zalicheiden al. Ten anderen men dencken sal Up der hoochtijd werdicheit, Die welke figure is ons geleit Der ewigher vroude van daer boven, 13040[regelnummer] Daer die enghelen Gode loven. Vander groter feeste secht dus Mijn here sinte Gregorius: "Wat helpt houden der liede feeste Of daer bi gebrect die meeste, 13045[regelnummer] Daer die enghelen feeste houden?" Te desen wi ooc dencken souden, In wat sorghen dat wi leven Dat wi ons so ter dueghet gheven, Dat wi hopen moghen daer bi. 13050[regelnummer] Hier up staet in Genesi, Dat God sprac: "waer bistu, Adam?" Om dat noot was dat hi merc nam, Dat hi in crancheden was getorden In dat hi hoverdich was worden. 13055[regelnummer] Ten derden, so die scrifture verclaert, Sullen wi dencken ten heilighen waert, Wes feeste men hout te dier stede, Ende sal hem eysschen zine gebede. Sinte Bernaert scrijft te dien: 13060[regelnummer] "Omme zijn hulpe sullen wi spien, Want die levende mochte wel
[Folio 107c]
Bidden, mach meer inden hemel, Vor dat ansichte van onsen heere; Die levende over ons bad zeere, 13065[regelnummer] Bidt vaster nu, want claer hi kent Onse armoede ende onse ellent". Dat vierde is datmen pensen moet, Sal die leringhe wesen goet, Suvere bedinghe ende devoot. 13070[regelnummer] Hier af te scrivene en is gheen noot, Want daer ghenoech af is geseit Bynnen der remedie der vracheit.
Karitate moet hi doen, die wel sal vieren die feestlike daghen. [LXVIII] Dat vijfte, datter moet sijn bedreven, Dats datmen almoessen moet gheven, 13075[regelnummer] Sal wel gheviert zijn die heilighe dach. Hier af is ghedaen ghewach, Bynnen der remedie vander vrachede, Vor dat capittel vander bede. Dese vijf saken moet hi hantieren 13080[regelnummer] Die gerechtlike sal vieren, Want beter waert dat liede wrochten, Dan si zonde te oefenen sochten. Het en was niet geboden te vieren Van werken, om datmen soude hantieren 13085[regelnummer] Gulsicheit, luxurie of spelen om ghelt.
Feestlike daghen sijn gheordiniert om Gode te biddene. [LXVIIII] Heilighe daghe waren daer toe gestelt Datmen ghenaden soude bejaghen Vandat misdaen is bynnen den VI daghen, Mids den vijf poenten vorleert.
[Folio 107d]
13090[regelnummer] Die anders hem te vierne keert, Dat is te zijnre onzalichede. Hier up God bi den prophete zede Yzaijas: "juwe heilige daghen Heft mine ziele gehaet, verdraghen 13095[regelnummer] Die so is in groter pinen", Want si zijn die quetsinghen mine Van die sondaghes werc begheven, Ende dan der gulsheit ane cleven. Sinte Pauwel dus bediet: 13100[regelnummer] "Dat zijn die ghene die niet Gode des heilighen daghes dienen, maer Haren buke", dits al claer. Van desen vieren secht aldus Mijn here sinte Jheronimus: 13105[regelnummer] "Hets grote ghecheit, den lichame Met gulsheiden maken bequame Gode, wien soberheit so becomt". Dat boec Levitici ons dus noomt: "Sabbaet heet in rusten te zine, 13110[regelnummer] Dan suldi uwer ziele doen pine". Wat is dese pine te verstaen Dan penitencie ghedaen? Van die hantieren die gulsicheit In heilighen daghen die prophete seit 13115[regelnummer] Malachias: "ic en soude niet Dat dreghen dorren hebben bediet, Hadde die heilighe gheest niet dit Vorsproken biden prophete David: "In ju ansichte ic stroyen sal 13120[regelnummer] Dat mes van uwen vierdaghen al"", Secht die heere inder manieren.
[Folio 108a]
Nu merct hoe die liede vieren: Hi mach zien, dat si meer zonden Hantieren up feestlike stonden, 13125[regelnummer] Ja vaker bynnen der heiligher kerken Dan upten daghen, als si werken.
Verwatenisse moetmen ontsien om VI redenen. [LXX] Vander hoverdicheit van dien, Dies cleyne te achtene plien, Datmense indie kerke verwaet, 13130[regelnummer] Bi zes redenen getoghet het staet, Dat elk verwatenesse moet ontsien. Eerst secht ons scrifture te dien, Dat si is een gheestlic sweert, Daer die mensche mede is gedeert. 13135[regelnummer] Na dat sinte Lucas verclaert, Twee zweerde waren gheopenbaert Met Christus in dat hovekijn, Daer bediet bi woude zijn, Dat twee correccien souden werden, 13140[regelnummer] Daer men quaetheit bi soude beverden; Dat werlike swert elk mensche ontsiet, Nochtan sinte Augustijn ons bediet Dattet gheestlike is vele zwaerre, Dat het schijnt der zielen nare. 13145[regelnummer] Die ander waeromme is, dat deert So zeere dat gheestlike zweert. Die gebannen is, is int gemene Versteken gelike hem die allene In een eyland verdreven es. 13150[regelnummer] Hier up so secht Ecclesiastes: "Wee hem die allene zi, Want snevet of vallet hi,
[Folio 108b]
Daer en is nyemand die hem helpen mach". Salomon doet ons ghewach: 13155[regelnummer] "Als broeder an broeder vint accoort, So is hi als eene vaste poort". Die derde redene is te dien: Verwatenesse slacht der lazarien, Want die lazare wijf of man 13160[regelnummer] Ghemeenlike is versteken van Gemenen gesonden lieden. Aldus, nader scrifturen bedieden, Is hi versteken, die licht verwaten Buten ghiften der caritaten. 13165[regelnummer] Ten vierden, die gebannen is, mede Geliket eenen afgehouwenen lede, Dat verstoten is vanden lichame, Dwelk nerghen toe is bequame. Aldus is die kerstene man, 13170[regelnummer] Die gebannen leghet van Christus, een verscheiden let. Hier up sinte Augustijn dus set: "Also zere moet die kerstijn Leet hebben dat bannen zijn, 13175[regelnummer] Als hem soude zijn bequame Verscheiden te zine van Gods lichame". Ten vijften sinte Augustijn seghet: Die kersten, die gebannen leghet, Is als gelevert den duvel, 13180[regelnummer] Also die kerke levert wel Eenen gecroenden herisien, Die niet scheiden wil van dien, Den leken heere, diene schiere Corrigiert ende doot met viere.
[Folio 108c]
13185[regelnummer] Dus is die gebannene gegeven Den duvel, diene swaerlic doet sneven. Die zeste redene is, waeromme die kerstijn Sal ontsien gebannen te zijn, Om dat hi gheen deel heft an tgoet, 13190[regelnummer] Datmen indie heilighe kerke doet, Ende vanden missen, die men zinghet. Hoe vele profijts dat eenen in bringhet, Ne soude gheen clerc segghen moghen, Dus en wil ic mi niet daer toe voeghen.
Ydele glorie leert ons Christus vlien, ende andere lerers vele. [LXXI] 13195[regelnummer] Die vierde quaetheit, die coomt Uter hoverden, is ghenoomt Ydele glorie, die welke dus Bescrivet mester Tullius: "Doet die mensche yet, daer hi of 13200[regelnummer] Prijs wil hebben ende lof". Vele bewijs is hier te ziene, Ydele glorie mede te vliene. Al vor so is hier gestelt, Hoe dat sinte Matheus vertelt: 13205[regelnummer] Christus, twe blinden hi sien dede; Daer na tote hem lieden hi sede: "Siet daertoe dattet nyemand en weet". In sinte Matheus boec ooc steet, Dat Christus tote eenen zede, 13210[regelnummer] Dien hi heelde vander lazerhede: "Ghanc wech ende sech dit niet". Dit selve ewangelium bediet, Als God miracle hadde ghedaen, Dat gi vake hebt verstaen,
[Folio 108d]
13215[regelnummer] Met vijf broden ende visschen twee, Voede hi V^m volkes ende mee; Rechtevoort clam hi int schepekijn, Ende met hem die disciplen zijn, Om dat hi niet woude dat si 13220[regelnummer] Ydele glorie ontfenghen daer bi, Dat si miracle hadden gesien. Sinte Johan scrijft ooc te dien, Dat Christus selve dus bediet: "Ic en soeke mine glorie niet". 13225[regelnummer] In Vitas Patrum staet dus bescreven Van vaders, die leyden zalich leven, Dat si hem ghec toochden van siene, Om ydele glorie te ontvliene.
Exempel dat een heilich vader hem vensde ghec wesende om te ontvliene ydele glorie. [LXXII] Van eenen ouden lesen wi dat, 13230[regelnummer] Die in een hol heremite zat, Ende rustende pensede in Gode, Tote hem quam een werlic bode, Die hem bat sonderlinghe zeere, Dat hi woude om onsen heere 13235[regelnummer] Tijdlike komen te zinen sone. So vele, so zeere bad die ghone, Dat met hem quam die oude vader. Doet tvolc veriesch, so quamt algader Met bernenden lampen, wat het mach, 13240[regelnummer] Ende als dat die oude zach, Wesende ghec toochde hi hem schiere; Sine cledere warp hi in die riviere Sonder toeven, daer hi bi stoet;
[Folio 109a]
Selve so liep hi metter spoet 13245[regelnummer] Int water ende wiesch zine leden. Diene bracht heft te dier steden, Was vor dat volc geschofiert, Doe hi ne sach so ongemaniert. Die cleder dede hi hem weder an, 13250[regelnummer] Ende dat volc keren van dan, Om dat lijc te gravene ghereet. Den ouden heft hi een stuc geleet, Wien hi nerenstlike bat, Dat hi hem woude verclaren, wat 13255[regelnummer] Bedieden mochte, dat hi hadde gedaen, "Want dat volc, dat daer was gestaen, Dat seghede algader ende niet min, Dat gi hadt den duvel in". Die oude heft hem gheantwort: 13260[regelnummer] "Ic en woude horen niet die wort"; Ghecker menschen voere hi plach, Om dat hi ydele glorie ontsach. Swaerlike dweelt hi ende sneeft, Die in ydelre glorien leeft, 13265[regelnummer] Die niet en acht, hoe quaet hi si, Mach hi goet heeten daer bi. Tot dusdanen sprect aldus Sinte Johan Crisostomus: "Yprocrite, was dat menen dijn 13270[regelnummer] Dattu niet priselic wils zijn, Daer du nochtan geprijst wils wesen?" Die ewangelie sprect ooc te desen: "Hoe moghedi geloven in Gode, Die ydele glorie soect so ode, 13275[regelnummer] Ende der glorien niet en goomt,
[Folio 109b]
Die allene van Gode coomt!"
Ydele glorie rooft den mensche zijn gheestlike ende erdsche goet. [LXXIII] Ydele glorie moet zijn gehaet: Si doet den mensche twevout quaet, Int erdsche goet ende int gheestelike. 13280[regelnummer] Vake so zietmen an die rike, Dat sijt goet quisten menygerleye wijs Omme der ydelre glorien prijs. Dat si ooc dat gheestlike goet Rooft, des zijn wi wel vroet: 13285[regelnummer] Wat goede die mensche heft ghedaen, Wil hi prijs daer af ontfaen, So ne is zine weldaet niet. Hier up so is ons wel bediet, Dwelk ons scrivet een heilich vader: 13290[regelnummer] "Onmoghelic so eist tenengader, Dattet cruut soude hebben sine rijphede: Also is ons onmoghelic mede, Die van consten wille hebben lof, Dat hi ooc hemelsche vrucht hier of 13295[regelnummer] Maken soude vorden here". Ydele glorie helpt ooc zeere, Dat die mensche ongestade blijft. Hier up sinte Bernart bescrijft: "Die hare consciencie binden 13300[regelnummer] In vremden tonghen, die zullen vinden Hem selven nu goet, nu quaet, Nu groot, nu cleyne, na dat staet: Ten willen der tonghen, die haers gewaghen, Sullen si prijs of laster draghen." 13305[regelnummer] Dusdaene slachten den wederhane,
[Folio 109c]
Die up den toren pleghet te staene, Die welke keert met allen wynden. In die scrifture claer wi vinden, Dat ydele glorie deren mach. 13310[regelnummer] Sinte Augustijn doet ons gewach: "Nyemand ydele glorie beseft, Dan hi die strijt daer theghen heft: Al ne begheert hi den prijs niet, Die mensche, wien men gheven biet, 13315[regelnummer] Nochtan so eist hem swaer onthouden, Dat zijs niet verbliden souden, Alsmen prijs biet"; hier af dus Seghet ons sinte Gregorius: "Licht so eist in eniger wijs 13320[regelnummer] Niet begheren der menschen prijs, Mer als hi is ontfaen, daer naer So is hi te verstekene swaer". Jeronimus scrijft ooc hier bi: "Swaerliker so derven wi 13325[regelnummer] Prijs, dien men ons bieden soude, Dan van gesteente ende van goude". In Prospers bloemen vant ic dus staen: "Als die mensche heft boven gegaen Die zonden ende die al verdreven, 13330[regelnummer] So is nochtan anxt gebleven, Of hi daer of meer tier tijd In Gode dan in hem selven verblijt". Dat si grote macht heft, ic merke, In dat si dicke bynnen der heiligher kerke 13335[regelnummer] Inden dienst ons heren geschiet: Hets tontsiene dat sulc vortbiet Sijn schone discant vorden lieden,
[Folio 109d]
Dat hi Gode niet soude bieden, Waer der nyemand ter kerken komen. 13340[regelnummer] Men ziet ooc zeere die leken dromen, Dat si dat liever souden horen, Dan al datmen zanc te voren.
Ydele glorie is somwile menschelic ende somwile duvelic. [LXXIIII] Dese ydele glorie mach wesen In tween manieren, als wi lesen. 13345[regelnummer] Die eene is duvelic geseit, Als yemand verblijt in zine quaetheit. Hier up secht die prophete Davijt: "Twi bistu in quaetheiden verblijt. Die moghende in quaetheiden bis?" 13350[regelnummer] Die menschlike ydele glorie is, Als men blijschap heft int goet, Dwelk die werelt gheven moet.
Ypocrisie is eene swaere zonde, ende daer God meest gram up is. [LXXV] Na ydelre glorien so dunket mie Dat volghen moet ypocrisie, 13355[regelnummer] Want wie dat ydele glorie mint, Is over heilich gherne bekint, Ipocrisie is die fingiert Dueghet die hi niet hantiert. Scrifture ghevet menighen raet, 13360[regelnummer] Datmen dese zonde haet. Ecclesiasticus secht ons te desen: "En wilt niet ypocrite wesen Int anschouwen vanden lieden". Sinte Matheus woorde bedieden: 13365[regelnummer] "Als gi juwe almoesse biet,
[Folio 110a]
So ne doet voer ju trompen niet, Ghelike dat ypocriten plien". Dus secht noch sinte Matheus te dien: "Als ghi vast of bedinghe doet, 13370[regelnummer] So ne hebt niet droeve den moet, Ghelike den ypocriten, die slacht Den wulf, die an heft die schapes vacht", Van wien Matheus weten laet - Ten valschen propheten so verstaet - 13375[regelnummer] Die tote ju komen in clederen van schapen, Ende bynnen zijn wulve, diet al rapen. Ypocrisie soudemen vlien, Want scrifture gewaghet van dien Wraken, die daer komen nare. 13380[regelnummer] Vander ierster Job secht clare: "Int ansichte vanden here Comt ypocrite nemmermere". Die ander wrake is ter onwerden, Daer si in versteken werden 13385[regelnummer] Ten gherichte; hier up Job sede: "Al clomme zine hoverdichede Ten hemele, ende dat wesen mochte, Ende zijn hooft die wolken gerochte, So sal hi dalen int ende verloren, 13390[regelnummer] Want hi ter hellen moet behoren". Die derde wrake is hem geschiet, Dat hem die heilighe gheest ontvliet, So wien nyeman bekeren mach. Hier af die wiseman doet gewach: 13395[regelnummer] "Discipline des heilighen gheest Verjaghen die geveynsden meest". Die vierde wrake mach wel wesen
[Folio 110b]
Malediccie, die wi lesen Gesproken ten ypocriten waert 13400[regelnummer] Van Christus, als Matheus verclaert. Die eerste is: "Ju lieden Pharisee, Ende scriben, ypocriten, wee! Die vanden hemele die duren Sluten theghen die creaturen! 13405[regelnummer] Selve en komedi daer niet, Ende anderen dat komen gi verbiet!" Die ander malediccie is geseit: "Wee ju lieden, ypocriten, die daer eit Der weduwen huysen ende hare stede 13410[regelnummer] Gheveynst met uwer langher bede!" Die derde malediccie is: "wee Ju, ypocriten ende Pharisee, Die gelike zijt in ju leven Den grave, dat buten is wit bescreven" . . . . 13415[regelnummer] Die vierde staet dus int gestrijt: "Wee ju, die zuver van buten zijt!" Van alle die goede exemple gheven, Ende theghen hare bewise leven, Scrijft up Yzaijas aldus 13420[regelnummer] Mijn heere sinte Jeronimus: "Hets lichter zonde doen vor oghen, Dan gheveynsde heilicheit toghen".
Ypocrisie doemt God boven allen anderen zonden. [LXXVI] Die redene, waeromme onse heere Ypocriten doemt so zeere, 13425[regelnummer] Is dat si valschelic hem verbaren Gelike of si van Gode waren, Daer se die duvel heft in handen;
[Folio 110c]
Si schinen Gods vriende, ende zijn viande! Men leest van Antecrist claer al, 13430[regelnummer] Die thooft van quaetheden wesen sal, Dat hi meest bi ypocrisien Dat volc sal brenghen te zijnre pertien. Hier up die wise Salomon zede: "Bedecter so nes ghene quaethede, 13435[regelnummer] Dan die simpel vort gaet Onder enyghen dienst, dien men ontfaet". Sinte Pauwel die scrijft mede: "Die gheest openbare zede, Dat somighe inden laetsten tiden 13440[regelnummer] Sullen vanden gelove gliden, Ende na der dwelinghe geeste verstaen, Die lerende omme sullen gaen Des duvels leringhe, ende te hare pertien Dat volc trecken bi ypocrisien".
Hoverde heft zes remedien omme se mede te verdrivene. [LXXVII] 13445[regelnummer] Nu laet ons die remedien scriven, Die hoverde konnen verdriven. Tot zessen staen er hier vor oghen. Die eerste is, so leeres toghen, Datmen sal wandelen nacht ende dach 13450[regelnummer] Metten oedmoedighen, daermen mach. Die vele wandelt biden hoverden Sal daer bi hoverdich werden, Ende in contrarien so es Dat secht Ecclesiastes: 13455[regelnummer] "Die metten oedmoedighen heft geploen Te wandelne, sal oedmoet an doen". Historien maken ons des wijs,
[Folio 110d]
Dat was een konync te Parijs, Als hi at allene maeltiden, 13460[regelnummer] Dede hi zitten an zine twe ziden Te zijnre tafele ende theghen hem mede Donsienste armen vander stede. Doe waert hem gevraecht van eenen, Wat hi daer mede mochte menen, 13465[regelnummer] Dat hi die armen so na hem trac Ende bi hem sette; die konync sprac: Een edel ridder hadt hem gewijst, Job, ende dus segghende geprijst: "Visenterende dine ghedane, 13470[regelnummer] Sal ghene zonde di vallen ane". Die ander hoverde remede Is te pensene die onwerdichede Des vleyschs ende zijn vuule hercomen, Waer af het heft beghin genomen, 13475[regelnummer] Want eerst so eist onreyne zaet; Ten lesten ooc, alst ute ghaet, Ist den wormen te spise gegeven, Ende tusschen desen so is al dat leven. Die licham niet anders en es 13480[regelnummer] Dan een zac vul stinckende mes. Hier up een prophete zede: "In die myddel dine is onreynichede". Van desen woorden die glose es, Dat met rechte dat vuule mes, 13485[regelnummer] Dat wi bynnen den buke draghen, Van ons hoverde soude verjaghen. Die derde remedie is daer af Exemple, die ons Christus gaf. Hier up staet in Augustine:
[Folio 111a]
13490[regelnummer] "Van des menschen vrese die medicine Is Cristus oedmoedichede. Eene vierde remedie is mede Dencken om dat ordel zwaer, Dat den hoverden sal komen naer. 13495[regelnummer] Yzaijas secht van desen: "Des heeren dach sal upten hoverden wesen". Bet achter ooc Yzaijas seit: "Die crone der hoverdicheit Wert getreden metten voeten". 13500[regelnummer] Die vijfte is van desen boeten Merken der werelt keytivicheit, Vander welker Job dus seit: "Die schichten Godes die zijn in mien, Ende die onwertheit van dien 13505[regelnummer] Heft den gheest uut mi gezoghen". Job meende, na der lerers toghen, Dat die gheest, die hem verhovaert Mochte hebben, was niet zeere gewert. Die zeste entie leste remede 13510[regelnummer] Is te denckene om onse ziechede, Die den lichame is fel, Ende der zielen also wel. Ter zielen hebben wi sulke quale, Dat wi niet en moghen wale 13515[regelnummer] Den lichtsten gedachte wederstaen, Of eenen woorde zijn onderdaen, Wine werden daer bi ontstelt. Vander ziecheit des vleyschs vertelt Sinte Augustijn dus ende seit: 13520[regelnummer] Sulcghedaen is des vleyschs crancheit, Dat hi niet en can geweren
[Folio 111b]
Den puust, hi ne wast hem te deren, Noch die vloen, dat hi se can gematen, So dat si hem slapen laten. 13525[regelnummer] Dit sinte Augustijn dus verclaert: "Seghet een mensche te di waert Een woort, du verstueres di; Twi ne weerstu niet die vlamme van di, Dat si di late slapen, alstuut eyschs? 13530[regelnummer] So groot is die quale des vleysch, Dat eene ziecheit of eene zwere Doet den lichame sulke deere, Dat si dien al daer neder slaet". Wel is die mensche, die hem verlaet 13535[regelnummer] Up dat zijns is, zeere verblent, Na al der leringe vorkent, Want hi niet anders is dan erde. Hier mede endet die hoverde.

Vorige Volgende

[V. Van der Hoverden].

Hoverde heet konynginne ende prinche boven allen anderen zonden om IIII zaken. [1]

Hoverde is een teiken bi welken die duvel best kent die zine. [II]

Hoverde doet den evenkersten vele pinen in menygher manieren. [III]

Hoverde veronwert Gode den here. [IIII]

Hoverde haet God boven allen anderen zonden, dits getoghet bi scrifturen. [V]

Exemplen vele so vinden wi vander groter wrake, die God gheworpen heft up die hoverdighen. [VI]

Ansien onse crancheit ghevet ons hulpe van hoverden te wachtene. [VII]

Hoverde doet vele quaets hem diese bynnen draecht, orconde scrifturen. [VIII]

Hoverde die doet den mensche ghec wesen in drie manieren. [VIIII]

Hoverde is eene zware quale ende quaet weder te ghenesene. [X]

Hoverde verstac God ende nam te zinen dienste ghecke oneedele zieke lieden. [XI]

Christus leerde ons oedmoet, als hi mensche waert. [XII]

Vanden manieren der hoverden. [XIII]

Ghec zijn si die van hem selven hebben wanen dat si besitten. [XIIII]

Arme veronwerden is grote zonde, om dat si niet rike en zijn. [XV]

Hoverdighe wanen an Gode verdienen dat hi hem verleent. [XVI]

Hoverdighen moghen wel ghec heten omme vijf redenen ghetoghet. [XVII]

Die hoverdighe rekent zine daet groot, die cleyne is vor Gode. [XVIII]

Verwanynghe is harde grote zonde ende onbekendhede. [XVIIII]

Verwanynghe prijst hem selven ende al haer doen. [XX]

Verheventheit begheren is grote vrese. [XXI]

Heerschapie begheren is grote zonde ende over grote vrese. [XXII]

Exempel dattet grote vrese is herschapie begheren. [XXIII]

Hoverdich zijn in ghewaden is zere mispriselic. [XXIIII]

Die nader moyheide staen zijn ghec in vijf manieren. [XXV]

Exempel dat quaet is buten schone ghemaect ende niet bynnen. [XXVI]

Cledere bewisen ons schaemte der zonden. [XXVII]

Overmate van kostelen clederen te hebbene is zeer zondelic. [XXVIII]

Riemen of gordele met zilver beslaghen zijn onbetamelic den menschen te bindene mede. [XXVIIII]

Clederen vele te hebbene meer dan men te orborne heft is zeere vreselic. [XXX]

Mencsel verweent ende vremde verwe is nyemand schuldich te begherne. [XXXI]

Hoeftcledere gheel zijn zeere te schuwene. [XXXII]

Hooftcleder wit bekomen Gode, ende die enghele zijn ooc wit ghecleet. [XXXIII]

Ansichte besmeren of vremt haer legghen ant hovet is grote zonde. [XXXIIII]

Exempel dat wijfs ansichte lichte vanghet den man met hare schoenheit. [XXXV]

Zuverheit staet in groter vrese int schone ghetrouwe wijf. [XXXVI]

Lelike wijfs wanen hem met tomene schone maken, mer si missen. [XXXVII]

Tomerie brenghet te vele deren beide wijfs ende ooc mans. [XXXVIII]

Toomsel dat rooft den wiven hare bedinghe die si doen wanen. [XXXVIIII]

Hoverde heft noch drie ander manieren sonder die vorsegheden. [XL]

Werschepe houden om rike te voeden, ende armen te verghetene is grote zonde. [XLI]

Dienlinghen hoverdich zijn is zeere te misprisene. [XLII]

Ontrouwe of smekerdie maken nu die dienlinghen rike. [XLIII]

Edelheit van lichame mach nyemand sake zijn van verheffene. [XLIIII]

Nyemand is edel om zine ghebornisse, wies werke oneedel zijn. [XLV]

Edele hebben in hem zes teikene van rechter edelheiden. [XLVI]

Dwelen in dat den ghelove toe behoort is grote onzalichede. [XLVII]

Raden bi aventuren om dat geschiet of geschien sal, is grote vrese. [XLVIII]

Toverie is verboden van Gode ende die daer bi werken zijn vermaledijt. [XLVIII]

Onwertheit is grote dorpernye ende zware sonde. [L]

Werdicheit moet elk doen hem vieren bi rechte. [LI]

Werdicheit so is men schuldich te doene allen lieden. [LII]

Eere ende werdicheit is men schuldich vader ende moeder. [LIIII]

Exempel dat kranen vader ende moeder eeren. [LV]

Exempel dat vader ende moeder onwertheit doen ontbeit na wraken. [LVI]

Tiende onthouden of qualike betalen is grote zonde. [LVII]

Tiende ontfaen papen om dat si daer voer souden arbeiden ter zalicheit vanden ghever. [LVIII]

Tiende moet elk gheven na zinen state. [LVIIII]

Overhoricheit is eene zware zonde, uut welke vele anderen spruten. [LX]

Exempel dat onderhoricheit heft grote moghentheit. [LXI]

Overhoricheit verdrijft Gode uut den mensche. [LXII]

Overhoricheit heft nyemand in hem sonder die duvel ende die quade mensche. [LXIII]

Onderhorich te zine wijst ons God ende zijn enghel. [LXIIII]

Heilighe daghen zijn te vierene met IIII zaken, die hier getoghet zijn. [LXV]

Vierdach moet zijn gheorboert met vier zaken, sal hi wel zijn gheviert. [LXVI]

Feestlike daghe zijn gheset omme vier dinghen te oefenen. [LXVII]

Karitate moet hi doen, die wel sal vieren die feestlike daghen. [LXVIII]

Feestlike daghen sijn gheordiniert om Gode te biddene. [LXVIIII]

Verwatenisse moetmen ontsien om VI redenen. [LXX]

Ydele glorie leert ons Christus vlien, ende andere lerers vele. [LXXI]

Exempel dat een heilich vader hem vensde ghec wesende om te ontvliene ydele glorie. [LXXII]

Ydele glorie rooft den mensche zijn gheestlike ende erdsche goet. [LXXIII]

Ydele glorie is somwile menschelic ende somwile duvelic. [LXXIIII]

Ypocrisie is eene swaere zonde, ende daer God meest gram up is. [LXXV]

Ypocrisie doemt God boven allen anderen zonden. [LXXVI]

Hoverde heft zes remedien omme se mede te verdrivene. [LXXVII]