Spieghel der sonden

(1900)–Anoniem Spieghel der sonden, Die– rechtenstatus


[IV. Van der traechede.]
[Folio 64d]
Ghesecht der vracheit sonden sware, 7850[regelnummer] Traecheit sal haer volghen nare. Dat si clevet der vracheit an, Is bewiset biden riken man, Van wien sinte Lucas heft bescreven, Doe sine ackers hadden gegeven 7855[regelnummer] Grote vruchten, so die costen wel vielen, So sprac hi tote sijnre zielen: "Eet ende drinct, ziele mijn! Rustet ende wilt blide sijn: Di is verwonnen in vele jaren 7860[regelnummer] Grote rijcheit te dijnre orbaren". Dus troeste hi se metter vracheit, Traech te sine, so et is geseit. Hier om ist dat die traecheit dan Deser vracheit volghet an.
Traecheiden tractaet wert in vier gedeilt. [I] 7865[regelnummer] In vier deelen wert gesneden Dit tractaet vander traecheden: Dat eerste sal ons dinghen leren, Die ons traecheit doen afkeren; Dat ander sal verclaren die leden 7870[regelnummer] Ende die specien vander traecheden; Dat derde sal te kennene gheven, Remedien daer si bi wert verdreven; Dat vierde wert een capittel clene Of twe, ende die sullen allene 7875[regelnummer] Vandien maken mensioen,
[Folio 65a]
Diet al sonder bescheide doen, So wat si te doene bestaen, Ende schijnt theghen die traecheit gaen.
Traecheit is te verhatene om VIII zaken. [II] Ic vinde bewisen tote achten, 7880[regelnummer] Die ons van traecheit leren wachten. Dese leringhen moghen wesen Exemplen, die wi hier toe lesen. Dat eerste exempel toghet ons van Der miere Salomon, die wise man, 7885[regelnummer] Sprekende in deser manieren: "O du traghe, ghanc ter mieren, Merc hare weghe ende wijsheit lere: Si ne heft gebieder, prinche no here, Nochtan bereit si inden zommer 7890[regelnummer] Hare spise theghen des winters commer. Ten oeste met groter ernsticheit Gadert si dat si te winter eit".
Exempel om te vliene traecheit. [III] In dat dierken sijn tot viven Poenten die ons lerers scriven, 7895[regelnummer] Die ons traecheit leren vlien. Dat eerste poent is, so wi sien, Der mieren over grote cleynhede; Van welker Salomon aldus zede (Want des menschen mester hi se schalt): 7900[regelnummer] "Met rechte in groter scheemten valt Die mensche, hem selven merkende an, Dat hi so weynich consten can, Dat hi van so cleynen diere Mach sijn geleert, als is die miere!" 7905[regelnummer] Seneca secht ooc dus te desen:
[Folio 65b]
"Laet ons ten mynnesten dat leet wesen, Dat wi moeten onse maniere Trecken van so cleenen diere". Wel mach hem schamen die mensche allene, 7910[regelnummer] Dat een dierken so over clene Bet is gemaniert dan hi: Elc mach daer hem wel castien bi. Dat ander vander mieren wijsheide Is verstaen in dat Salomon zede: 7915[regelnummer] "Ende bemerken hare weghen", Want menichsins si lopens pleghen Int behael van hare spisen. Des soude den traghen zeere afgrisen, Dat hi eens nauwe bynnen der woeken 7920[regelnummer] Der zielen spise wille soeken, Ende dat selve so nauwelike hi doet, Dat commerlic die ziele is ghevoet. Die derde wijsheit is die lere: "Die miere ne heft prinche no here 7925[regelnummer] Noch mester, die se corrigiert, Noch leydsman ooc die se bestiert, Of nyemand die haer exempel ghevet"; Die mensche nochtant al dese hevet: Ten bestiere heft hi predicaren, 7930[regelnummer] Die hem dat woord Gods openbaren; Hi heft ooc Gode teenen here, Die die zonden sal corrigieren zere, Ende hi ne roect als niet van desen. Die vierde wijsheit is, so wi lesen, 7935[regelnummer] Dat si niet gadert, ten is fijn, Daer si mede gevoet sal sijn: Onsuver zaden nuttet si ghene.
[Folio 65c]
Hier up siet die mensche cleene, Hoe qualike dat goet gekreghen si, 7940[regelnummer] Daer hi den zac mach vullen bi, Of hoe zondelike et hem toecoomt: Altijd den riken men goet noomt, Dwelk den rechte is zeere contrare; Als dese Spieghel orcont clare 7945[regelnummer] Inder vracheiden tractaet: Wanen tcomt, ten dunct den zot niet quaet. Hier up ons Salomon dus orcont: "Onvroetschap voet der zotten mond". Tvijfte is, dat die miere in heft, 7950[regelnummer] Dat si den menschen bewijs gheft, Dat si haer met spisen so laet, Dat si daer onder bedect gaet: Dus soude die mensche bedect wesen, Woude hi dat woort Gods in hem lesen, 7955[regelnummer] Want et souden vake met gracien Bewachten ende van quader temptacien. Ooc pleghet die miere, als wi horen, Ontwe te bitene hare coren, Dat niet onder haer schieten soude: 7960[regelnummer] Des mach hem schamen die traghe oude, Dat hi dat woord Gods niet en bijt Ontwe, eert hem al ontglijt Mids den winde der ydelhede, Also ic hier te voren zede. 7965[regelnummer] Dus moet die mensche bider mieren Wesen geleert in vijf manieren, Omme traecheit te schuwene daer bi, Up dat hijs selve in willen si. Ander exemple so bedieden
[Folio 65d]
7970[regelnummer] Die leres van vele hogher lieden, Die traecheit moghen verhaten doen. In Proverbien secht Salomoen Van eenen vroeden wive, dat Si nye ledich haer broet at. 7975[regelnummer] Van hem selven orcont dus mede Paulus die apostel ende zede: "Meer dan alle dander heb ic gepijnt".
Christus arbeide om ons ende om traecheit af te doene. [III] Van Christus dewangelie ontbint, Hoe hi pijnde te meniger stede 7980[regelnummer] Allene om des menschen zalichede, Waer of sinte Bernard heft gescreven: "Also langhe als ic sal leven Wil ic ghedencken in minen moet Der pine die Christus onderstoet, 7985[regelnummer] Van zijnre vermoeitheit in predicacien, Ende van zinen vastene in temptacien, Van zinen wakene int gebede Ende van sijnre sware passien mede, Want anders worde mi sine doot 7990[regelnummer] Verweten te mijnre schanden groot".
Exempel om ledicheit te schuwene troest ons Arcenius, een heilich vader. [V] Van Arcenius men ooc vint, Die was een over heilich sint, Hem bad een ander heremite oude, Dat hi hem berichten soude, 7995[regelnummer] Waer hi best getroest stond mede. Arcenius die antworde ende zede: "Int ghene dat ic die liede vlo,
[Folio 66a]
Ende mi te swighene sette also, Beweynende vake mine misdaet, 8000[regelnummer] Mer meest mijn betrouwen staet, Dat ic met minen handen hebbe gepijnt". Van eenre weduwen men ooc vint, Die, als si laten soude dit leven, Ontseghede in een hemde gegeven 8005[regelnummer] Begraven te sine, mer lude riep soe: "Int hemde men mi ter erden doe, Dat ic met minen handen wan". Traech mensche, nem exempel hier an!
Traecheit te verhatene leert ons die heilighe scrifture. [VI] Die ander sake, die ons mede 8010[regelnummer] Leert verhaten dese traechede, Is dat leren der heiligher scrifturen, Die ons wantroest telker uren Ledich ende traech te wesen. Ecclesiasticus die secht te desen: 8015[regelnummer] "Des vroeden woorde sijn als een gaert". Hier up die glose dus verclaert, Dats also ic ga den ezel jaghen Vorwaert, ende niet late vertraghen, Also is twoort vanden vroeden 8020[regelnummer] Verweckende die traghe moeden. Hier up scrivet Salomon also Inden boec Ecclesiastico: "Pijnlic were ne saltu haten niet, Want God Adame selve hiet 8025[regelnummer] Int zweet sijns ansichtes nutten tbroot", Also die bible ons toghet al bloot; Hier toe accordiert Salomon mede,
[Folio 66b]
Die in Ecclesiastico dus zede: "Werc gerechticheit vor dinen doot, 8030[regelnummer] Want in die helsche noot En wert gheen voetsel ghevonden", Alsoo claer wel is ontbonden In dewangelie vanden riken, die zat In die vlamme, ende Lazarus bad 8035[regelnummer] Een droppel waters, te coelne die hitte. Die glose secht ons wel ditte, Dat dusent jaren waren leden Dat die rike man hadde gebeden Om den dropel, die hem was ontseit. 8040[regelnummer] Ooc secht up dusdaene traecheit Ecclesiasticus in dese gelike Tot die ledich sijn ende rike: "Werke so wat dine hand vermach, Ende en verste neghenen dach 8045[regelnummer] Die du hier leves ende waecs, Want ter hellen, daer du na haecs, Ne wert redene no conste mede, Die inbrenghen mach welhede; In die helle nes gheen werc te doene: 8050[regelnummer] Daer is des wercs loon ende die zoene Van dat int leven is gewrocht; Daer ne helpt ooc redene gesocht: Loijke noch ooc philosophien Ne zullen daer niet connen ontvlien; 8055[regelnummer] Conste of subtile behendichede En sullen di niet ontschulden mede, Mer di wroeghen ende bedraghen", Also die lerers alle gewaghen. Ecclesiasticus ons aldus raet:
[Folio 66c]
8060[regelnummer] "Tijdlike so zeye dijn zaet Ende des avondes en ruste dine hand niet". Sinte Pauwel ooc dus bediet: "Die niet wil werken, sal niet eten", Also ic liet hier voren weten. 8065[regelnummer] Vort heft dapostel dus bescreven; "Daer omme so heft God gegeven Den mensche vele diverse leden, Omme dat hi in allen steden Gode loven soude ende te dienste staen: 8070[regelnummer] Die voeten, om dat si souden ghaen Besoeken noot ende zalichede; Den mond, om datmen dermede zede Den lof van Gode soude wesen, Biechte spreken, bedinghe lesen; 8075[regelnummer] Die handen, dat si werken souden Zalich werc omme te sine behouden, Ende dat herte omme dat soude ancleven Gode diet al heft gegheven". So wee den traghen mensche dan, 8080[regelnummer] Die alle die leden roeren can, Ende niet ten love Gods orbort, Alst wel is gesecht hier vort, Mer oefenen menighe sonde groot, Omme ledich te nuttene haer broot, 8085[regelnummer] Als woekeren ende vorcopen mede. Hier up die prophete wel zede: "Bepine metten handen dijn Dat broot, dattu zuls nuttende sijn; Du bist zalich ghemaect bi dien, 8090[regelnummer] Ende di sal wel daer af geschien".
[Folio 66d]

Traecheit mishaghet zere Gode, dat toghet die heilighe scrifture. [VII] Die derde zake, die daer toe staet Dat traecheit moet sijn gehaet, Is dat si Gode so mislijct. Den duvel becomt si, so et blijct, 8095[regelnummer] Ende den mensche doet si quaet. Dat si Gode mislijct, dat staet In Apocalipsis wel verclaert, Waer af sinte Jan dus openbaert: Vergave God, dattu waers heit oft cout, 8100[regelnummer] Want om dattu lauw bliven wout, Beghin ic di braken met minen mondt". Die heet is, alse die glose orcondt, Is die hem ernstlic an Gode hout, Ende dien so noemt scrifture vercout, 8105[regelnummer] Die met allen laet dat goede. Zeker, die mensche is lauw van moede, Die tusschen tween inden middel blijft; Mer als hi yet goeds bedrijft, Ontfaet hi daer uut eene sekerhede 8110[regelnummer] Te staene in zine ander quaethede. Dat Gode mislijct traecheit, Toghet Lucas dewangeliste ende seit: "Inden hemel is blijsschap mere Up eenen zonder, die hem bekere, 8115[regelnummer] Ende hem set penitencie te pleghene, Dan up negentich ende neghene, Die der penitencien niet hebben noot, Ende nye oefenden zonden groot".
Traecheit becomt wel den duvel. [VIII] Dat traecheit becomt den duvel, 8120[regelnummer] Toghet ons die heilige Job wel.
[Folio 67a]
In Proverbien is dus gescreven: "Sone, du en moets nyemen gheven Dine eersamhede, noch dine jaren In zonden oefenen ende orbaren". 8125[regelnummer] Eene ander redene so toghet mede Van noden, datmen tijd wel bestede, Bi den creaturen die orboren Haren tijd bi rechten behoren, Alse die boom ende dat cruut 8130[regelnummer] Werken elc na hare virtuut, Want alse hare tide ghevallen, Spruten si ende groeyen alle. Blivet een boom die werctijd stille Ende niet fruyt draget, die here wille 8135[regelnummer] Dat hem naket twivoude pine, Want die staet verbrant te sine. Die derde redene, daer bi Die tijd te bewachtene si, Dats omme die natuerlike tijd, 8140[regelnummer] Die rasch is ende cort over lijt. Vander tijd overlidenthede Lesen wi dat Job dus zede: "Snelliker so leden mine daghen, Dan die wever can gedraghen 8145[regelnummer] Den vadem dwers dor die ketene". Seneca doet ons dus te wetene, Dattet kennen der tijd onseker si: "Nu so leven wi, nu so sterven wi". Die heilighe Job die secht ons elre: 8150[regelnummer] "Mine daghe die waren snelre Dan enych loper dien ic sach". Dat die tijd niet weder keren mach,
[Folio 67b]
Orcont ons wel sinte Bernaert, Die dus scrijft ende openbaert: 8155[regelnummer] "Wane niet die mensche, dat die tijd, Die hi ledichlike over lijt, Ten gerichte bliven sal onvernomen; Dat woord vliecht sonder weder komen: Ooc vliecht die tijd, die niet ne went". 8160[regelnummer] Dits den domme onbekent, Die niet kan merken, dat verstaet, Die tijd, die hem ledich ontgaet".
Ledicheit salmen vlien om dat si doet verliesen die tijd. [VIIII] Die vierde redene, daer mede Is ons bewijst, dat ledichede 8165[regelnummer] Moet sijn gehaet, is, want si slijt Ende verslaet al den tijd. Vander tijd grote edelhede Sinte Bernard aldus zede: "Edelre dan die tijd is niet, 8170[regelnummer] Mer leyder! men nu siet Dat gheen dinc is gerekent min". Der tijd edelheit mach in Vele saken gemerct wesen: Eerst, also wi vinden lesen, 8175[regelnummer] Om datmen enighe steden vint Daermen so zeere in is gepijnt, Datmen omme eenre uren termijn Core vor eene werelt guldijn Omme penitencie te doene, 8180[regelnummer] Bi te krighene des heeren zoene. Dat vijfte, daer getoghet is mede Vander tijd die grote edelhede,
[Folio 67c]
Dats merken van den velen schouden, Daer die mensche in is gehouden. 8185[regelnummer] Van desen schulden so openbaert Ende sprect mijn heere sinte Bernaerd: "O mensche, waerstu des wel wijs, Hoe over vele du schuldich sijs, Du mochtes claer sien ende merken, 8190[regelnummer] Dat al niet zijn dine gewerken. Merc wattu al bist schuldich dien, Die di al goet heft vorsien, Dattu bist ende dattu heves, Ende bi wies gracie dattu leves". 8195[regelnummer] Eene zeste redene weten doet, Dat die tijd moet sijn behoet, Want vander tijd, die wi hier leven, Wert nauwe rekenynghe gegeven Ten gerichte van onsen here God; 8200[regelnummer] Wat is die mensche gherekent zod, Die zondelike zine tijd besteit, Want also sinte Bernard seit: "Also vanden hoefde niet een haer Te niete bliven sal hier naer, 8205[regelnummer] So ne sal ghene tijd te niete gaen, Daer ne wert rekenynghe af gedaen". Die zevende redene die is te desen, Dat die tijd bewacht moet wesen, Want si is als een proper goet. 8210[regelnummer] Seneca ons ooc weten doet: "Vremde sijn ons alle gemene Dinghen, tijd is onse allene", Die welke wi bi misdoene verliesen,
[Folio 67d]
Des weynich achten dulle riesen!
Traghe ontschulden hare traecheit mids schalker vrese. [X] 8215[regelnummer] Noch volghen hier vier saken naer, Die ons toghen al openbaer, Datmen traecheit schuwen moet. Dat eerste ons wel te bynnen doet Eene schalkelike vrese groot, 8220[regelnummer] Vanden dinghe te vruchtene die noot, Dat lichte nemmermeer sal geschien, Ende wanen ontschuldicht zijn bi dien: Souden si eene vigilie vasten, Des nachts verloren si hare raste, 8225[regelnummer] Dat sorghen si, van ydelheiden. Te wiinghen van heilighen steden Soudensi barvoet gaen, ne ware Een doren ware hem al te zware, Up dat hi in hare voete stake; 8230[regelnummer] Dus van elken goeden zaken Die si gherne quans souden doen, Hindert hem enych valsch occusoen, Mids den vreseliken ontsiene Des dincs, dat nauwe staet te geschiene. 8235[regelnummer] Hier up Seneca dus bediet: "Ic bevele ju dat gi niet Ne sijt keytive vor die tijd, Want tquaet daer gi vervaert om zijt, En sal nemmer geschien bi val".
Traghe houden hem selven so gebonden dat si niet goets doen moghen. [XI] 8240[regelnummer] Die ander sake daermen bi sal
[Folio 68a]
Vander traecheit al ontberen, Dats, als ons die lerers leren, Die traghen houden hem over ghevaen, Nochtan en is hem anghedaen 8245[regelnummer] Ringhen, ketene noch bant, Die hem hout voeten ofte hant, Mer van sijns selves quade begherten Is die wille van zinen herte Also gespert ende gevaen, 8250[regelnummer] Dat hi te niet goets can verstaen. Hi kent hem bynnen des duvels strecken, Dat en nyeman der uut can trecken. Hier up scrivet Salomon also Inden boec Proverbiario: 8255[regelnummer] "Die wech ten doechden is den traghen Recht te ghaene als doernene haghen". Den traghen dunct niet moghen geschien, Dat hi den viant soude ontvlien. Die derde redene is, daer men mede 8260[regelnummer] Te rechte verhaten sal traechede, Dat eene doghet traechlike gedaen Sal weynich ende cleynen loon ontfaen. Van desen duechden secht aldus Mijn heere sinte Jheronimus: 8265[regelnummer] "Ic prise met devocien mee Eenen salm gelesen ofte twee, Dan nauwelic eenen souter al uut Gesecht, want dit cleyne besluut".
Traecheit is ene zware ziecheit, wes swaerheit is te ziene in tween zaken. [XII] Eene vierde sake is ooc mede, 8270[regelnummer] Want traecheit is ene zware siechede,
[Folio 68b]
Wies swaerheit comt bi zaken tween: Eerst om dat hi kennen wille gheen Dat en traecheit quellen doet, Mer rekent ledich sijn over goet, 8275[regelnummer] Ende missprect ooc den ghonen, Die te arbeidene sijn gewone. Salomon, die wise man, Secht in Proverbien hier van: "Den traghen dunct altijd dat hi 8280[regelnummer] Vroeder ende meer prijs werdich si, Dan VII ander wel sprekende lieden, Die hem te haren arbeide bieden". Die ander sake toghende mede Deser qualen grote zwaerheide 8285[regelnummer] Dat is haer overlanghe bliven, Also ons vele lerers scriven, Slachts scheden coorts van daghen Daer hem medicine of versaghen. Hier up scrivet Salomon also 8290[regelnummer] Inden boec Ecclesiastico: "Die overlanghe qualen plien Te verswaerne die medicien". Die traghe is also gedaen, Als werkers beginnen ledich gaen 8295[regelnummer] Die des arbeides gewone waren, Dan gaen hem die leden swaren Ten arbeide, dien si te voren plaghen, Ende so lanc so meer si traghen, Dat si eer voort up quaet aes leven, 8300[regelnummer] Dan si hem meer ten arbeide gheven.
Lauheit doet den mensche V grote schaden. [XIII] Dit ander deel vander traechede
[Folio 68c]
Toocht die specien, so ic zede, Die der traecheit toebehoren. Laeuheit is deerste specie voren, 8305[regelnummer] Ende noch viere volghen daer naer. Laeuheit is, soet blijct claer, Een overcleyne minne ter doghet. Dus is si, als gi merken moghet, Als eene wortel van traecheit. 8310[regelnummer] Laeuheit, als scrifture seit, Doet den mensche vijf grote schaden, Die ic hier na sal ontladen. Si troost den viant ende conforteert, Dat hi vake den mensche tempteert 8315[regelnummer] Te zonden, die hi niet soude doen, Ghave hem laeuheit gheen occusoen. Den duvel waert ooc ongereet, Ware die mensche in weldoene heet. Dat ander quaet, dat laeuheit doet, 8320[regelnummer] Is, als ons scrifture bevroet, Dat si den starken mensche doet sijn Onmachtich in die leden sijn, Of hi lam of kropel ware. Dit vindic in vele menschen clare, 8325[regelnummer] Die te merene hare neringhe Vermoghen te doene alle dinghe Om des wasdoms occusoen, Mer si ne willen niet ghedoen Der penitencie tvierendeel, 8330[regelnummer] Die een cranc wijf doet geheel. Dit comt al uut der herten laeuheit. Hier up sinte Bernart wel seit: "Daer om bi val moghen wijs niet mere,
[Folio 68d]
Om dat wijt niet begheren zere. 8335[regelnummer] Dat derde verdriet is harde quaet, Dat si niet vercrighen laet An Gode daer omme datmen bidt. Sinte Augustijn sprect up dit: "God wil dine bede niet gerne gheven, 8340[regelnummer] Om dat an di gebreke sijn beseven". Datmen so groot priselic goet Grootlike begheren moet, Ende bidden mids eenre berrenthede: Dus en verwerft niet laewe bede. 8345[regelnummer] Dat vierde quade is, wiltuut kinnen, Der laeuheit, si ne laet niet verwinnen Der sonden misselike temptacien; Ende sal die mensche komen te gracien, Die sonden moeten verwonnen wesen. 8350[regelnummer] Daer scrivet sinte Johan te desen In Apocalipsis al bloot: "Ic sal di gheven hemels broot Bedect den ghenen die sal verwinnen". Dat vele verwinnen comt uut minnen. 8355[regelnummer] Tvijfte quaet, dat doet laeuheit, Dats, also een lerer seit, So wat si in haer leven seyt, Nemmermeer wert dat ghemeyt. Up dese laeuheit so verclaert 8360[regelnummer] Die heilighe man, sinte Bernaert: "O, du mensche, beginstu wat, Doe vulmaectelike dat: Al bistu onvulmaect ooc mede, Doe dat selve met eenre vasthede".
Verslapenheit der ziele is zeer vreselic. [XIIII]
[Folio 69a]
8365[regelnummer] Die ander specie der quaetheit Is verslapenheit geseit. In Proverbien scrijft hier van Salomon, die wise man: "Traecheit sent verslapenheit in". 8370[regelnummer] Dit slapen heft dubbelheit in: Nader zielen, na den vleesche mede". Der zielen verslapenhede Sent traecheit in wijfs ende mans, Die doer contemplacien me quans 8375[regelnummer] Hare lijfnere te winnene laten, Stelen die giften der caritaten. Hier of staen twe exemple gescreven, Inder heilighen vadere leven.
Exemple dat werken van noden is hem die eten moet. [XV] Men leest dat pelgermage ginc 8380[regelnummer] Vormaels een monic, een jongelinc. Ten abt ten bussche quam hi na, Die woende ten berghe van Syna; Hi sach met groter ernstichede Die monyken alle werken ende hi zede: 8385[regelnummer] "Twi werct gi, dat misvaert altoes? Maria dat beste deel vercoes". Doe gaf die abt hem een quayer, Ende deden gaen inden vergier, Omme te gebruken sijnre gebeden. 8390[regelnummer] Als die dach also was leden, Dat die sonne daelde neder, Sach die broeder wech ende weder Of hem yement tetene node. Gebreke pijnden vanden brode;
[Folio 69b]
8395[regelnummer] Sijns so ne nam nyeman waerde. So dat hi quam uten boomgaerde, Als die doer noot woude verstaen, Of die maeltijd ware gedaen. Doe antworde die abt wijs: 8400[regelnummer] "Du, die gheestlic mensche sijs, Wat node so is van spisen di? Werlike menschen so sijn wi, Ende bi node, so wi moeten eten, Hier omme wi werken, moet gi weten". 8405[regelnummer] Als die broeder verstont dat woort, Nam hi penitencie rechte voort Ende hi lyede sijnre misdaet.
Exempel noch vanden selven. [XVI] Dat ander exempel, dat daer af staet, Scrijft Gregorius, ende is van 8410[regelnummer] Eenen abt, diewelke hiet Johan. Tote eenen broeder so sprac hi: "Ic ware gerne so een enghel si, In sekerheiden al in een Altijd doende werc negheen, 8415[regelnummer] Dan sonder uphouden Gode loven". Dat habijt, dat hi androech boven, Warp hi of, ende nam die slavine, Ende trac en wech in eene woestine. Als hijt VII daghe hadde geheerdt, 8420[regelnummer] Was hi van honghere so verteert, Ter cellen weder waert sijn sin: Daer quam hi vaste cloppen om in. Sine broeders, die des worden geware, Vragheden wie dat cloppede daere. 8425[regelnummer] Dander antworde: "ic bin dabt Johan".
[Folio 69c]
Die broeders antworden daer van: "Abt Johan die is enghel bediet; Hi ne is meer onder die liede niet. Wanet gi so bedrieghen mi, 8430[regelnummer] Dat ic in soude laten di Vor Johanne, die is enghel worden!" Mettien is hi bynnen ghetorden, Als die ne buten te latene meent. Abt Johan, van honghere na verbeent, 8435[regelnummer] Wert an die celle cloppende meer Vaster vele dan hi dede eer. Doe ontsloet die broeder die duere, Mer et waert den abt te suere: Die broeder, die ne in liet, zede: 8440[regelnummer] "Du moets werken om der mede Te levene, om dattu mensche zijs, Mer bistu inghel van paradijs, Wat doestu bynnen der cellen dan?" Doe nam penitencie Johan, 8445[regelnummer] Hi ghinc werken ende eten mede Geliker wijs als sijn broeder dede. Wat eist te denckene, dat die man Dat ambacht sal laten, dat hi can, Of wijf, om ledichlike te levene, 8450[regelnummer] Ende Gode quansijs te aneclevene? Sinte Augustijn doet ons verstaen: "Saligher eist gheven dan ontfaen". Sinte Pauwel doet ons ooc weten: "Die niet en pijnt, ne moet niet eten".
Slapen te vele is zere lasterlic in allen menschen. [XVII] 8455[regelnummer] Vanden slape des lichamen
[Folio 69d]
Elken te leerne, wel betamen Capittulen drie, die daer toe horen; Spreken so sal dat eerste voren Van slapen te vele boven maten; 8460[regelnummer] Dat ander, als men dien soude laten Te rechte, om anders yet te verstane, Datmen emmer blijft daer ane; Ende dat derde, alsmen upstaen moet, Datment ooc tragelike doet. 8465[regelnummer] Sinte Augustijn scrivet ons te desen, Dat slaep te maten moet wesen. Onbetame eist den kerstijn Dat hem dat morghensonnenschijn Up sijn bedde ghevinden can. 8470[regelnummer] Hier is een ander merkelic an: Dat die slaep, ende sonder noot, Is der tijd een verlies groot. Hier af sinte Bernart wel seit Aldus in sine auctoriteit: 8475[regelnummer] "Na dat daghelicsche profijt Die mensche verliest ghene tijd Meer vanden levene, dat hi heft, Dan die, die hem te slape gheft". Dat derde, daer menschen omme souden 8480[regelnummer] Hem van vele slapens onthouden, Sijn ware exemplen uter scrifturen Van quaden, die te menigher uren Bi te vele slaeps toequamen. Van vieren of viven salic namen 8485[regelnummer] Ende die historie scriven al bloot, Wien die slaep brachte ter doot.
[Folio 70a]

Exempel dat den menyghen slaep heft ghecost zijn lijf. [XVIII] Dat eerste exempel is, nu versta, Een prinche was, hiet Cysara, Dien die slaep dede grote swaerheit, 8490[regelnummer] So dat boec vanden Rechteren seit. Een orloghe verghenc hem so, Dat hi vor zine vianden vlo, Ende waren die van Chanaan: So vele geluckes hi doe gewan 8495[regelnummer] Dat hi zine viande onthogede. So zeere hi hem te lopene poghede, Dat hi gevlo int huys eens wijfs, Daer hi waende zeker sijn sijns lijfs Ende den vianden wesen ontgaen. 8500[regelnummer] Dat wijf heften vriendelic ontfaen: Si leyden te haren bedde om ersten; Doe began hem zeere dersten. Van pinen, die hi hadde gedreven, Bad hi haer dat si hem woude gheven 8505[regelnummer] Water te drinckene door die noot. Doe liep dat wijf met haesten groot Te hare melckamer ende brochte Hem zoete melc, die hi becochte Zwaerlike, want der melc zoethede 8510[regelnummer] Den princhen groten vaec hebben dede, Dat hi in vasten slape vel; Dat wijf decten met clederen wel. Cort daer na, als si claer sach Dat hi in vasten slape lach, 8515[regelnummer] Eenen groten scarpen naghel si prant, Ende eenen hamer indie ander hand, Daer sloech si hem den naghel doer thooft
[Folio 70b]
Ende hem is zijn lijf gerooft. Doe liet sijt weten sinen vianden, 8520[regelnummer] Die blide waren sijnre schanden, Die welke biden slape quam in. Had hi gehad wel vroederen sin, Hi ne hadde des slaeps niet geacht Emmer bynnen sijnre vianden macht.
Exempel dat slaep Sampsone zine starcheit benam. [XVIIII] 8525[regelnummer] Een ander exempel volcht hier na Van Sampson, wien Dalida Dat haer af schoer, so die bible wel seit, Ende rovede hem so sine starcheit, Daer sine vercochte zinen vianden, 8530[regelnummer] Diene blint maecten te zijnre schanden. Een derde exempel ooc up dit Staet ons gescreven in Judith, Hoe Olifernus, die ruese groot, Van eenen wive was gedoot, 8535[regelnummer] Bi dat si ne slapende vant, Daer gevriet bi waert dat lant. Een vierde exempel is ons bleven Dat in dewangelie is gescreven, Dat dapostelen Christum den here 8540[regelnummer] Verloren, bi dat si sliepen so zere: Matheus scrivet ooc dat wel In sijn XXVIste capittel. Een vijfte exempel machmen merken Gescreven inder Apostolen werken 8545[regelnummer] Van Enchicusse, die Paulum horen woude, Daer hi disputeren soude: Hoghe so clam hi omme tghemac
[Folio 70c]
Van sittene, ende als Paulus sprac, Quam hem toe een vaec so groot, 8550 Dat hi ofvel ende vel doet.
Slapen te ontide is zeer begripelic ende quetselic. [XX] Dat ander, datmen begripen mach Ant slapen, dats slapen inden dach Tontiden, alset niet behoert, Alsmen horen soude Godes woort, 8555[regelnummer] Of doen profitelike besicheit. Hier up Ecclesiasticus wel seit: "Die den ghec vroetschap telt of secht, Sprect met hem die in slape lecht": Al hadde die ghec gehad ne ghenen 8560[regelnummer] Slaep binnen tween daghen of bi eenen, Sate hi te sermoene of daer men dat woort Godes sprake, hi sliepe rechte voort. Dat derde, dat den slape is quaet, Dats datmen traechlike upstaet, 8565[regelnummer] Alset tijt van upstaene es. Hier toe secht ons Ecclesiastes: "Ten tide van upstaene moet gi niet droeven: Die geslapen heft na sijn behoeven Sal des morghens upstaen gereet, 8570[regelnummer] Te arbeidene dat ghene dat hi weet". Exemplen vinden wi ghenoech Datmen sal upstaen des morghens vroech. Al vor ist ons gewijst wel Biden kynderen van Ysrahel, 8575[regelnummer] Die manna lasen des morghens vro. Upstaen tijdlike leert ons also Job, sprekende in deser wijs:
[Folio 70d]
"Eist dattu bi tide up rijs, Ende den almachtighen God roepes ane, 8580[regelnummer] Ghereet om na di te verstaene Sal hi waken ende die wonynghe dijn Abel maken ter gracien sijn". Te Gode scrijft aldus Ysaije: "Bi tide sal ic waken te die".
Die zeker slapen wille, hem is van noeden drie zaken. [XXI] 8585[regelnummer] Die slapen sal te waren ghemake, Hem is van noede drierhande zake: Eerst dat hi des daghes pine; hier af dus Seghet ons wel Ecclesiasticus: "Hem is die slaep zoete ende sachte, 8590[regelnummer] Die eerst ernstlike wrachte, Weder hi vele at of littel". Noch volcht daer na int selve capittel: "Die ledighe doghet gepijnthede, Niet slapende allene, mer wak ende mede". 8595[regelnummer] Dat ander, dwelk hi hebben moet, Is dat hi soberlike zi ghevoet Beide van drancke ende van spisen. Dat derde, dat hi in gheenre wisen Sine sinnen te zeere verswaert. 8600[regelnummer] Van desen scrivet ons sinte Bernaert: "Sobre spise ende sobren sin Brenghet zoeten sobren slape in".
Ledighe zijn onprofitelic ter werelt, toghet die ewangelie. [XXII] Die derde specie wert genoomt Ledicheit, die uter traecheit coomt. 8605[regelnummer] Capittulen drie werden te desen
[Folio 71a]
Int eerste so sal getoghet wesen, Dat hi ghec mach zijn bekint, Die so zere die ledichede mynt Dander sal redene toghende zijn, 8610[regelnummer] Dat ledighen wert begripens sijn, Ooc van groten, ende meest in tiden Van gracien, dat si die laten liden; Int derde capittel salmen leren Hoe hem die mensche sal bekeren, 8615[regelnummer] Bekommeringhe te hebbene metten saken Des hi hem besich wille maken. Dat eerste capittel laet ons ansien, Ende is vander zotternien Vanden ledighen mensche; hier van 8620[regelnummer] Secht Salomon, die wise man, In sine Proverbien, daer dus staet: "Die dat lant werct, wert van brode versaet, Ende die volcht ledicheit Is alre zotst"; merct wat hi seit: 8625[regelnummer] "Alre zotst", want hets bedi Dat die zotheide boven gaende zi, Also et wert getoghet claer Indie exposicie hier naer. Indie ledighen wi zothede vinden 8630[regelnummer] Tote achten, des hem leken bewinden. Teerste is: si gheven den duvel stede. Hier up Paulus die apostel zede: "Goedes wercs di altijd bewint, Dat di die duvel bekommert vint". 8635[regelnummer] Die stede den duvel in hem ghevet, Scrifture secht, dat hi ghene hevet, Dan indie helle metten viant.
[Folio 71b]
Claer doet ons scrifture bekant, Dat si ten hemele niet werden ontfaen, 8640[regelnummer] Om dat si gheen werc hebben ghedaen, Want daer ne wert nyemant gheacht, Sonder die wel heft gewracht. Dus so hoortmen Matheus bedieden In dewangelie: "roept die werclieden, 8645[regelnummer] Ende ghevet hem lieden haren loon". Et soude ooc risen groot gecroon, Waert dat hi ontfaen soude wesen Int erdsche paradijs; wi lesen Indie bible ware orconde hier van. 8650[regelnummer] God satte Adam, den yersten man, Int paradijs, dat hi werken soude. Claer ooc ende vast ic houde, Dat ten vegeviere waert Gheen ledich mensche na der doot vaert: 8655[regelnummer] Dit toghet ons claer genoech David Inden souter, ende secht dit: "In menschen arbeide ne sijn si twint, Daer omme ne werden si niet gepijnt Metten mensche; der menschen pine 8660[regelnummer] Is ten vegheviere te sine Der ledigher pine ne wert niet el Dan die helsche pine metten duvel".
Ledighe zijn onprofitelic ter werelt, toghet die ewangelie. [XXIII] Die ledighe mensche is in erdrijc Ooc mede zeer onprofitelic, 8665[regelnummer] Want gheen werc ne brinct hi voort, Anders dan ten viere behoert, Also dewangelie ons wel toghet
[Folio 71c]
Vanden vigheboom verdroghet; Die heere sprac: "houwet dien up te hant, 8670[regelnummer] Waer toe bekommert hi dat lant!" Dus en wert ghene stede vonden Den ledighen, na scrifturen orconden, Dan bynnen der hellen si behoren, Alsoet wel is getoghet hier voren. 8675[regelnummer] Die ander zotheit die geschiet Den ledighen, is daerbi bediet, Dat si sijn onder stommen dieren. Elc versta in wat manieren: Den beesten is gheorloft eten, 8680[regelnummer] Mer niet den ledighen; dus doet weten Paulus; ende secht my, wilt merken, Wat souden si eten? die niet en werken, Die ne moet niet eten; dus so is vri Die stomme beeste bet dan hi. 8685[regelnummer] Die ledighe mensche is als eene doot. Hier af Seneca ons secht al bloot: "Ledicheit sonder verstandenes Niet anders dan eene doot en es, Ende des levends menschen graf". 8690[regelnummer] Ecclesiasticus die secht hier af: "Een levende hont ne bure groot Is beter dan een liebaert doot". Tverstaen is biden doden liebaerde Die rike vracke, want hi van aerde 8695[regelnummer] Der gans slacht ende den perde mede, Die vetten in hare ledichede.
Ledighe verroekelosen vele groter baten die zi verkrighen mochten. [XXIIII] Die derde grote zotternye
[Folio 71d]
Die ic inden ledighen zie, Dats dat si verliesen so hoghe dinghen 8700[regelnummer] Bi roekeloser gaderinghen. Wel mocht hi over zot uut ghaen Die ripen wijngaert liete staen Sonder lesen, die ware geladen: Het soude hem komen te groten schaden. 8705[regelnummer] Die vrucht, die die menschen talre stond Gaderen moghen uut haren mont, Mach in brenghen mere rijchede, Dan al dat goed van eenre stede. Claer eist, dat hi zeere riest, 8710[regelnummer] Die ledighe, die zulc goet verliest Bi roekeloosheiden; hem sprect na Aldus die mester Seneca: "Lelikere mussce so ne is niet Dan die, die roekeloes geschiet", 8715[regelnummer] Om die grote schofiericheit, Die in roekeloesheiden leit. Het ne levet so arm nu ter stond, Die vrucht van sijns selves mond Ne doet en riken harde gereet, 8720[regelnummer] Up dat hi hem wijslike beleet. Hier up so scrivet die wise man so In dat boec Proverbiario: "Elc wert vervult met goeden dinghen Bi vruchten, die sijn mond in mach bringhen".
Vruchten achte so mach die mensche gaderen uut zijns selves mont. [XXV] 8725[regelnummer] Die mensche mach met zinen mond Vruchten gaderen telker stond Achte, na der heiliger scrifturen,
[Folio 72a]
Daer bi hem zalicheit sal geburen, Up dat hi se wijslike bestiert, 8730[regelnummer] Also die heilighe scrifture visiert. Die eerste vrucht, die die mont ghevet, Dats Gode te lovene van datmen hevet. Dat dese vrucht ghevet profijt, Is wel getoghet te menigher tijd. 8735[regelnummer] Die ander vrucht is werc van gracien Troestende den mensche in tribulacien, Hem te bewisene, die is ontweecht; Hem te lerene, die lerens pleecht. Dese vrucht heft grote virtuut, 8740[regelnummer] Ende uut caritaten si spruut. Die derde vrucht dat zijn bedinghen, Die welke die mont in can bringhen; Dese is groter kostelhede: Dit is wel geproeft daer mede, 8745[regelnummer] Dat se die enghelen te hemele draghen, Also die boeken ons ghewaghen. Van Thobias lesen wi wel Dat te hem sprac die enghel Raphael: "Alstu met dinen tranen bades, 8750[regelnummer] Ende die doden ter eerden dades, So droech ic vor Gode dine bede". Van deser vrucht Gregorius zede: "Groot is die cracht van devoter bede, Die gestort is hier beneden, 8755[regelnummer] Ende inden hemel wert bevonden", Dit heft geweest te menigher stonden. Wilstu, mensche, zijn bevroet Wat profite dese vrucht doet, Int ........
[Folio 72b]
8760[regelnummer] Daermen vander bedinghe zeit. Die vierde vrucht, die uut den mont komet, Die mach biechte sijn ghenomet. Wat dat dese vrucht doen mach, Hoert men ter poye alden dach. 8765[regelnummer] Van deser bevoelde grote dinc Die dief, die ter rechter hant hinc, Want also geringhe als hi beliet Hadde sijn sneven, was hi gevriet. Die vijfte vrucht dats die maniere 8770[regelnummer] Datmen bi maten twoort bestiere, Dwelc men spreken wil; hier van Scrijft Salomon, die wise man: "Die alre vroedste man is hi Die sijn woort ghematende zi". 8775[regelnummer] Die seste vrucht, die uten mont Comt, also scrifture orcont, Is mate van drancke ende van spisen. Dese vrucht na der lerers bewisen Verlanghet dat menschelike leven. 8780[regelnummer] In Ecclesiastico staet gescreven: "Mate verlanghet des menschen lijf". Hets claer, dat menich guf keytijf Hem selven ende sijn leven cranct, Bi dat hi hem te zere bedranct. 8785[regelnummer] Die zevenste vrucht, die is vul gracien, Dats stichtinghe van predicacien. Dese so brochte Christus voort, Die selve is des vaders woort. Matheus bescrivet dat hi zede: 8790[regelnummer] "Ghaen wi in weghen ende in steden, Dat wi prediken moghen daer:
[Folio 72c]
Daer toe bin ic gekomen vorwaer". Wel hem, den predikers der waerheide, Want groten loon si des verbeiden. 8795[regelnummer] Die achtste vrucht, die in mach bringhen Die mont, dats die heilighe weder roepinghe. Dit ghevalt, als die mensche siet, Dat met onrechte geschiet Gode of zinen evenkerstijn, 8800[regelnummer] Dat hi daer theghen wille sijn Met waren proeven ende met schonen; Dit sal God hoghelike lonen. Dese vrucht is vul van baten Ende spruten uut levender caritaten. 8805[regelnummer] Van deser vrucht sprect Salomon so In sijn boec Proverbiario: "Ontfermich si te hetene menen, Mer nauwe vint yemen getrouwe eenen". In onsen evenkersten wi sien 8810[regelnummer] Daghelix groot onrecht geschien, Als ofse waren gesleten van honden. Leyder! waer is nu een gevonden, Die hem setten wille daer theghen Die Gode nu te crucene pleghen 8815[regelnummer] Met groten eeden, als men hoort; Beide te lande ende ter poort, Dwelk is blasphemie der godheit. Waer is enych die daer thegen seit? Dese vrucht is al verdroghet: 8820[regelnummer] Hets verloren datmen daer af toghet. Dese achte vruchten mach telker stont Die mensche gaderen uut zinen mont. ........
[Folio 72d]
Recht eist dan dat hi zot heet, 8825[regelnummer] Die bi zijnre roekeloosheit Verliest dese achte vruchten vorseit.
Ledighe leveren hem selven in die hande van haren vianden. [XXVI] Die vierde zotternye groot Vanden ledighen claer al bloot, Is dat si hem selven in die handen 8830[regelnummer] Leveren van haren vianden, Sonder beschermenisse daer theghen; Als een teyken daer schuttere na pleghen Te schietene, so is die ledighe mensche. Van allen ziden te wensche 8835[regelnummer] Mach vanden viant geschoten wesen. Hier af wi indie bible lesen: "Sinen boghe so spien hi, Ende hevet daer toe gesettet mi Als een teiken daer men na schiet". 8840[regelnummer] Bekommertheide, als scrifture bediet, Es een seker schilt, die lichte Wederstaet des viants geschichte, Ja doghetlike bekommertheit. Die poete Ovidius seit: 8845[regelnummer] "Wiltu ledichede vandi weren, Der mynnen boghe sal di niet gederen". Die ledighe mensche is in figuren Als eene stede sonder muren. Hier af scrivet Ezechiel 8850[regelnummer] Dit woort, dwelk sprac die duvel Vanden mensche vul ledicheden: "Ic sal up climmen die steden .............ten ghonen
[Folio 73a]
Die daer rusten ende seker wonen". 8855[regelnummer] Die mensche, die sijn broot besuurt, Is als een casteel vast bemuurt. Dus doet ons sinte Augustijn verstaen: "Niet lichte so is hi gevaen Van der becoringhe, die becommeringhen 8860[regelnummer] In hem maect van goeden dinghen". Dus staet die ledighe in anxte groot, Want al omme vint menne bloot. Tvijfte, daer ledighen in riesen, Dats dat si hare tijd verliesen, 8865[regelnummer] Want tijd is des menschen proper goet, Also ons Seneca wel bevroet. Hier of is ghenoech ontladen Int LXVI deser bladen, Int capittel, dwelk ons bevroet 8870[regelnummer] Wat quade traecheit den mensche doet. Eene seste sake is, daer bi Dat die ledighe zot gerekent zi, Dat hi altijd abel staet In hem tontfanghene sondelike daet. 8875[regelnummer] Hier up sinte Bernart seit: "Alle becoringhen der quaetheit Ende gedachten, die ten sonden behoren, Bevoelt ledicheit al voren, Ende bider bevoelinghe trect soe 8880[regelnummer] Smitten van zonden altijd toe". Een ander lerer aldus seit: "Al eist also dat die ledicheit Alre sonden niet was begin, Si brengt vele sonden in 8885[regelnummer] Ende is vake occusoen
[Folio 73b]
Van vijf sonden, die menschen doen":
Ledicheit is dicwile zake van vijf zware zonden. [XXVII] Vander sonden van luxuren; Van onderwindene in meniger uren Der dinghe die hem niet behoert; 8890[regelnummer] Van vele talen te brenghene voort; Van menigher loghene, die men seit, Ende ooc vander hoverdicheit. Dat ledicheit toebrengt luxure, Toghet ons claer ghenoech scrifture, 8895[regelnummer] Want also langhe als Davijt Met orloghen leyde zinen tijd, Bleef hi in gestadicheden, Ende als zijn orloghe was geleden Ende voort ledich bleef altoes, 8900[regelnummer] Doe wast dat hi oncuyscheit coes. Men vint vanden conync Salomoene, Doe hi vele hadde te doene Omme den tempel, dien hi maken dede, Mids der ....... bekommerthede 8905[regelnummer] Ne was hi niet versot van sinne Also zeere up wiven minne, Als daer na in ledighen stonden. Proeve van tween anderen sonden, Dats van sprekene vele woort, 8910[regelnummer] Ende onderwindene des niet en behoert, Gheeft ons Paulus dus te verstaene: "Si laten omtrent dat huys te ghaene, Niet allene om ledichede, Mer om vele te sprekene mede, 8915[regelnummer] Ende ledichlike tonderwindene van
[Folio 73c]
Dinghen, die hem niet ghaen an". Dat loghene comt uter ledicheit, Sinte Bernart ons wel seit: "Ledicheit is der loghene moeder, 8920[regelnummer] Ende van allen duechden stiefmoeder". Ooc ledicheit mede doet Den mensche vake heffen den moet. Hier of in dat capittel men vint: "In menschen arbeide sijn si twint", 8925[regelnummer] Dan is daer vort toe geseit: "Want hem hout hoverdicheit". Noch soudmenre vele vinden, ic wane, Van die ledich pleghen te ghaene, Die segghen souden, leghede men hem voren 8930[regelnummer] Van werkene: "wat soude ons behoren?" Als of si van Adame niet Komen waren, wien God werken hiet.
Ledighen zijn gec, dat si hare ruste up erdrike hebben willen. [XXVIII] Die sevende zotheit is, dat verstaet, Die den ledighen over gaet, 8935[regelnummer] Dat hi alle ruste ter werelt soect Ende te werkene niet en roect, Mer soect weelde in dit erdsche leven: Daer omme wert hem die pine gegheven Ewelike al sonder verghaen, 8940[regelnummer] Als arbeiders ruste sullen ontfaen. "Die werelt is onse om te pijnne", Dat secht Job indie woorden sine. Die mensche is geboren daer toe Dat hi in erdrike pine doe, 8945[regelnummer] Als vogelen sijn gemaect om vlieghen.
[Folio 73d]
Hem selven swaerlike si bedrieghen, Die hem gheens goets wercs bewinden, Ende den inganc so wanen vinden Ter zalen vul eweliker gracien, 8950[regelnummer] Die vonden moet sijn met tribulacien, Of met enyghen weldoene, Des si nye waren gewone. Die achtste zotheit, die gheschiet Hem, die ledicheden pliet, 8955[regelnummer] Is dat hi boven Gode wil wesen. Dat schijnt in Genesi, daer wi lesen Dat God selve zes daghen wrochte, Den zevenden so ruste hi sochte. Die ledighe ne werct selves eenen dach, 8960[regelnummer] Omme dat sine rente vermach Te gheldene sijns lichamen noot, Mer als die rente beswijct ter doot, Waer sal die ziele vercrighen konnen Hemels voetsel, en zi vorwonnen? 8965[regelnummer] Die rente is doot, daer es niet gekocht: Goet loon dochte hier niet gesocht, Want elc sal rechten loon ontfaen, Na dien dat hi heft ghedaen.
Ledighe zijn te begripene dat si niet wercken willen in tiden van genaden. [XXVIIII] Hoert hier redene waer bi 8970[regelnummer] Die ledighe meest begrijps wert si; Die niet in tiden van gracien werct, Verliest, in dewangelie merct, Daer Matheus dus doet gewach: "Twi staet gi hier ledich alden dach?" 8975[regelnummer] Biden daghe so is gegeven
[Folio 74a]
Beteikent dat gracilike leven, Dwelk wi metter doepe ontfaen; Biden ledighen so sijn verstaen Die schalc sijn in vier saken. 8980[regelnummer] Die eerste is inder lerers spraken, Dat Christus uut hem selven ghenc Ende schalke forme ane venc Om pinen; hier af Paulus seit: "Het ware grote hoverdicheit, 8985[regelnummer] Dat die knape ledicheit plaghe Ende zinen mester werken zaghe". Hier up Matheus dus bediet: "Die discipel en is boven den mester niet, Noch die knape boven den here". 8990[regelnummer] Die ander zake is noch mere, Om dat wi, schalke, sijn gekocht, Is van ons schuldich te sine gewrocht Met vele meerre ernsticheit. Hier af sinte Pauwel wel seit: 8995[regelnummer] "Ghi zijt gekocht met groten prise". Een ander sake ic ju wise, Dat wi werken souden zere: Onse loon is beter ende mere Belovet dan hi den joden was. 9000[regelnummer] Den joden was, als ic las, Belovet der erden vethede; Ons is belovet, so Matheus zede, Dat rike der hemele ons nakende. Met rechte sijn wi in duechden wakende, 9005[regelnummer] Wien belovet is so groot goet. Die vierde sake ons dus bevroet: Al was den heilighen indie oude wet
[Folio 74b]
Belof van hemelrike geset, Ende bewijst in werkeliken figuren, 9010[regelnummer] Nochtan en mocht hem niet gebueren, Si ne mostens langhe onbiden, Ende waren ter hellen toten tiden, Dat Christus selve die tijd betaelde, Ende hem lieden uter donkerheit haelde. 9015[regelnummer] Nu vaert te hemele rechtevoert Na der doot die ziele, daer si behoert, Up dat si si gesuvert van Den sonden, die haer cleven an, Also die nieuwe wet verclaert. 9020[regelnummer] Hier omme so sprect sinte Bernaerd: "Al te male die pine mijn Mach nauwe van eenre wilen sijn, Ende om die mynne van Christum den here Bevoele ic niet, al pijndic mere".
Ledicheit die se schuwen wille vorsie hem van drie dinghen. [XXX] 9025[regelnummer] Eene derde lere moghen wi leren; Die hem te bekommeringhe wille keren Ende der ledicheit wille ontvlien, Drie dinghen so moet hi vorsien. Dat eerste dats, dat die dinc, daer hi 9030[regelnummer] Hem mede bekommert, dueghentlic si. Sinte Jheronimus secht hier toe: "Altijd iet goedes werkes so doe, Dat di die duvel bekommert vint". Dat ander, dat hem nyemant so verpijnt 9035[regelnummer] Bi ghenoechten van werken Hi ne vorsie dat ende vanden werke, Dat hi int ende van den bestede,
[Folio 74c]
Hem selven vint bevreet daer mede. Dat derde is dat beste in dat belet, 9040[regelnummer] Dat hi die ziele besich set Met zaligher goeder besicheit. Hier up sinte Bernart wel seit: "Gheestelic besich prise ic vast Vor al die werlike last, 9045[regelnummer] Ende moet men werlike dinc bestaen, So salmen emmer ane vaen Die naest voeghen der gheestlicheden, Als scriven ende lesen boeken van zeden". Ende dit is gesecht up die ghone 9050[regelnummer] Die gheens ambachts sijn gewone, Ende up enych vorsien leven, Want hets verloren ledich bleven.
Loyeringhe van bekeren te Gode is zeer anxttlic der zielen. [XXXI] Die vierde specie der traecheit Dats loyeringhe gheseit. 9055[regelnummer] Ververstinghen twe sijn hier te leerne: Van biechten ende van bekeerne. Van bekeerne so eest Datmen in Ecclesiastico leest: "Di te bekeerne niet ne traghe 9060[regelnummer] Noch ne ververste van daghe te daghe Gods gramschap sal haestelike komen, Ende di in tiden van wraken domen". Van deser ververstinghe secht aldus Tot onsen heere Augustinus: 9065[regelnummer] "Van daghe te daghe verscheidic mi Van komene te di, van levene in di, Mer ic en loyerde nye
[Folio 74d]
Die doot te spoedene in mie". Hier of heft Seneca dus bescreven: 9070[regelnummer] "Enyghe beghinnen domme leven, Alst tijd van haren gebrekene ware!"
God roept den zonder altijd te penitencien. [XXXII] God staet ter duere vanden zondare, Ende clopt om in; hier sprect van In Apocalipsis sinte Johan: 9075[regelnummer] "Sie, ic sta ter duere altoos, Ende cloppe; wie dat hoort mine voos, Sine dore ontdoet ende in laet mien, Ic sal in ghaen tote dien". Twe dinghe maken Gode ommare 9080[regelnummer] Te komene toten zondare: Dat een is dat zonders droefheit vlien; Spel ende blijsschap si gherne sien. Sondaren waren schuldich te sine Blide theghen doghen ende pine, 9085[regelnummer] Want et hare salicheit es. Hier up secht ons Ecclesiastes: "Der vroeder herten so is dare Si weten dat is droefheit sware, Ende waer blijsschap is ende spot, 9090[regelnummer] Daer is therte vanden zod". Dat ander, daer Gode in is genomen Toten zonder dat inkomen, Dats dat si haer bekeren borghen, Ende borghent van morghen te morghen. 9095[regelnummer] Des schijnt die zonder zeere verdooft, Dat hi hem selven lanc lijf belooft. Hier af inder Apostelen werken So machmen dus bescreven merken:
[Folio 75a]
"Tonsen kennene staet niet algader 9100[regelnummer] Tiden noch wilen, die die vader Stelde in zine moghenthede". Van deser ververstinghe so zede In Proverbien Salomoen Tote elken, die doer vrient wil doen: 9105[regelnummer] "Ne sech niet toten vriende dijn: Ghaet ende keert morghen te mijn; Du werdes vander giften verhoghet, Up dat gijt terstond gheven moghet".
Bekeren soude elk tijdlike om V zaken. [XXXIII] Nu sijn hier geleert V saken, 9110[regelnummer] Die den zonder souden maken Willich tote Gode te keerne: Elk sonder is se schuldich te leerne. Die eerste is donsekerheit der doot. Hier af sprect sinte Lucas al bloot: 9115[regelnummer] "Weset ghereet ende al vermaent: Ter wilen dat gi niet en waent, So sal komen die Gods zone". Sinte Gregorius scrijft upt ghone: "Des knapen heere sal komen te dien 9120[regelnummer] Daghe dat hijs niet wert vorsien, Ter wilen ooc die hi niet ne kent". Lucas ooc, dewangeliste, prent Vanden riken vracken man, Die zijnre zielen in hem sprac an, 9125[regelnummer] Dat si vaste eten ende drincken soude. Hem was aldus gesecht also boude: "O ghec! die vianden ongehiere Zullen noch te nacht van hiere Dine ziele halen; wies wert dan
[Folio 75b]
9130[regelnummer] Dattu heves gegadert an?" Merc of hi wel die wile wiste, Datten die doot te pandene ghiste! Ecclesiastes doet ons dus bekent: "Die mensche ne weet niet sinen ent; 9135[regelnummer] Also dat net krighet den visch Ende ghevaen hout sonder ontwisch; Also die voghel is gestrect, So guffelike is die mensche getrect Vander doet ende ghevaen". 9140[regelnummer] Hier up doet ons Seneca verstaen: "Du ne weets te welker stede di Die doot verbeit, ende bedi So ontbeit haer in elke stede". Seneca die scrijft dus mede: 9145[regelnummer] "Jonghen hebben up den rugge den doot, Die ouden vor hare oghen bloot".
Bekeren tijdlike brenghet in zes goede dinghe. [XXXIIII] Dat ander dat ons brengt te spoede Van bekeerne menichte van goede, Dat den mensche komt van desen, 9150[regelnummer] Wi inden boec van Treni lesen: "Den mensche eist goed, als hi heft gedraghen Tjoc Gods van sinen kindschen daghen". Ic vinde zes dinghen harde goet Comen uter bekeringhe spoet: 9155[regelnummer] Eerst, dat die duegt diep in ghaet Der zielen, als mense jonc ontfaet, Omme des ontfanghers nieuheit. Men secht in eene auctoriteit: "Den nieuwen vate blivet langhe
[Folio 75c]
9160[regelnummer] Smac van zinen ersten ontfanghe". Dat ander goet dats blide leven, Dat haeste bekeringhe mach gheven. Hier up die wise man dus bevroet: "Die wech van levene is harde goet, 9165[regelnummer] Waer af die ghewoente can Blide leven doen den man". Leren telden is pine den paerde, Dat welke draven kan van aerde, Want men moet die voeten sine 9170[regelnummer] Van noede binden met eenre line, Mer alst die ghewoente heft an, So doet men dan die line daer van, Ende toten ghanghe het hem keert Dient van gewoenten heft geleert. 9175[regelnummer] Somen kinderen eist hart mede Ter scholen ghaen in hare jonchede. Die roede moet se daer toe driven; Als sijt nochtan hantierende bliven, Werden si blide mids der leringhen, 9180[regelnummer] Ende daer na derfmen se niet dwingen; Die blijsschap vander leringhe doet Vrienden laten, vergheten haer goet, Te vremden scholen gaen langhe tijd, Omme meer van konsten te sine verblijt. 9185[regelnummer] Dus is den mensche dan goet te sine, Al ist hem te meerre pine. Bi oefenynghen van langher tijd Maect en gewoente verblijt. Dat derde vanden goeden dinghen 9190[regelnummer] Dat dit bekeren in mach bringhen, Dats dat se doet seker leven.
[Folio 75d]
Hier up so heft Seneca gescreven: "Hets goed, so eerst leiden die tijd, Datmen daer na seker ombijt 9195[regelnummer] Deel te hebbene in die ander stond". In Proverbien Salomon orcont: "Tghedachte is dat seker staet, Als een vroetschap die niet verghaet".
Tijdlike bekeren te duechden dats Gode weerde offerande ghedaen [XXXV] Dat vierde profijt is ende vrame, 9200[regelnummer] Dat hi Gode meest is bequame, Die hem tijdlike ter doeghet keert; Want also ons scrifture leert: Gode hi offerande ghevet Vanden fijnsten, dat hi hevet. 9205[regelnummer] Die spade te bekeerne plien Slachten, secht scrifture, dien Die metter droesemen vanden wyne Eeren waent den heren sine. Hier af secht te sinen zone Thobie 9210[regelnummer] "Sone, oft so staet met die, Dattu goet hebs in handen, Doe metten besten dine offerande". In Numeri staet dus gescreven: "Alse gi offerande sult gheven, 9215[regelnummer] Van juwen tiende Gode, so doet Dat verkoren zi ende goet".
Offerande is schuldich te zine ghedaen metten dierbaersten datmen heft. [XXXVI] Die dat versmade offert Gode, Mach toten lone komen ode, Dat Caym ontfenc van sijnre vrucht,
[Folio 76a]
9220[regelnummer] Wies vlamme niet en clam ter lucht, Mer nederwert ter eerden sloech. Men vinter, leyder! meer dan genoech, Die met Caym te offerne plien, Die die ordinancie niet an sien, 9225[regelnummer] Daer dofferande om was gestelt. Een ewangeliste ons vertelt; Dat die te rechte offeren wille, Dencke in zijn herte al stille, Eer hi sine offerande ghevet, 9230[regelnummer] Ofte hi iet geghaen hevet Theghen sinen evenkerstijn, Die te hem beroert mach sijn: Kere te hem ende zoene dare, Ende dan ganc offeren ten altare: 9235[regelnummer] Anders doestu Cayms offerande, Dien God ontseghede te sijnre schanden. Dat volc dat nu te offerne pliet, Die ne offeren anders niet Dan om der werelt eersamhede, 9240[regelnummer] Of met doden doer vrienden bede Den mynnesten hellinc, dien si weten Over hem, die moet sijn gespleten: Om Gode si die helfte bieden Enyghen vanden armen lieden; 9245[regelnummer] Dat ander draghen si ten altare Met devocien quansijs dare, Ende vake rekenen te voren Datmen den pape gheft al verloren; Si rekenent al den pape gegheven; 9250[regelnummer] God en is daer niet beseven, Nochtan en machmen hem niet nare
[Folio 76b]
Offerande doen dan ten altare. Diese kan na rechte gheven, Soet dewangelie hout bescreven. 9255[regelnummer] Die ooc offerens wille plien, Volghe der lere van Thobien, Ende ontbere van al tal: Ic wane het so goet wesen sal.
Bekeren te Gode tijdlike brengt den mensche in hopen ter zalicheit. [XXXVII] Dat vijfte vanden goeden dinghen 9260[regelnummer] Die komen van deser bekeringhen, Is als hem die doot komt nopen, Dat hi ter zalicheit mach hopen. Die int leste van haren levene, Ter beteringhe beghinnen te ghevene, 9265[regelnummer] Dat si in groten anxte sijn, Secht aldus sinte Augustijn: "Die in haer leste verscheiden Hem te penitencien bereiden, Dan so sterven, ic lie dit: 9270[regelnummer] Wi ne ontsegghen niet dat hi bit, Mer wine vervanghene ooc niet Vor Gode; wient also geschiet, Penitencie so gheven wi, Mer gheen versekeren daer bi; 9275[regelnummer] Ic en segghe niet dat hi wert verdoomt, Noch dat hi quite ooc bekoomt". Wiltu des twivelens vri staen, So moetstu penitencie an vaen Die wile dattu bist ghesont, 9280[regelnummer] Want Augustijn ons dus orcont: "Ist dattu niet penitencie toghes,
[Folio 76c]
Eer du die sonden niet doen en moghes, So ne laetstu niet die sonden daer bi: Die sonden hebben ghelaten di". 9285[regelnummer] Dat seste goed, dat si in can bringhen, Dats der pinen mynringhe Ende meringhe van zalighen lone. Van alle desen profiten schone Wert die mensche daer bi verhoghet, 9290[regelnummer] Die hem tijdlike keert ter doghet.
Gewoente van zonden heft menich zwaer verdriet in gebracht. [XXXVIII] Eene derde sake doet bevroeden, Dat hem elc te bekeerne soude spoeden, Dat is menich swaer verdriet Dwelk den mensche is gheschiet 9295[regelnummer] Uut langhen gewoenten van sonden, Also vele lerers orconden. Van deser gewoenten in Job wi lesen: "Hare beenre sullen vervuult wesen Van schanden te haren misvalle". 9300[regelnummer] Die sonden vander kindscheit alle Maken si gewoente inden man: Si slachten den vestele dan, Dat is gewortelt tot int been: Dan kant man genesen gheen, 9305[regelnummer] Het ne moet gebernet wesen; Hets te vruchtene ooc van desen, Die so inden sonden clevet, Daer hi van jonghes gewoente af hevet. Hier af scrivet ons Salomon so 9310[regelnummer] Indat boec Proverbiario: "Die kindsche is bi zinen weghen,
[Folio 76d]
Ende als hi is in die oude gesleghen, Scheiden si van hem ooc niet". Jheremia ons aldus bediet: 9315[regelnummer] "Mach pardus, die beeste felle, Die schillinghe waren van haren velle; Ende die moor zine huut af keren? So zult gi oude wel doen leren, Die jonghes geoefent hebben quaetheit!" 9320[regelnummer] Sinte Johan ewangeliste seit: "Die indie gewoente licht van sonden, Slacht Lazaruse, die ghebonden Lach doot int graf, tansichte gedect", Also Matheus ons wel vertrect.
Gewoente van zonden doet den mensche Lazarus slachten in vier saken. [XXXVIIII] 9325[regelnummer] Die indie ghewoente van sonden sneeft Dinghen IIII hi onder hem heeft, Diewelke in Lazaruse waren, Die gi horen moocht verclaren; Hi stanc; hi lach onder eenen steen; 9330[regelnummer] Hem waren gebonden handen ende been; Dat ansichte was ooc verdect, Also sinte Matheus vertrect; Dese IIII sijn in hem vonden. Die indie gewoente licht van zonden, 9335[regelnummer] Die nature van hem so es Vuul gebrekelic mes, Want hem dat wel smaken dinct, Dat sonde is ende vor Gode stinct, Ende ghene smake so ne vint hi in 9340[regelnummer] Duechden, die vri maken den zin. Vor Gode stinct dusdaene zede,
[Folio 77a]
Ende vor zine enghelen mede, Als versch vleysch, datmen hout Langhe ligghende sonder zout, 9345[regelnummer] Alle vul wormen ende quaet. Also die mensche te niete ghaet, Die gheen tijd quaet doen wil vergheten: Vanden duvel wert hi gesleten In dat ewelike geween. 9350[regelnummer] Up desen mensche licht ooc een steen, Dats eene swaere verharthede Vanden quaden zede, daer hi mede Licht geperst in sulker wisen, Dat hi te duechden niet mach risen. 9355[regelnummer] Dese is ooc met sulken banden An voeten gebonden ende an handen, Dat hi an godliken dienste Niet pinen mach, al wert hem tsienste. Hier up sinte Augustijn bediet: 9360[regelnummer] "Hi was gebonden, dat ne was niet Met ysere no met stale mede, Mer met quaetwilligher harthede". Desen is ooc verdect dat ansichte, Dats dat hi dat gheestlike lichte 9365[regelnummer] Hevet verloren, want langhe hi heeft In donkerheden van sonden gesneeft: Hi ne kan ghene dinc gesien, Daer hem bi zalicheit mochte geschien.
Oefeninghe van zonden is gelijc der verouder ziechede, die quaet is te ghenesene. [XL] Langhe gewoente van quaetheden 9370[regelnummer] Slacht der veroudeder ziecheden, Die sonder pine niet mach genesen.
[Folio 77b]
Ecclesiasticus die secht te desen: "Langhe quale verswaert den medicien". Bet achter secht hi noch van dien: 9375[regelnummer] "Nem medicine, eer wast die quale". Seneca die secht ons ooc wale: "Vele mynre so is die pine Den mester met zijnre medicine Te helene die versche wonden, 9380[regelnummer] Dan die gheduert heft langhe stonden". Die grote Baselis doet ons gewach: "Niet meer dan die mensche mach Lichte vergheten sijnre moeder tale, Sone mach die mensche ooc laten wale 9385[regelnummer] Sine quade gewoenten van sonden". Men heft ooc vake wel gevonden: Wat die mensche alden dach Wakende te doene plach, Dat hi in slape dat selve dede: 9390[regelnummer] Merc wat doet verouderde zede. Die heilige Beda secht ons dit: "So die duvel langher besit Den mensche, so hi ne noder laet, Mer droeft dat hi hem ontgaet". 9395[regelnummer] Ic vinde tote neghen saken, Die spade bekeringhe sware maken. Deerste is eene veroudede harthede, Die comt uut langher quader zede. Hier af exempel gi nemen moecht 9400[regelnummer] In kinderen van jongher joecht: Int ontfaen sijn si licht ende abel, Up dat si bestiert sijn wel: So is nature in den ouden
[Folio 77c]
Hart int verstaen, flau int onthouden. 9405[regelnummer] Dat roedeken volcht hier ende dare Alst jonc is, mer daer nare Alst te bome is bediet, So ne machment geboeghen niet. Hier up Ecclesiasticus wel seit: 9410[regelnummer] "Cromme dijn kind inder joncheit, Ende slaet die wile het een kind si, Dat niet verharde so, waer bi Dattet di te gelovene laet". Die ander sake is, die daer toe staet, 9415[regelnummer] Dat si die grootheit haerre naturen Verderflic maken telker uren, Want rechte dueghentachticheit, Die nature gaf haerre kindscheit, Als zuverheit, onnoselheit ende oedmoet, 9420[regelnummer] Dwelk der kindscheiden bestoet, Hebben si verloren. Van dien So sprect God biden ewangelien: "Laet die cleynen komen te mi, Want dat rike der hemelen hare si, 9425[regelnummer] Ja der gheenre, si wel verstaen, Die bi gracien dat ontfaen, Dat kinderen hebben bi naturen, Soet verclaert is nu ter uren. Dat derde, daer geproeft is mede 9430[regelnummer] Des spaden bekerens harthede, Dats, so die mensche langher staet In sonden, so hi hem meer verslaet, Want deene sonde dander trect, Also scrifture ons wel ontdect.
[Folio 77d]

Exempel dat gewoente van zonden den mensche zeer verzwaert. [XLI] 9435[regelnummer] In Vitas Patrum lesen wi dus, Dat die heilighe man Arcenius Was in die woestine van Thicie, Daer dusdaene visioene sach hie: Een stemme seghedem: "ganc uut, ghanc! 9440[regelnummer] Ic sal di toghen eer yet lanc Die gewerken vanden lieden". Hi ghenc uut na dien gebieden, Daer hi vant eenen moor swart, Die hout hieu, moru ende hart. 9445[regelnummer] Eenen hoop hadde hijs gebonden, Ende waendet upboren te dien stonden, Het was hem te groot van laste. Doe hieu hijs meer ende bant vaste An die overlast, die vor hem lach. 9450[regelnummer] Tote Arcenius, die dit sach, Sprac die stemme: "siestu den man, Die dat bont niet verheffen en can, Ende meer nochtan daer toe bint? Dats die mensche die hem vint 9455[regelnummer] Gheladen met swaren sonden, Ende meer misdoet telken stonden: Misdaden coppelt hi an misdaden; Als hi boeghet ende waent ontladen, So versmoort hi onder die last". 9460[regelnummer] Te sulken lone is hi vast, Die penitencie veronweert, Tot hi van ouder is verteert.
Zonden vervremden den mensche van Gode so lanc so meer. [XLII] Ten vierden hier toe hulpe gheeft,
[Folio 78a]
Dat so die mensche langher leeft 9465[regelnummer] In vuulen sonden, so hi mere Hem selven ververret van onsen here. Die L of LX jaer ververt Van Gode, hem nauwe moghelic wert Te keerne tot Gode in corten termine, 9470[regelnummer] Al dede hem siecheit grote pine, Dat quite worde der zielen quale, Het ne dede gracie speciale; Ende selden so komt so zalighe tijd, Want inden souter so secht Davijd: 9475[regelnummer] "Die hem ververren, here, van di, Misvaren so sullen si". Yzayas die secht ooc al claer: "Roep an hem, als hi is naer".
Rouwe, zericheit ende grote sorghe theghen den doot hinderen den mensche dicwile te denckene om die ziele. [XLIII] Tvijfte, dat daer hulpe toe gheeft, 9480[regelnummer] Dat is, dat die mensche heeft So menych belet theghen die doot, Als swaren rouwe, siecheit groot, Of te grote versorghenthede Om wijf ende om kinderen mede. 9485[regelnummer] Dusdaen diversch ongeval Doet den mensche vergheten al Der zielen noot; waer af dus Seghet sinte Jheronimus: "Alstu met ziecheden bist gepijnt, 9490[regelnummer] Moghestu gevoelen anders twint Dan dattu bevoels binnen". Dus doet sinte Augustijn bekinnen:
[Folio 78b]
"Die doot pijnt, die sonden vervaren, Dat wijf ende die kinderen verswaren, 9495[regelnummer] Die hi voren heft gemint"; Dit is vake claer bekint. Die zeste redene komt, daer bi Spade bekeren vreselic zi, Dats dat hi met rechte groot 9500[regelnummer] Van Gode versteken wert ter doot, Dien hi veronwerde in zijn leven. Hier up heft Yzayas bescreven: "Wee die veronweert mi, na desen Saltu selven veronweert wesen!" 9505[regelnummer] Van desen selven scrivet dus Sinte Johans Crisostomus: Weet: gelikerwise maniere, "Wert geslaghen die quadertiere, Dat ter doot sijns wert vergheten, 9510[regelnummer] Die levende Gode niet willen weten".
Bitterheit der penitencien doen den zonder weder keren ten zonden. [XLIIII] Eene zevende sake helpt hier toe mede Ende dat is eene bitterhede, Die die sonder met weldoene vint. Die ziecheit, diene heft gepijnt 9515[regelnummer] Met quader ghewoenten langhe, Houten also in bedwanghe, Dat hem dat weldoen dunct pine sijn. Hier up so scrivet sinte Augustijn: "Den zeren roeste is pijnlic tbroot, 9520[regelnummer] Den gansen so eist zoetheit groot; Den zeren oghen die lucht ooc deert, Die dat ganse oghe niet begheert";
[Folio 78c]
Als die sonder doen soude Penitencie, wel boude 9525[regelnummer] Voelt hi se hart ende laet se wesen: Der ape slacht hi in desen, Diewelke der noten kerne begheert, Mer als hem dat bitter deert Vander schale, wel ghereit 9530[regelnummer] Met alle si vander note scheit. Die achtste sake is droefheit van zinne Die den sonder vallet ynne, Als hi denct omme dat verscheit Des levens, dat hi heft geleid: 9535[regelnummer] Dit doet den riken droeve wesen, Als si denckende sijn te desen, Dat si ne behouden sullen twint Den schat, daer si om hebben gepijnt, Ende hare minne so groot an es. 9540[regelnummer] Hier up scrivet ons Ecclesiastes: "O doot, hoe swaer is hem om di Dat dencken, die ongerechtich si, Ende om dat verlies van zinen goede, Dat hi besat met ghierighen moede!"
Anxt sonder noot belet dicwijl den zonder van bekeerne. [XLV] 9545[regelnummer] Die neghende is van desen saken, Die spade bekeringhe sware maken: Eene maniere van quaden vare Wanhope maket inden sondare, Als dat hi daer toe is geboren, 9550[regelnummer] Dat hi sal moeten sijn verloren. Met desen vare blijft menych traghe In sonden verhart al sine daghe.
[Folio 78d]
Hier af scrivet Salomon also: In zinen boec Proverbiario: 9555[regelnummer] "Dus secht die traghe, die hem vervaert: Also starc is die liebaert, Dat hi ten middele der straten Van hem moet sijn leven laten"; Om dat hi vreest, dat moet geschien, 9560[regelnummer] Ne pijnt hi hem omme gheen vlien. Dus verliest menich zondare Hem selven met valschen vare.
Quaet is hi die niet bekeert van zonden, in vier deelen. [XLVI] Die vierde redene daer wi Te rechte souden geleert sijn bi 9565[regelnummer] Tijdlike ons te keerne van sonden, Is, also scrifturen orconden, Dat diet bekeren so langhe laet, Is gerekent over quaet In Gode, ende inden enghel sijn, 9570[regelnummer] Ende ooc in sinen evenkerstijn, Ende in die nederste creaturen. Quaet in Gode, nader scrifturen So heet hi, die sonder bekeren Blijft al zijn leven; Gods ons heren 9575[regelnummer] Ontfermicheit, die vul is der genaden, Trect hi an hem te zinen schaden, Want hi hoept, dat God ontbiden Sal na hem so langhe tiden Als hi misdoen wil; dese hope 9580[regelnummer] Is hem ten doemesdaghe eene nope. Hier up Paulus die apostel seit: "Oftu twifels dat Godes goetheit . . . ........ ........
[Folio 79a]
Ghemeenlike een woort men seit, Dat hem alles goedes is ontseit, 9585[regelnummer] Die nachts ter herberghen comt: Wel mach hi segghen, die is verdoomt, Dat hi sware herberghe vint, Daer hi ewelike wert gepijnt. Dus toghet dese sake wel, 9590[regelnummer] Dat spade bekeringhe is fel.
In vuulen steden langhe bliven - men spoede der uut - hets grote schame. [XLVII] Die ander waeromme dat missit Langhe loyeringhe, dat is dit: Als yement is in vuulre steden, Dat hi met groter haesticheden 9595[regelnummer] Hem selven niet daer uut en spoet. Scrifture ons te kennen doet, Dat alle vuulheide, die men vint, Sijn te rekene niet en twint Theghen die smitte eenre hooftsonde. 9600[regelnummer] Hier af so is ons claer orconde Dat Lucifer, die was so schone, Ja, die schoenste enghel vanden trone, Ende eene so zuvere creature, Waert daer na die lelicste figure, 9605[regelnummer] Ende is, die onder Gode is vonden, Wt der smitte van eenre hooftzonden. Wel soude men houden over dwase, Die bi misvalle velle indie wase, Bleve hi ligghende daer in: 9610[regelnummer] Dwaser vele is hem die zin, Die altijd ligghende blijft in zonden. Leyder, nauwe is yemant vonden,
[Folio 79b]
Die met medelidene siet derwaert! Hier up so secht sinte Bernaert: 9615[regelnummer] "Valt een ezel, peert of koe, Om te helpene loopt elc daer toe, Mer valt eene ziele of snevet, Niemant comt, die haer hulpe ghevet".
Tijd laten liden ende niet gheorboort te rechte is grote quale. [XLVIII] Dat derde, waeromme swaer is biden, 9620[regelnummer] Dats, als die tiden over liden Dat dinc, dwelk hoort te zine gedaen. Als bi gelike elc mach verstaen, Dat die boom, die staet int lant, Te zijnre tijd moet sijn verplant. 9625[regelnummer] Vianden te tide wederstaen, Medicine te tide ontfaen; Vleysch gesouten, clederen gedweghen, Ende al dat menschen te doene pleghen, Moet hebben die tijd die hem toehoort, 9630[regelnummer] Salt te vullen komen voort. Aldus eist metter kindscheide: Is si geplant in goeder stede, Ende wert wijsliken bewacht, Si ghevet vrucht van goeder cracht. 9635[regelnummer] Van groter ghecheide so waert, Hadde yemant een starc jonc paert, Ende seide, hi ne woudet niet jonc riden, Hi soude des perts cracht eer laten liden Tot zine joncheit ware ghedaen: 9640[regelnummer] Also mach sijn verstaen Dat liede hare kinderen sparen Dueghet te leren in jonghen jaren,
[Folio 79c]
Als men se lichte bughen soude; Daer na, als si komen ter oude, 9645[regelnummer] Sijn si int misdoen verstijt, Dat die castier tijd verslijt. Veranderen is den ouden pine: Dus eyscht elc dinc sijn termine.
Biechte vervorsten geschiet in III manieren. [XLVIIII] Na den loyerne int bekeren 9650[regelnummer] So eist nootsake, dat wi leren Van die laten haer biechte ghaen. Hier af werden na mijn verstaen Capittulen tote drien bescreven. Dat eerste sal claer utegheven 9655[regelnummer] Die grote domheide vanden ghonen Die hem te biechtene niet gewonen; Dat ander sal gewaghen van dien, Die hem niet te biechtene plien, Vor si van ziecheiden sterven wanen; 9660[regelnummer] Dat derde capittel sal vermanen Van die hare biechte ghaen vertraghen Alle die heilighe viertich daghen, Tote die vastene na is uut: Des ic vruchte dat cleyne besluut.
Biechte verloyert ende dicwile vertraget dats harde vreselic. [L] 9665[regelnummer] Die grote dulheide van dien Die node ende selden biechtens plien, Dats claer getoghet in scrifturen. Eerst, dat dese creaturen Slachten willen den eersten vader, 9670[regelnummer] Die hem decken waende al gader; Doene God riep nader misdaet
[Folio 79d]
Sprac hi, also in Genesis staet: "Ic hoerde dine stemme, here, Int paradijs ende ic decte mi zeere: 9675[regelnummer] In dat ic naect was, dectic mi". Desen Adame slachtet hi Die sine sonden in hout stille, Want vor Gode hi se decken wille. Dit staet in Job gelastert wel, 9680[regelnummer] Int sestienste capittel: "Mine schouderen vanden juncturen vallen, Ende die arme metten beenren alle Moeten gewreven sijn in sticken, Of ic in deckene bin in micken 9685[regelnummer] Gelijc den mensche mine misdaet". Hier up dus inden souter staet Vanden prophete David wel bediet: "Mine ongerechtichede dectic niet".
Biechten zelden doet zonden dicwijl vergheten, die noot waren ghesecht. [LI] Die ander dulheit, die is ghenoomt 9690[regelnummer] In misval, dat van heelne coomt, Dat is grote verghetelheit. Hier up sinte Bernart wel seit: "Langhe verversten rekenynghe, Doen vergheten zeer die dinghe; 9695[regelnummer] Al verghet een zine misdaet, Bi dat hi zelden te biechte gaet, Die duvel sal se te wroeghene weten, Ende en sal se ooc niet vergheten". Die derde dulheit machmen kinnen, 9700[regelnummer] In dat dusdaene hebben meer minnen An hare leersen, an hare schoen,
[Folio 80a]
Dan si an hem selven doen. Want weten si vuulheit daer an, Si roepen diese zuveren can, 9705[regelnummer] Dat vuule niet daer an verdroeght, Mer an hem selven hi ghedoeght Die smitte clevende van sonden Vake eens halven jaers stonden. Dat stal van zinen peerde of coen 9710[regelnummer] Sal hi van messe zuveren doen, Ist te maenden of te woeken, Mer binnen den jaer sal hi niet roeken Sine consciencie te dwaene, Omme Gode daer in tontfaene.
Biechte brenghet in vijf goede dinghen hem die se dicwijl pliet. [LII] 9715[regelnummer] Tvierde daer dese mensche in riest, Dats harde swaer, want hi verliest Alle gader die goede dinghen, Die welke biechte in can bringhen: Tote viven is der bescreven, 9720[regelnummer] Die die lerers ute gheven. Dat eerste goet is ende ghewin, Dat die duvel vele te min Den mensche om becoren spiet, Die vake te biechtene pliet. 9725[regelnummer] Hi merct dat vake te biechten ghaen Te nieten maect wat hi heft misdaen. Dat dit waer is, orcont dus Mijn here sinte Jeronimus: "Des verraders cracht ende moghenthede 9730[regelnummer] Sijn te nyete ghedaen daer mede, Als haer verradenisse openbaert;
[Folio 80b]
Aldus so is der duvelen aert: Als si hem geschofiert sien, Andie so vake biechtens plien, 9735[regelnummer] Vlien si den mensche metter spoet". Dat ander goet is, dat biechte doet, Dat zonden hatelic zijn daer bi Den mensche, want die schaemte, die hi Vor den pape heft int ontdecken, 9740[regelnummer] Doet hem te meer van zonden trecken. Dat derde goet, dat daer uut ghaet, Dats des papen wise raet, Ende binnen der misse haer orisoen, Want in Proverbien secht Salomoen: 9745[regelnummer] "So waer vele raets is mede, Daer sal werden zalichede". Dat vierde goet is, dat die pine, Vele mynre staet te sine, Die men vor die sonden sal doghen 9750[regelnummer] Om die schamenisse int toghen; Te mere scheemte biechte in heft, Te meren vele loon si gheft. Dat vijfte goet dat biechte in hout, Is dat si gracie menichfout 9755[regelnummer] Ghevet daer niet was eerst, Ende daer si was, dat si die meerst. Die vijfte dulheit is van dien, Die node biechtens willen plien, Dat si die duere besloten houden, 9760[regelnummer] Daer si Gode in laten souden, Ende die noch slot no slotel en heft, Als scrifture wel ute gheft: Den mont men bider duere verstaet,
[Folio 80c]
Die oedmoedich te biechten ghaet 9765[regelnummer] Ende van sinen sonden ontdoet die duer e Daer God is voren telker ure, Want als der zonden smitte scheit Vanden herte, God is daer in ghereit.
Biechte verversten tot men sterven waent, is grote vrese. [LIII] Dat ander capittel, so ic eer zede, 9770[regelnummer] Is vandes menschen grote dulhede, Die niet te biechte willen ghaen Vor si met ziecten sijn bestaen. Eerst blijct hare dulheit in dien, Dat si den gheestliken medicien 9775[regelnummer] Niet ontbieden om haer zeer te toghen, Dan als si des rades niet vermoghen, Diewelke die medicine ghevet, Want die in groter qualen leghet, Onmachtich der penitencien hi es. 9780[regelnummer] Hier omme so secht Ecclesiastes: "Biechte di int gesonde leven, So saltu Gode dan lof gheven, Ende wert glorificeert daer mede In zine grote ontfermichede". 9785[regelnummer] Ter ander dulheit so is ghetoghet, Dat sulke biechte weynich doghet, Ende slacht der biechte vanden dief, Die om sijnre tormenten grief Te cortene, van zinen misdaden liet, 9790[regelnummer] Omdat hi den doot vor hem siet. Ter derder dulheit is die sake, Dat hem vake gebreket sprake, Die niet ter biechten hebben geploen,
[Folio 80d]
Eersi den pape komen doen. 9795[regelnummer] Die vierde is van deser dulheden, Menichte van besorchtheden Vander herberghen ontset, Die vake clare biechte belet Ende vremde gedachten daertoe drijft, 9800[regelnummer] Dat biechte vake onderblijft, Ende bekommert so den gront. Hier omme so eist in alre stond Biechten vake goet geploen. Wel hem die se te rechte doen!
Biechte verversten tot int eynde vander vastene is grote vrese. [LIIII] 9805[regelnummer] Dat derde capittel sprect up die gone Die niet te biechtene sijn ghewone, Vor die vastene na is leden. Vele saken van dulheden Sijn claer vonden in dusdaene, 9810[regelnummer] Also scrifture ghevet te verstaene, Want si willen achter doen, Dat God vor wil hebben geploen. Die hem dienen willen komen, Moeten an biechten eerst beghonnen. 9815[regelnummer] Hier up secht Salomon also In sinen boec Proverbiario: "Die gherechtighe mensche sal Hem selven ten eersten wroeghen al". Wel heten dusdaene grote riesen 9820[regelnummer] Dat si hare weldaet verliesen, Want eene dueghet allene gedaen Na biechte met oflate ontfaen, Is beter dan al die viertich daghen
[Folio 81a]
Ghevast, van die in zonden laghen. 9825[regelnummer] Si slachten hem die die kanne sijn Spoelen wille als daer in is wijn; Of dat vat en zi gezuvert te voren, Datmen daer in doet is bi na verloren. Dus eist harde quaet ghedaen 9830 Langhe ververst dat biechten ghaen.
Roekeloosheit verhaten leren ons V zaken. [LV] Vander traecheit sal sijn altoos Die vijfte specie roekeloos, Die der ernsticheit is contrare, Van welker Salomon raet al clare 9835[regelnummer] Inden Proverbiaris sijn: "Ernstlike oefene den acker dijn". Tote vijf saken staen hier gescreven Die ons bewijs ende lere gheven Te verhatene roekeloosheit. 9840[regelnummer] Ter eerster sake mach sijn gheseit Die maledictie, die up die So scrijft die prophete Jheremie: "Vermaledijt so sijn die ghone, Die roekeloselike sijn gewone 9845[regelnummer] Haer werc te makene of loos". Een ander sake die ons altoos Roekelooshede bewijst te vliene, Dat sijn die ernstlike engiene Die stomme creaturen toghen 9850[regelnummer] Int werc doende, daer si toe doghen. Merct die henne, die kiekene broet, Hoe grote ernsticheit si doet Tote dat si hare jonghen up brinct, Daer se allene nature toe dwinct. 9855[regelnummer] \|81b\| Merc ende anschouwe die bie, Met hoe groter nernsticheit die Haer honych haelt in die bloume, Varende ende kerende zeer geloume. Vele ander manieren van dieren, 9860[regelnummer] Die werken na hare manieren, Wanneer so latet enych staen Sijn werken, hi ne heft vuldaen Dat eynde, daer hijt toe began; Of hem ne valle belet an, 9865[regelnummer] Dat nature werct haren aert! Ghanc ende besie inden boomgaert: Waer vinstu ledich enyghe ente, Si ne is besich omme hare rente Te leverne van haren frute, 9870[regelnummer] Dwelk haer behoert te brenghene ute, Of haer ne belet een ander weder, Dat hare macht werpt daer neder: Dan quelt si als die zieke man, Wien gheen werken dan staet an. 9875[regelnummer] Eene derde sake, die ons mede Leert schuwen dese roekelooshede, In allen dueghetliken werken, Dat sijn die nerensticheden, die wi merken Tallen dien saken, die bequame 9880[regelnummer] Sijn ter ghenoechte vanden lichame Of der uterliker moyerdien. Men vint die groten erenst plien Om te vorderne hare quaetheit, Also sinte Matheus wel seit 9885[regelnummer] Van Herodes in dewangelie. Nerenstlike so leerde hie
[Folio 81c]
An hem beiden die tijd der sterren; Daer na staet ne bure verre, Dat hi dus sprac ten conyngen rike: 9890[regelnummer] "Ghaet ende vraghet nerenstlike Na den kinde, waer dat si", Dat te dodene dachte hi. Die vierde sake, die ons mach wecken, Dat wi nerensticheit souden antrecken 9895[regelnummer] Ten selven weldoene dat wi plien, Dats die overhoocheit vandien Vor wien roekeloosheit geschiet, Dats God, also scrifture bediet. Grote nerensticheit behoert te wesene 9900[regelnummer] Beide in biddene ende in lesene Vor Gode ende zine enghelen mede. Van hem die prophete dus zede: "Want God is alder werelt conync". Salomon scrijft ooc dese dinc: 9905[regelnummer] "So die nerensticheit is mere, Omme te bekomene den here, So hi meerre is int verstaen, Te wies becomte si is gedaen".
Nerensticheit soude elk te rechte volghen om die nutschap, die daer af comt. [LVI] Ter vijfter sake mach sijn genoomt 9910[regelnummer] Nutschap, die uut den nerenste comt Inden dienst vor Gode ghedaen. Scrifture doet ons claer verstaen Dat eene allene cleyne orisoen, Diewelke men sal te Gode doen 9915[regelnummer] Met wel groter nerensticheit, Meer werket dan dusent, geseit
[Folio 81d]
Roekeloselike ende ondevoet. Scrifture toghet claer ende bloot, Dat een vastendach gehouden 9920[regelnummer] Devotelike na rechten schouden Der zielen meer baten sal draghen Dan zeven werf die XL daghen Ghevast al sonder drinken of eten, Daer devocie ware vergheten. 9925[regelnummer] Die nerenstlike die doeghet hantiert, God is in dien glorificiert, So vander crone is verscoent Die conync die daer mede is gecroent. Hier up scrijft Salomon also 9930[regelnummer] In sinen boec Proverbiario: "Dat wijf, die haren man sonder hone Mint, hem is si eene crone". Vor den brudegom Jhesus Eist metter devoter ziele aldus: 9935[regelnummer] Si is als eene crone den here, Want met haer verchiert hi hem zere.
Roekeloeshede heft twee remedien. [LVII] Teghen dese roekelooshede So is seker twivoude remede. Die eerste godlike vrese es. 9940[regelnummer] Hier up secht ons Ecclesiastes: "Die Gode waerlike ontsiet, Hi ne verroekeloost en altijd niet". Die ander remede is die Gods minne. Claer so eist elken te kinne: 9945[regelnummer] Die vulmaectelike mynt Gode, Dat hi roekeloselike node Hem te dienene soude plien,
[Folio 82a]
Want die mynt sal altijd spien, Hoe dat hi best sal genoeghen 9950[regelnummer] Den ghenen, wien hi hem wille voeghen. Dus doet Gode ontsien of minnen Der roekeloesheide sonde verwinnen.
Onvuldaen laten, datmen beghint, bi traecheden, dats grote vrese. [LVIII] Die seste specie, die betaemt Toter traecheit, wert genaemt 9955[regelnummer] Onvuldoenynghe; van desen Heet die mensche besmit wesen, Die ten beghinne een werc bestaet, Dat welke hi onvulmaect laet. Dese sonde souden wi vlien. 9960[regelnummer] Christus ghevet ons bewijs van dien: In sinte Johanne daer staet, les: "Mine spise die so es Dat ic den wille doe van minen vader, Die mi heft ghesent algader, 9965[regelnummer] Ende dat ic sijn werc vuldoe". In Detronomi lest men hier toe, Dat Gods gewerken sijn vuldaen; Elk wert geloont na sijn verstaen. Eene ander redene is, waer bi 9970[regelnummer] Dat dese sonde te schuwene si, Om dat si deert den mensche zeere, Want nader scrifturen lere: Al dat voer wel si gewrocht, Daer ne si goet ende an geknocht, 9975[regelnummer] Hets gepijnt meest om niet. Also men waerlike siet, Dat wande geplaestert van erden
[Folio 82b]
Souden bliven van cleynre werden, Waren si niet verdecket boven: 9980[regelnummer] Also ne sal men geen werc loven, Daer vulmaectheit an gebrect. Hier up sinte Lucas dus sprect: Onbequeme elc dier levet, Dat ne ghenen stert en hevet, 9985[regelnummer] Also die ape, die welke sassame Is int schouwen ende onbequame.
Vuldoen datmen beghint is zeer priselic, up dattet werc niet en zi zondelic. [LVIIII] Die derde waeromme vanden saken, Dat quaet is die dinghe niet vulmaken, Dats om dat al blijft verloren, 9990[regelnummer] Datter is gewracht te voren, Als vulmaectheit niet ghevalle. Hier up so segghen die lerers alle: "Hadde een mensche wel ter cure Ghelevet al sijn leven dure, 9995[regelnummer] Is hi ten laetsten daghe quaet Ende so sterft, dat gheen raet Der zielen om behouden sal wesen". Dus soude hem elk wachten van desen Te prisene elke vulkomenheit. 10000[regelnummer] Van haer ons sinte Bernard seit: "Vulkomenheit die is gelike Der dochter des konyncs van hemelrike; Erfname allene so is soe Der ewigher glorien daer toe".
Van die niet arbeiden willen om die noot. [LX] 10005[regelnummer] Die sevende specie, als ic versta, Heet in latine ignavia.
[Folio 82c]
In dese specie heten si sneven, Die liever keytivelike leven Ende met armoeden gheladen, 10010[regelnummer] Dan si enighen arbeit daden, Daer si mede winnen die noot. Ghecheiden swaer ende groot Vindic tote tween in deser sonden. Die eerste is, nader scrifturen orconden, 10015[regelnummer] Dat dese sijns selves vleysch eet. Hierup Ecclesiastes wel zeet: "Die ghec te hem wert sine handen boocht; Sijns selves vleysch hi eten poocht", Ende secht daer toe, dat beter is vele 10020[regelnummer] Rustelike een morseel met spele, Dan te hantierne pine sware, Om te hebbene dat van noeden ware.
Armoede verkiesen om ledich te zine ende niet willen arbeiden om die noot, is grote vrese. [LXI] Wel et die mensche sijn vleisch anschine, Die liever ontbeert van doene pine, 10025[regelnummer] Ende in armoeden sijn vleysch te teerne, Dan hem met pinen te gheneerne. Die ander gecheit van desen Mach indien ghemerct wesen: God wil den mensche gheven bede 10030[regelnummer] Goed van gracien ende glorie mede, Ende uut traecheiden dat tontfane, Kiest hi van fauten van beden schame. Ecclesiasticus heft dus bescreven: "Voor den mensche is doot ende leven, 10035[regelnummer] Ghoet ende quaet, so welk van desen Hi kiest, sal hem gegeven wesen".
[Folio 82d]
Mester Seneca ons ooc wiset, "Nyemant uter ghecheiden riset, Sonder die die handen sine 10040[regelnummer] Voeghen wille ter noot pine".
Droefheit in den dienst Gods getoghet is grote vrese. [LXII] Die achtste specie der traecheit Mach droefheide sijn geseit. Droefheit inden dienst ons heren Is vreselic nader heilighen leren. 10045[regelnummer] Dit doet ons Paulus dus bekint: "Den bliden ghevere God mynt". Droevelike ghedient den here Dats gelike min no mere Als alsene ghedaen in des konynx spise, 10050[regelnummer] Wes bitterheit elken mach afgrisen. Die spise Gods sijn goede gewerken, Na orconde der heiligher kerken. Droefheit, na der heilighen leren, Mach den mensche driesins deren: 10055[regelnummer] Pine brenct si hem vake an. Hier up so secht die wise man: "Ghelike dat die motten den clede Ende die worme den houte doen lede, Also brenghet droefheit an 10060[regelnummer] Dere den herte vanden man". Dat ander, daer droefheit in noost Den mensche, is dat si ne troost Te menygherhande zonde quaet. Hier af in Vitas Patrum staet: 10065[regelnummer] "Als banden, an die voeten ghedaen, Weren den loper al sijn ghaen,
[Folio 83a]
So is droefheit, na haren doene, Belet van godliken visioene. Ten derden doet droefheit quaet, 10070[regelnummer] Dat si gheestlike verslaet, Want si is vake occusoen Van andren zonden, die menschen doen. Hier up scrivet Salomon also In sinen boec Proverbiario: 10075[regelnummer] "Droefheit verre verstec van di, Want menych is daer verslaghen bi".
Verdriet des lives in den mensche dats over grote zonde ende anxtlic. [LXIII] Die neghende specie die heet Tedium vite, also ict weet. In dese sonde die menschen sneven, 10080[regelnummer] Dien verdriet sijns selves leven. Om vier saken comt si toe, Verstaet na der scrifturen, hoe Dit verdriet mach sijn beseven. Ute te begheerne ewelic leven 10085[regelnummer] In heilighe het geschiet aldus, Want hier af scrivet Gregorius: "Die heilighen vake swaerlike gedoghen Dat welke si niet bevoelen vor oghen, Om dat daer si toe hebben minne". 10090[regelnummer] Dat ander, dat dit verdriet brengt inne, Dats te merken tot allen quaetheden, Des die werelt vul is heden. Up dese verdrietinghe so es Dat ons bewijst Ecclesiastes: 10095[regelnummer] "Mijn leven so verdriet mie, Want ic alle dinghen sie,
[Folio 83b]
Die onder die sonne sijn, quaet wesen. Alle begheerten zie ic gheresen In groter ydelheiden meest, 10100[regelnummer] Ende in pinen vanden gheest". Ten derden menschen dit verdriet toghen Van haren levene om doghen, Dat hem enichsins comt an. Van deser sprac Job, die goede man: 10105[regelnummer] "Mine ziele so rouwet mijn leven". Van Paulus is ooc dus gescreven: "Boven maten sijn wi zeere teblouwen So dat ons dat leven soude rouwen". Ten vierden so comt dit verdriet mede 10110[regelnummer] Uut eenre verslapender traechede. Van desen verdriete so lesen wie Inder Konynghe boec van Helie, Die iesch sijnre zielen sijns levens ent, Ende warp hem onder een serpent, 10115[regelnummer] Daer hi ooc in slape vel, Tote hem taste Gods enghel".
Wanhope is anxtlic boven allen anderen zonden. [LXIIII] Die tiende specie der traecheit, Sal wanhope sijn geseit, Ende spruut meest uut droefheit groot. 10120[regelnummer] Dus scrivet ons Salomon al bloot: "In groter droefheit des moets sal meest Uut geworpen wesen die gheest, Dats in die diepheit der wanhopen". In Proverbien so staet dus open: 10125[regelnummer] "Die droeve gheest die beenre verdroocht". Claerlike ons dit scrifture toocht,
[Folio 83c]
Dat droefheide den starken moet Van gracien verdroghen doet. Van deser wanhope scrivet dus 10130[regelnummer] Mijn here sinte Jheronimus, Dat Judas meer vergramde Gode, Dat hi wanhopich hem selven dode, Dan dat hi verriet den here. Wanhope deert den mensche zeere, 10135[regelnummer] Want si roeft hem zine starchede. Hier up dus Yzayas zede: "Die hopende zijn in Gode den here Verstiven hare starcheit zere". Vander hope so secht God dit 10140[regelnummer] Selve biden prophete David: Ic sal telivereren dien, Om dat hi hopende was in myen".
Vanden remedien der wanhopen. [LXV] Theghen der wanhopen zonde Is vijfvoude remedie vonden. 10145[regelnummer] Die eerste remedie ende die mere Is die passie van Christum den here Te gedenckene, ende so te kinnen Dat gracie sprute uut sijnre minnen. Die ander remedie is dat bemerken 10150[regelnummer] Des goets dat penitencie can sterken: Si is medicine van sulker cracht, Dat gheestlike quale ghene macht Hevet, dat si vor haer ghedure. Dit orcont vake die scrifture. 10155[regelnummer] Die derde remedie, die is schone, Dat anmerken van menyghen persone, Van wien Gode ontfermt hevet,
[Folio 83d]
Die langhe in zonden hadden gesnevet; Waer af sinte Bernart dus seit: 10160[regelnummer] "Die grote goedertierenheit, Die gepredict is wesen in di, Der moghentheit gheloven wi, Here Ihesus! als wi horen dat bediet, Dat gi den armen veronwert niet, 10165[regelnummer] Dat gi den dief ten cruce mede Niet ontseghet ontfermichede, Noch der besondichder Marie Noch Peter, die loochghende die, Noch den wive, die u was brocht, 10170[regelnummer] Om dat si hoerdom hadde gewrocht: Rechtevort gi verghavet hare. Bi dusdaene exemplaren Lopen wi ter roken der zoetichede Van der hopen der ontfermichede". 10175[regelnummer] Theghen deser wanhopen zonde Is die vierde remedie vonden, Dat sinte Lucas bewijst wel: "Blijsschap groot is inden hemel Up eenen zonder, die daer toe 10180[regelnummer] Keert, dat hi penitencie doe". Eene vijfte remedie so eest Dat men in dewangelie leest Vanden verloornen guffen zone, Als hi verdaen hadde al dat ghone 10185[regelnummer] Sondelike, dat hi hadde ontfaen, Ende om genaden quam geghaen, Die vader, die ne van verren sach, Liep hem te ghemoete al dat hi mach; Beroert met groter ontfermichede
[Folio 84a]
10190[regelnummer] Vel hi up sinen hals ende custen mede.
Traechheit heft vele schoonre remedien ende sonderlinge achte. [LXVI] Vanden remedien laet ons spreken Die ons traecheit doen versteken. Tote zevenen volghen hier naer. Die eerste remedie, die is vorwaer 10195[regelnummer] Menychte van bekommertheden, Ja niet van zondeliken zeden. In Vitas Patrum leestmen dus Van den heilighen Anthonius: Die gheest van traecheiden dede hem pine 10200[regelnummer] Daer hi was indie woestine; Doe riep hi te Gode wert: "here, Behouden te sine begheric zere, Mer die gedachten der ydelheden Laten mi geduren te ghenen steden; 10205[regelnummer] Toocht mi hoe ic mach komen ter gracien, In rusten ende sonder tribulacien". Als dus zine bede was ghedaen, Sach hi eenen anderen bi hem staen, Die hem gelike scheen herde wale, 10210[regelnummer] Ende makede van eenen venecoelstale Ghelijc oft eene roede ware. Anthonise sloech hi mede dare Onder sijn angesichte daer mede. Anthonius emmer sijn ghebet zede; 10215[regelnummer] Daer sprac hem an Gods enghel dus: "Aldus doende, Anthonius, Saltu moghen behouden wesen".
Dencken om der hellen pine is grote remedie der traecheit. [LXVII] \|84b\| Die ander remedie is, als wi lesen, Denken om der hellen pine, 10220[regelnummer] Daer den verdoemden in staet te sine. Van desen remedien lesen wie Int beghinsel van Jheremie: "Eene stemme van boven vraechde: "wat Siestu?" hi antworde up dat: 10225[regelnummer] "Ic sie eene roede, die mi wect."". Na dat die glose hier up vertrect: Die roede, weckende van traecheden, Is ghedencken der hellen zericheden. Die derde remedie die is schone, 10230[regelnummer] Dats dencken met hopen ten hoghen lone. Hier toe so is gesecht dus van Augustine: "Bistu verveert van dijnre pine, Merc ooc den loon, ghereit te di". Hier up staet ooc in Genesi 10235[regelnummer] Van Abrahame dus bediet: "God sprac: "Abraham, nontsiet ju niet, Dijn behoeder werde ic, ende dijn Loon sal harde groot sijn". Ter vierder remedie wi bedieden 10240[regelnummer] Dat gheselschap van goeden lieden, Die hem met duechden besich maken. David secht dus te desen saken: "Metten heilighen saltu heilicheit leren, Ende metten verkeerden saltu verkeren, 10245[regelnummer] Ende metten onnoselen man mede So wercstu indie onnoselhede". Ter vijfter remedie is ons ghegeven In waren exemplen Christus leven, Die met eendrachtigher nerenstichede
[Folio 84c]
10250[regelnummer] Den wille van zinen vader dede, Tot den cruce al sonder traecheit. Hier up Paulus dapostel seit: "Denct tot hem die onderstoet So grote pine om onse goet". 10255[regelnummer] Ter zester remedie mach ons gelieven Te merken die menichte van grieven, Die den mensche toekomen moghen, Levende in dit erdsche doghen; Daer omme so scrijft Matheus dit: 10260[regelnummer] "Waect, gi liede, ende bit, Dat gi niet en ghaet in temptacien".
Drie dinghe wecken den slapenden haestelike. [LXVIII] Drie manieren van tribulacien Wecken den slapenden ghereet: Dieven, water ende vier heet. 10265[regelnummer] Daer een van desen is gehoort, Men ontwaect daer rechtevoort. Wie sal geleven eenen dach, Dat hi waerlike segghen mach, Dat van quaden ghedachten die vloet 10270[regelnummer] Hem ne gheen vermaen en doet? Of dat vier van quaden begheerne Ne roert die consciencie te deerne? Die dieven ooc, die altoos poghen Ons te rovene, dat sijn die oghen. 10275[regelnummer] Dus so seght Jheremias: "gelooft, Mine oghen hebben mine ziele gerooft". Die zevende remedie prisic noch mere, Dats die gracie van onsen here, Die elk met bedinghen verkrighen moet, 10280[regelnummer] Als hem traecheit nope doet,
[Folio 84d]
Ende spreken tot Gode oedmoedelike, Also die bruut secht in Cantike: "Trec mi achter di, o here!" Up dit woord so seghet die leerre 10285[regelnummer] Sinte Bernard in des persone Die der traecheit is gewone: "Ghetrect te wesene is hem noot, In wien dat vier van minnen is doot". Vort weet, dat alle leringhe mede 10290[regelnummer] Remedie is theghen traechede, Die gheleert sijn in haer verhaten Voren; daer omme willict laten, Van meer remedien te scrivene voort. Ghelike dat gi hebt gehoort, 10295[regelnummer] Dat ant capittel vander vracheit Vander gufheit was geseit, Dwelk twe zonden sijn contrare, Also sal hier der traecheit nare Die sonde volghen van quader haest, 10300[regelnummer] So ict kan gevoeghen naest.
Alte grote haeste is zeer lasterlic. [LXVIIII] Alte grote haestichede Is eene lasterlike zede; Paulus dapostel secht te desen: "Redelic so moet ju dienst wesen".
Quade haeste is zeer lasterlic ende grote zonde. [LXX] 10305[regelnummer] Redenen twe vindic daer toe: Met rechte eist dat die mensche doe Manierlike den dienst ons heren. Die eerste is, so die lerers leren, Die over grote hoocheit van dien,
[Folio 85a]
10310[regelnummer] Voor wien dienst sal gheschien, Dat is vor Gode, also gi weet. Hier up die prophete aldus zeet: "Die heere des konynx gherichte mynt In discrecien gehint". 10315[regelnummer] Eene ander remedie na der scrifture, Dats die menschelike nature, Want God hevet den mensche ghemaect Boven den dieren van redene naect, Daer omme hi redelike werken moet. 10320[regelnummer] Die philosophe ons bevroet: "Die mensche is schuldich in alle zine zeden Vroetschap torborne meer dan starchede, Want starcheit in gheenre wisen Niet mach boven wijsheit risen; 10325[regelnummer] Men prijst ooc meer in allen werken Den vroeden man dan den sterken. Quade haeste soude men vlien, Want vele quaets comt ute dien, Vanden welken dus verclaert 10330[regelnummer] Die heilighe man, sinte Bernaert: "Die haestelike onghemaniert Vastens of wakens vele hantiert, Of ander penitencie, wat het si, Hi ne doet anders niet dan hi 10335[regelnummer] Den lichame rooft sine starchede Van weldoene, den gheest mede Ontrect hi dat goede begheren sijn; Exempel ooc den evenkerstijn, Ende Gode ontrect hi die ere". 10340[regelnummer] Dus is quade haest te lasterne zeere, Die contrarie is der traechede,
[Folio 85b]
Vander welker ic scheide hier mede.

Vorige Volgende

[IV. Van der traechede.]

Traecheiden tractaet wert in vier gedeilt. [I]

Traecheit is te verhatene om VIII zaken. [II]

Exempel om te vliene traecheit. [III]

Christus arbeide om ons ende om traecheit af te doene. [III]

Exempel om ledicheit te schuwene troest ons Arcenius, een heilich vader. [V]

Traecheit te verhatene leert ons die heilighe scrifture. [VI]

Traecheit mishaghet zere Gode, dat toghet die heilighe scrifture. [VII]

Traecheit becomt wel den duvel. [VIII]

Ledicheit salmen vlien om dat si doet verliesen die tijd. [VIIII]

Traghe ontschulden hare traecheit mids schalker vrese. [X]

Traghe houden hem selven so gebonden dat si niet goets doen moghen. [XI]

Traecheit is ene zware ziecheit, wes swaerheit is te ziene in tween zaken. [XII]

Lauheit doet den mensche V grote schaden. [XIII]

Verslapenheit der ziele is zeer vreselic. [XIIII]

Exemple dat werken van noden is hem die eten moet. [XV]

Exempel noch vanden selven. [XVI]

Slapen te vele is zere lasterlic in allen menschen. [XVII]

Exempel dat den menyghen slaep heft ghecost zijn lijf. [XVIII]

Exempel dat slaep Sampsone zine starcheit benam. [XVIIII]

Slapen te ontide is zeer begripelic ende quetselic. [XX]

Die zeker slapen wille, hem is van noeden drie zaken. [XXI]

Ledighe zijn onprofitelic ter werelt, toghet die ewangelie. [XXII]

Ledighe zijn onprofitelic ter werelt, toghet die ewangelie. [XXIII]

Ledighe verroekelosen vele groter baten die zi verkrighen mochten. [XXIIII]

Vruchten achte so mach die mensche gaderen uut zijns selves mont. [XXV]

Ledighe leveren hem selven in die hande van haren vianden. [XXVI]

Ledicheit is dicwile zake van vijf zware zonden. [XXVII]

Ledighen zijn gec, dat si hare ruste up erdrike hebben willen. [XXVIII]

Ledighe zijn te begripene dat si niet wercken willen in tiden van genaden. [XXVIIII]

Ledicheit die se schuwen wille vorsie hem van drie dinghen. [XXX]

Loyeringhe van bekeren te Gode is zeer anxttlic der zielen. [XXXI]

God roept den zonder altijd te penitencien. [XXXII]

Bekeren soude elk tijdlike om V zaken. [XXXIII]

Bekeren tijdlike brenghet in zes goede dinghe. [XXXIIII]

Tijdlike bekeren te duechden dats Gode weerde offerande ghedaen [XXXV]

Offerande is schuldich te zine ghedaen metten dierbaersten datmen heft. [XXXVI]

Bekeren te Gode tijdlike brengt den mensche in hopen ter zalicheit. [XXXVII]

Gewoente van zonden heft menich zwaer verdriet in gebracht. [XXXVIII]

Gewoente van zonden doet den mensche Lazarus slachten in vier saken. [XXXVIIII]

Oefeninghe van zonden is gelijc der verouder ziechede, die quaet is te ghenesene. [XL]

Exempel dat gewoente van zonden den mensche zeer verzwaert. [XLI]

Zonden vervremden den mensche van Gode so lanc so meer. [XLII]

Rouwe, zericheit ende grote sorghe theghen den doot hinderen den mensche dicwile te denckene om die ziele. [XLIII]

Bitterheit der penitencien doen den zonder weder keren ten zonden. [XLIIII]

Anxt sonder noot belet dicwijl den zonder van bekeerne. [XLV]

Quaet is hi die niet bekeert van zonden, in vier deelen. [XLVI]

In vuulen steden langhe bliven - men spoede der uut - hets grote schame. [XLVII]

Tijd laten liden ende niet gheorboort te rechte is grote quale. [XLVIII]

Biechte vervorsten geschiet in III manieren. [XLVIIII]

Biechte verloyert ende dicwile vertraget dats harde vreselic. [L]

Biechten zelden doet zonden dicwijl vergheten, die noot waren ghesecht. [LI]

Biechte brenghet in vijf goede dinghen hem die se dicwijl pliet. [LII]

Biechte verversten tot men sterven waent, is grote vrese. [LIII]

Biechte verversten tot int eynde vander vastene is grote vrese. [LIIII]

Roekeloosheit verhaten leren ons V zaken. [LV]

Nerensticheit soude elk te rechte volghen om die nutschap, die daer af comt. [LVI]

Roekeloeshede heft twee remedien. [LVII]

Onvuldaen laten, datmen beghint, bi traecheden, dats grote vrese. [LVIII]

Vuldoen datmen beghint is zeer priselic, up dattet werc niet en zi zondelic. [LVIIII]

Van die niet arbeiden willen om die noot. [LX]

Armoede verkiesen om ledich te zine ende niet willen arbeiden om die noot, is grote vrese. [LXI]

Droefheit in den dienst Gods getoghet is grote vrese. [LXII]

Verdriet des lives in den mensche dats over grote zonde ende anxtlic. [LXIII]

Wanhope is anxtlic boven allen anderen zonden. [LXIIII]

Vanden remedien der wanhopen. [LXV]

Traechheit heft vele schoonre remedien ende sonderlinge achte. [LXVI]

Dencken om der hellen pine is grote remedie der traecheit. [LXVII]

Drie dinghe wecken den slapenden haestelike. [LXVIII]

Alte grote haeste is zeer lasterlic. [LXVIIII]

Quade haeste is zeer lasterlic ende grote zonde. [LXX]