Spieghel der sonden

(1900)–Anoniem Spieghel der sonden, Die– rechtenstatus


III. Van der gierichede. Vander luxurien geseit, Nu laet ons sien vander vracheit; Om dat in meerre nutschap coomt, Ende ons allen zeere vroomt 2185[regelnummer] Ter predicacien dit tractaet, Dan enich dat daer achter staet, So ist bi ordinancie hier gestelt, Bedi, so sunte Bernard vertelt, Van dien salmen handelen eerst, 2190[regelnummer] Dat ter zalicheit helpet meest. Dit tractaet sal wesen in viven Verscreven na der heilighen scriven. Int eerste van desen vijf partien Salmen claer gescreven sien 2195[regelnummer] Dinghen die vracheit doen schuwen Ende hare temptacie doen verduwen. Dander sal die temptacien uut gheven, Die der vracheit ane cleven. Die derde sal die dinghen bevroeden, 2200[regelnummer] Die vracheit queken ende voeden. Die vierde sal ses remeden orconden, Die theghen dese misdaet sijn vonden. Ter vijfter ende ter laetster partien Sullen wi vander gulsicheit sien, 2205[regelnummer] Die der vracheit schijnt contrare. Na dat luut die name van hare, Dats al vracheit, die an tghelt
[Folio 19a]
Ongeordineerde minne stelt.
Vracheit is te verhatene omme vele dinghen. [I] Vele redenen ons claer bewisen 2210[regelnummer] Daer ons vracheit af mach grisen. Eerst, want si den creaturen Misdoet theghen trecht der naturen. Nature dede eerst onder ons werden Eerde, daer wi up souden terden, 2215[regelnummer] Om dat wi souden met rechte onmare Hebben al tghene dat comt van hare, Ende houden ons alleene an dien Die tonser noot heft al vorsien. Groot wonder so is te merkene dan, 2220[regelnummer] Dat haer die creature trect an, Ja ende ooc laet haer meester werden Tgunt dat si onder haer voete soude terden. Inder Apostelen werke ic las, Dat Joseph, dewelke hiet Barnabas, 2225[regelnummer] Zijn land ende zijn ackers vercochte Ende tghelt vor die apostelen brochte, Ende leghedet hem lieden vor die voeten, In bewisen dat wi moeten Dat erdsc is onder voete terden, 2230[regelnummer] Willen wi Christus discipels werden. Hier boven moghen wi merken mede In naturen der zielen hoochede, Die vele nare den hemele staet Ende vele den lichame boven gaet. 2235[regelnummer] Si is van Gode verheven werden, Also die hemel boven der erden. Niet meer dant redene soude gheven
[Folio 19b]
Dat die hemel an deerde soude cleven, Ne ist redene, dat die moet 2240[regelnummer] Den mensche cleeft ant erdsche goet. Die ziele mach ooc wesen wel Genaemt een gheestelic hemel Ende die woenste Goods ooc mede. Van desen hemele sinte Bernard sede: 2245[regelnummer] "Wat wonder eist, al begheert die heere In den hemele woenen zeere, Om welke hi niet alleene wilde Weenen, mer gaf zijn bloet milde Vechtende, om te gecrighene dien 2250[regelnummer] Stervende om dat hine woude vrien. Merct hoe hem die vracken verdullen Selven in dat si wanen vervullen Der zielen begheerte met schat of gelde, Dat God onder den licham stelde. 2255[regelnummer] Al claer te siene ist dat si leven Die hem an deerde wanen doen cleven, Dat zijn die ghene die hare richede Mynnen wanen, ende Gode mede.
Vracheit is te verhaten omme de maledixie die god daer up senden sal. [II] Een ander redene daer wi bi verhaten 2260[regelnummer] Vracheit moghen ende die laten, Na dat die heilighe scrifture telt, Dats om die maledixie, gestelt Van Gode up den riken vrecken Bi den propheten diet vertrecken. 2265[regelnummer] Die eerste maledixie is, te dien Staet dus gescreven in Yzaien: "Wee die te voeghene zijt so wacker
[Folio 19c]
Huus an huus, acker an acker, Want gi niet alleene wel 2270[regelnummer] Wonen selt in der werlt middel". Die ander maledixie dus bediet: "Wee julieden die te rovene pliet: Int laetste gi sult berooft wesen"; Dit ooc in Yzaien wi lesen. 2275[regelnummer] Ooc vinden wi maledixien twee In Abacuc, die seghet wee Hem die so gadert hier ende dare Te samene die dinghe die niet zijn hare. Die ander seghet wee hem ooc mede, 2280[regelnummer] Die tzinen huus gadert quade vrachede. Die vijfte scrivet Lucas des gelike: "Wee julieden die zijt rike, Wes herten den ghelde ane cleven". Die seste maledixie heft bescreven 2285[regelnummer] Sinte Jacob, ende seghet claerlike: "Wert nu hier, die zijt rike, Weent ende droeft up u keytivicheden, Die welke sullen comen tuleden". Die VIIste maledixie, zijt seker das, 2290[regelnummer] Scrijft in eene pistole Judas: "Wee die wandelen in Cayms weghen", Dat zijn die der vracheit pleghen, Want vracheit vrien deerste misdaet. Die VIIIste in Apocalipsis staet: 2295[regelnummer] "Wee die wandelen in der eerde; Also die mol, die beeste onwerde, In deerde wandelt ende wroet, So doet die rike vracke int goet, Ende stelt daer toe al zijn engien".
[Folio 19d]
2300[regelnummer] Sinte Augustijn scrijft van dien: "Wee hem die leven daer toe Dat si meerren, si ne roeken hoe, Dat eersce goet dat verderflic zi, Ende dat ewighe goet verliesen daer bi". 2305[regelnummer] "Vermaledijt", secht sinte Augustijn, "Moeten die vracken ende doren sijn, Wes heere is milde ende rike". Dusdaene vloeken ende der gelike Sijn gegeven den riken vrecken, 2310[regelnummer] Die ic niet al mach vertrecken Ende die den ghenen sullen geschien, Die tgoet te zeere te minnene plien.
Vracheit sal hi verhaten die merken wille die grootheit van deser sonde. [III] Eene derde redene is daer wi mede Met rechte verhaten sullen vrachede, 2315[regelnummer] Dats die grootheit deser sonde, Waer of wi vinden IIII orconden In die scrifture, dat si is quaet Ende werdich te wesene gehaet. Die eerste orconde scrijft aldus 2320[regelnummer] Hier toe Ecclesiasticus: "Niet is boser dan die vrecke, Want bi der vracheden strecke Vercochte den heere Jhesum Judas; Die giericheit die in hem was, 2325[regelnummer] Dedene omme dertich pennynge gheven: Ende some vracken die nu leven Gheven hem selven om eenen hellinc Vake, dats wonderlic dinc;
[Folio 20a]
Mids dat si hem boselic generen, 2330[regelnummer] Ne ontsien si lieghen of sweren Om te krighene eenen pennync Die se vake maect aerminc, Ende vake ooc vercopen si niet, Daer die valsche eet om geschiet. 2335[regelnummer] Die ander orconde toghet ons wel Ecclesiast int selve capittel, Daer dus staet gescreven bynnen: "Niet is argher dan tgelt mynnen". Dat dit waer is, vinden wij mee 2340[regelnummer] Georcond biden prophete Ozee: "In zine hand helt Chanaan Die boese schale daer hi woech an". Dat bedieden van Chanaan ute geeft: Die vele saken te doene heeft. 2345[regelnummer] Die bose schale is properlic Dat dinc dat Gode is walgelic; Die schale hout die vracke zeere, Want een hellinc weecht hem meere Dan God, zijn ziele ende tewich leven, 2350[regelnummer] Dwelc zi al om den hellinc gheven. Salomon in Proverbien secht van desen: "Wel so moet onmenschelic wesen Die schale, daer niet in weghen en can, Dan dat der werelt clevet an, 2355[regelnummer] Twelke die Apostel rekent al mes, Dat quaet ende corrumpeerlic es. Eene derde orconde vinden wi mede, Die toghet der vracken grote quaethede, Dats dat hi niet die eensheit heft, 2360[regelnummer] Die an zinen Schepper cleft
[Folio 20b]
Ende in al ander creaturen. Die Schepper woude der naturen Dat alle dinghe gemene waren, Also die sonne gheeft haer verclaren 2365[regelnummer] Int gemene, ende tvier sijn hitte, Die blomeken roke al sonder smitte, Die bome ooc gheven haer fruut, Die crude haren roeke, hare virtuut Gemeene. Hier up Ambrosius sede: 2370[regelnummer] "Een groot tooch is der Gods goethede, Dat alle dinc is gedwonghen hare Te ghevene ter gemeenre orbare". Des willen niet die vracken plien, Vor dat die doot hem dwinget te dien, 2375[regelnummer] Ende vake laten sijt al verloren, Dan si van ghevene wouden horen. Elke creature die begheert Te beterne dat haer gelike deert, Sonder die vracke willen niet 2380[regelnummer] Vulcomen dat si gebreken siet An haerre gelike creaturen. Dus leven si recht teghen nature, Des gheene andere beesten plien: Des so sal hem boven nature geschien.
Vracken zijn quaet in Gode, in hem selven, in zijnen evenkersten ende in die neder creaturen. [IIII] 2385[regelnummer] Ter vierder orconde so staet Dat die mensche doet in vieren quaet: In Gode al voren ende daer nare Misdoet hi in hem selven sware; Ten derden in zinen evenkerstijn;
[Folio 20c]
2390[regelnummer] Ten vierden in die creaturen sijn Hier onder tonser noot gemaect. Teersten so is die vracke misraect Ende theghen Gode zeere misdoet, In dat hi dat erdsche goet, 2395[regelnummer] Daer hem God af maecte bestier, Ende dat hijt soude orboren hier Ten love sheeren, mer nu rekent hi Dat van hem toekomen si. In Gode misdoet die vracke mede: 2400[regelnummer] Hi ware schuldich om die rijchede Gode te mynnene de seere, Nu mynt hi tghelt dan Gode meere Ende maect hem te viande Gode daer bi. Ten derden in Gode so misdoet hi, 2405[regelnummer] In dat hi die dinc onwerde, Die hem toevallen vander eerde, Met herten boven Gode verkiest. ........ Quaet doen si in hem selven mede, 2410[regelnummer] Die vracke myds sijnre gierichede. Eerst want hi hem selven in handen Vercoept ende levert zinen vianden: Vor tfolc hi quaet soude heten algader, Die vercochte moeder ende vader 2415[regelnummer] Haren vianden om enych gout: Nu is die mensche van rechter schout Hem selven te mynnene vele meer, Dan vader of moeder genoemt eer: Dus schijnt het meerre quaetheit 2420[regelnummer] Dat een vercoept, dat is geseit, Hem selven dan of hi vercochte Vader of diene ter werelt brochte.
[Folio 20d]
Ecclesiasticus scrijft up datte: "Die mensche stelt te scoleschatte 2425[regelnummer] Sine ziele, die hi heft vercocht wel". Hier of orcont die apostel: "Met dieren prise zijn wi gecocht", Int ander is die vracke misrocht, Ende doet hem selven over groot quaet, 2430[regelnummer] In dat hi met alsulker mynnen staet, Diene brengt in alsulke pine, Als ten ordele wert anschine: Hi mynt den doren daer hi mede Bernen sal in die ewichede. 2435[regelnummer] In Proverbien scrijft hier van Salomon, die wise man: "Haers selves bloet die vracken verslaen Ende met bedrieghen si omme gaen Teghen haers selves ziele in schaden. 2440[regelnummer] Int derde so is die vracke onberaden, Die sinen evenkerstijn doet quaet, Soot bi geliken geproevet staet. Eens groten heeren almoessenier, Of die van testamente dat bestier 2445[regelnummer] Hadde, dwelk een groot heere gave, Ende hi selve al hielde die have Die hi den armen soude gheven, Soude hi niet swaerlic moeten sneven? Aldus eist metten riken vrecken, 2450[regelnummer] Die tgoet alleene te hem wert trecken Ende dat niet vorder gedogen gaende. Dus schinen si die armen verslaende Om dat hi se quellen laet onsochte Van dien dat hi wel beteren mochte.
[Folio 21a]
2455[regelnummer] Bi sijnre fauten verliest hi tleven. Up dit gebrec staet gescreven: "Voed hem dien gi hongerich siet": Die du verslaes, die ne voetstu niet. In zijn gesinde ende in zijn wijf 2460[regelnummer] Is vake quaet die vracke keytijf: Of si consentieren te dien Tquade dat si hem ansien, Of dat hi hem lieden ofgan Tghene dat hiere moet leggen an, 2465[regelnummer] Sijnt gewaden, dranc of aet. Dus doet die vracke menich quaet. In die nederste creaturen, Na orconde der scrifturen Doet die vracke quaet ooc mede. 2470[regelnummer] Hi sluut of gravet sine rijchede Daer si vergaet ende misvaert. Hier up Sinte Jacob verclaert: "Juwe rijcheden sijn vort bediet: Die clederen, die gi achter ju liet, 2475[regelnummer] Eten die motten ende hebben vertorden; Ju silver, ju gout is rostich worden: Die rosticheden werden juleden Pine van langher droefheden. Ju vleesch ende ju bloet 2480[regelnummer] Sal si verteren gelijc dat vier doet". Dus zijn die vracke menschen quaet, Soet hier wel getoghet staet.
Vracheit is als eene afgoderie: die scrifture toghedet. [V] Eene ander redene diere toe staet Daer vracheit bi mach sijn verhaet,
[Folio 21b]
2485[regelnummer] Is dat sunte Pauwel sede: "Afgodendienst so is vrachede"; Vracheit is afgoderie, dats waer, Met redene getoghet hier naer. Eerst is dit geproeft waerhede, 2490[regelnummer] Want God in die ewangelie sede: "Ghi ne moghet Gode dienen niet Ende den ghelde, wats geschiet". Die glose na der heiligher leere: "Der rijcheit dyenen is loochenen sheeren". 2495[regelnummer] Met schonen redenen geproeft ic sie, Tgelt mynnen is al afgoderie. Eerst bi der ewangelie hier voren. Eene ander redene moghedi horen: God hevet een gebod gegeven, 2500[regelnummer] So wel die bible hout bescreven, God sprac: "Ne noeme, wats geschiet, Ydelic den Gods name niet"; Die pennync heet sweren ende versweren Diene te gekrighene begheren. 2505[regelnummer] Dus machmen claerlike verstaen Dat die meest zijn onderwaen Dan heten spennincs dan Gode, Falgieren van Gods gebode. Eene ander proeve is te dien, 2510[regelnummer] Dat vracke hantieren afgoderien, Want met mynnen si daer an cleven, Dat ghene dat God hem heft gegeven. Boven den schepper anbeden si Dat ghene dat geschapen heft hi. 2515[regelnummer] Van hare vracker naturen si plien, Daer si huus ofte sate sien,
[Folio 21c]
Si helden daer na met allen zinnen: Helden met moede, dat is mynnen. Hier up scrivet sinte Denijs: 2520[regelnummer] "Die vracke dient in derre wijs Der ertscher werdicheit ende den wijngaert Of der sate daer hi bi waert, Also die getrouwe kerstijn pliet Den crucifixe, want hi siet 2525[regelnummer] Onder tgebeelde van onser vrouwen". Eene derde proeve mogedi anschouwen In dat die vracke allene stelt Sijn hope ende zijn troost an tgelt, So dat hi Godes wanhopende schijnt, 2530[regelnummer] Dwelk sinte Augustijn dus ontbint: "Van Gode in wanhopen quellen, Dats hope in creaturen stellen". Hier af scrijft Ozee wel, Hoe dat volc van Israhel 2535[regelnummer] Menichte van altaren visierde, Na dat sine vrucht multiplicierde, Dats na den drachte vanden lande Ghaven si Gode daer af offerande. Vander vracheit seghet wel 2540[regelnummer] Sinte Pauwel die apostel: "Wortele van allen quade is vracheit", Want over niet die ghene arbeit, Die die ander sonden daer neder slaet Ende dese wortele geduren laet, 2545[regelnummer] Hi ne vellede dese voren, Die doen mach den meesten toren.
Vracheit is eene sware geestlike quale. [VI]
[Folio 21d]
Die derde redene, daermen mede Sal verhaten die vrachede, So is dat dese sonde groot 2550[regelnummer] Is eene siecheit toter doot, Ja eene vanden swaersten in velen, Ende die die lieden zeerst doet quelen. Hier up Ecclesiasticus dus seit: "Die alre argeste siecheit 2555[regelnummer] Die ic onder die sonne sach, Dats der rijcheden bejach, Gehouden in deere van haren heere, Want si misvaren met pinen, met zeere. Vander siecheden dat verstaet, 2560[regelnummer] Some sijn goet ende some quaet: Siecheit is goet vanden lichame, Want si in brenct der zielen vrame, Ende meest sijn si gesent al gader Van Gode, den mynnenden vader; 2565[regelnummer] Siecheit ende doghen, dat men heft hier, Is gelike oft ware een vier, Bernende of broyende tonedel let, Dat die edele siele souds hebben te bet. Dus brenct die pine van den lichame 2570[regelnummer] Die edele ziele ter edelen vrame. Hier af geeft Salomon orconde: "Beter sijn ontfanghen wonde Van vrienden daer medicine uut gaet, Dan cussen van viant, diene haet, 2575[regelnummer] Want cussen vanden viant sijn Als des serpents bete fel venijn". Ende dus so sprect die werelt . . . . Toten viant vander helle wert,
[Folio 22a]
Dat Judas die verrader sprac, 2580[regelnummer] Also die ewangelie vertrac: "So wien ic cusse, dats die man, Houd dien ende slaet hant daer an"; Wie dat becust is vander werelt, Vor hem is sduvels net gesperrelt. 2585[regelnummer] Vele proeven so vinden wi claer Dat vracheit is eene quale swaer ........ Woude van hoghen so neder dalen Cristus, die ersatre werde, 2590[regelnummer] Als vanden hemele up die erde. Vracheit was diene vercochte Ende diene daer na ter doot brochte, Bi welken genesen was onse siechede. Hier up sinte Bernard sede: 2595[regelnummer] "Int anschijn vander remede Merkic die grote miere siechede: Christus is geheeten verslaen Om dat myne ziele soude ontfaen Ganshede myds zinen heiligen bloede. 2600[regelnummer] O mensche, merct ende gevroede, Hoe swaer die sonden sijn ende groot, Om die welke het was noot Christum gecruust te wesene, Om die wonden te genesene: 2605[regelnummer] Dus schijnt an die medicine wel, Dat die wonde was zeere fel".
Vracheit is eene sware quale omme hare geduricheit. [VII] Redene schone so vinden wi Daer die swaerheit bewijst is bi Vander siecheit der vracheit.
[Folio 22b]
2610[regelnummer] Eerst so mach hier toe geseit Die lancheit vander vracheit quale, Ten welken helpen twe saken wale: Deen is der materien groothede, Dander is so gedurich mede. 2615[regelnummer] Die materie is dese werelt al: Besiet hoe hem die mensche sal Van deser materien solaes maken, So ne enichzins an hem taken, Of hine woude al om Gode 2620[regelnummer] Dat erdsc is laten, al doet hijt node. Dander is gedurichede Vander werelt, die wi sien mede; Hoese die vracke minnende si, Die werelt geduurt langher dan hi: 2625[regelnummer] Als die humueren oft ander saken, Die den mensche quellende maken, Groot sijn ende gedurende vast, So sijn si den mensche overlast. Dus so is die vracheit siecheit swaer 2630[regelnummer] Ende gedurich, alsoot schijnt claer. Al is die siecheit der luxuren Te gedoghene swaer ter curen, Of erdsche mynne inden man, Doch comt daer vake falgieren an: 2635[regelnummer] Twijf mach sterven of misterden, So sal die man becoelende werden. Die ander remedie vander swaerhede Is die grote eenparlichede. Die mensche die der luxurien pliet, 2640[regelnummer] Onder wilen so geschiet, Dat liden sullen een of twe woeken,
[Folio 22c]
Eer hi se anderwerf sal soeken. Mer donsalighe vracke rike Pijnt in die quale eenparlike. 2645[regelnummer] Ecclesiasticus die seit Up deser qualen geduricheit, Dat hi is alleene die vracke diet ziet Ende die andere en heft hi niet, Dats hi ne heft no erve no kint, 2650[regelnummer] Nochtan hi sonder aflaten pijnt; Ende heft die vracke kind, hi sal Met dien willen ontschuldighen al. Dat derde, daer getoghet is bi, Dat der vracken siecheit swaer si, 2655[regelnummer] Dats drivoude gepijnthede Die den vracken altijd is mede. In groter pinen so levet hi Om te houdene datter gegadert si. Hier up scrivet sinte Pauwels woort, 2660[regelnummer] Dwelc ic seghede rechte voort Vanden rijcheden, die sijn seere Int deeren gehouden van haren heere. Dat ander dats die sware pine Die si doen om rike te sine. 2665[regelnummer] Hier accordert dat Paulus sede: "Wortele alles quaets dats vrachede". Dan volcht in die epistele van hare: "Enighe die se begherende waren, Dwolen vanden gelove daer met 2670[regelnummer] Ende vielen daer bi in sduvels net". Dat derde ende datten meest verswaert, Is als hem die rijcheit ontfaert Ende die vracke dat laten moet,
[Folio 22d]
Daer hi met al sijnre minne na stoet. 2675[regelnummer] Dat vierde daer bi getoghet is wale Die swaerheit vander vracker quale, Is dat vracheit is so gemene Onder grote ende onder clene: Oude menschen no jonghe si spaert, 2680[regelnummer] Dat die prophete aldus verclaert: "Grote ende cleene mede Alle sondaren si in die vrachede". Eer tkind VII jaer heft geleeft, Cant wel vaste houden dat heeft, 2685[regelnummer] Ende vake ooc te vindene pliet Dat vader ende moeder vallen siet. Ooc plecht men vake die kindren te siene Oud sijnde XII jaer ofte XIIII, Eer si hem ter luxurien gheven, 2690[regelnummer] Ende falgieren ooc int oude leven In somighen, al ist niet in allen, Mer gheen en laetter vracheit vallen. Alse alle sonden falgieren gemene, ........ 2695[regelnummer] Dits eene sware gedurichede. Hier up die wise Salomon sede: "Alse oude smaken in allen dinghen Vroetschap boven den jongelingen, Dan sijn si bedroghen inder vracheit". 2700[regelnummer] Hier up mester Seneca seit: "Die oude vracke is myn no me Gelike eenen mensche in die zee". Vracheit is een sware wonde: Si ne spaert sieken no gesonde. 2705[regelnummer] Siecheit van eenre corter ure Veriaghet die sonde der luxure,
[Folio 23a]
Ende siecheit doet ooc, so wi lesen, Den sieken mensche sober wesen. Mer so die mensche langher siec si, 2710[regelnummer] So hem vracheit meer blijft bi; Omdat hi niet winnen en kan Te meerrene dat hi eerst wan, Van gebrecke te hebbene gaet hi sorgen, Ende niet seker heft hi enen morghen! 2715[regelnummer] Vracheit en spaert riken no weken, Edele, onedele, geleerden no leeken. Men vint wel geleerde lieden, Die hem node souden bieden Ter luxurien, mer si 2720[regelnummer] Bliven vele der vracheit bi. Dat vijfte toghet orconde claer Dat der vracker quale is swaer, Want theghen haer gaf God voren raet, Alsoet in dewangelie staet: 2725[regelnummer] "Salich die arm van gheeste sijn". Daer toghede hi der sonden venijn. Die seste redene is te dien Dat Christus, die hoghe medicien, Dese siecheit richtet ter doot. 2730[regelnummer] Daer toghet hi wel dat si is groot. Dewangelie secht over waer: "Den riken so salt wesen swaer Te comene in dat hemelrike". Dan staet daer dus vort in gelike, 2735[regelnummer] Dat lichter ware den kemel hoghe Te lidene doer eenre naelden oghe Dan si ten hemele comen souden, Die vracken, diet hare so vaste houden.
[Folio 23b]
Ten VIIsten toghet der vracker swaerhede 2740[regelnummer] Die boete, die der God teghen sede, Om geheelt te sine van desen, Also wi in sinte Lucas lesen: "Elk die niet verloochent dit: Dat tijdlic goet dat hi hier besit, 2745[regelnummer] Mach mijn discipel wesen twint". Ten VIIIsten is nyemand verswert, so hi schijnt, Dat hi der hem af siec wille lyen, Dus soect hi ghene baete van dien. Van desen bekennene Seneca seit: 2750[regelnummer] "Tbegin is vander zalicheit Te gedenkene die misdaet". Van Jheronimus gesecht so staet: "Nyemand wil bekennen dat hi Te vrac ofte te gierich si". 2755[regelnummer] Dieselve leerre scrijft aldus mede: "Met pinen gekrijcht hi gesondichede, Wien die quale so hout verblent, Dat hi hem selven ne siet no kent".
Vracheit dats eene onversadelike quale, dats getoghet. [VIII] Tneghenste toghet deser werhede 2760[regelnummer] Dats eene onversadelichede Die es inder vracken moet Altoes om dit erdsche goet. Van desen, die hem willen ontschouden, Si segghen quanzijs dat sijt houden 2765[regelnummer] Om twe saken: om daer mede Te hebbene erdsche werdichede, Of om te wesene vorsien Om meer noots, die hem mocht geschien;
[Folio 23c]
Mer die wel die nootsake mate, 2770[regelnummer] Elc soude vinden na sinen state Dat hi lichte soude geleven. Hier up heeft mester Seneca gescreven: "Den voghelkine so en gebreket niet". ........ ........ Ende staen in twivele oft wi yet 2775[regelnummer] Vor ons sullen draghen meere". Vort secht sinte Pauwels leere: "Hebbende voetsel ende ooc mede Te bedeckene van schaemten die lede, Laet ons daer mede sijn genoeghet: 2780[regelnummer] Wie hem rike te werdene voeghet, Valt in becoringhen daer mede". Seneca die wise sede: "Wiltu di selven rike maken, Du ne dorves tghelt an di niet taken, 2785[regelnummer] Mer dine giericheit van di versteken; Dus sal di rijcheit niet gebreken". Die vracken die hem wanen versaden An dat si hem met ghelde laden, Si slachten hem die zeewater drinken: 2790[regelnummer] Si wanen haren dorst doen sinken, Dien si altijd meerren daer mede: Dus so is der onversader vrachede. Hier of sede die moeder Gods wel: "Die riken liet die heere idel, 2795[regelnummer] Die hongerighen vullede hi met goede". Hier up so eest dat die vroede Erdschen schat al ydelhede heten Na den woorden David des propheten, Die tote den vracken mensche dus seit: 2800[regelnummer] "Waertoe so mindi ydelheit?
[Folio 23d]
Al is een vat vul van sonnenschijn, Nochtan so salt ydel geheten sijn, Want alsulke vulheit belet niet Dat ander tontfaene, datmen hem biet. 2805[regelnummer] Dus is ydel de vrack sijn: Hoe vele hi heft, daer mach meer in". Jheremie, die prophete werde, Sprac: "ic ane sach die erde, Ende ic vant se al ydel wesen, 2810[regelnummer] Als oft si uut niete ware geresen: Hoe vele die vracke te hope drijft, Onvervult zijn herte nochtan blijft".
Vracheit houdet den menschen in sware schalkernyen. [VIIII] Die vierde redene laet ons versien, Die die vracheit mach leeren vertien, 2815[regelnummer] Dats schalkernye menichfout Daer vracheit den mensche in hout. Dat die vracke niet tghelt besit, Toghet Seneca, segghende dit: "Dat enych ghelt heft, wel geschiet, 2820[regelnummer] Mer is hi vrac, hi ne heves niet, Ende is hi guf, hem en blives twint". Claer genoech geproeft men vint Die schalkernye vander vrachede. Een leerer secht in eene stede: 2825[regelnummer] "Ist dattu dijn, erdsche rike, Oefent milde waerlike, So bistu dat besittende dan; Mer clevestu te zeere daeran, So bistu vandien beseten: 2830[regelnummer] Welk du voels, moechstu wel weten".
[Folio 24a]
Een ander teken van schalkernien Is, so men wel al claer mach sien, Dat die vracke dient sijnre scrinen Met groten ernst, met groter pinen, 2835[regelnummer] Gelijc dat joncwijf dient getrouwe Met alre cracht hare vrouwe. Hier up so scrivet sinte Bernard: Een bewijs ten vracken wart: "Du ne suls niet vanden ghelde dijn 2840[regelnummer] Alse heere, mer als een wachter sijn, Dat dijn sin daer bi niet verkere, So doer den dyenst doet die heere, Want als den knape misval geschiet Den heere men daer omme droeven siet, 2845[regelnummer] Ende heft hi welvaren tenyger tijd, So is die heere met hem verblijt. Dus moet niet verbliden den moet Alse meret dat erdsche goed, Noch droeven omme verliesen te swaer: 2850[regelnummer] Dit togede schalkernye al claer. Eene derde redene mach ju toghen Der vracker schalkernye vor oghen, In dat ghelt zinen heere beghevet, Als hi meest noot van hulpe hevet. 2855[regelnummer] Hi hevet te dies behoef gehouden Die node over hem gheven souden. Van deser schalkernyen so es Dat seghet Ecclesiastes: "Die vracke die ongerechtelike 2860[regelnummer] Tgoet vergadert van erdrike, Te dier behoef so gadert hijt,
[Folio 24b]
Diet sullen verteren in hare tijd, Luxurie volghen, ende anderen sonden". Scrifture bewijst ons wel orconden 2865[regelnummer] Dat erdsche rijcheit nyemand blijft. Hoort wat die heilighe Job bescrijft: "Naect quam ic uter moeder mijn, Naect sal ic wederkerende sijn". Sinte Pauwel, so voren is bediet, 2870[regelnummer] Secht: "ter werelt en brachtewi niet, Twivelende, oft wy yet wech draghen". Jheremias woorden dus gewaghen: "Ghi zijt dienende met alder cracht Vremde gode, die dach ende nacht 2875[regelnummer] Ju ghene ruste moghen gheven, Mer brenghen ju in menich sneven".
Vracheit heft drie bedecte strecken menschen mede te vane. [X] Eene vijfte redene, daer mede Men sal verhaten vrachede, Ende therte daer af trecken, 2880[regelnummer] Es dat bedect zijn hare strecken, Daer si den mensche mede vaet, Als hier na getoghet staet.
[Folio 24c]
Teerste decsel is dat subtile Toomsel, daer te menigher wile 2885[regelnummer] Vracheit is bewimpelt mede. Dit decsel hevet grote mogenthede In woekerne, in symonyen, Ende in hem die der hoverde plien: Dat decken si onder die kuuscheit al, 2890[regelnummer] Also ic hier na toghen sal Binnen der hoverde tseste tractaet. Dander daer mede getoghet staet Der vracker stric, dats quanzijs noot Den mensche omme te winnene tbroot. 2895[regelnummer] Van deser orconde scrijft aldus Die lerer sinte Gregorius: "Eerst so brengt die duvel an Eene besorchthede den man, Hoe hi die nootsake gewinne; 2900[regelnummer] Als hine brocht hevet daer inne, Dat hi ter noot gaet laboreren, Daer ave beghint hine tempteren Van meer te hebbene dan noot gebiede, Up aventure quans oft geschiede, 2905[regelnummer] Dat hi viele in ongesonden, So wort hi dan getroest metten ponde. Dus is vake die noot Decsel der giericheden al bloot. Dat derde decsel der giericheden 2910[regelnummer] Is een valsch mantel der heilicheden: Si segghen si moghen met haren goede Slaken der armer armoede, Missen daer mede doen singhen, Ende te vele ander goede dinghen 2915[regelnummer] Toghen si dat rijcheit mach baten, Die si algader achter laten. Ecclesiasticus dus een woort sede - Ic wane, die vracke troest hem dar mede - "Vroetschap" secht hi, "nutte si, 2920[regelnummer] Als men rijcheit heft daer bi". Mer wie sal connen in dese daghen In rijcheit rechte wijsheit draghen,
[Folio 24d]
Daert die konync Salomoen In zijne tijd niet konde gedoen, 2925[regelnummer] Die wijs was boven allen lieden, Alsoet die boeken claer bedieden!
Vracheit is te ontsiene omme die vele strecken die si heft. [X] Vracheit is tontsiene wele, Want hare stricke sijn zeere vele, Al omme stille ende openbare, 2930[regelnummer] Also der vroetschapen boec toghet clare. Hi secht dat allene die creaturen Die gemaect zijn vander naturen, Sijn den mensche gestelt in deren. In al dat wi sien ende begheren 2935[regelnummer] Hevet vrachede haer net geleit, Dat is den mensche grote hartheit Ontvlien te moghen al hare strecken, Die hem die werelt an wille trecken, Dats met herten daer an cleven. 2940[regelnummer] Hier up heft Yzaias ooc bescreven: "Boven u is een stric talre tijd, Die die werelt bezittende zijt". Sinte Pauwel sprect ooc te desen Ende secht: "die rike wille wesen, 2945[regelnummer] In becoringhe so vallen si Ende in sduvels net daer bi". Vracheit is schuldich te zine gehaet, Want si haren vrient verslaet; Hare quaetheit mach elk kinnen, 2950[regelnummer] Want si verslaet die hare minnen.
Vracheit is zeere hatelic gode, dats getoghet claer. [XII] \|25a\| Eene seste redene, daer wi mede Moghen wel verhaten vrachede, Toghet ons drierhande quaet, Dwelk uut deser vracheit gaet. 2955[regelnummer] Deerste, si is hatelic den heere; Dander, si is ongerechtich zeere, Ende dat theghen den evenkerstijn; Dat derde, dwelk ooc quaet moet sijn, Dats dat si dien quetst ende deert 2960[regelnummer] Die si oefent ende heft weert. Wel is hi wert dat menne heeft leet, In wien men dese drie quade weet. Dat de vracheit is zeere Gode hatelic onsen heere 2965[regelnummer] Is bider scrifturen getoghet wel. Sinte Jacob secht aldus, dapostel: "Gestelt Gods viant so is hi, Die vrient van deser werelt si". In scrifturen aldus so staet: 2970[regelnummer] "O God heere, du so heves gehaet Die der ydelheit ane cleven". Glosie, die staet hier up gescreven, Secht: ancleven der ydelheit Dats hope te settene in erdsche rijcheit. 2975[regelnummer] Sinte Pauwel doet ons bekint Dat so wie die werelt mynt, Godes caritate nes in hem niet. David die prophete dus bediet: "Gods viande zijnt die eerde lecken". 2980[regelnummer] Wilmen dit lecken claer ontdecken, ........ ........
[Folio 25b]
Waer af hi ne kan versaden niet, Also hier voren is wel bediet. 2985[regelnummer] Dat God gram is ten vracken waert, Bi den prophete wel is verclaert Zacharias, ende secht al bloot: "Ic bin gram mit gramschapen groot Up alle die ghene die hem leden 2990[regelnummer] Vesten an der werelt rijcheden". Aldus secht sinte Jacob: "hier hoor, Ghi vracke, gi gadert u eenen tresoor Van gramschapen upten utersten dach". Dus doet die glose hier up gewach: 2995[regelnummer] "Keytivich mensche, twivelstu dies, Alstu tghelt te gaderne plies, Du bist gaderende daer mede Die gramschape Godes te dijnre droefhede?" Bi eene propre redene so staet, 3000[regelnummer] Dat God te rechte den vracken haet Om dat hi ontfermicheit doet node, Die welke proper is in Gode. Also wel sinte Augustijn Scrijft in eene collecte sijn; 3005[regelnummer] Ooc biden prophete Ozeas sede God: "ic wille ontfermichede".
Vracken doen Gode grote dorpernye. [XIII] Dulle vracke, merc ende besie Dattu te Gode does dorpernye. Hadstu van yemene ontfaen eene 3010[regelnummer] Ghifte, al waer si ooc clene, ........ ........
[Folio 25c]
Ons, dien en danct die vracke niet. So God den vracken meer versiet 3015[regelnummer] Van goede, so hine meer vergheet. Hier up God biden prophete seet Ozeas: "soet nu inder werelt staet, Si sijn vervullet ende versaet, Haer herte hebben si up gheheven 3020[regelnummer] Ende zijn mijns vergeten bleven". Dor Ozeas des propheten mond Vanden vracken God dus orcont: "Den wech haerre hand hebben si beseven, Daer omme baden si niet om tleven". 3025[regelnummer] Van deser dorpernyen groot aldus So sprect sinte Gregorius: "Die in die eerde vint zalichede Rouct Godes niet, diese hem ontfaen dede". Die ander dorpernye is te merkene: 3030[regelnummer] Die vracke ontsiet niet te verwerkene Den heere diet hem al heft gegeven, Dat hi besittende is in dit leven. Wel geclike die vracke ontfanct Tgoet, des hi niet weder en danct. 3035[regelnummer] Die derde sire dorpernyen Machmen in vele riken sien, Bedi die meest van Gode ontfaen, Minst te zinen dienste staen. Den riken dunct niet dat si bi scouden 3040[regelnummer] Gode te dienene zijn ghehouden: Sullen si te eenre missen gaen . . . . . . . . . . . . . .capelaen ........ ........
[Folio 25d]
3045[regelnummer] Gheven si den armen twe miten, Hem dunct dat si haer sonden quiten. Haer lippen lesen, mer haer moet Binnen denct om dat erdsche goet. Dus gaet der riker heilichede, 3050[regelnummer] Ende wanen Gode payen daer mede. Die vierde dorperheit vanden vrecken Is dat si tgoet te hem wert trecken, Dat si ne willen leenen no gheven Den leden Gods, die vor hem beven: 3055[regelnummer] Het soude hem woekeren hondert vout. Hier in zijn si zeere vercout, Mer teghen eenen jode ofte sarrazijn Sullen si gherne woekerende sijn Om cleenen loon die daer ane leit. 3060[regelnummer] Hier up sinte Augustijn seit: "O vracke, Christus sprect tot di: Van dat ic di gaf, so gif mi. Ic was eerst die ghevere dijn: Doe mi nu dijn gescouder zijn. 3065[regelnummer] Ghif mi een luttel in dit leven, Ic sal di vele daer over gheven". Sinte Bernard secht hier nare: "Verwoet so is die gaderare, Die cleene dinc niet en can gelaten 3070[regelnummer] Omme tontfane hondertfout baten; Dats de vracke die in sijn ghelt Sine hope ende sine mynne stelt".
Vracheit doet grote deere ende onrecht den evenkerstijn. [XIIII] ........ ........
[Folio 26a]
3075[regelnummer] Ende is ten evenkerstijn waert. Hier up sinte Jacob dus verclaert: "Waer uut comt orloghe ende strijt Onder den lieden telker tijd, Dan uter begheerten die si hebben quaet?" 3080[regelnummer] Van Seneca dus gescreven staet: "Dat volc soude al in rusten leven, Waren twe woorde verdreven, Dats "mijn" ende "dijn"; dese woorde beede Sijn inbrenghers van menyghen leede". 3085[regelnummer] Een ander quaet is manslacht, Dat vracheit vake heft toegebracht. Caym eerst dit feit ghevel, Also die bible orcont wel: Ghiericheit wast diet hem riet. 3090[regelnummer] Vake zijn ooc geschiet Manslachte ute ghiericheden, Ende menych onrecht sien wi heden Gheschien theghen den evenkerstijn. Van haer scrijft aldus sinte Augustijn: 3095[regelnummer] "Vracheit ontsiet gheen bedrieghen; Si ne ontsiet sweren no lieghen; Den onnoselen doet si sterven; Weduen, wesen doet si onterven; Metten armen bordiert soe, 3100[regelnummer] Ende doet se versteken emmertoe". Hier up wast dat sinte Jacob sede: "Des gherechtighes menschen simpelhede Wert vercoft"; hier up so es Segghende Ecclesiastes: 3105[regelnummer] "Ghelike dat ........ ........
[Folio 26b]
Also te sprekene bi gelike, Is armoede onbequame den rike. Die vracke is niet ontfermich mede. 3110[regelnummer] Van hem lieden Job dus sede: "Vracke herten sullen al in een Anbedien als een steen, Want ghene ontfermicheit toghet hi Sinen evenkerstijn, die in noede si".
Vracheit quest ende deert haren draghere. [XV] 3115[regelnummer] Vracheit is wel hatens wert, Want si haren dragher deert Ende si doetene sod wesen, So wi in die ewangelie lesen Vanden riken vracken man, 3120[regelnummer] Dat hem God nachts sprac an: "O sod, die vianden onbequame Sullen dine ziele uut dinen lichame Te nachte roven; wien sal dan Wesen tgoet dattu getrect hebbes an?" 3125[regelnummer] Van deser vracker sothede Was dat Paulus die apostel sede: "Der wereld vroetschap groot ende smal Is vor Gode gecheit al".
Vracke zijn ghec in vele saken, dats ghetoghet claer. [XVI] Vele groter sotternyen 3130[regelnummer] Machmen an die vracheit sien. Die eerste is, hi mynt tquade goet Meer dan hi hem selven doet ........ ........
[Folio 26c]
3135[regelnummer] Verblint ende verhardt van binnen. Dat si boven hem selven mynnen Den schat, dits uterlike getoghet. Die vracke node bi hem gedoghet Enych dinc dat quaet si, 3140[regelnummer] Mer hi blijft selve quaet daer bi. Die sine erdsche cathelen wacht Van quaet te werdene na sijnre macht, Ende hem selven quaet bliven laet, Wel schijnt dat hi hem selven haet, 3145[regelnummer] Ende boven hem selven lief heft tgoet, Daer hi ernsticheit omme doet. Nu secht dus sinte Augustijn: "Vracke, wat mach dijn menen sijn, Dat di gheen huerlinc is bequame, 3150[regelnummer] Van wien so du hoers quaden name? Haddestu wijf, dochter of sone, Die ter quaetheit ware gewone, Du souds die lichte versteken of haten, Mer selver en wilstu tquade niet laten; 3155[regelnummer] Quade clederen, cousen of schoen Wilstu wel weren of van di doen, Mer dijn quade arghe leven Dat en wilstu niet begeven". "Minne", dat secht sinte Augustijn, "mee 3160[regelnummer] Di selven dan eene couse of twee".
Vier dinghen moghen onse heeten ende niet meer. [XVII] Die ander siecheit vanden vrecken Is s . . . . . s . . mach vertrecken ........ ........
[Folio 26d]
3165[regelnummer] Om dat vremde goet dat al Gheringhe eens anders wesen sal. Bedi also wi vinden lesen, So moghen IIII dinghen heeten wesen Onse; dat een is in derdsche goet 3170[regelnummer] Weldaet, die die mensche doet; Dander is die tijd die wi leven; Dat derde, dat wi den armen gheven; Tvierde dat is hemelrike. Dese viere sijn properlike 3175[regelnummer] Onse, die van ons nemmermeer scheden, Up dat wi ons daer toe bereden, Ende niet der wereld cleven te na. Hier up so secht mester Seneca: "Binnen hem selven sal die vroede 3180[regelnummer] Alle dinc doen ende al in goede. Ende dus en sal hi niet verliesen Van dat sijn is gelike den riesen: Vele dinghe trecken si hem bi Ende laten varen dat hare si.
Exempel dat erdsche besittinghe ons vremde is. [XVIII] 3185[regelnummer] Exempel van desen in derdsche goede Heft ons wel bewijst een vroede, Die na der werelt hadde groot doghen: Syne stede was bi orloghen Ghedestrueert, ten swerde ghedaen. 3190[regelnummer] Een vroede so was daer uut gegaen, Die hadde verloren wijf ende kinder; Sijns wertmen geware ghinder, ........ ........
[Folio 27a]
3195[regelnummer] Des hevet die vroede hem bediet: "Heere, ic en hebbe verloren niet; Mijn goet is my altijd mede": Vander weldaet wast dat hi zede; Hi meende, haddi yet wel gedaen, 3200[regelnummer] Dat soudem te zijnre nood bi staen. Die tijd mach onse heeten mede; Hier af Seneca die wise sede: "Vremde sijn ons alle gemene Dinghen, tijd is onse allene". 3205[regelnummer] Ghelike moghen merken wi Ende wel sien dat die tijd onse si: Die tijd verliest in ydelheden, Verliest hem selven ooc daer mede, Ende die in duechden den tijd vulstaen, 3210[regelnummer] Sullen gheduren sonder verghaen.
Exempel dat almoessene onse is die wi doer Gode gheven. [XIX] Dat wi den armen dor Gode gheven Is onse, ende ooc wert na tleven. Hier af hebben wi in historien van Eenen riken vroeden man. 3215[regelnummer] Die heere, onder wien hi sat, Woude van hem hebben schat; Hi bemaendem dat hi hem sede Die grote van al zijnre rijchede. Die vroede een deel achter tert; 3220[regelnummer] In hem selven hi merkende wert, Dat hi den armen hadde ghegeven Seshondert guldene binnen zinen leven Om ........ ........
[Folio 27b]
3225[regelnummer] Daert hoorden dandre heeren vorbare, Dat zijn goet niet beter en ware Dan die LX lb. groten vorseit, Ende na al zijnre wetentheit Was hi cume noch toecomen. 3230[regelnummer] Varinc so was hi vernomen Van somen die daer waren vor oghen, Die segheden dat hi hadde geloghen. Si vermaenden hem sijnre schuren, Die so groot scheen ter curen, 3235[regelnummer] Ende dat woenhuus was ooc beter vele Sonder sine andere cathele, Daer vele meer goeds lach an. Doe antworde die goede man: "Alle die dinghen sijn mine niet, 3240[regelnummer] Mer mijns heeren, als hijt gebiet; Tgoet dat gi mi horet bedieden, Heb ic gedeelt den armen lieden Doer Gode, dat heb ic bi hem leden Bestedet in also seker steden, 3245[regelnummer] Dat my des nyement roven en sal; Mer dit so machmen mi nemen al". Up dese bestedinghe so es Dat secht ecclesiastes: "Almoessene is den man 3250[regelnummer] Als en sac die hem hangt an". Dvierde, twelke onse ervelike Heeten mach, is hemelrike. Hier up sinte Luuc verclaert: "Of gi niet ........ 3255[regelnummer] ........ ........"
[Folio 27c]
Vremde so is den mensche tgoet Dat hi emmer laten moet; "Dat bi ons blijft", scrijft aldus 3260[regelnummer] Die leerer sinte Ambrosius, "Ontfermicheit is geselschap bleven Met begraveneden, diese in sijn leven Droech up sijn evenkerstijn; Dat hi hier liet, dat en was nye sijn, 3265[regelnummer] Wat men hier hevet cleen ofte groot, Laet sinen minre ter meester noot".
Eerdsche besittinghe en is onse niet. [XX] Die rike vracke is zeere ontweecht, Dat hi so te verghetene pleecht Dat sijn is, ende tbestier an vaet 3270[regelnummer] Vander dinc die hem vremde staet. Bi vele saken is ons bediet Dat dat tijdlike goet is onse niet. Eerst, dat dat erdsche goet Is gelike der lopender vloet. 3275[regelnummer] Hier up een wijs leerer sede: "Hets alte grote domhede, Die erdsche rijchede te hope driven Ende sijt houdende wanen bliven, Daert so vele andere laten 3280[regelnummer] Mosten, diet te voren bezaten". David secht ende maect ons vroet, Dat der werelt rijcheit is eene vloet: "Oft di die rijcheden vloyen toe, Dijn herte daer ane niet en doe 3285[regelnummer] ........ ........
[Folio 27d]
Mach den menschen lesschen die nood". Aldus vloyede den mensche rijcheit groot, Niet dat hi se houden soude also vri, 3290[regelnummer] Mer die nootsake hebben daer bi. Een ander redene ons weten doet, Dat niet onse en is dit erdsche goet; Want die erde en is onse niet, Daert goet in te wassene pliet. 3295[regelnummer] Dit moghewi inden souter leeren: David seghede: "die erde is des heeren Ende al hare vervultheit". Die selve prophete aldus seit In eene ander stede hier of: 3300[regelnummer] "Hoe moghen wi singhen des heeren lof, Wesende in een vremt land?" Eene derde proeve is bekant, Dat niet onse en is tgoet van hier, Dat toghet ons wel der werelt portier, 3305[regelnummer] Dats die natuerlike doot: Si ne laet ons draghen cleen no groot Met ons van hier, als si coomt, Anders dan die vier vornoomt, Die volghen ons int ander leven.
Exemple toghen ons niet te troestene up erdsche besittinghe. [XXI] 3310[regelnummer] Wi vinden in historien bescreven, Dat wilen was een sarrasijn Die welke moghende hadde gesijn: Boven XI konyncrike was hi here. Doe sine siecheit wies so sere 3315[regelnummer] ........ ........
[Folio 28a]
Dat soude wesen sijn leste roc; Het was ghevest an eenen stoc. Den oversten heere vander stede 3320[regelnummer] Hiet die prinche, dat men daer mede Achter straten soude varen, Ende des konynx menynghe openbaren. Eenen man dedement crayieren, Diewelke sprac in deser manieren: 3325[regelnummer] "Dus seghede die prinche, onse heere: Ic hebbe gheregniert also zeere, Dat ic heere was moghentlike Over elven konyncrike. Van algader desen rijcheden 3330[regelnummer] Ende van al mijnre glorien mede So en draghe ic niet meer met mien Dan dat cleet datmen mach sien". Daer so machtich een konync Met hem ne droech el ghene dinc 3335[regelnummer] Dan een cleet, so ic ju sede, Wat waent die vracke draghen mede Van dat hi wan met sijnre gewout, Alse die doot eesschen sal haer schout? Waent hijs meer dan die konync draghen, 3340[regelnummer] Daer ic ju hebbe of gewaghen? Men vint lieden so doercomen Van blinthede, dat si nomen Den pennync haren besten vrient wesen: Groot is die ghecheit van desen, 3345[regelnummer] Want tghelt beswijct ter meester noot Hem diet mynt, dits claer al bloot.
Exempel ........ [XXII]
[Folio 28b]
Historien doen ons ooc gewach Van eenen riken, die siec lach, So dat hi seker sterven waende. 3350[regelnummer] Hi bad sijnre rijcheit ende bemaende Dat si hem holpe als enen here. Vaste bad hi ende weende sere. Als hi te merkene begonste Dat si hem niet antworden en conste, 3355[regelnummer] Doe versuchte hi ende seide: "O bedriegelike rijcheide, Hoe zeere heb ic di begheert, Ghemint met herten, ghehad so weert! Nu ne vindic cleen no groot 3360[regelnummer] Hulpe noch raet ter meester noot! Wel schijnt dat ghi mi wilt laten, Ende niet volghen te mijnre baten. Alsic hier keeren sal ter erden, Eer so sal ic u veronwerden 3365[regelnummer] Ende versteken, eer gi mien!" Sonder letten achter dien Hiet hi den armen deelen dor Gode Al dat hijs hadde boven node. Cort daer na so ende hi tleven, 3370[regelnummer] Ende is al in zalicheden bleven. Die ander redene doet bediet, Dat dat erdsche goet is onse niet, Wi ne sijn daer af mer een bestier Also langhe als wijt besitten hier. 3375[regelnummer] Hier af secht sinte Ambrosius Toten vracken ........ ........ ........
[Folio 28c]
So wat men boven der noot heft, 3380[regelnummer] Sinte Ambrosius te kennene gheft, Dat is sondelike gehouden. Wel is hi onsalich geschouden Ter werelt, die bewacht vremde dinghen Van misvaerne, ende wil gehinghen 3385[regelnummer] Dat hi zijn proper dinc verliest. Claer schijnt het dat hi riest, Want alst ghevallet dat hi moet Laten varen tvremde goet, Tsine, dwelk hi vergeten liet, 3390[regelnummer] Mach en dan ghehouden niet, Hi ne hadde een tijd daer toe gesien. Aldus salt metten vracken geschien: Alse hi dit erdsche laten moet, Es hem ontsecht dat hemelsche goet. 3395[regelnummer] Die derde vanden sotternyen Die den vracken mensche geschien, Dats dat hi mynt die dinghen Die hem verdriet ende schade in bringhen. Dat rijcheit seere derende es, 3400[regelnummer] Toghet ende secht ecclesiastes: "Die ten rijcheden met minnen staen, Sullen ghene bate daer uut ontfaen, Mer in tormente swaer Sullen si comen al bi haer".
Erdsche besittinghe schijnt gheven vijf manieren van vruchten. [XXIII] 3405[regelnummer] Wi vinden V vruchten besreven, . . . . . . . . . . . . sijn gegeven. ........ ........
[Folio 28d]
"Die vrucht is die rijcheit ghevet, 3410[regelnummer] Dats dat die mensche vernoeghet levet". Dese vrucht en moghen si niet winnen, Die vracken, die hare rijcheit mynnen; Bedi, also scrifture telt, Een gheestlic hongher is minnen ghelt, 3415[regelnummer] Des nyemand te versadene pleecht. In dietsche ghemeenlic men seecht, Dat hi die rijcste is die levet, Wien ghenoeghet dat hi hevet. Die ander vrucht, die rijcheit in bringhen, 3420[regelnummer] Dats der zielen verlossinghe: Dese vrucht ontfaet die vracke niet, Want hem dunct dat hi den armen siet. Der zielen verlossinghe met goede Is slaken der armer armoede. 3425[regelnummer] Die scrifture ons wel bediet, Gelijc als olye boven vliet Al andre wachede binnen elken vate, Also gelike gaet caritate Boven ander dueghden die men mach doen. 3430[regelnummer] In proverbien secht Salomoen: "Die propre rijcheit vanden man Is die die ziele verlossen can". Dat dit waer is, toghet wel Des propheten worden Daniel, 3435[regelnummer] Die secht met deser vrucht orconden: "Verloos met almoesen dine sonden".
Hemelrike machmen copen met erdscher rijcheide. [XXIIII] ........ ........
[Folio 29a]
Dit moet een edel wissel sijn. 3440[regelnummer] Van desen scrijft dus sinte Augustijn: "Gheeft hem een decsel, diet coude toren Doet, ende ontfanct den hemel daer voren". Die vierde vrucht mach sijn verstaen Beschermenisse, die wi ontfaen 3445[regelnummer] Vanden armen; waer of dus Scrivet sinte Gregorius: "Men sal den armen mensche niet bieden Onweertheit als verstekenen lieden, Mer als patronen bidden ende eeren, 3450[regelnummer] Want arme, na der scrifturen leeren, Sijn soudoyiers van ons geset, Die ons verstaen vor sviants net. Ecclesiasticus secht ons al bloot: "Luuct dine almoessene in den schoot 3455[regelnummer] Vanden armen, ende sie Sal vor di bidden emmer mee; Up dinen viant sal si vechten, Helpen striden ende berechten; Onder den schilt des moghenden heeren 3460[regelnummer] Sal si al quaet van di weeren". Die vijfte vrucht vander rijchede Is dat si meren in die ewichede, Up dat si hier bestiert sijn wel. Hier af scrivet Paulus die apostel: 3465[regelnummer] "Goedertierenheit is sonderlinghe Nuttelic goet tot allen dinghen: Twe hoghe levene belooft soe, Ende dat ewighe leven ooc daer toe". Dese V vruchten gheeft dat ertsche goet 3470[regelnummer] ........ ........
[Folio 29b]
Om dat hijt ghelt so sere mint: Wie dat te zeere mint rijchede, Verliest die ende hem selven mede.
Rijcheit gaet te niete bi vier dinghen [XXV] 3475[regelnummer] Bi vele redenen so vinden wi Dat die vracke mensche ghec si, Om dat hi hem verlaet up tgoet, Dwelk hi emmer verliesen moet. Der duven slacht hi recht in dat, 3480[regelnummer] Die bruet int selve moesgat, Daer si haer jonghen uut verloos. Aldus ist metten vracken altoos. Om IIII saken na der scrifturen Is dat ertsche goet sonder geduren. 3485[regelnummer] Die erste sake is: claer so sien wi, Om dattet al verdervelic si, Ende in een niet al weder keert. Die ander is, so scrifture leert: Roof, die misselic neemt goet, 3490[regelnummer] Somtijd verbernt in eene gloet, Of die zee doet dat misvaren. Dat derde, datment late gewaren ........ Ertsch goet is hoverdichede. 3495[regelnummer] Tvierde is menichte van messenieden, Die ancleven den riken lieden. Ende up dit vierde poent so es Dat seghet ecclesiastes: "So waer dat is grote rijchede, 3500[regelnummer] Daer sijn die se verteren mede". Dus ist sotheit te troostene ........ ........
[Folio 29c]
Die welke men siet an vracken lieden, 3505[regelnummer] Dats dat si willen hebben tghelt. Bi hem so scrifture telt: Die eenen wech te doene heet, In den welken hi seker weet Dat hi sijns goets berooft sal wesen, 3510[regelnummer] Die mach wel sod heeten te desen, Voert hi meer goedes met hem dan, Dan hi nauwelic geteren kan. Die mensche is van al gerooft, Als hi neder leghet thooft; 3515[regelnummer] Die doot is die nauwste poort, Daermen ye af lesen hoort, Ende die felste te lidene duere, Also het wel orcont scrifture. Ecclesiast scrivet dus claer: 3520[regelnummer] "Up Adaems kinderen so is die spot swaer, Van dat se die moeder begonde te laven Tote datmen se gaet begraven". Job secht ooc dese woort: "Naect quam ic van mijnre moeder voort, 3525[regelnummer] Ende naect sal ic weder keeren". Hier an mochte elk vracke leeren, Waer hi vorsien, hi soude gheven Den armen dor Gode in sijn leven, Die hem tgoet soude helpen draghen, 3530[regelnummer] Alsene die rover sal jaghen, Want elk mocht behouden dus. Hier up secht sinte Gregorius: "Seker is van lande te landen ........ 3535[regelnummer] ........
[Folio 29d]
Want elke hand draghet wel er cleene".
Restoor laten up erfnamen is sonde. [XXVI] Noch mere gecheit so vertrecken Die leres dat is in den vrecken, Dat hi den armen niet en ghevet 3540[regelnummer] Der caritaten, als hi levet, Mer testament ende restoor Laet hi algader up zijn oor, Des hi selve selden heft bate, Want almoessen ende caritate 3545[regelnummer] Die achter den vracken zijn gedaen, Also de leeres doen verstaen, Is gelike der lanterne, Daer men mede lichtede gherne Hem die in groter duusterheden 3550[regelnummer] Wandelt, ende verre vor is leden. Also volghet die caritate Den doden vracken te gheenre baten; Mer dat voren is geprent Den prochipape in testament, 3555[regelnummer] Si souden prediken openbare Dat cleene bate der zielen ware; Mer caritate diemen ghevet Den armen die wile dat men levet, Dats die lanterne die voren lijt 3560[regelnummer] Ende haren ghevere ontbijt: Dien so leit si met haren lichte Int hoghe hemelsche gestichte. Merct of hi zeere is ontweecht ........ 3565[regelnummer] ........
[Folio 30a]
Want node men vele na hem sent. Heft hi te voren wat ghegeven, Dat sal hem volghen na dit leven.
Vracke zijn zere sod, onvcrsien in vele saken [XXVII] Vracken moghen wel ghec heten mede 3570[regelnummer] Om hare onvorsienichede. Vorsienicheit groot ende sonderlinghe Doet die vroede om eene woninghe Te ordinerene, daer hi in Slapen sal als een pelgrim, 3575[regelnummer] Die gaet mer doer eene stat, ........ Daer hi stichten soude tpalays, Om te besittene den ewighen pays. Vanden erdschen husen secht dus 3580[regelnummer] De lerer mester Tulius: "Om dat so cort is smenschen leven, Heft hem hier nature gegeven, Die woonste als een onderlat, Eene wile te rustene in dat, 3585[regelnummer] Ende niet als eene blivende stede, Also wel sinte Pauwel sede. Christus woude ooc selve om dat Gheboren sijn in een onderlat, Om te toghene dat corte termijn 3590[regelnummer] Van dat wi hier blivende sijn. Dus mach die vracke wel heten dul, Dat hi der sorghen is so vul Om te stichtene hier een cleen huus, Hine stichter mede een Godes huus, 3595[regelnummer] Daer hi besate die overste stede. Eene ander onvorsienichede
[Folio 30b]
Es die den vracken zeere verdult, Dat hi so sine schure vult Met crude ende ooc met corne, 3600[regelnummer] Hem ende zine beesten torborne Ten jaere dat hi siet dat naect, Ende hi neghene vorsienicheit maect Om ewelike te levene daer bi, Want tleven daer men nu in si 3605[regelnummer] Is te rekenne niet twe uren Teghen dat ewich sal geduren. Dus is noot sulke vorsienicheit, Daermen bi ewelike si bevreit. Die derde sotte onvorsienichede 3610[regelnummer] Vindic inden vracken mede, Want siet hi eenen toech an enyghen boom Verladen met froyte, hi nemts goom, Ende set daer onder eenen spriet. Die vracke soude gedoghen niet, 3615[regelnummer] Dat een loede up zinen eezel Meer dan hi mochte gedraghen wel, Mer dat hi hem selven verlaet Met gelde, dat rekent hi gheen quaet, Sijns ezels krancheit hi zeere bemerct. 3620[regelnummer] Hier ynne hi zeere dullike werct, Dat hi te zinen ezele of perde Leghet so grote ernstlike werde, Ende sijns selves werden niet en can sijn. Hier up scrivet sinte Augustijn: 3625[regelnummer] "Wie is keytivigher dan die ghone, Die niet ontfermicheit is ghewone Up sijns selves keytivichede Ende te ........"
[Folio 30c]
Vracken sien al up andre riken, 3630[regelnummer] Die blischap hebben uterlike, Mer up die wormen die binnen knauwen Therte, daer af si cleene schouwen. Up dese weelde Seneca seghet: "Diemen zalich te noemene pleghet 3635[regelnummer] Ter werelt, die blischap van hem leden Is gevenstheit ende vul droefheden, Want onlanghe si geduert, Die men daer na langhe besuert".
Weelde is als een droom die schijnt ende niet en is. [XXVIII] Die erdsche weelde, die des gomen 3640[regelnummer] Wille, is gelike dromen. Hier up staet in Yzaien, Dats gelike dat wi sien Als den hongherighen dromet, Dat vele spisen vor hem komet, 3645[regelnummer] Dan etet hi ende is wel te make; Ende alst geschiet dat hi ontwake, Zijn buuc is ydel als te voren. Dat ander waeromme moghedi horen, Dat dromen geliket die weeldichede 3650[regelnummer] Om hare cortheit; hier omme Job dus sede: "Als drome, die haestelike ontschiet, So wort die erdsche weelde al niet". Dat derde, daer erdsche weelde bi Der dromynghen gelikende si, 3655[regelnummer] Dats, als een daer uut ontschiet, Dat hi scheen hebben, en heft hi niet. So als die rike endt dit leven, ........
[Folio 30d]
Sonder dat hi den armen gaf. 3660[regelnummer] Daer achter staet daer gescreven af.
Rijcheit der wereld doet haren mynre vele quaets. [XXVIIII] Der vracheit sotheit overgesien, Laet ons merken nu te dien Misvallen ende swaren dinghen Die die vracheit toe can bringhen 3665[regelnummer] Hem in quetsinghen, die se mynt. Dat eerste quade doe ic bekind, Dat si besmuedert ende vuul maect Den mynre die si te hem wert saect, Ende die smitte cleeft seere vast. 3670[regelnummer] Hier up so secht Ecclesiast: "Vanden peke, die die hand slaet daer an, Dat hi besmuedert scheit daer van". In Ezechiels boeke so es Rijcheit gerekent over mes 3675[regelnummer] Ende dat om deser gelike: Is datment mes spreit up ertrike, Het doet draghen ende maket vet, Mer blivet te eenen hope geset, So ne ghevet anders gene vrucht 3680[regelnummer] Dan stanc ende deerlike lucht. Dus genatuert is die schat: Stroitmen ende deilt den armen dat Ghelt, het doet den mensche bate, Mer eist datment ten hope late, 3685[regelnummer] So besmuedert ende bevlect Den mynre, diet hem ane trect. Salomon, die wijse man, . . . . . . . . . . . . . . . . van:
[Folio 31a]
"Onnosel wert hi niet sekerlike, 3690[regelnummer] Die hem haest om te werdene rike". Ozeas die prophete sede Vanden mynre der erdscher rijchede: "Si sijn abhominabel den here Gelijc den gelde dat si mynden zeere". 3695[regelnummer] Also God tgelt al onwert heft, So doet hi dien daert ane cleft.
Erdsche rijcheit maect den mensche cranc in drie dinghen. [XXX] Te drien saken ontfaet cranchede Die mensche uter ertscher rijchede. Die eerste crancheit is int bedragen, 3700[regelnummer] Also wi claer sien alle daghe Dat die riken ne connen no moghen Gheensins haren onwille doghen. Hier up sprac Seneca, die was vroet: "Wi draghen algader des coninx moet, 3705[regelnummer] Die siere crancheit in geboren Vergheet, ende comt hem quale of toren, Des ontsinnet hi daer nare, Ende gebeert oft onrecht ware. Dus is te gedoghene cranc die rike; 3710[regelnummer] Te vechtene so is ooc sekerlike Die rike cranc; hier af memorie Vindmen in Allexanders historie, Doe hi Darise hadde verwonnen Teenen tijd, ende daer was gewonnen 3715[regelnummer] So groten roof, dats gemeenlike Allexanders schare die so wert rike, Daer sijn lieden in . . . . bequamen Ende eenen nieuwen wech an namen
[Folio 31b]
Ende maecte Allexanders volc onder. 3720[regelnummer] Des hadde die hoghe man groot wonder: Daer gebood die conync rike Den roof te verbernene gemeenlike Sonder letten, ende hi sede: "Eer tfolc gekreech dese rijchede, 3725[regelnummer] Met vechtene niement en konde geschaden; Mer als si met ghelde zijn geladen, Si sijn cranc ende swaer becomen". Daer na so was hem tgoet genomen; Doe vochten si also vaste alse eer, 3730[regelnummer] Daden die vianden eenen keer. Ten derden doet ertsche rijchede Den menschen cranc wesen mede, Dats ten doghentliken werken: Men mochte an vele riken merken 3735[regelnummer] Dat se God bet heft vorsien, Dan si hare doghet plien: Si werden van weelden also cranc, Cume daden si ter kerken ganc, Waenden si niet sijn gegroet 3740[regelnummer] Vanden volke dat se ontmoet; Alle penitencien zijn hem te swaer; Vasten soude hem gaen te naer; Int hooft soude hem deren tlesen. Dus cranc so doet se rijcheit wesen: 3745[regelnummer] Si mochten hem wegerlike houden, Dat si verhitten noch vercouden!
Vracken slachten der helle, der doot, der zee, den hond, den mol. [XXXI] Vracheit sal hi lichte vertien, ........
[Folio 31c]
Wien die vracke is gelike. 3750[regelnummer] Neemt exempel hier an, elc rike! Die vracke mensche slacht der hellen, Na der scrifturen vertellen, Ende ooc der doot, want dese twee Ne werden vervullet nemmermee. 3755[regelnummer] Der zee slacht ooc die vracke man, Die alle rivieren haer trect an, Ende van ontfanghene haer niet vermoyt, Mer gheene tide si weder uut vloyt. Aldus gelike ist metten vrecken, 3760[regelnummer] Want wat si moghen, si te hem wert trecken, Ende node si yet wedergheven. Na gelike ooc gescreven, Slacht die vracke ooc den hond. Mester Seneca dus orcont, 3765[regelnummer] Dat hi heft sulken hond gesien, Alsmen tetene werp dien Swalch hi dat stuc broets geheel, Gapende om een ander deel. Aldus is die vracke verblent: 3770[regelnummer] So wat hem daventure toesent, Dat verswelcht hi ende gaept, Hoe hi noch meer daer toe geraept. Die vracke is gelike den mol Die zine genoechte heft inder eerden hol; 3775[regelnummer] Blindelinghe wroet hi voort ende voort: Dus licht die blinde ende versmoort Int erdsche goet, daer hi in weilt Ende na der zielen zeere queilt, Want des vracken leven is al quale, 3780[regelnummer] ........

[Folio 31d]
Exemple van der ouder wet leren ons verhaten vrachede. [XXXII] Exemple vinden wi bescreven Vele, die ons bewijs gheven Te verhatene die vracheit. Dat eerste is indie bible geseit 3785[regelnummer] Vanden goeden vader Abraham, Die grote orloghe up nam Teghen der Sodomiten conync, So dat die sake so verginc Dat Abraham verwan int vechten. 3790[regelnummer] Daer venc hi ridders ende knechten; Doe sprac tot Abraham die coninc: "Ghif my die lieden, al dat ander dinc Saltu behouden te di wert al". Daer was groot goet sonder getal, 3795[regelnummer] Dat die coninc Abraham bood. Dat hi ontseghede cleene ende groot. Abraham antworde: "niet een haer Ne wil ic juwes goedes, want hier naer Mocht gi segghen: ic hebbe Abraham 3800[regelnummer] Rike gemaect; des bin ic gram". Dat ander exempel is dat u Bewijs ghevet, dat Ezau Die gifte ontseghede cleen ende groot, Die hem Jacob zijn broeder bood. 3805[regelnummer] Hi seghede: "ic hebbe, broeder mijn, Goets vele; dat dine is, blive dijn". Een derde Exempel so es: Doe dat tabernakel maecte Moijses, Die wercliede segheden ten heere, 3810[regelnummer] Dat tfolc offerde gelts mere
[Folio 32a]
Dan ten werke ware noot. Doet Moijses verstond, hijt verboot Dat man ofte wijf daer nare Meer offerande brachte dare, 3815[regelnummer] Als ter sanctuarien werke. Wanneer verbiet ment nu in kerken? Een vierde exempel is ons mede, Dat Christus in die ewangelie sede: "Die prinche der werelt quam ende die 3820[regelnummer] Ne heft niet met alle in mye". Hier up die glose dus bediet: Christus ne wilde hebben niet, Dat hi soude verliesen moghen. Gods sone, na der heiligher toghen, 3825[regelnummer] Arm geboren wesen woude, Om dat hi niet besitten soude Des hem mochte roven die duvel. Tvijfte exempel moghen wi wel Nemen up sinte Pauwels woort, 3830[regelnummer] Die ten Corinthen sprac dus, hoort: "Doe ic met u lieden was, niet rijc, Ic en was nyemand lastelic; Niements gout, silver noch cleet Begherdic niet, also elc weet, 3835[regelnummer] Mer die nootsake ende orbaren Van mi ende die met mi waren Bepijnden die handen mijn". Hier omme soude elc gedenkende sijn Des woords, dwelc Christus doet verstaen: 3840[regelnummer] "Saligher is gheven dan gyfte ontfaen". Een exempel schone so es Vanden philosophe Diogenes
[Folio 32b]
Die woonde in eene clene stad, Ende willighe armoede besat, 3845[regelnummer] Van wien wi lesen dese dinc Dat een moyaert, een jongelinc, Geraecte te comene tote desen Die sijn warmoes hadde gelesen. Hi maectet schone ende dwouch. 3850[regelnummer] Doe sprac die jongelinc ende louch: "O du vroede in philosophien, Haddestu willen geloven mien Ende den princhen dienen als ic, Du mochts hebben gewesen een stic 3855[regelnummer] Onthouden ten hove ende wel ontfaen, So ne dorvestu gheen warmoes dwaen: Du mochts bont hebben gedraghen an". Doe antworde die vroede man: "Hadstu willen geloven mien 3860[regelnummer] Ende Christus armoede willen ansien, Du ne hads den prinche niet gehoort Te smekene met loghelike woort, Om met hem te zine verheven". Van desen mester vindmen bescreven, 3865[regelnummer] Dat hi eens te eenre fonteynen vant Een herdeken drinken uut zijnre hand. Dat mercte hi ende sprac: "ter cuere Ic en wiste niet dat nature Eenen nap hadde gegeven mien". 3870[regelnummer] Dat cleene vat warp hi mettien Up eenen steen, dat in stucken lach, Daer hi uut te drinkene plach. Dese mynde rechte armoede, Die si nu haten, dat heten die vroede. 3875[regelnummer] \|32c\| Schone exemple dus ghedaen Doet ons scrifture vele verstaen, Daer vracheit bi te verhatene si, Willen wi ons castien daer bi.
Vracheit heft neghen specien in hare. [XXXIII] Gawi ter ander partien voort, 3880[regelnummer] Die ter vracheit sonde behoort, Specien te toghene die daer uut comen, Die some lerars dochteren nomen, Daer ic my af woude bewinden. Tote IX can icker vinden 3885[regelnummer] Te dichtene, ende zijn ons bekent: Woeker, roof ende tassement, Boesheit vander hand werclieden, Tvijfste is te ontfanghene mieden. Die seste specie heet simonie; 3890[regelnummer] Also vele als die leken misdoen in die, Hope ic dat ic daer sal scriven, Ende die ander latic achter bliven. Die sevenste is, die hier na sal staen, Onwerdelic sacrament ontfaen. 3895[regelnummer] Die sake sal ic doen weten mede, Twi dit staet onder die vrachede, Die achtste is vrac te zine van Consten die enych mensche can. De IXste is spelen om ghelt: 3900[regelnummer] Dan werden daer leringhen gestelt Der scrifturen, om die sothede Die speelres toghen ende die valschede.
Woeker is te verhatene omme ........ [XXXIIII]
[Folio 32d]
Die eerste specie der vrachede Die heet woeker, so ic sede; 3905[regelnummer] Dese te verhatene zeere Troest ons der scrifturen leere. Hier toe die bible dus vertelt: "Leenstu dinen armen vriende ghelt, Quetsten met woeker niet daer nare". 3910[regelnummer] In Levitici boec staet aldare: "Du ne sult dinen broeder gheven niet Dijn ghelt te woekerne, wats geschiet". Deutronomie dus so sprect "Dinen broeder wat hem gebrect 3915[regelnummer] Leene sonder woeker tontfane, Dat God di benedixie ane Sende te allen werken dijn Int land daer du in suls sijn". Dat woeker hatelic is ende quaet, 3920[regelnummer] Inden souter georcond staet, Dat die prophete coninc David Tote Gode vraghede dit: "Heere, wie sal wonende sijn Int hoghe tabernacle dijn, 3925[regelnummer] Of wie sal staen indie heilighe stede?" Dan volgt daer na dat God sede: "Die niet te woekere gaf zijn ghelt". Eene ander orconde so telt Die prophete Ezechiel mede, 3930[regelnummer] Daer hi vanden gerechten man sede, Of hi zijn ghelt niet en leende Ende meer te ontfane meende. Of woeker dus verboden staet Ist mit redene datment haet,
[Folio 33a]
3935[regelnummer] Ende dat die ghene die des plien, Geschuwet sijn ende wedersien.
Woeker salmen haten omme die quaetheit die daer in is. [XXXV] Woeker is te verhatene mede Om die menigerhande quaethede Die wi in die woekeraers sien. 3940[regelnummer] Die eerste gecheit is van dien, Nadat hi twasdom so begheert, Dat hi te wisselne veronwert Theghen Gode ende sonder sonde: Hi soude daer winnen vele ponde. 3945[regelnummer] Keytivich mensche, die woekerens pliet! Hier up sinte Augustijn dus bediet: "Twi leenstu so dijn ghelt den lieden? Wilstuut leenen den Gods mesnieden, God soudi hondert vout weder gheven, 3950[regelnummer] Ende souds besitten dat ewighe leven. Die ander sotheit vanden woekeraers, Also scrifture doet in waers, Dats dat hi in woekere leeft Ende hijs ghenen noot en heeft, 3955[regelnummer] Ja upten besten pand al voren Die hem enychsins toe mach horen, Dats die ziele, die God cochte Met zinen heilighen bloede onsochte, Die set hi den duvel in handen: 3960[regelnummer] Merct oft swaer is tot alre schanden. Die derde sotheit is dat hi So gulselic verterende si Up hem selven ende niet en spaert: Hadde hi te wets staende een paert,
[Folio 33b]
3965[regelnummer] Hi soude sparen dattet worde geloost, Mer up die ziele hi weynich gloost. Der beeste gelike is hi geset, Diemen svleyschouwers boef maect vet: Al etet si zijn hoy ende ooc sijn coren, 3970[regelnummer] Die vleyschouwer denct wel te voren Vele meer te beterne up hare: Al ne levet die beeste in gheenen vare, Met haer selven moet si betalen, Als hi zinen cost up haer wil verhalen. 3975[regelnummer] Dus guf is die vracke vul keytijf, Want hi verteert ziele ende lijf.
Woeker salmen vlien om ander quaet datter uut comt. [XXXVI] Met rechte wert woeker van hem gehaet, Die tonrecht merken wille ende tquaet Dat die woekerare doet. 3980[regelnummer] Die eerste quaetheit is, des zijt vroet, Dat si den lieden vercopen die tijd, Die gemene is der werelt wijt. Al is dat erdsche goet geparseelt, Tijt is al omme effene gedeelt. 3985[regelnummer] Die rike mach hebben goet ende schat, Mer sekeren tijt sone heft hi plat Dan die armen die gaen ter bede: Dus ist over stoute quaethede, Dat si om tghelt verkopen den cleenen 3990[regelnummer] Tghene dat gemene is den gemeenen. Hier omme, so scrifture sprect, So ist recht dat hem tijds gebrect. Ecclesiast sede te desen: "Alse tijd van rekenen sal wesen,
[Folio 33c]
3995[regelnummer] Dan sal die woekeraer eesschen tijd, Mer omme niet, des seker zijt!" Die prophete Ezechiel Sprect te desen zeere wel: "Hets recht, die verkoopt enighe sake, 4000[regelnummer] Dat hiere niet weder toe gerake". Die ander woekeraers quaethede Is dat si verkopen mede Den armen dat si hem souden gheven, Als bi drien wetten staet gescreven: 4005[regelnummer] Eerst bider natuerliker wet Ist die rike mensche geset Den armen te ghevene, want God Die gaf eersten dus gebod: "Doe den armen vro ende spade. 4010[regelnummer] Dat gi wilt datmen ju dade". Bider wet ooc die Moijses Van Gode ontfinc, geboden es, Dat die riken sullen den armen leenen Sonder wasdom, sonder woeker gheenen; 4015[regelnummer] Ende na der kerstijnliker wet Is dus in die ewangelie geset, [Den armen te ghevene, want God Die gaf eerst dus gebod: "Doe den armen vroe ende spade 4020[regelnummer] Als du wils datmen di dade"] Staet van sinte Lucas bescreven: "Ghi sult uwe giften gheven Sonder hope van weder tontfane. Claer genouch is te verstaene, 4025[regelnummer] Dat die woekeraers zeere hopen Hare quaetheit, als zi vercopen
[Folio 33d]
Den armen dat si hem gheven souden, Souden si Gods gebod wel houden. Die derde quaetheit is openbare, 4030[regelnummer] Die in hem heft die woekerare, Dat hi rekent dat hi doghet doet, Dat hi dor wasdom leent zijn goet; Tghemac dat die arme hevet, Rekent hi dat hi hem ghevet; 4035[regelnummer] Tsolaes tyet hi den armen ane, Mer den wasdom waent hi tontfane: Dus wil hi mantelen zine onmate Quanzijs onder die caritate. Eene vierde quaetheit die is mede 4040[regelnummer] Der wokeraers in kerstenhede, Dat si jeghen anderen leenen. Men en soude vinden jode gheenen Die van eenen jode woeker name: Dits hem lieden grote schame. 4045[regelnummer] Der woekeraers vijfte quaet Is dat hi altijd ledich gaet: Bepinen wil hi niet zijn broot, Dwelk Adame onse heere gebood; Want so die bible verclaert lichte, 4050[regelnummer] God sprac: "int zweet van dinen ansichte Saltu moeten nutten dijn broot"; Dus is van werken elken noot. Sinte Pauwel ons ooc dus bediet: "Die niet en werct, moet eten niet". 4055[regelnummer] Dus is die woekeraer so quaet, Dat hi altijd ledich gaet.
Woeker salmen schuwen omme vele saken die daer in luusschen. [XXXVII]
[Folio 34a]
Noch ander redenen so staen hier nare, Daer woeker omme werdich ware Van allen menschen te zine gehaet; 4060[regelnummer] Eerst om dat getoghet staet, Dat die woekeraers sijn dieven, Seghet der ewangelie brieven. Hier of hebben wi claer exemple: Doe Christus al warp uten temple, 4065[regelnummer] Ghelt, beesten ende ooc die ghone Diet hare te leenene waren gewone Om te offerne den armen lieden, Mids dat si des ontfinghen mieden, God hiet se dieve, want hi dus sede: 4070[regelnummer] "Mijn huus sal heten een huus van bede, Gi maect een dievenhol daer van". Getoghet staet ooc wel hier an, Dat argher is een woekerare Dan een dief, die steelt met vare, 4075[regelnummer] Om dat si sijn onder den lieden Gewoensam, ende hem over goet bieden. Salomon in Proverbien seit: "Niement heft mere moghentheit Andre te deerne dan als hem dient 4080[regelnummer] Sijn viant, dien hi hout vor vrient". Die woekeraer dient den gemenen Lieden quanzijs in zijn leenen, Dats om dat die arme hebben gemac, Also ic hier te voren sprac. 4085[regelnummer] Mer hi doet vele mere grief Den volke dan doen mach een dief: Die dief en steelt mer alleene Hier en groot deel, ghinder een cleene,
[Folio 34b]
Dat si vinden sonder wachte, 4090[regelnummer] Mer woekeraers bi daghe bi nachte Stelende zijn eenparlike, Also wel up arme als up rike: Huus ende land steelt hi den man, Dat gheen dief gestelen en can. 4095[regelnummer] Hier na tooght scrifture openbare Dat rover is elc woekerare Na der heiligher lerers meenen. Een woekeraer sal zijn ghelt leenen Den mensche quanzijs te sijnre bederven, 4100[regelnummer] Mids dat hine verseker up erven: Dor vrientschap quanzijs so leent hijt, Mer hi hoept, des zeker sijt, Dat zine werden sal dat land, Dat hi ontfaet over den pand. 4105[regelnummer] Hi troest hem up die aventure, Die schuldenaer en sal ter ure Niet betalen, die hem was gestelt: Dan blijft tlant zine over tghelt. Dus rooft hi behendelike tgoet 4110[regelnummer] Ende is om goed quans dat hijt doet. Ten derden so moghen wi merken mede Der woekeraers grote schofierichede, Ende is, dat gheen woekerare Sijns ambochts lien wil openbare: 4115[regelnummer] Si schamen dat sijt heeten souden, Mer ant doen si hem vaste houden. Den name si alle gheerne onboren Ende si twasdom niet verloren. Doch houden si liever den name 4120[regelnummer] Met schanden, dan ontberen der vrame. \|34c\|
Woeker sal elk vlien om die plage die daer God toe sent. [XXXVIII] Elc sal woekerens wanhaghen, Wil hi ansien die pine ende plagen, Die die woekeraers sullen ontfaen, Also die leerers doen verstaen. 4125[regelnummer] Die eerste pine is, des gelooft, Si werden vanden tyranten berooft, Also si die arme te rovene plien. Hier up staet in Yzaijen: "Wee dy, die hier rovens pliet, 4130[regelnummer] Waenstu berooft oec werden niet?" Die woekeraer slacht der pertrisen, Die na der naturen bewisen Pijnt dat si vremde eyere reect, Die so broet si ende bequeect; 4135[regelnummer] Mer als die jonghen sijn gepluumt, Hebben si haest dat nest geruumt Ende scheiden van diese heft gebroet; Aldus die woekerare doet. Hi queect den schat met minnen groot, 4140[regelnummer] Die ne beswijct ter meester noot. Eene ander plaghe is, nu hoor: Hi mach qualike doen restoor; Dit beletten twe dinghen gheerne: Of hi is guf tgoet te verteerne, 4145[regelnummer] Dat hem niet en blijft rijchede, Daer hi restoor dade mede; Of hi is in hem selven so vrec Ende so vaste in sduvels strec, Dat hi daer niet af wil scheeden. 4150[regelnummer] Al eist niet meer dan een van beeden,
[Folio 34d]
Nochtan sal hem gelieven bet, Dat hi na zijnre doot set Twe hondert pont te missesanghe - Des salmen sijns gedenken langhe - 4155[regelnummer] Dan hijt den ghenen weder ghave, Wien hi heft ontpluct die have: a Hiertoe is hi oec niet vermaent. b Sonder als hi sterven waent, Dan nemt hijt hem aldus na. Hier up secht mester Seneca: a "Die vrecke nemmer wel en doet b Sonder als hi sterven moet". c Die derde plaghe sijn oor besuert, d Dats dattie rijcheit selden gheduert e Langher dan ten derden lede. f Hier op Ecclesiast dus sede: "Die met vremden saudeyen maect 4160[regelnummer] Sijn huus, hi is altoes misraect, Als hi muren doet alst vriest Hi weynich myn dan al verliest; Alst doyet, so smelt die morter weder: Dan tumelt twerc licht daerneder". 4165[regelnummer] Die vierde plaghe wert noch sware, Alst kint vanden woekerare Den vader sal vermaledien, Die vader dat kint, is te dien: "Vermalediet moetstu zijn, sone: 4170[regelnummer] Te woekere wart ic gewone, Dattu niet werden souts arm man". Die sone sal antworden dan: "Vermaledijt moetstu zijn, vader; Hadstu dat erdsche goet algader 4175[regelnummer] Niet valschelic gehouden mi, Ic ne ware niet verdoemt met di". Die Vste plaghe wert onghehier, Ende die wert int ewighe vier. Van desen spreect God dus wel 4180[regelnummer] Biden prophete Ezechiel: "Woeker ende over ghelt gi naemt, Ende met hovescheiden gi voort quaemt,
[Folio 35a]
Juwen evenkersten doende verdriet, Ende van my gedacht gi niet". 4185[regelnummer] Dan sal God segghen, et staet vorsproken: "Siet, ic so hebbe die hant beloken Upten vracken, die niet ontdede Sine handen up die arme lede".
Woeker bedecken die liede menichsins omme der werelt schaemte. [XXXVIIII] Omdat woeker heet so zware 4190[regelnummer] Sonde ende so zeere ommare, Dits quanzijs ghelt om ghelt leenen: Si is bevlect vanden gemenen, Ende die neringhe in meniger poort Gaet met vulen woeker voort, 4195[regelnummer] Dwelk gi vinden sult al claer Binnen der specien al naer, Daer woeker is besmuedert in: Leere ende gyf daer toe den sin. Die eerste smueder-woeker, so verstaet, 4200[regelnummer] In vorwordicheit utegaet Ende dat in misselike dinc. Huert een man eenen huerlinc Ju te dienene met zijnre pinen, Dien gij doet doen binnen sijnre terminen 4205[regelnummer] Swaerre werc dan hi vorseide, Dits smueder-woeker na der waerheide. Of huerdic yements muul of paert Te ridene eene besette dachvaert, Pijndict anders te mijnre vromen, 4210[regelnummer] Dat ware woeker daer af genomen. Die ander smueder-woeker so is Onder cooplieden, zijt gewis;
[Folio 35b]
Copers ende vercopers mede Woekeren in ghemeenre sede: 4215[regelnummer] So wie dat te diere sijn goet Vercoopt om dat hijt borghen moet, Dese woekert vorsienlike. Welke tijd oec dat enych rike Een goet coopt om vele min 4220[regelnummer] Dant wel weert is in sinen sin, Ende zijn droghe ghelt biet gereet, Want hi den vercopere bekommert weet. Die derde smueder-woeker mach sijn, Als yemand leent zijn gheldekijn 4225[regelnummer] Ten derden dele ofte ter helt, Up sulke condicie gestelt Dat hi ne deele in gheen verlies, Dits woeker, nyemant en twivel dies, Want hi blivet seker vanden sinen, 4230[regelnummer] Mer den armen laet hijt bepinen. Vanden vierden smueder-woekere Mach vroet zijn elc soekere, Dats als een rike sijn ghelt leent Eenen armen, ende niet en meent 4235[regelnummer] Dat sijn ghelt yet soude hoghen, Mer hi sal gheerne gedoghen Dat hem die arme eenen dach of twee Sal werken sonder hueren mee, Om dat hi hem geleent heft. 4240[regelnummer] Oft als een mensche sijn ghelt gheft, Daermen mede woekeren sal, Dits besmuedert woeker al. Men vinter ooc die haer ghelt leenen, Om dat sire tetene gaen meenen,
[Folio 35c]
4245[regelnummer] Daermen haer ghelt orboort: Dits woeker, ende noch meer dan ghijs hoort: Die met leenene vordel trect, Woekert, mi ne roect waer mede hijt dect.
Roof salmen schuwen om de sware plaghe die God up rovers werpen sal. [XL] Roof is die ander specie genoomt, 4250[regelnummer] Die uter giericheden coomt. Die heilighe scrifture ons claer leert, Dat noot is datter hem elc af keert. Mer vier sijn principale saken Die den mensche souden maken 4255[regelnummer] Hatende roof ende hebbende leet. Die eerste sake, also ict weet, Is dat God richten sal so nare, Die niet mildelike dat hare Den armen deelen openbare, 4260[regelnummer] So ne waert gheen wonder, richt hi swaere Die den armen dat hare onthouden Of rooven, daer si bi leven souden. Sinte Lucas scrift ons wel Dat God ten jonxten daghe spreken sel: 4265[regelnummer] "Ic hadde honger ende gi En ghavet niet te etene mi". Sal hi ten roovers niet mogen spreken: "Ic qual van honghere ende van breke, Gi naemt die spise uut minen monde 4270[regelnummer] Ende ghavet se eten juwen honde?" Gelike vanden VI andren mede Tekenen van ontfermichede. Die ander sake die si ontsien Wel moghen, die te rovene plien,
[Folio 35d]
4275[regelnummer] Dats die clacht die die armen maken Te Gode, die te hem valt in wraken, Want God die armen horende es. Dus seghet Ecclesiastes: "Die here veronweert niet gebede 4280[regelnummer] Van weduwen noch van wesen mede, Als met versuchtene wert haer sprake, Want die tranen vander kaken Climmen te hemele rechte voort, Ende God, die se gheerne hoort, 4285[regelnummer] Salt ongewroken niet laten bliven", Na dat die heilighe lerers scriven. Dit orcont eene parabole mede, Die God in sinte Lucas sede, In welke parabole gescreven staet 4290[regelnummer] Van eenen manne, die was quaet; Gode en ontsach hi niet seere No die werlike onere, Also ons sinte Lucas orcont. Eene weduwe hadde langhe stond 4295[regelnummer] Den rechter haer onrecht geclaghet, Ende altijd hadde hijt verdaghet, So dat hi haer gheen recht en dede. Doe gedachte hi ende sede, Al waert dat hi Gode niet en ontsaghe. 4300[regelnummer] "Ende my des nyemant en mochte plaghen, Ic sal die wedue wreken in dit, Dies mi dus vriendelike bit, Want God mochte doen wrake up mien, Van sine vercoorne, die plien 4305[regelnummer] Te roepene bi nachte ende bi daghe". Waert dat elc rover dit an saghe,
[Folio 36a]
Hi mochter wel af zijn versaghet, Want si van Gode werden geplaget, Die quetselic zijn ten armen waert.
Rovers moghen wel verveert zijn van Gode omme die mynne die hi heft up die armen. [XLI] 4310[regelnummer] Ten derden is wel gheopenbaert Dat God rovers met sulker termine Plaghen sal met swaere pine Om die minne, die hi heft An die armen, so hi uut gheft, 4315[regelnummer] Daer hi te hem selven rekent gedaen Dat die armen om hem ontfaen: "Dat gi den minnesten van hem daet" - In Mattheus ewangelie so staet - "Mi selven hebdijt ghedaen". 4320[regelnummer] David doet ons ooc verstaen "Dor der benodigher keytivichede Ende doer der armer zuchten mede Sal ic upstaen", secht die heere In Yzaijen, ende sprect dus meere 4325[regelnummer] In die persone vanden Gods sone, Die der armoede was gewone, Die bodeschapte dewangelie Ten armen volke; so soudi mie.
Roof is te verhatene omme die sware maledixie. [XLII] Tvierde dat roof maect ommare 4330[regelnummer] Dats die maledixie sware, Daer rovers in sullen terden Want die armen haer richters werden. In Jobs boec staet dus gescreven:
[Folio 36b]
"Dat gerichte sal hi den armen gheven. 4335[regelnummer] Dus sullen theghen hem upstaen, Up wien si den roof hebben gedaen". Der rovers maledixie so scriven Die heilighe lerers tote viven. Die eerste is plaghe van armoede; 4340[regelnummer] Hier up van Salomon den vroede Staet in Proverbien dus gescreven: "Enighe deelen haer goet ende gheven, Ende si verriken altijd nochtan. Die ander raept waer dat hijt can 4345[regelnummer] Ghekrighen, dat niet sine ne si, Ende blijft arm altijd daer bi. Die ander plaghe is mi bediet, Dat hem selden die eere geschiet, Dat enych erfname achter hem blijft, 4350[regelnummer] Of heft hijt, het selden beclijft. Hier up heft aldus bescreven Ecclesiastes: "hare neven Ne sullent menichvouden niet". Tgheslechte ooc mede so bediet 4355[regelnummer] Salomon, die wise man, Inder vroetschappen boec hier van: "Bastarden plante ne sullen in gheenre wisen Toghe gheven die hoghe risen". Die derde maledixie is groot, 4360[regelnummer] Dats dat si verhaesten haren doot, Ende corten haers selves leven. Hier up heft die prophete gescreven: "Bloedighe mans ende die loos jaghen Sullen niet geduren half haer daghen". 4365[regelnummer] Up haers lijfs ongedurichede
[Folio 36c]
Salomon in Proverbien sede: "Die putertiere werden gerooft Vander eerden, des gelooft". Dus doen si dickent quaden fijn 4370[regelnummer] Die quaet theghen die armen sijn.
Rovers liden vake swaren ende schofierliken doot. [XLIII] Die vierde pine ende torment, Die God den rovers toesent, Is dat si vake vor tsweert sterven Of anders schandelike verderven. 4375[regelnummer] Die duvels roven die ziele daer af, Ende den lichame gebuert gheen graf. Van desen rovers sprect dus wel Die prophete Ezechiel: "Wee die zijn huus ofte stede 4380[regelnummer] Niet en sticht in die gerechtichede". Dan volcht daer na, secht die heere: "Beweent so ne wert hi niet zeere; Wee zinen broeder, sijnre suster wee! Si en begraven hem nemmermee. 4385[regelnummer] Wee sijnre weduwen, wee sijnre vrouwen! Men sal sine sepulture schouwen Alse des ezels die stinct, want hem Werpt men buten Jherusalem, Daer beesten ende vogelen sliten 4390[regelnummer] Tvleesch ende altemale verbiten". Die Vste plaghe die sal quellen Rovers, dat is torment der hellen, Want die duvels comen geleeden Die zielen, als si van henen scheeden 4395[regelnummer] Sonder berouwen; hier af dus
[Folio 36d]
Scrivet sinte Jheronimus: "Die hier siende rovens plien, Hier achter so werden si sonder sien Gerooft met groter zericheden". 4400[regelnummer] Ecclesiast secht aldus mede: "Sondere sal niet den rover ontvlien, In meringhe van pinen sal hem geschien; Haer roof sal an hem hanghen te malen Ende se ten gronde der hellen halen". 4405[regelnummer] Hier af staet inden boec van treni: "Mine quaetheden zijn omtrent mi Gewonden ende up mijn hooft geleit". Des rovers roof is zine quaetheit. Salomons proverbien dus vertrecken: 4410[regelnummer] "Roof sal den rover neder trecken Tote in die ewige pine". Dus staet roof wel gehaet te zine.
Tassement is verboden allen lieden ende meest den edelen. [XLIIII] Die derde specie is tassement, Die in die giericheit is geprent, 4415[regelnummer] Ende regneert in moghende lieden. Ic sal ju drie saken bedieden, Daer tassement te rechte omme soude Gehaet wesen onder jonge ende oude. Die eerste is die grote misdaet, 4420[regelnummer] Waer af in dewangelie staet. Doe Johan baptiste in die woestine Was leerende die jonghers sine, Ridders wouden sijn bevroet, Hoe hem lieden te levene stoet, 4425[regelnummer] Dat si vercreghen salichede;
[Folio 37a]
Sinte Johan antworde ende sede: "Gi ne sult den minsten verdrucken niet, Ende ghene onwertschap hem ne biet. Houd ju vernoeghet ende levet 4430[regelnummer] Up tghene dat ju u rente ghevet". Moghende heeren, die haer subditen Vertassieren ende verbiten, Houden des duvels heerschapien, Want so meer te vulkomene plien 4435[regelnummer] Menschen dat die duvel begheert, So hi se meest quetst ende deert, Ende zine liefsten meest hi schent.
Tasserers ontfanghen drievout schaden uut haren tassemente. [XLV] Die ander sake daer tassement Die machtighen omme souden laten, 4440[regelnummer] Dats om III schaden ende onbaten, Die van tassemente comen, Also ic hier na sal nomen. Die eerste schade so is dien Die van weynich goeds zijn vorsien, 4445[regelnummer] Dat God up hem niet meren en laet, Want si zijn valsch in haren staet: Also zi sijn weynich valsch in desen, Si souden in tmere valsscher wesen, Want men mach int clene weten 4450[regelnummer] Hoe tgrote soude sijn beseten. Die ander schade ende verlies Die moghenden ontfanghen dies, Dats dat haer subditen van hem vlien, Om dat si se tassieren sien,
[Folio 37b]
4455[regelnummer] Ende van elken meer ontfaen Dan hem met rechte mach bestaen. Hare late verhusen, dan hebben si min Dan si eerst hadden int begin. Die derde schade wort noch mere, 4460[regelnummer] Als tgherichte sniden sal so zeere Up hem lieden sonder ontfermicheit, Want den tasserers wert dan geseit: "Met sulker mate als gi maet, Met sulker mate nu loon ontfaet". 4465[regelnummer] Hem en sal geboeren gheene genade, Om dat si den armen ghene en daden. Hier scrivet die wise man In dat boec der Vroetschepen van "Cort so wort ju getoghet, conynghen, 4470[regelnummer] Hart gerichte, ende licht verdinghen Wert vanden gerechtighen beseven: Den cleenen wert daer gegeven Ontfermicheit; die machtich waren Werden in gedoghen sware 4475[regelnummer] Boven den anderen daer gewijst". Dul is hi die des niet afgrijst.
Tasseren is zeere schofierlic den edelen ende den groten. [XLVI] Die derde sake die soude beverden Dat nyemant vertasseerre soude werden, Is die grote schofierichede, 4480[regelnummer] Die die machtighen beiaghen daermede; Want also gheven is eersame, So is tasseren so grote blame. Ooc so vele mynder is die man, Daer hi tassement doet an,
[Folio 37c]
4485[regelnummer] Ende so hi selve is mere heere, So het zine schofieringhe is zeere: Dus soude elc edele tassement vlien, Ende leven van dien hi is vorsien.
Dachwerkers misdoen vake; verstaet hoe. [XLVII] Die vierde specie inder vracheit 4490[regelnummer] Is vander woekeraers boosheit. Salmen die waerheit geheel Scriven, si sijn nu tmeeste deel Rovers ofte woekeraren, Also ic hier na sal verclaren. 4495[regelnummer] Ambachte ende comanschepen Hout dese specie onder haer begrepen. Eerst in tween getoghet staet Der dachwerker misdaet. Die eerste is, so ic hoor gewaghen: 4500[regelnummer] Als si sijn gehuert bi daghen, Si ne roeken, met hoe clene dinghen Si den dach ten avende bringhen. Of hebben si besproken ghelt, Ten zi dat men se tetene stelt, 4505[regelnummer] Si sullen wercx doen vele te min; Dese sijn woekeraers hier in, Dat si haer werc doen te bet, Om dat men se tetene set, Want al die bate ende al tprofijt 4510[regelnummer] Dat si moghen doen die tijd, Dat is van werken haer huerstal, Si sijn van rechte schuldich al. Niet dat si quaet doen, verstaet dit, Dat si eten, daermense bit,
[Folio 37d]
4515[regelnummer] Mer doen si te min wercx, si doen quaet, Om dat mense thuus eten laet.
Taswerc nemers misdoen vake zwaerlike, verstaet hoe. [XLVIII] Die ander maniere is, nu merc, Als dusdaene nemen taswerc, Hoe wel dat ment waent bespreken, 4520[regelnummer] Si sullen boven den pale steken, Ende versubtilen hare maten Ter liede cost ende te hare baten, Beter quanzijs dan sijt begonsten! Dus falgieren si hare consten 4525[regelnummer] Ende sijn rovers van vorworden, Die si eerst maecten bi accorden. Dies meest pleecht ende dicwile Heet die behendighe ende die subtile. Des schijnt vulcomen nu ter uren 4530[regelnummer] Dat vertoghen vander scrifturen, Daer sinte Johan af doet gewach, Dat hi in Apocalipsis sach, Eene beeste groot ende griselike Ende nyemand en mochte in erdrike 4535[regelnummer] Copen no vercopen meer no min, Hi ne hadde met hem der beesten tekin Ten mynnesten, ofte den name van hare. Bi deser beesten so is tverstaen clare Die duvel, wes teken is valschede, 4540[regelnummer] Ende vader is hi van loghenen mede, Want hi die eerste was, die looch, Doe hi dat eerste wijf bedrooch. Nu is dit teken ende dese name D . . . . . . . . . ende so gename
[Folio 38a]
4545[regelnummer] Dat nyemand valschede ne spaert: Elc hout se over subtile aert Ende pijnt hem die te leeren nare: Dits groot misval ende sonde sware.
Merseners oufenen achte sonden in hare neringhe. [XLVIIII] Om dat copenschap hevet in 4550[regelnummer] Nu desen name of dit teekin, Ende het ooc ant werken si, Staet het desen capittel bi. In copenschepen sijn nu vonden Vloeyende VIII quade sonden. 4555[regelnummer] Die eerste sonde is vercopen so diere Alsmen mach in enygher maniere, Ende te rekenne nyewets weert Dat ghene, dat hi te kopene begheert. Aldus so bedrieghen si 4560[regelnummer] Menyghen die hem comt bi. Die ander quade sonde is lieghen, Daer coepliede bi bedrieghen, Ende prisen boven weerde haer goet. Ecclesiast ons weten doet, 4565[regelnummer] Dat die dief is beter die steelt met vare, Dan een gepogelic loghenare. Die derde sonde, des hem generen Coepliede, dats int versweren. Ecclesiast heft dus bediet: 4570[regelnummer] "Die man, die vele te sweerne pliet, Sal met quaetheit vervult wesen". Elc is ooc wel te binnen van desen, Dat sweren staet verboden in die wet, Die bi Moijses was geset;
[Folio 38b]
4575[regelnummer] "Noeme niet den name van dynen God In ydelheden no in spot".
Diefte regneert vake in copenschepe. [L] Die vierde sonde deser quaethede Die in copenschap is, is mede Vanden dinghen die biden getale 4580[regelnummer] Te cope sijn of bider schale; Die ontellen, ontmeten of ontweghen, Sijn dieven, al en ist hem niet geteghen. Hier up is gebod gegeven: In Levitici boec staet gescreven: 4585[regelnummer] "Wille niet quaet doen ende onmate In ju gewichte, in juwe mate; Ju schale si recht, ju mate si slichte, Effene ende eens si ju gewichte; Ju cornmate si ooc recht. 4590[regelnummer] Ic, ju God ende heere, die secht". Die vijfte sonde pleecht te sine, Te vercopene bi termine Elken na dat hijt ghelden mach: Dits woeker, alse ic dede eer gewach; 4595[regelnummer] Ende dedet yement sonder bate Den armen, dit ware caritate. Die seste sonde, diemen doet In copenschape: si toghen een goed Ende int copen si een ander gheven. 4600[regelnummer] Copers hebbent vake beseven Datmen wisselde onder handen; Alsment bevynt, hets grote schande. Die VIIste sonde regneert in velen, Dats dat si die waerheit helen
[Folio 38c]
4605[regelnummer] Als si vercopen enyghe ware, Die goet schijnt wesen ende vorbare, Ende enych gebrec hevet bynnen Dwelk si nyet laten bekinnen: Si vercopent over dattet schijnt, 4610[regelnummer] Mer tgebrec toghen si niet en twijnt. Dus helen die vercopers die waerhede, Daer si den copere verdullen mede. Die VIIIste sonde als van desen riesen, Is dat si donkere stede verkiesen, 4615[regelnummer] Omme dat hare ware vorbaerre Schinen soude dan si ware. Dus toghen si bi haren seden, Dat si sijn kinderen der duusterheden. Die vroede man secht ende hets waer: 4620[regelnummer] "Die quaet doet, heft tlicht onmaer, Want die waerheit en soect gheen hoec". Vergramme die wille, my ne roec! Siet in desen spieghel, siet, Die copenschap te doene pliet! 4625[regelnummer] Wildi dese VIII van ju weren, Gi moghet ju salichlike generen.
Ontfanghen gifte is grote vrese. [LI] Die vijfte maniere mach bestaen Der giericheit, die ghifte ontfaen: Dats een werc vul groter oneren, 4630[regelnummer] Ende dat den menighen brenct in deren. Ghifte tontfaene soude elk vlien, Wilde hi merken ende besien Hoevele sware dinghen Die ghiften haren ontfangher inbringhen. 4635[regelnummer] Tote VII staenre hier bescreven, Die den leken an moghen cleven.
[Folio 38d]
Wat quade si den geleerden doen, Des ne make ic gheen sermoen: Dies herte hevet bevroet te sine, 4640[regelnummer] Ghaet selve vraghen den latine!
Ghifte maect hare ontfanghers stom ende blint. [LII] Die eerste twe quade sijn dus bekent: Ghyfte doet wesen stom ende blent Den ontfangher; hier af staet so In die bible, in Exodo: 4645[regelnummer] "Du ne suls ontfaen ghene ghichte, Den vroeden so verblinden si lichte; Ooc mede der gerechter woort Doen si verkeren", men siet het ende hoort. Dat ghyfte die liede stom maect, dus 4650[regelnummer] Bescrijft sinte Gregorius: "Gestadelic wert hi begrepen niet, Die ghyfte te ghevene pliet". Dat derde misval ende quaet, Dat ghyfte doet hem die se ontfaet, 4655[regelnummer] Is dat sine schalk doet wesen. Sinte Pauwel scrijft te desen: "Alle dinghe sijn georloft myen, Mer onder nyemants heerschopyen So ne sal ic setten mi". 4660[regelnummer] Die apostel meende dat hi Van nyemande ghyfte woude ontfaen. Dat vierde quaet, so wilt verstaen, Dats die maledixie sware, In diewelke die ghyfte hare 4665[regelnummer] Ontfanghers brenct ende doet se leven. In Deutronomie staet gescreven: "Vermaledijt so werde hi,
[Folio 39a]
Die ghyfte ontfaet ende daer bi Die onnosele siele verslaet". 4670[regelnummer] In Yzayen ooc dus so staet: "Wee julieden, die richtet so lichte Die quade lude door haer ghychte". Alse die gierighe ghiften ontfaen, Dan draghen si in haren waen, 4675[regelnummer] Dat hem benedixie geschiet. Dat vijfte quaet is ons bediet, Dat ghiften brenghen in groter noot Haren ontfangher, dats inden doot. Hier up heft Salomon dus gescreven: 4680[regelnummer] "Die ghiften haet, hi sal leven"; In contrarie te sprekene dan: "Die ghifte hem is treckende an, Sal sterven": hier up so es Dat seghet Ecclesiastes: 4685[regelnummer] "Dese hout als zine ziele te cope, Die ter werelt waerheit wille hopen; Wie dat ghiften ontfaet van lieden, Wert dier liede, ja bider mieden". Tseste quade is, daer ghifte in stelt 4690[regelnummer] Haren ontfangher, si maecten gehelt Te elker quaetheit, diemen hem bidt. Hier toe seghede die prophete David: "In wien gi quaetheit vinden sult, Hare rechterhand is met ghiften gevult". 4695[regelnummer] Dat sevenste quade is ongehier Die ghiften gheven, dats thelsche vier. Hier up ist dat Job secht wel In sijn XVste capittel: "Hare tabernacule sullen verbernen int vier, 4700[regelnummer] \|39b\| Die ghiften ontfanghen hier". Dus doen ghiften menych quaet Ende menych grief hem diese ontfaet.
Ontfanghers van ghiften sijn begripelic in drie saken. [LIII] Begripelic drie dinghen so staen In die ghene die ghiften ontfaen. 4705[regelnummer] Eerst als sijt doen al sonder noot, Dan eist schande ende quaetheit groot. Hier af sinte Jheronimus Screef tot eenen paus aldus: "Clerken, die moghen sijn gevoet 4710[regelnummer] Up vader ende up moeder goet, Ontfaen si dat den armen toehoort, Sacrilegie doen si rechtevoort". Die ander sake die missit In ghiften tontfane, is dit 4715[regelnummer] Dat si se om vele saken ontfaen, Des hem te rechte niet soude bestaen, Als richters entie sitten in wetten Recht verkeren doen of beletten; Te houdene sijt sweren of beloven, 4720[regelnummer] Ende vercopent nochtan daer boven. Up diet vercopen secht recht dit God biden prophete David: "Als ic tijd sal hebben genomen, Sal ic die ongerechticheit domen". 4725[regelnummer] Dat derde missit den armen lieden Die hant ter caritate bieden, Dats dat si niet vor die ghone Bidden die hem sijn gewone Die hand te biedene te hare noot:
[Folio 39c]
4730[regelnummer] Dits quaet ende sonde groot; Biddende souden si sijn al voort, Omme dat se God mynt ende hoort.
Symonie doet vake sneven die leeken, dats getoghet. [LIIII] Die seste specie, die an ghaet Der gierichede, genoemet staet 4735[regelnummer] Na onsen dietsche, heet simonie; Om dat die leeken misdoen in die Ende willent up die geleerde al steken, Sal ic daer af een deel hier spreken, Van dats den leeken mach behoren, 4710[regelnummer] Bedi alsic seghede te voren Binnen der prologhen van desen, Ic en wil gheen begriper wesen Van hem lieden die tlatijn verstaen: Doen tghene dat hem dunct wel gedaen! 4745[regelnummer] Mer om dat die leeken plien Te snevene dickent in symonien Ende willent den geleerden tigen, So ne wil ic daer niet af swighen, Ic en sal van simonye scriven, 4750[regelnummer] Na dat se die leeken bedriven. Simonye is, datmen ghevet Tgoet, dat die heilighe kerke hevet, Els yement dan den armen clerken, Want si sijn erven der heiligher kerken. 4755[regelnummer] Dese simonie loopt up twe lopen Dats bi copen ende vercopen: Vercopen gaet den geleerden an, Des wil ic niet scriven daer van. Mer van copene die misdaet,
[Folio 39d]
4760[regelnummer] Also vele alse den leeken an gaet, Hope ic te verclarene hier in. Elk doe daer toe also den sin, Oft hem valt vore simonie, Dat hijt niet den geleerden tie. 4765[regelnummer] Want elken sullen volghen an Sine werke, dat secht sinte Jan.
Symonie doen die leken in vier manieren. [LV] Goet der heiligher kerken copen, Mach viersins omme lopen. Die eerste copinghe is om ghelt: 4770[regelnummer] Dese, also scrifture telt, Brachte eerst Symon Magus voort, Als gi vake prediken hoort, Dat hi an sinte Peter versochte Met ghelde te copene dat hi mochte 4775[regelnummer] Doen tekene, so sinte Peter dede. Sinte Peter antwoorde ende sede: "Godes goet staet te copene niet". Ooc werden si vermalediet Diet copen of vercopen sullen. 4780[regelnummer] Studere ende les dese bullen: Bemerc oft enych cloester staet, Daer men die armen liefst ontfaet, Ende daer die provenden sijn so gemate, Datmen daer somtijts wel meer ate. 4785[regelnummer] Dan vraghe of daer in wille dijn kind: Neent, up dattet weligher vint. Nyemand ne rouct der abdyen, Daer maghere moneke in sijn gesien. Die sijn kint nu begheven sal,
[Folio 40a]
4790[regelnummer] Hi moet te voren weten al, Wat zine provende staet te zine, Beyde van spisen ende van wine. Dunct hem die provende groot genoech, So is dat cloester wel sijn ghevoech. 4795[regelnummer] Also de vleyschouwer up set Een swijn om te makene vet, Daer na men siedet ende braet, Aldus dat kynt te vettene staet Tes duvels behoef, diet sonder genaden 4800[regelnummer] In dat helsche vier sal braden. In dat bediet tkint schone ende vet, Den vader behaghet so lanc so bet, Ende dan so dunct hem wel besteet Tgoet dat hi an hem heft geleet. 4805[regelnummer] Den duvel eist ooc een groot troost: So vetter vleysch, so vetter roost. Van dusdane omme gheld copinghe Staet inden boec vanden Konynghen, Hoedanewijs Jerobeam 4810[regelnummer] Van elken, diet hem boot, gheld nam, Ende maecten pape in die stede Daermen die afgode anebede; Omme dat welke cort na das God sloechene ende al dat sijns was. 4815[regelnummer] Of God so wrac tgecochte goet Dwelk den afgoden toebestoet, Dat hi copers ende vercopers mede Destrueerde ende al haer stede, Wat wraken sal hi dan doen lopen 4820[regelnummer] Up kerstine, die kopen ende verkopen Sijns soens lichame ende zijn bloet, Twelke alle daghe men nu doet,
[Folio 40b]
Wanneer een rike man ontfaet Tgoet datten armen toebestaet, 4825[regelnummer] Dats kerclike provende of stede: Hi rooft die Gods erfachtichede, Also die heilighen claer bewisen. Gi riken, laet u des afgrisen: Al vondi prelaten, diet wouden doen, 4830[regelnummer] Ne weest daer toe gheen occusoen, Dat gi ju kind so niet en varst, Dat gire af maect des duvels harst!
Smekers verkrighen dickent beneficien met hare smekerdien, [LVI] Die ander copinghe der symonien Is met flatieren ende smekerdien. 4835[regelnummer] Dese coop is ontsienlic zeere, Nochtan becomt hi menyghen heere, Want smeken, plucken vanden stove, Is nu worden een amt ten hove, Ende maect vor menighen heere pays. 4840[regelnummer] So doet ooc vor prelaten, elays! Met plucken ende streken haer habijt. Hier up so sprect die prophete Davijt: "Der sonder olye heft niet besmeert Mijn hooft". Nu hort hoe smeken deert: 4845[regelnummer] Flatieringhe is biden prophete Om hare smeerte olye geheten, Want si smeert der herten sin, Ende brenct daer grote valscheit in.
Kerclike beneficien verkrighen bi bede is vrese ende sonde. [LVII] Die derde copinghe is met beden, 4850[regelnummer] Des pleghet die welgeborenthede: Ghaet ende soect elke abdie,
[Folio 40c]
Van vier moneken sijn die drie Gheboren van groten maghen, Die se met hare bede daer jaghen, 4855[regelnummer] Der armer goet al te verteerne. Dus en roeken die armen niet te leerne: Si sien datmen met gheenre conste Nu ne vint der prelaten gonste. Upt bidden sinte Bernard dus bediet: 4860[regelnummer] "Het nes te doene georloft nyet Dat yement over eenen anderen bit, Als sprect hi daer toe dat of dit". Exempele liet ons Christus mede, Datmen omme vleyschelike bede 4865[regelnummer] Niet soude gheven gheestelic goet, Als ons sinte Jan maket vroet, Datter bruloft Archeteklijn Emmer was, daer gebrac die wijn. Die salighe moeder dede haer gebede, 4870[regelnummer] Dat hi sine miracle dede. Vriendelike so antworde hi: "Wat bestaets mi, wijf, ende di?" Christus woude haer toghen clare, Dat hem ghene macht en quam van hare 4875[regelnummer] Miracle te doene; daer na hijt dede Ten love Gods, niet om die bede. Dat gheestlic goet niet en behoort Ter ertscher bede, toghet vort Matheus, ende maect ons vroeder 4880[regelnummer] Dat Zebedeus kinder ende moeder, Christus moye, began vermonen Ende bidden, dat hi hare twe sonen Int rike te settene woude gedinken. Ende Christus sprac: "moghedi drinken
[Folio 40d]
4885[regelnummer] Den kelic, dien ic sal moeten smaken, So moghedi te sittene daer geraken". Merct, mensche, hoe Christus niet en dede Der moeder no der moyen bede, Toghende datment gheestlike goet 4890[regelnummer] Door den mensche niet gheven moet. Die vierde copinghe, wilt verstaen, Sijn die met schalken dyenste omme gaen, Die zeere vermaert is binnen onlanghe, Ende prelaten, die gherne ontfanghen 4895[regelnummer] Schalkelike oedmodichede, Werden recht gesalvet daer mede, Gelijc dat si hier voren waren Metter olyen der sondaren, Daer die prophete af bescrijft. 4900[regelnummer] Met desen vier manieren so drijft Dickent die leeken symonie; Al wanen sijt tyen der clergie, Si sijn soekers eerst daer van. Dus misdoen si voor daer an. 4905[regelnummer] Al misdoen ander voren daer in, Des ne comt hem gheen gewin.
Provende vercrighen met crachte is grote sonde. [LVIII] Hier boven is die vijfste sonde, Kerkelic goet te hebbene mede, Ende dat met crachte; also wi sien, 4910[regelnummer] Also een broot te eyschene plien Sulke, waert datment niet en gave, Die cloester viele in vede daer ave: Men moet tbroot gheven om tontsien. Dit quade gaet boven symonien: 4915[regelnummer] Si hi ridder ofte landshere,
[Folio 41a]
Diet doet, hi misdoet swaerlike zeere. Wi lesen dat God om dese saken Sende drie manieren van wraken. Vander eerster vinden wi 4920[regelnummer] Binnen der bible in Numeri, Dat een, heet Choree ende XL man, Die grote dyakene waren nochtan, Verbrant worden met godliken viere, Om dat si, moghende ende fiere, 4925[regelnummer] Ten hoghesten papeschap wouden comen, Eer si daer toe worden genomen. Die ander plaghe van dies begerde, Was verswelghinge der erde. Dit lesen wi in Numeri van 4930[regelnummer] Abyron ende Dathan. Dese twe te Moijses seiden: Dat die eerste geborentheide Hem lieden rechte soude toehoren, Want si van Ruben waren geboren. 4935[regelnummer] Daer si dit eyscheden in hare hoverde, Ontdede onder hem lieden derde, Die se verswalch met lyve ende ziele, Ende hare tabernaculen vielen; Levende voeren si ter hellen, 4940[regelnummer] Na der heiligher scrifturen tellen. Die derde plaghe die ute dien God sende, dat was van lazarien. Der Konynghen boec gewaget das, Dat die konync Ozias 4945[regelnummer] Te eenre hogher feesteliker tijd An hadde gedaen bisscops habijt, Ende is ten temple ingestreken. Alse hi wierooc woude ontreken,
[Folio 41b]
Die eerde began onder hem te beven 4950[regelnummer] Dat hi verliesen waende tleven, Ende hem quam aldaer toe gedichte Die lazarie in sijn ansichte, Die hem sijn leven lanc geduerde: Sine hoverde hi dus besuerde. 4955[regelnummer] Nu merct dan, gi grote lieden, Of dus sware plaghen geschieden Om cracht, gedaen der synagoghen, Swaerre plaghen sullen si gedoghen Die met crachte kerclic goed 4960[regelnummer] Besitten ende drincken der armen bloed, Want kerclic goet den armen toehoert, Als gi verclaren hebt gehoert.
Kinderen ontfanghen in ordenen is grote vrese. [LIX] Omme dat die liede nu gemene Hare kinderen so over clene 4965[regelnummer] Begheven ende in cloester steken, Sal ic scriven ende hier af spreken, Hoe grote hulpe et is ten snevene Jonghe kindren te beghevene. Men doet den kindren antworden: "ja", 4970[regelnummer] Dat hem vake berout daer na. Schone redenen vinden wi, Daert zeere omme tontsiene si. Eerst omme die vroetschap clene, Die kinderen hebben al gemene. 4975[regelnummer] Hier up seghet, so ic las, Aristoteles, die so zeere vroet was: "Nyemant sal jonghe beleyders minnen, Want si ne sijn nyet vroet van sinnen". Job scrivet hier up mede:
[Folio 41c]
4980[regelnummer] "In den gedaechde is wetenthede, Ende in die menichte van jaren So sal vroetschap haer verclaren". Al vondemen ooc in kindren consten, Bi dat si tijtlike leeren begonsten, 4985[regelnummer] Doch en hebben si binnen haren stonden Niet vele geproeft noch ondervonden, Dwelk allen richters van node es. Hier up so seghet Ecclesiastes: "Die niet studeert al dat hi can, 4990[regelnummer] Al leert hi vele altijd daer an, Proeft hijs niet, ten diet een haer". Voert so secht die lerer claer: "Die niet en proeft al openbare, Hoe vreselic ende tontsiene sware 4995[regelnummer] Dat kindere macht of staet ontfaen, Want vroetschap is hem niet onderdaen".
Jonghe liede te setten in state is grote vrese. [LX] Ten anderen so ist vrese onmate Jonghe kinder te settene in state, Om dat si selden hebben doget in, 5000[regelnummer] Want hare gedachte ende haren sin Ter eerscer weelde hem selven voeghet, Ende soect allene dat haer genoeghet. Tot den jonghen seght, nu hoort, Ecclesiasticus dusdaene woort: 5005[regelnummer] "En soect richter noch heere te sine, Du en bist metter doget dine Machtich te wederstaen quaetheit", Also die glose hier up seit, Wie dat besitten sal staet hoghe, 5010[regelnummer] Moet hem houden sonder boghen.
[Folio 41d]
Om dat die jonghe bughet als riet, Salmen se heere kiesen niet, Waer af scrivet Ecclesiastes: "Wee di, land, wes heere kind es! 5015[regelnummer] Want prinche jonc ende ongestade Brengt sijn land in menighen schade".
Jonc prinche of here is te ontsiene zere up aventuren hoe hi hem bekeren sal. [LXI] Die derde vrese die ic vinde, Is die ontfanc van elken kinde, Want nyemand en is bekent 5020[regelnummer] Hoet sal bekeren in den ent. Al schinen si in joncheden devoot, Set men se daer na in staten groot, Si veranderen in al haer doen. Hier up sprect die wise Salomoen: 5025[regelnummer] "Mi sijn harde swaer drie dinghen, Mer vanden vierden dole ic alinghen: Swaer is die wech, dien die aren Boven in die lucht quam gevaren; So waer hi aze kan gemerken, 5030[regelnummer] Daer stiert hi hem met zinen vlerken". Ten anderen so was te kennene quaet Salomon die wech, dien die slanghe gaet Upten steen, "wantet ghene maniere Ne hout, mer et schiet nu daer nu hiere. 5035[regelnummer] Dat derde sware mi is bediet Den wech, dien dat schip int water vliet. Hoe wel die stierman zi geleert, Dat schip moet keren daer die wint keert". Dese drie waren Salomone swaer, 5040[regelnummer] Nochtan kende hi se een deel naer,
[Folio 42a]
Mer dat vierde, des hi niet verstoet, Is die wech, dien die jonghelinc doet, Tote dat hi man bediet: Dien wech konde hi gekennen niet. 5045[regelnummer] Dus wanen si vroeder dan Salomoen Wesen, die haer kindren doen So over jonc in abdyen, Ende wanen hare terminacie vorsien Ute dien dat si in hare joghet 5050[regelnummer] Tekene sien van enygher doghet, Ant welke luttel te houdene es, Want dus scrivet Ecclesiastes: "Erdsche weelde ende ooc kindschede Is anders niet dan ydelhede".
Exemple ontraden ons onsen kinderen last te ghevene. [LXII] 5055[regelnummer] Ten vierden hebben wi vor oghen Ware exemple, die ons toghen Datmen kindren niet soude doen Te jonc in enych religioen. Onse eerste exempel is al claer, 5060[regelnummer] Dat Christus oud was XXX jaer, Eer dat hi predikens eerst began. Also vroet was hi nochtan, Als hi geboren was, alse doe. Dat ander exempel, dat is daer toe, 5065[regelnummer] Is vanden prophete Ezechiel, Wien in sijn XXXste jaer gevel, Dat hi die visioene sach, Waer af scrifture doet gewach. Onse derde exempel wesen sal, 5070[regelnummer] Dat Christus sinte Peter beval, Niet sinte Janne, die hem ghinc nare,
[Folio 42b]
Dat hi sine schape beware, Want sinte Jan was een jongelinc: Hier omme sinte Peter dat last ontfinc, 5075[regelnummer] Dat hi die schape soude voeden, Dat was: die kinder Gods behoeden.
Jonghe moghen hem niet troesten up die van Gode waren vercoren. [LXIII] Woude hem yemand troesten te dien, Dat wi lesen van Jheremyen Dat hi prediken ghinc in sijnre kindschede? 5080[regelnummer] Van Thimoteus, die ooc mede Bisschop gemaect was jongelinc, Ende van David, die ooc ontfinc Die crone te sijnen XIIsten jaere, Also die scrifture orcont clare? 5085[regelnummer] Dese waren van Gode vercoren Daer toe, als gi hier na sult horen. Scrifture antworde van Jheremyen! God sprac in visioene te dien: "Ic hebbe di gegeven heden 5090[regelnummer] Als yserne columne der steden". Of God van eenre wedauwe maecte Eene columne wel geraecte, Mochtmen se niet doen ter orbare, Daer noot van eenre columne waere? 5095[regelnummer] Of God Jheremyen sande in Cracht van prediken ende sin, Wat wonder wast dat hijt dede? Van Thimotheus, die ooc mede Jonc teenen bisschop was verheven, 5100[regelnummer] Heft sinte Bernart wel gescreven, Dat sinte Jheronimus seghede van dien: "Eenen anderen Thimotheum so gif mien,
[Folio 42c]
Up dat icken mach behoeden, Met balseme drencken, ende met spisen voeden". 5105[regelnummer] Dit seghedi, want men te dien stonden Sine gelike niet hadde vonden Van dogheden, noch van heilicheden, Ende ic sorghe dat soene daet noch heden. Van konync Salomon men vint wel 5110[regelnummer] Dat hi vake in sonden vel, Omme dat hi so jonc was verheven; Nochtan so hadde hem gegeven God so overgaende wijshede, Mer die weelde ende die rijchede 5115[regelnummer] Deden hem volghen der temptacie, Vake, al en schede niet van hem gracie. Dus ist vrese kinderen te doene Staet houden, of in religioene.
Sacrament ontfaen sonder werdicheit is grote vrese. [LXIIII] Die werdelike Gods lichame 5120[regelnummer] Ontfanghen sal te sijnre vrame, Hem sijn nootsaken dinghen viere, Die hier sijn getoghet schiere. Dat eerste poent, dat hem behoeft, Is dat die mensche hem selven proeft; 5125[regelnummer] Hem selven dan so proeft hi, Die sine krancheit merkende si Ende bekennende van elker sonde, Die hi weet binnen sinen gronde. Dander is, dat te deser sake 5130[regelnummer] Behoert, dat hi hem suver make Van allen sonden, soot betame, Eer hi ontfanghe Gods lichame, Die heilich is ende sonder smitte.
[Folio 42d]
Wi sien natuerlike ditte: 5135[regelnummer] Die wachede van werdicheden In een vat woude besteden, Hi soudet besien ende nemen ware, Oft binnen suver waer ende clare; Also moet elc hem selven dwaen, 5140[regelnummer] Eer si ter overster spisen gaen. Dat derde dat hem van node is bi, Is dat hi claerlike verlichtet zi Mids waren gelove, dat hem wise, Dat daer is dieselve spise, 5145[regelnummer] Die vander maghet vleesch ontfinc, Ende genaghelt an dat cruce hinc: Dit moet hi geloven claer, Int broet, dwelk hi siet upten altaer, Sonder twivel of bewaen, 5150[regelnummer] Sal hi wel ten altare gaen. Dat vierde, datter van node an cleift, Is dat die mensche hongher heift Ja, gheestelike inden herte, Dats, eene bernende begherte, 5155[regelnummer] Dat hem wesen moet die spise Bestuer ende voetsel ten paradise. Dese hongher moet wesen mede, Mids overgrote oedmodichede Beliende sine sware sonden. 5160[regelnummer] Als hi hem dus hongherich heft vonden, Is van node tot hem geseit: "Salich sijn die na gerechticheit Hongheren ende dorsten, want si Sullen versaet wesen in mi". 5165[regelnummer] Bi desen weghe moet hi gaen, Die dat sacrament wille ontfaen,
[Folio 43a]
Want diet ontfaet sonder werdichede, Ontfaet sijns selves ordel daer mede.
Sacrament vanden altare salmen aldus bereden. [LXV] Nu is noot dat elk mensche weet, 5170[regelnummer] Hoe die spise sal wesen bereet. Die spise moet bereet sijn so - Wi vindent betekent in Exodo - Daer staet verboden, so ic vernam: Gi en sult niet eten dat paeschlam 5175[regelnummer] Roe, no int water gesoden met: Vor dat vier gebraden, hiet die wet. Dat sacrament roe so ontfaet hi, Die sonder caritate si, Want cout verstorven so is die zin, 5180[regelnummer] Daer ghene caritate is in, Want alle duechden so sijn niet Sonder haer, als sinte Pauwel bediet. Die mensche nuttet gesoden in borne, In wien niet uphouden van porne 5185[regelnummer] Die vloeden van desen erdschen dinghen, Welke swaer belet inbringhen; Mer diet ontfaet gebraden met viere, Ende met devocien menighertiere Die passie in sijn herte prent, 5190[regelnummer] Waer af figure is dat sacrament; Des herten gedachte, dat hi daer heft, Is dat den braden die hitte gheft. Daer keert die zoetheit vanden braden Weder den mensche in salighe genaden. 5195[regelnummer] Leyder! hoe vele sijn, man ende wiven, Die so grote ernsticheit driven Om dat bereeden der werliker spisen,
[Folio 43b]
Ende vermanen ende prisen Ernst te wesene alden dach, 5200[regelnummer] So wat datmen gekrighen mach; Mer om dat bereeden der zielen spisen Willen si reeden te gheenre wisen Eene wile lanc, soot waer van noden: Si eten se meest roe of gesoden. 5205[regelnummer] Dan is tontsiene, dat weynich voet Die ziele door wien quans datment doet. Ten anderen die oude wet gebood Wilde latuke ende gebudelt brood, Daer ghene clyen in waren geweten: 5210[regelnummer] Daermede soudmen dat lam Gods eten. Biden suveren brode wi merken Dueghden ende goede gewerken, Als aelmoessen, vasten ende bedinghen, Die ons ter salicheden bringhen. 5215[regelnummer] Bider latuke, die bitter es, Sijn wi vroet gemaket des, Dat rouwe van sonden ende bitterhede Moet die mensche in hem hebben mede: 5220[regelnummer] Hier up sprect dus sinte Augustijn: "Dit broot is der zielen gesonde, Dwelke die tranen sijn in elke stonde Vele zueter maken nochtan; Wel hem, die also weenen kan 5225[regelnummer] Met also groter werdichede!" Hier up sinte Pauwel sede Ten Chorinten dus al bloot: "Die onwerdelic nuttet dit broot, Ende desen kelc onwerdich drinct mede, 5230[regelnummer] Eet ende drinct zine verdoemthede".
[Folio 43c]
Ten derden so beteemt dar bi Een bewachten, dat ernstich si. Als dat sacrament is ontfaen, Die mond bewaertet, daert is in gedaen, 5235[regelnummer] Hi moet suver wesen in alre wisen Doer dere vander heiligher spisen. Die wase oft sulke vuulhede Inden sacramenthuus dede, Die soude heten een quaet kerstijn; 5240[regelnummer] Hoe sullen si dan geheten sijn, Die na des sacraments ontfaen Weder ten vulen sonden gaen, Ende ter stond gulshede metten monde Werken ende spreken valsche orconde, 5245[regelnummer] Daer dat sacrament in is geleit! Dits jamerlike verdoemtheit, Dat si so onwerdelike houden Dat si te rechte mynnen souden.
Moneghen onwerdelike is grote vrese. [LXVI] Onwerdelike ten altare gaen, 5250[regelnummer] Als ons scrifture doet verstaen, Salmen ernstelike vlien Om dat quade dat comt uut dien. Eerst so scrijft van desen Gregorius: "Die deser sonde pleghen dus, 5255[regelnummer] Christus mach spreken tot den dwase Dat wort, dwelk hi sprac tot Judase: "Des ghenen hand, die mi verradende si, Is hier ter tafelen nu met mi"; Want gelikerwijs dat Judas 5260[regelnummer] Jhesum den Joden leverende was, So schijntet dat hi den vianden
[Folio 43d]
Der hellen Christum gheft in handen, Als hine ligghen doet in die stede, Daer die duvel heft mogenthede, 5265[regelnummer] Dats in dies mond, die qualike leeft, Want wonheit in hem die duvel heeft. Merct dan oft niet is sonde swaere Onwerdelike gaen ten altare. Die ander redene so leghet 5270[regelnummer] Up dat verseken, dat dus seghet: "Si ghaven mi galle binnen mijnre spisen". Die glose secht in haer bewisen, Dat meerre sonde is dat hi doet, Die veronwert in zinen moet 5275[regelnummer] Cristum sittende in hemelrike Dan diene cruusten lichamelike, Also vele alst in hem lieden si. Redenen van proeven staen hier bi. Eene redene is, want si dare 5280[regelnummer] Gaen al vorsienlic ten altare Besondicht, ende geloven nochtan Dat Christus is, wien dat cruce claf an, Dien hi ontfaet daer omme eten. Hadden die Joden dat geweten, 5285[regelnummer] Dat Christus hadde gesijn, om root Goud en hadden sine niet gedoot. Dus schijnt claer dat si misdoen meer Dan die Joden deden wilen eer; Dats grote onweertheit gedaen, 5290[regelnummer] Mer meer, diet onwerdelike ontfaen. Een ander onweertheit so is groot: Al brachten die joden Christum ter doot, Doch hebben sijt mer eens gedaen, Mer diet onwerdelike ontfaen,
[Folio 44a]
5295[regelnummer] Die so doden hem telken jaere, Dats als hem muenecht elk sondaere Sonder zuveren vanden sonden: Dan schijnt hi Cristum ter doot wonden. Dese onwertheit toghet ons wel 5300[regelnummer] In eene epistole Paulus dapostel: "Brac enych jode sine wet, Die hem van Moijse was geset, Men souden doden up die stede Sonder enyghe ontfermichede, 5305[regelnummer] Want gheen verdinghen daer an en waere; So misdoet dan vele swaerre Kerstene die sondicht theghen der wet, Die hem van Christus wert geset: Swaerlike met rechte hi gedoot wert, 5310[regelnummer] Die Christum onder die voete tert: Christum tert hi onder voet, Die met willen sonde doet. Sinte Pauwel scrijft al bloot: Die is beschuldich van Christus doot, 5315[regelnummer] Die dat sacrament ende den kelc mede Nuttet sonder werdichede". Die selve anderwoort aldus Seghet sinte Ambrosius: "Die Christum onwerdelike ontfaet, 5320[regelnummer] Doet also vele als die ne verslaet". Te hem lieden mach gesecht sijn dit Van Gode, dat woort dwelk secht David: "Up mi staen der sonderen monden Ontdaen, als wouden si mi verslonden, 5325[regelnummer] Dat is, als si mi niet doen ere, Die ic hebbe gemynd so seere".

[Folio 44b]
Quaetheiden drie comen uut onweerdighen moneghene. [XLVII] Noch volghen hier drie ander onbaten, Die ons te rechte souden doen laten Die sware sonde vorseit. 5330[regelnummer] Die eerste is grote ondanclicheit, Die dese sonder toghet daer, Daer die moghentheit Gods inden altaer Nederdaelt in dat heilighe sacrament, Om versoeken, die daer omtrent 5335[regelnummer] Oedmodich ende goedwillich staen. Dul mensche, hoe dorstu bestaen, Onwertheit te doene dinen here, Die daer daelt machtich so zere! Bidt hem genade ende sprect hem lof! 5340[regelnummer] Sinte Pauwel scrijft dus hier of: "Het is ondankelichede groot, Niet te gedenkene der doot, Die Christus woude liden doer minnen. Die onwertheit machmen wel kinnen, 5345[regelnummer] Als sinte Pauwel doet wel verstaen Van diet onwerdelic ontfaen, Want dat sacrament is inden altaer Figure van Christus passie vorwaer. Van deser figuren secht Paulus 5350[regelnummer] Ten Chorinteren aldus: "Wanneer gi drinct desen kelc ende et dit broot, Suldi ghedenken des heeren doot". Die ander sake is, waer bi Dese sonde te hatene si, 5355[regelnummer] Dat die nutten onweerdelike Den kelc ende die spise eerlike, Dat si onsaligher vele schinen,
[Folio 44c]
Dan diet hem niet tontfaene pinen, Want in hem lieden des levens broot 5360[regelnummer] Verkeert in die ewighe doot; Dat sacrament van verlossenessen Nutten si te hare verdoemenessen. Dat derde, dat dese sonde quaet Ende werdich is te sine gehaet, 5365[regelnummer] Is om die menighe swaerhede, Van welker Paulus aldus sede: "Hier om ist dat onder u Vele sijn qualachtich nu, Levende in menigher siechede". 5370[regelnummer] Dus schijnt et na der waerhede, Dat sonde alrehande quale, Toe brengt, so men mach merken wale.
Exemple toghen ons heilighe weerdicheit ten sacramente. [LXVIII] Exemple gheven ons leden, Dat wi met groter werdicheden 5375[regelnummer] Trecken moeten ten altare. Dat eerste exempel schone ende clare Toghet ons baptiste Jan Die geheilicht was nochtan Binnen den lichame der moeder sine, 5380[regelnummer] Ende hem onthielt in die woestine. Dese seghede al openbare, Dat hi niet werdich en ware Dat hi ontlossen soude of ontdoen Die riemeken van Christus schoen. 5385[regelnummer] Daer na als die heere Christus woude Datten sinte Jan dopen soude, Waert sinte Jan bevende van vare.
[Folio 44d]
Wat mach denken die sondare, Diet sacrament nuttet onwerdelike, 5390[regelnummer] Dwelk Christus is lichamelike! Ten anderen sien wi dat Magdalene, Die gemaect was van sonden reene, Ende Christum heft so zeere gemynt, Also scrifture wel doet bekint: 5395[regelnummer] Christus woude gedoghen niet, Dat si hem genaecte yet. Ten derden exemple so steet, Hoe sinte Marcus sinen duum af sneet, Om dat hi niet pape soude wesen. 5400[regelnummer] So zeere was hi daer af in vresen, Dat hijs werdich niet en ware. Wat denct, leyder! die sondare Diet sacrament ontfaen gaet, Ende hem niet vor van sonden dwaet! 5405[regelnummer] Dat vierde exempel dat ic las, Is dat Ozee doot geslaghen was Van Gode, om dat hi hem des bewant, Dat hi an die arcke sloech die hant, Ende hadde bi zinen wive geleghen 5410[regelnummer] Des nachts; des moste nyemant plegen: Het was verboden in die wet. Dat vijfte exempel mach sijn geset, Hoe vanden Betzamyten waren Van Gode verslaghen eene schare, 5415[regelnummer] Om dat si hem selven setten te dien, Dat si die arcke bloot wouden sien, Dwelk verboden hem lieden stond, Also der Konynghe boec orcont. Van sinte Marien ooc ic las
[Folio 45a]
5420[regelnummer] Van Egypten, daer si was In die woestine penetencie doende, Daer si theghen Gode versoende, Dat si mer eens binnen elken jaere Dat sacrament ontfinc vanden altaere, 5425[regelnummer] Van Zozymasse, den heilighen man. Wi lesen ooc van Matheusse dan, Centurio hi so bad onsen heere Over sijn kind, dat qual so zeere: Cristus seide: "ic salt commen genesen". 5430[regelnummer] Centurio antworde te desen: "Ic en soudes, heere, niet werdich sijn, Dat gi quaemt onder dat dac mijn". In sinte Lucas lesen wi ooc mede, Dat Peter tote Christum sede: 5435[regelnummer] "Ganc van mi, wel lieve heere, Ic bin een mensche besondicht zeere!" Die bibel doet ons gewach Doe Moijses den braembosch bernen sach, Dat God te hem seghede doe: 5440[regelnummer] "Doet van dynen voete die schoe, Die stede is heilich, daer die staes". Merc, mensche, die ten altare gaes, Hoe heilich altijd die stede si, Daer die lichame Gods is bi, 5445[regelnummer] Also wi en weten in den altaer. Dus is ons getoghet claer, Dat elken kerstene is noot Werdichede te hebbene groot Ten sacramente, ende mede daer toe 5450[regelnummer] Alle sonde ende smitte van hem doe.
[Folio 45b]

Dat sacrament niet willen ontfaen eens des jaers is grote vrese. [LXIX] Deser swaeren sonden vorsede Schinen twe sonden volghen mede: Deen is ten altare niet gegaen; Dander, als sijt hebben ontfaen - 5455[regelnummer] Dats eene sware verdoortheit, Als van dien hier wert geseit - Dat sijt weder in corten stonden Weder uutsteken met hooftsonden. Laet ons vanden eersten verstaen, 5460[regelnummer] Dats van diet niet willen ontfaen, Dits eene sware verdoortheit, Want God inder ewangelie seit: "Of gi ne eet vleysch vandes menschen sone Ende dat bloet drinct, des ic vermone, 5465[regelnummer] Gi en sult in u hebben gheen leven". Dus hevet sinte Jan bescreven. Ten anderen moghen wi dat merken, Dat die seden der heiligher kerken Toghen ons ende bedieden clare, 5470[regelnummer] Dat elc die comen is te sinen jaere Ende tusschenkennen quaet ende goet, Eene werf des jaers hem biechten moet, Ende te paesschen mueneghen mede, Of ten ware dat hem ontsede 5475[regelnummer] Sijn prochiepape ende ontriede Bi yet dat misselic geschiede, Anders en soudemen te rechte desen Niet binnen der kerken laten wesen, Noch alse hi storve om ghene have 5480[regelnummer] Int gewiede en soude menne graven.
[Folio 45c]
Dus so mach hi droeven sware, Die niet eens gemonnicht is binden jaere, Bi vele redenen die wi lesen. Die eerste redene is te desen, 5485[regelnummer] Dat si vergrammen Gode den heere Ende doenne up hem toernen zeere, Dat si hem ghene herberghe en lenen Eenewerf des jaers, dien si alteenen Te rechte herberghen souden, 5490[regelnummer] Ende verbliden, mochten si ne houden. Dat God zeer gram is up die, Scrijft sinte Lucas in dewangelie, Hoe grote swaerheit hi hem behiet, Den ghene die sine discipulen niet 5495[regelnummer] Soude herberghen ende niet ontfaen, Daer si prediken souden gaen. Christus sprac dus: "ic segt ju leden: Den sodomiten wert meer remeden In den laetsten dach gedaen, 5500[regelnummer] Dan den ghenen die u niet ontfaen". Of God sal doen so vele wraken Up die, die dappostelen verstaken, Swaerre vele sal hi se uplegghen, Die hem selven herberghe ontsegghen, 5505[regelnummer] Ende daer hi comt onder die sine, So wert te swaerre hare pine. Die ander sake mach bedieden Seere te droevene sulke lieden, Eer si ter onschulden wanen staen. 5510[regelnummer] Si segghen: "hets beter niet ontfaen Dan sonder grote werdicheit", Dats waer, want dewangelie seit: "Men sal dat broot nemen te ghenen stonden
[Folio 45d]
Vanden kinderen ende ghevent den honden". 5515[regelnummer] Dus toghen si hem selven honde wesen, Die hem niet bereiden te desen; Ende die kinderen onses heeren mochten Daer bi wesen, up dat sijs rochten. Die derde sake van droeven es, 5520[regelnummer] Want Christus in eenre gedenkenes Sinen lichame ons in spisen liet, Omme hem te verghetene niet, Want Christus sprac selve te dien: "Dit doet in een gedenken van mien". 5525[regelnummer] We die niet eens binnen den jaere Ghedenct van Christus passie sware!
Moneghen doet den mensche vele profijts. [LXX] Ten vierden machmen redene toghen, Dat si te rechte droeven moghen, Die niet ten altare en gaen, 5530[regelnummer] Want scrifture doet ons verstaen: Monighen zeere den mensche vroemt Ende ooc te groten profite coomt. Dat die comst van onsen heere Christus overzuete is zeere, 5535[regelnummer] Doet ons dewangelie wel verstaen, Bi Zacheeuse, die hadde ontfaen Christum in die herberghe, daer hi toe sede "Huden is di gemaect salichede". Te desen proeven so is noch me: 5540[regelnummer] Inden boec staet van Josue, Hoe dat Raab der plaghen ontginc Bi dat si den Gods bode ontfinc. Van eenre weduen so lesen wie Dat si ontfenc den prophete Helye,
[Folio 46a]
5545[regelnummer] Wien God gracien dede so vele, Dat haer ontbrac olye no mele. Of God dede so grote dinghen Den ghenen die sine boden ontfinghen, Sal hem lieden niet meer goets geschien, 5550[regelnummer] Die hem selven te ontfaene plien? ........ ........ Dat woort wel te segghene es, Dwelk ons segghet Ecclesiastes: "Wee hem lieden die alleene si, "Want sneeft ofte vallet hi, 5555[regelnummer] Daer en is nyemand diene up heft, Of dien dat zeer roect, dat hi beseft. Dus wie dat Gode niet bi hem heft Ende hem ghene herberghe gheft, Vor hem ten lesten sekerlike 5560[regelnummer] Gesloten wert die poorte van hemelrike.
Christum weder uutsteken, nadat hi ontfaen is, is grote vrese. [LXXI] Die ander sonde is, die comt hier nare, Van menschen, die met sonden swaere Christum weder van hem doen gaen, Dien si hier werdelic ontfaen. 5565[regelnummer] Dese sonde is swaer ende groot, Als ic toghen sal al bloot. Eerst die grote diere quaethede Is te proevene claer hier mede: Schande so ist vele meere, 5570[regelnummer] Alsmen herberget eenen heere Ende men en weder wech doet gaen, Dan oft men en hadde niet ontfaen.
Keren ten sonden na den ontfane vanden sacramente is grote sonde. [LXXII]
[Folio 46b]
Die ander proeve toghet die dwase Gelike hebbende met Judase: 5575[regelnummer] Als hi met Christum hadde geweest Ter aventmaeltijd, alsmen leest, Ter stond vercocht hine ende verriet. Aldus hem lieden geschiet, Die Christum ontfaen met werdicheden 5580[regelnummer] Ende weder uutsteken sonder beden. Den joden geliken ooc aldusdaene, Die upten palmdach pijnden tontfaene Christum, ende cruusten en binnen der weken, Dien si ontfenghen so weerdeleken. 5585[regelnummer] Van hem lieden gesecht so es Een woort, dwelk secht Ecclesiastes: "Ter tafelen is hi geselle groot, Mer hi ne blijft niet vrient ter noot". Men vint wel liede die XL daghen 5590[regelnummer] Hem eere ende weerdicheit groot draghen, Alse wi in die vastene sien, Mer als si hebben ontfanghen dien, Doen si hem weder schande so groot, Dat hi rumen moet dor die noot. 5595[regelnummer] Si vrouwen hem vele ende zeere Der comst van hem te doene eere, Ende als si ne hebben, doen si hem ghene. Up dusdaene lieden gemeene Verwondert sinte Bernard ende seit: 5600[regelnummer] "Wanen comt dat si minre werdicheit Doende sijn teghenwordich den heere, Dan doe si ne begherden so zeere, Of wat werdicheit heft min Die heilighe verrisenisse in,
[Folio 46c]
5605[regelnummer] Dan sine passie oft zinen doot? Christus was altijd even groot, Doe hi geboren was van Marien, Of doe die joden cruusten dien: Almogende God ende mensche mede. 5610[regelnummer] Wanen comt dan die verminrethede, Dat wine an roepen alse nu Ende ter stond weder maken schu, Als wine verjaghen met onsen sonden", Alse hier voren is ontbonden.
Dobbelen of om ghelt spelen, wat spele het zi, is verboden. [LXXIII] 5615[regelnummer] Die leste specie, die toehoert Der ghiericheden, genoemt hier wort, Dat is spelen met terlinghen Of met anderen geliken dinghen. Dits grote sonde ende over sware, 5620[regelnummer] Also gescreven staet hiernare. Eerst sal dit boec vertoghen Die dinghe die den mensche moghen Alrehande spel doen verleden, Ende met herten daer af doen scheden; 5625[regelnummer] Daer na wert hier gesecht van dien, Die hem met speelres te menghene plien; Int ende daer gesecht so wert Van dien die terlinghe upt quekebret Verhuren, of enighen winkel, 5630[regelnummer] Om daer in te drivene spel.
Dobbelspel te schuwene leeren ons vier saken. [LXXIIII] Tot vieren vindic der bescreven, Die den mensche sake gheven Tontbeerne van speelne omme ghelt.
[Folio 46d]
Ter eerster redene so is gestelt 5635[regelnummer] Menichte van sware sonden, Die int spel sijn bevonden Also die heilighen vertellen: Tote XI sal icker hier stellen. Die eerste sonde is ghierichede, 5640[regelnummer] Die den speelres is altijd mede. Dander is die sonde, des geloof, Die in elken speelre is, dats roof, Want elken evenkerstijn Rooft die speelre dat goet sijn. 5645[regelnummer] Die derde sonde is die schamenisse Vanden speelre ende die verradenisse, Als si noden om drinken of eten Den ghenen, dien si bi ghelde weten, Ende vake maken si onder hem drien 5650[regelnummer] Of vieren verbond te rovene dien. Die vierde sonde ende misdaet, Die den speelres over gaet, ........ ........ Want als si hebben verloren dat hare, Vinden si eenen leenre dare, 5655[regelnummer] Die daer tiene leent vor elevene, Binnen den daghe weder te ghevene. Die vijfte sonde is groot verlies Van duechden, die doen mochte elc ries, Al die tide die hi hem mede 5660[regelnummer] Verledicht, mids der ledichede. Die seste sonde is versweren, Daer si den anderen mede deren, Want speelres vake wel konnen Sweren dat sijt hebben gewonnen, 5665[regelnummer] Daer sijt hem verloren gheven Vake, die daer sitten neven.
[Folio 47a]
Die zevenste sonde dats boeshede, Die den speelres is altijd mede, Ende deser boesheden sijn vele manieren, 5670[regelnummer] Also si weten, die spelen hantieren, Ist van valscheide van terlinghen Oft in der stene wisselinghe, Daer si die onnosele roven mede: Dits des duvels behendichede.
Spelen omme ghelt brinct vake gramschap toe. [LXXV] 5675[regelnummer] Die achtste is vander gramschepe Daer speelres vake in sijn begrepen, Ende bider gramschap si vake misdoen, Waer af dat spel is deerste occusoen, Want vele vechtens ende vele striden 5680[regelnummer] Rijst uten spele te vele tiden. Die IXste sondelike misdaet, Is, die ten spele toe gaet, Dat si die vierdaghe brekende sijn, Die vieren moet elk goet kerstijn. 5685[regelnummer] Speelres spelen des vierdages meest, Ende dan maken si meest horreest. Weynich vor oghen so hebben si Dat daer staet in Numeri Van eenen, die up den saterdach 5690[regelnummer] Hout gaderde, dat droghe lach, Ende God beval also houde, Dat dien al dat volc steenen soude. Hets goet te wetene al clare, Dat die sonde is vele swaerre 5695[regelnummer] Besich te wesene metten sonden Des vierdages, die hier sijn ontbonden, Dan hout te gaderne up saterdaghen, Om dat men coude woude verjaghen.
[Folio 47b]
Die tienste sonde, die ic sie 5700[regelnummer] In speelne, dats eene afgoderie, Want die speelre mint boven Gode Sijn spel, dits geproeft ode: Die dinc oefent meest die man, Daer hi meest minnen heft an. 5705[regelnummer] Die terlinc is der dobbelaer god, Ende si houden al sijn gebod: Si striken dat hi hem striken heet, Ontwijst hijt, si ghevent gereet. Verghave God, dat si den geboden 5710[regelnummer] Waren so onderdaen van Gode: Gelijc dat God den devoten liet Onder XXI letteren dat bediet, Dat daer alle vroetschap bi is gescreven, Ende die Gods wille teekine gheven, 5715[regelnummer] Also gelijc heft in zijn toghen Die terlinc XXI oghen, Ende bi dien vertoghet hi Den dobbelaers, wat zijn wille zi, Dat hi daer verliest of wint 5720[regelnummer] Bi dat hi daer an bekint.
Speelres om ghelt verbreken meest die tien (l. negen?) gebode. [LXXVI] Die XIste sonde ende quaethede Besluut alle die sonden daer mede, Ende dese is te verclaerne ode Want speelres breken die IX gebode. 5725[regelnummer] Sinte Marcus secht int eerste gebod: "Kies vor my ghenen vremden god": Wat gode men kiest, machmen sien, Dats hi dien si te oefene plien. Besie dat ander gebod, so hi sede: 5730[regelnummer] "Noeme niet den name Gods in idelhede":
[Folio 47c]
Merct of speelres den name ons heeren Vake in haer spel versweren! Dat derde gebod doet ons gewach: "Du suls vieren den heilighen dach"; ........ ........ 5735[regelnummer] Dit souden doen die speelres ode: Daer sijn verbroken die gebode Vanden speelres alle gemene Tot eenen, dat so sprect alleene: "Du ne suls gheen hoerdom bestaen"; 5740[regelnummer] Merct dan, die te enyghen spele gaen, Daer men sal winnen of verliesen, Of si niet jamerlike en riesen, Want alle leerers of predekaers Segghen ons wel ende doen in waers, 5745[regelnummer] Dat elk kersten bi rechter schouden Ten X geboden is gehouden, Ende anders en mach nyemant salich wesen. Besiet of speelres leven in vresen! Hier boven isser ooc een ander an: 5750[regelnummer] Dat goed, dat met spele wint die man, Mach hi niet houden over sine, Hine vaert daer bi ter helscher pine. Om die sondelike weghen Biden welken hijt heft verkreghen: 5755[regelnummer] Hoe wale elk speelre vor hem siet, Sonder hooftsonde wint hi niet. Dus sijn si dul diet ambacht minnen, Daer saliger verliesen is dan winnen, Want bi verliese staet menich daer van, 5760[regelnummer] Mer wie dat wint, hi blijft daer an: Vreselic is dat ambacht connen, Daer sondelic mede is gewonnen!
Dobbelen of ander spel soudemen schuwen om vijf quade. [LXXVII] Die ander sake, die ons leert wel
[Folio 47d]
Terlinc verhaten ende ander spel, 5765[regelnummer] Is menich quaet groot ende swaer, Dwelk den speelres volghet naer. Eene swaerhede, die men daer ynne merct, Dats dat hi gram maect ende verwerct Vader ende moeder, ende die hem bestaen, 5770[regelnummer] Wies rade hi soude wesen onderdaen. Dat ander quaet, dat niet is mindre, Dats gramschap van wive ende kindre, Die vake daer bi moeten falgieren, Also hem ontbrect des vaders bestieren. 5775[regelnummer] Een derde quaet, dat comt bi dien, Dats vele torns ende vele hatyen, Menich gevechte ende manslacht, Dattet spel vake heft toebracht. Dat vierde is, dat menich keytijf 5780[regelnummer] Ontervet kinderen ende wijf Ende maect hem quijt van zinen goede; Dan comt daer na grote armoede. Een vijfte quaet is, dat swaer toren Volcht daer vake, alst is verloren, 5785[regelnummer] Daer of is verloren quaet: Dan gaet men soeken anderen raet, Hoe men ander gekrighen sal; Dan werpt hi hem in enych misval, Ende wert mordenare ofte dief: 5790[regelnummer] Dus volghet hem enych quaet grief. Dobbelen heft ooc dit toegedreven, Dat die verlieser hem nam dat leven, Om dat hi sach gheen vercomen Van dat hem die terlinc hadde genomen. 5795[regelnummer] Omme tontvliene dese onbaten, Soude elk te rechte al spel haten Beyde met terlingh ende der sonder: Dats enych mensche roect, dats wonder.
[Folio 48a]

Dobbelaers zijn ghec, dat is getoghet bi achte saken. [LXXVIII] Die derde sake, die ons terlinghen 5800[regelnummer] Met rechte te schuwene soude bringhen Is om die vele sotternyen, Die wi in die speelres sien, Want VIII sotternyen sware Vindic in speelres hier ende dare. 5805[regelnummer] Die eerste sotheit mach sijn malc, Dat die speelre hem maect schalc, Als hi hem selven levert al Te doene dat die terlinc heten sal, Alse getoghet wert hier na. 5810[regelnummer] Hier up segt mester Seneca: "Mensche, sout di niet dunken abuus Ende spots wert, oft eene mues Woude hebben heerschopie Boven twe ander muse of drie?" 5815[regelnummer] Noch is te bespottene vele mere Die mensche, die van Gode, onsen heere, Vroetschap ende sin heft ontfaen, Dat hi hem selven maect onderdaen Dien bene van honden of van koen, 5820[regelnummer] Ende dat hi hare geboden moet doen. Den terlinc bidden speelres om winnen, Want si die over gode kinnen; Alst comt dat si daer winnen mede, Doen si hem grote weerdichede, 5825[regelnummer] Ende alst gevalt dat si verliesen, Dan gaen si se vloeken, die riesen! Dus nemen si wrake van haren schade, Also vortijds die heydene daden,
[Folio 48b]
Die hare gode sloeghen of staken, 5830[regelnummer] Alse hem misvellen hare saken. Die ander sotheit der dobbelaren Is, also ic ju mach verclaren, Dat hi milder is zijns dinghes Den gebode des terlinghes 5835[regelnummer] Dan hier te voren was sinte Mertijn, Die gaf half den mantel sijn Dor Gode, want hem bleves een deel: Een dobbelare ghift vake geheel Sine clederen ende en spaertse niet 5840[regelnummer] Dor den terlinc, als hijt gebiet. Die derde sotheit is, verstaet, Die den dobbelaers over gaet, Als se die terlinc heft gerooft, Dat hi hem daer na weder gelooft, 5845[regelnummer] Hi ne haten eer ewelic ute dien; Neen hi, mer hi salt Gode antien, Ende sprekens te hem wert dorperhede, Die hem nye anders dan wel en dede; Den terlinc en wil hi niet versteken, 5850[regelnummer] Mer zinen torn up Gode wreken. Die vierde sotheit is dat hi Bi sijns selves wille vri Te dies rechte staet gereet, Die gheen recht te wisene en weet, 5855[regelnummer] Dats die terlinc, die ghelt doet deelen Na zijn bewisen bi parchelen, Ende ghevet hem wien et niet betaemt: Dus is hi recht sottelike genaemt, Die te rechte wille staen 5860[regelnummer] Vor sulken richter, ende machs ontgaen.
[Folio 48c]
Die vijfte sotheit is claer al bloot, Die becomte ende die genoechte groot Die dobbelaers sien ende hebben int springhen Van tween of van drien terlinghen. 5865[regelnummer] Vor Godes blijsschap becomen hem die! Dits niet alleene sotternye, Mer verwoetheit wel die helt, Dat yemand daer inne genoechte stelt! Die seste sotheit is dat hi 5870[regelnummer] Niet rekent, dat hi ledich si, Daer hi hantiert al ledicheit. Hier up sinte Bernard dus seit, "Dat si ledicheit wanen vlien Die die ydele spelen plien; 5875[regelnummer] Dus moghen si ledich heten wel: Ledich is hi die oefent spel".
Tijdverlies is spelen om ghelt, secht sinte Bernard. [LXXVIIII] Die VIIste sotheit is, des seker sijt, Dat spel den mensche steelt die tijd. Speelres die tijd zeere minnen, 5880[regelnummer] Wes edelheit si weynich kinnen. Boven alle dinc is tijd edel, Dat orcont dus sinte Bernard wel: "Eert eene wile geleet vort, Vlieghet ute di een woort, 5885[regelnummer] Dwelc onwederroepelic si; Die tijd ontglidet mede di, Die tot ju keret nemmermere". Al dit toelaet ons die heere, Om te verkrighene gracie ende soene 5890[regelnummer] Ende omme penitencie te doene; Om blijsschap te verdienene mede. Hier up die heere Jhesus Christus sede:
[Folio 48d]
"Waert dat den huesheere ware cont, Te welker wile ende te wat stont 5895[regelnummer] Die dief soude comen, hi soude waken Laten, up dat hi niet in en brake". Mer den dobbelaer is so lief Die comst vanden terlinc, den dief Die ne rooft ende weder roven sal. 5900[regelnummer] Dus is zijn doen ontsintheit al. Die VIIIste sotheit is, nu merc, Dat hi speelt, hi mochte doen werc, Dat nuttelic hem selven soude sijn, Hulpelic ooc zinen evenkerstijn, 5905[regelnummer] Ende God mochte daer in sijn gheeerd, Mer dat ambacht, dat si hebben geleert Ende met welken si weeldich waren, Moeten si vake laten varen Om die anhangelicheit vanden spele, 5910[regelnummer] Dat vake toebrengt pinen vele; Hem selven in groot verlies si bringhen Ende in grote schofieringhen, Ende Gode doen si onwertheit daer mede, Als ic claer hier voren sede. 5915[regelnummer] Om dese VIII sware sotternyen Soude elk den terlinc vlien, Ende des gelike al ander spel, Also hier voren verclaert is wel.
Dobbelen soude men schuwen om die swaere plaghe die daer af is geschiet. [LXXX] Die vierde sake, die mach baten 5920[regelnummer] Den menighen, ende den terlinc doen haten, Is die wrake, so wi verstaen, Die God vake heft gedaen Up die in haers spels sothede Tot Gode sware blasphemie seden
[Folio 49a]
5925[regelnummer] Of up die vercoerne van hemelrike: God heft se geplaghet swaerlike. Van eenen ridder eens ghevel, Diewelke hantierde dobbelspel, So dat hi bi Gods oghen swoer 5930[regelnummer] Om tverlies dat hem ontvoer. Uut sijns selves hoefde vel rechtevoort Sijn een oghe, doe hi sprac dat woort: Upt dobbelbret et neder vel, Daert die andre speelres saghen wel. 5935[regelnummer] Van eenen schuttere vinden wi mede, Die in sijns selves tornychede, Te spite zinen verliese groot, Eenen pijl te hemele upwert boot, Als die hem woude up Gode wreken. 5940[regelnummer] Des morgens quam hi weder gestreken Om weder te speelne, so hi plach, Doe quam die pijl, daer men toesach, Up dat parc bloedich ghevallen; Des so wort groot vaer hem allen. 5945[regelnummer] Vele ander wraken sijn vake geschiet, Die ic al en kan genoemen niet, Bi welken God heft getoghet wel, Dat hem onbequame is elk spel.
Spel met ghenoechten sien of daer bi sitten is grote sonde. [LXXXI] Ooc mede die hem mynghen 5950[regelnummer] Met oefenaers der terlinghen Ontfaen daer af grote archeit, Bedi, also scrifture seit, Als liede bi eenen viere sitten, Si verwermen mede ende verhitten: 5955[regelnummer] Also si biden speelres staen, So verhitten si ende hette daer af ontfaen.
[Folio 49b]
Die een zeere te speelne is gestelt Met lusten, ende die ne heft gheen ghelt: Die ander staet daer ende helpet wisen 5960[regelnummer] Recht daer af; den derden sal grisen Up der terlinghe diversche lopen; Dus sal dat spel elkes sin nopen, Die daer sullen geoefent wesen. Hier up wi van Tobias lesen: 5965[regelnummer] "Ic en wil mi niet mynghen Met dien die oefenen terlinghen, Noch die gaen met ydelheiden Maectic mi nye deelachtich mede". Wien twivelt, die na tspel kiken, 5970[regelnummer] Als si daer eenen ghelt sien striken, Si ne waren des wasdoms gerne mede, Weder ment wonne of ontstrede, Somen vake in spelen pliet, Dat weet hi die vake spelen siet. 5975[regelnummer] Andre sijn ooc volghende tspel: Al spelen si niet, si weten ooc wel Om niet te drincken, daermen speelt, Ja ende vake ment beveelt Vaste drincken ende meer halen: 5980[regelnummer] Wie dat daer wint, die moet betalen! Ander bejaghen daer men speelt om ghelt ........ ........ Die caritate heft gestelt Die duvel, want hi daer in is gheert, Des hi den winre gheven leert.
Terlinghen verhuren, winkel of bret, is grote sonde. [LXXXII] 5985[regelnummer] Nu laet ons ansien, wat verburen Die ghene die terlinghe verhuren, Of ander instrumenten of bert, Want over swaer ten lesten haer ure wert,
[Folio 49c]
Of die winkel te hure houden, 5990[regelnummer] Om dat daer speelres in vergaderen souden. Na der heiligher scrifturen orconden So sijn die van allen sonden Deylachtich, die hier sijn vornoomt, Om dat daer wasdom hem af koomt; 5995[regelnummer] Gelike dat hi vander doot Beschuldich ware vonden bloot, Die een sweert verhuerde dien Om te ghane dodene mien, Also sijn dese claer occusoen 6000[regelnummer] Van allen sonden, die speelres doen. Selden ooc mede so geschiet, Dat so wie te verhuerne pliet Winkel of . . . alleene vornoomt, Si en wedden mede, alst also coomt. 6005[regelnummer] Een lerer scrijft aldus: "ic sach, Datmen te verbiedene plach Dat terlincspel van sheeren weghen; Nu sie ict meest den heeren pleghen". Wi sien nu wien men kiest in wetten 6010[regelnummer] ........ Die rechte der wetten, want gesworen Hebben si ter gemeenre orboren, Dat si hantieren selven altenen Dat ghene dat si verbieden den clenen: 6015[regelnummer] Die meest exempel souden gheven, Contrarie meest den rechte leven. Hier af doet Tulius gewach, Dat hi eenen man leden sach Te dodene van dieften; doe sprac hie: 6020[regelnummer] "Wonderlike dinc ic zie:
[Folio 49d]
Die grote dieven doemen die cleene". Niet was mester Tulius meene, Dat die richters te steelne plaghen, Mer dat si onrecht alle daghe 6025[regelnummer] Deden ende wrachten mere meskief Onder dat volc, dan dede die dief. Ware nu mester Tulius hier Ende saghe der moghender bestier, Hi mochte waerlike spreken twoort, 6030[regelnummer] Dat gi nu hier hebt gehoort: "Om die quaetheit van hem leden So ne corrigieren si ghene quaetheden". Dus meerren sonden alle daghe Ende naken, dats tontsiene, plaghen. 6035[regelnummer] "Die quaet laet doen ent weren mach", Also sinte Pauwel doet gewach, "Sal vanden quade werden gepant, Of hijt selve dede metter hant".
Vracheit ontfaet occusoen uut achte saken. [LXXXIII] Der giericheiden specien gesien, 6040[regelnummer] Laet ons vort leeren van dien, Die ghevende sijn occusoen Der vracheiden ende haer wasdom doen. Tote viven vindicker bescreven, Soet die vroeden uut hebben gegheven; 6045[regelnummer] Eerst dat si te wandelne trecken Metten ghierighen ende metten vrecken, Daer si horen die nauwe acketten, Die si omme den pennync setten, Ende hoe si verwimpelen dat lose, 6050[regelnummer] Dat recht schijnt wesen in hare glose,
[Folio 50a]
Om dat die pennync hem niet ontglide. Die mensche an siet an die eene side Die werdichede ende dat gegroet, Dat men al omme den riken doet, 6055[regelnummer] Ende denct in hem: "och, ware ic rike, Men soude mi eren des gelike!" Hi hoert die riken van weelden gewaghen; Dan hoort hi weder die armen claghen Van gebreke ende van armoeden, 6060[regelnummer] Dan peinst hi, dat die rike gevroeden. Gelike dat gloyende cole dander ontsteken Die al ute waren gereken, Also ontstect des menschen moet Vanden riken, daer hi bi stoet: 6065[regelnummer] Hem dunct dan, konde hi geleeren Sulke subtile nauwe keren, Dat hem menichsins baten mochte. Dan gaet hi soeken, dat hi niet sochte, Als hi en weynich ontsteken es. 6070[regelnummer] Hier up seghet Ecclesiastes: "Die pic handelt, blijft daer af besmit". Vort segt die selve lerer dit: "Die den hovarden vake is mede, Sal ooc andoen hoverdichede". 6075[regelnummer] Noch scrijft hi bet achter: "Sekerlike, Wes niet geselle des vracken rike". In bewise ooc hier van Segt Seneca, die wise man: "In die luxurie ende indie vracheit 6080[regelnummer] Doet een exempel grote swaerheit, Want wie eenen riken heft te gebure, Trect in vracheiden telker ure".
[Folio 50b]
Dat ander dat ghierichede brouwet, Dats dat die mensche aneschouwet 6085[regelnummer] Erdsche ghenoechlike dinghen, Die die rijcheiden toebringhen, Ende niet weder can gesien Dat rekenynghe des sal geschien: Dullike sien si die ghiericheit an. 6090[regelnummer] Hier up segt dus die wise man: "Stiere niet die rijcheit dinen oghen, Die du niet soudes houden moghen". Hoe si erdsch sien, secht dus Mijn heere sinte Gregorius: 6095[regelnummer] "Rijcheit minnen si ute dien Dat si alleene die saken sien, Daer hem die rijcheiden omme gelieven; Niet ansien si die swaere grieven, Die rijcheit doet hem die se mint", 6100[regelnummer] Diewelke hier voren sijn bekint. Die derde sake dats der werelt ere, Diewelke vele liede begheren zere, Ende dats alse een schone niet, Dat welke men cort gliden siet; 6105[regelnummer] Want ydele glorie en is niet el Dan een parement vanden duvel, Die den mensche draghet int gedachte. Hets een swaer spel ende een onsachte An te siene alle die dingen, 6110[regelnummer] Die die werlike genoechten in bringhen. Die vierde sake hoordic gewaghen, Die minne, die vader ende moeder draghen Te haren kindren; dat segghen si, Ende wanen hem ontschulden daer bi.
[Folio 50c]
6115[regelnummer] Mer scrifture doet ons bekinnen, Dat si hare kinderen niet en minnen, Mer haten zeere, die om hem leden Rijcheit vercrighen met valscheden, Want si se vorsienlike jaghen 6120[regelnummer] Achter hem selven ter helscher plaghen.
Exempel dat qualike goed winnen ter kinder behoef en bewiset ghene mynne. [LXXXIIII] Een . . . . . exempel te desen Vinden wi in scrifturen lesen Van eenen riken woekerare Die sonen hadde twe vorware. 6125[regelnummer] Die eene sone vanden vader schiet: Hi ne woude up woeker leven niet; Die ander bleef int quade goet. Daer na die vader, so elc moet, Die quam vanden live ter doot. 6130[regelnummer] Die sone ontfenc die rijcheit groot; Die ander was wech geterden Int woud ende woude heremite werden, Daer hi leede een heilich leven. Sijn broeder, die int goed was bleven, 6135[regelnummer] Starf na den vader in corten daghen. Den anderen was bodeschap gedragen Dat vader ende broeder waren doot. Des was hi in vruchten groot, Dat si beede verdoemt mochten wesen. 6140[regelnummer] Biddende Gode waert hi na desen, Dat hi hem woude betoghen Haren staet, of si hadden doghen. Die heere God ontfenc sine claghe:
[Folio 50d]
Hi was opgenomen ende gedraghen 6145[regelnummer] Binnen die helle, daer hi sach Groot gekrijsch, groot handgeslach, Mer die twe, die hi daer sochte, Nerghent hi daer vinden en mochte. Ten lesten so waert hi gheware, 6150[regelnummer] Waer si met vreseliken gebare Quamen uut eenen diepen pitte In die vlamme der helscher hitte, Die vader vor, die sone daer an. Daer versach die heilighe man, 6155[regelnummer] Dat si hem lieden te samene vlochten Ende beten malk anderen dat si mochten, Gelike twe ontsinde dieren. Die vader sprac in deser manieren; "Vermaledijt, sone, so moetstu wesen! 6160[regelnummer] Doer dinen wille bin ic in desen Tormente gepijnt aldus sware, Want doer di so waert ic woekerare". Ende die sone heft rechtevoort Contrarie den vader verantwort: 6165[regelnummer] "Mer du moets vermaledijt, vader, Selve sijn; hadstu niet te gader Quaet goet gehoopt ende dat mi Gelaten, so en ware ic niet met di Verdoemt indat sware torment". 6170[regelnummer] Merct dan of si sijn zeere verblent Die hare kinderen wanen minnen, Alsse quaet goed te haren boef winnen! Die minne machmen wel noemen hatyen, Daer si hare kinderen mede vermaledien. 6175[regelnummer] Al scrivic up woekeraers alleene,
[Folio 51a]
Het wert so met elken gemene, Die goet winnen valschelike Om hare kinderen te makene rike. Vader ende kind vaert al ten pitte 6180[regelnummer] Der hellen, scrifture telt wel ditte. Die vijfte sake, die ooc mede Ghift occusoen ter ghierichede, Is dat riken plien te ghevene Hem selven troost van langhen levene. 6185[regelnummer] Van desen belove scrijft also Salomon in Ecclesiastico: "Dat quaetste belof hefter vele verloren". Van deser belovinghe wi horen Orconde vanden riken man, 6190[regelnummer] Wien des nachts Gods stemme sprac an: "O zod, der helscher vianden cracht Sal dine ziele nemen te nacht; Wies werden dan die rijcheiden, Die du gaders met dijnre vracheiden?" 6195[regelnummer] Dese, als ons scrifture bediet, Wan eenen pennynck qualike niet, Mer theghen die armen helt hijt nouwe. Merct dan oft hem naect swaren rouwe, Diet krighen met sware sonden, 6200 Alst hier vor is claer ontbonden.
Vracheit heft achte remedien omme se te verdrivene. [LXXXV] Hier voren sijn die saken bescreven Die occusoen der vracheit gheven: Nu laet ons die remedien ansien, Daer wi die sonde bi moghen vlien. 6205[regelnummer] Scrifture togheter ons tote achten,
[Folio 51b]
Die ons daer af leeren wachten. Die eerste remedie is hulpe groot Ende een . . . . . . te dencken der doot. Van deser remedien scrift aldus 6210[regelnummer] Mijn heere sinte Jheronimus: "Die altoos peinst dat hi sterven sal, Veronwert lichte erdsche dinc al". Van deser remedien is ons gegeven Bewijs an somighe dieren die leven, 6215[regelnummer] Voghelen ende visschen mede, Mids haerre natuerliker sede: Meryen met haren sterte weren Vlieghen, die se biten of deren; Voghelen, vissche hem bestieren 6220[regelnummer] Metten sterte elk na sijnre manieren; So mochte elk mensche, had hijs begherte, Hem selven bestieren metten sterte, Dats die doot, die nyeman en can Weren, hi ne cleeft hem an. 6225[regelnummer] Hier up segt die ghedoochsamich heere: "Vraecht der merye, si ghevet di leere; Vraecht den voghel met sinen vloghen Hi salt di wisen ende toghen, Dattu niet en moets den stert vergheten, 6230[regelnummer] Saltu di te bestierne weten". Nyemant wil upten stert merken; Elc bestiert hem met den vlerken Ende metten voeten grijpt dat hi heeft, Als voghel die up proyen leeft. 6235[regelnummer] Dese voghel ende desen voet Is dat valsche dinc, dat menych doet Mids valscher behendichede,
[Folio 51c]
Daer si die armen crancken mede, Ende daer af halen dat se verteert. 6240[regelnummer] Saghen si achter upten stert, Dats die doot ende die wrake des heren, Si souden hem andersins generen.
Riken pinen om niet omme dat erdsche goed bi drien saken. [LXXXVI] Woude die mensche ansien den stert, Diewelke niet mach sijn verwert, 6245[regelnummer] Hi sal drie ydele arbeide vinden, Na der heiligher sancten ontbinden. Die eerste arbeit is van dien Die erdsche rijcheit te soekene plien . . . Dander is een arbeit, segghen boeken, 6250[regelnummer] Van dien die erdsche weelde soeken, Daer wi met, nerenstigher wise, Den wormen reeden vette spise. Een heilich vader hier up sede: "Hets over grote ontsinthede, 6255[regelnummer] Dat hem sulk soude schamen daer ave Coc te wesene van eenen grave, Mer te sine der worme coc in der eerden En wil hi niet veronweerden. Die derde arbeit is der ghone, 6260[regelnummer] Die hem selven hebben gewone Te draghene boven anderen gemeene, Ende Lucifer, die sat alleene Boven allen inghelen claer, Waert die lelicste daer naer. 6265[regelnummer] Of God neder vellede dien, Hoe waent een ander konnen ontvlien? Die hem te hoghe heffen hier,
[Folio 51d]
Sullen neder dalen int helsche vier, Want vor Gode, so secht scrifture, 6270[regelnummer] Sal hoverde niet gheduren. Dus sijn ontsinnet dese vier laburen Ende sijn ooc die creaturen, Want daer en volghet gheen wasdom an, Hoe wereltwijs si die man. 6275[regelnummer] Dus die niet dencken wil om sterven, Sal levende hem selven verderven; Die stert sal en daer neder slaen, Als hi sekerst sal wanen staen, Ende sijn goed sal hem helpen dan, 6280[regelnummer] Also et halp den riken man. Dus is dat dencken om die doot Theghen vracheit remedie groot.
Christus armoede leert ons schuwen gierichede. [LXXXVII] Die ander ghiericheide remede Is met groter oedmoedichede 6285[regelnummer] Te ghedenkene Christus doghen, Twelke ons vele lerers toghen. Sinte Bernard aldus seit: "Hets alte grote wonderlicheit, Dat die mensche, worme onweert, 6290[regelnummer] So rike te wesene begheert, Dor wien die ghever van allen goede Woude liden so grote armoede". Jheremyas secht dese leere Inden persoen van onsen here: 6295[regelnummer] "Ghedenct der armoeden van mi Ende dat ic was gedranct dor di Met alssene ende met gallen ghemanc".
[Folio 52a]
Leyder! wie sprectes hem nu danc? Sine armoede ende zinen doot 6300[regelnummer] Is zeere vergheten, dats jamer groot; Sine passie ende sine leden Roept elk ter valscher orconde heden; Die doot van Christus ende die wonden, Die hi ontfenc om onse sonden, 6305[regelnummer] Heftet volk noch in ghedenckenesse: Mer dats tes heeren schamenesse, Want dat volc coopt ende vercoopt daer mede. Die niet te elker redene sede Die wonden, naghele of dat bloet, 6310[regelnummer] Sine redene ware nerghen toe goed. Die armoede, die Christus leet, Is hem verweten te elken eed. Heft die mensche twe of drie daghen Armoede, vaste so gaet hi claghen, 6315[regelnummer] Ende Christus woude met vrien moede Al sijn leven doghen armoede, Alst wel ghetoghet is al claer Int capittel volghende hier naer.
Armen souden sijn zeer veronwert, hadse God selve niet an genomen. [LXXXVIII] Men soude die armen versteken zeere, 6320[regelnummer] Hadde se niet selve God die heere Ghemint ende an hem getrect, Also scrifture vake ontdect. Christus sprac selve te dien: "Dat gi den minsten doet, dat doedi mien". 6325[regelnummer] Dat hem die armen bestaen naer, Toghede hi te sijnre geborten claer, Want al voren so liet hijt weten
[Folio 52b]
Den armen heerden, daer bi geseten, Daer na den drien konynghen van verre 6330[regelnummer] Ontboot hijt achter na metter sterre; Si mostent bearbeiden vele mere, Eer si vonden den jonghen here. Christus sprac: "den riken is pijnlijc Te comene in dat hemelrijc". 6335[regelnummer] Christus armoede laet ons ansien: Wi sullen lichte die vracheit vlien. Ten eersten is ons getoghet dat Sijn moeder lach in een onderlat Buten der stede onder vremde lieden, 6340[regelnummer] Sonder knapen of magheden die haer dienden. Joseph haelder vroede wijfs twee, Die eene Zebel, dander Salomee; Eenen wullen luder hadde dat kind Christus, so ment bescreven vint, 6345[regelnummer] Daer men dat heilighe kind in want; Dat hoy, datmen in die cribbe vant, Dat vor den stommen beesten was bleven, Moste omtrent hem sijn geheven, Te bewaerne theghen die coude: 6350[regelnummer] Hier up elk rike denken soude. Daer was die coninc der moghentheit Int hoy ende in die cribbe geleit, Ende vort met groter armoede Oefenden die moeder goede. 6355[regelnummer] Dat overarm was Christus, Orcont dus sinte Matheus, Dat Christus quam, sinte Peter mede, Te Capharneum in die stede, Daer tins in was gestelt,
[Folio 52c]
6360[regelnummer] Ende haerre gheen ne hadde ghelt. Christus hiet Peter ter zee ghaen: Daer vinc Peter eenen visch zaen, Uut wies monde hi den penninc haelde, Daer hi den tins mede betaelde. 6365[regelnummer] Vort so scrijft Matheus mede Van Christus benoodichede Dat, doe hi hadde al eenen dach Gepredict, also hi vake plach, Dat des avendes te vespertide 6370[regelnummer] Sach Christus omme an elke side, Ende nyemant bad te blivene hem: Hi ghenc des avends buten Jherusalem Met hem twaleven onghenoot. Wast niet benauwethede groot, 6375[regelnummer] Dat nyemand in so riker stad Christus en nodede noch en bad? Lichte, hadde Christus bidden gaen, Yement mochten hebben ontfaen.
Christus en bad nye brood no almoessen, hoe wel dat truwanten segghen. [LXXXIX] Si lieghen alle, die segghen dat 6380[regelnummer] Dat Christus ye mensche bat. Christus ghevet ons niet te kinnen . . . . Dat doe hi sende om die ezelinne, Up welke hi woude comen gereden, Hi hiet den jongheren dat si seden, 6385[regelnummer] Datter die heere hadde noot; Christus hiet gaen kopen broot; Scrifture orcont dat ooc mede: Sinte Peter hi visschen dede Om te betalene den tribuut,
[Folio 52d]
6390[regelnummer] Also sinte Matheus gheft uut, Mer hi ne bad nye caritate, Noch up weghe noch up strate, Mer datmen den discipulen boot, Ontfenghen si te haerre noot. 6395[regelnummer] Dewangelie orcont ooc mede, Dat Christus tote Zacheus sede: "Daelt haestelic neder, want mi Behoert te blivene heden met di". Scrifture toghet nerghen dat 6400[regelnummer] Christus enyghen mensche bat, Mer truwanten ende bedelaers Doen die liede wanen al waers, Om heilich te hetene daer mede. Christus was arm; Paulus die sede 6405[regelnummer] Toten Chorinten in sine leere: "Weet gi die gracie van onsen heere? Jhesus Christus, daer hi was rike, Woude arm werden al eenlike Om ons te makene met zijnre armoede 6410[regelnummer] Rike vanden hemelschen goede". Hier up secht dus sinte Bernaerd, Also hier vor wel is verclaert: "Twi die mensche, een worm onweert, So rike te wesene begheert, 6415[regelnummer] Doer wien die ghevere van allen goede Woude doghen so grote armoede! Int leven had hi armoede groot, Mer meer in die passie, meest inden doot: Si roofdene binnen den tormente swaere 6420[regelnummer] Vanden cledren, die sine waren". Matheus orcont dese dinc:
[Folio 53a]
"Daer hi naect ant cruce hinc, Ne had hi waeran resten sijn hooft". Ghi, riken! die light in sonden verdooft, 6425[regelnummer] Woud gi Christus armoede ansien, Gi moghet vracheit der bi vertien.
Ansien die onsekerheit van onsen levene is remedie der vracheit. [XC] Die derde remede deser sonde Is datmen merke in elke stonde Den wankelen staet der werelt levens. 6430[regelnummer] Want ertrike is eene zee vul snevens. Hier up wast dat Job dus sede: "Doe der werelt verstormthede Over mi vloyede, ic ontsach Gode, mer ic en mach 6435[regelnummer] Sine buerdene draghen niet". Hier up Gregorius dus bediet: "Als die schipman an siet die vloet Vander zee commen, als die verwoet, Ende omme dat hi vrucht dat onweder, 6440[regelnummer] Werpt hi uut in die zee neder Dat goed, dat diere was gekocht, Ende dat hi heft van verren brocht; Hi werptet liever inder zee baren, Dan hi daer mede moeste misvaren. 6445[regelnummer] Dus is die werelt min noch mee Vul ongheweders eene zee, Daer menych rike ynne versmort, Mids dat hi niet werpt over bort Dat hi gheladen heft te vele, 6450[regelnummer] Ende wil altijd dat hi vort zele, Wat rade hem geft die stuerman;
[Folio 53b]
Hi ne wil niet ontberen daer van, Dat hi tschip woude lichten een pond, - Dan zeilde hijt niet al inden grond - 6455[regelnummer] Ende alle die ten schepe behoren Bliven alle met hem verloren. Gheestelike so bediet dit dus Mijn heere sinte Gregorius Ende secht: "die dat schip achter waren, 6460[regelnummer] Dat sijn die goede predicaren"; Des vracken herte, moet ende sin Dats tschip, dat altijd wil in Hebben meer goets, hoe vul et zi, Daer et vake verdervet bi; 6465[regelnummer] Dat goed te werpene over boort Dat bediet ons claer, nu hoort, Den armen som te deylne dat goet, Eer dat tempeest werpt indie vloet; Die ander, die ten schepe behoren, 6470[regelnummer] Ende metten goede ooc sijn verloren, Dat sijn alle die hem trecken an Dat goet dat hi qualike wan, Ende is int helsche torment scharp, Om dat hi niet over boord en warp. 6475[regelnummer] Dus is grote remedie dan Die misvalle te merkene an, Die in die werelt altijd geschien, Hem die vrachede wille vlien.
Dencken ten arbeide, die rijcheit toe brenct, is remedie der vracheit. [XCI] Die vierde remedie der vrachede 6480[regelnummer] Is te merkene die grote arbede
[Folio 53c]
Ende van menyghen onghevalle, Die rijchede toebrenct alle, Also hier voren is geseit, Daer men sprect, hoe dat rijcheit 6485[regelnummer] Den mensche quetst ende verswaert. Een ander word segt sinte Bernaert: "Hebstu dat herte so di toghen Dat sal licht van dinen oghen, So ne saltu die volghen twint, 6490[regelnummer] Want die ziele wordes gepijnt". Sinte Matheus ons dus bediet: "Die groten strijt hem naken siet, Hi ne sal te rovene niet begheren", Verladen so en mach hem nyemant deren; 6495[regelnummer] Ende somme hebben gherooft mede, Die ment enwech werpen dede, Om datmen best vecht onverladen. Dus wille ons sinte Matheus raden, Dat wi onse herte ende moet 6500[regelnummer] Niet so vesten ant erdsche goed. Wi sien dat die viant ons wacht, Ons te verwinnene dach ende nacht. Dus sal die mensche bider Gods gracie Verwinnen moghen des viants temptacie, 6505[regelnummer] Willewi ansien die vele swaerhede, Die comen uut der ertscher rijchede. Die vijfte remedie is, daer bi Die mensche staet der vracheit vri, Is dat hi hem niet vertrecke 6510[regelnummer] Met ghierighen te wanderen no met vrecke, Mer make sine wandelinghe Met die minst achten ertsche dinghe
[Folio 53d]
David troost ons te desen Inden souter, daer wi dus lesen: 6515[regelnummer] "Metten heilighen saltu heilicheit leeren, Ende metten verkeerden saltu verkeeren". Daermen vele wandelt mede, Men wert meest van haren sede. Exempel van eenen kindekine, 6520[regelnummer] Dwelk gesoocht was van eenre wulfynne, Dat anders niet te gaene plach, Dan alsoot zine voetster gaen sach: Over voete, over hande; Het en kende onghemac no schande; 6525[regelnummer] Van jonges cropet achter hare Ende hielt die gewoente van hare. Dus leert hi hem ghiericheit an trecken, Die vele wandelt metten vrecken, Ende wilstu ledich staen van dien, 6530[regelnummer] Der vracker geselschap moetstu vlien.
Ansien met herten hemelsche rijcheit is remedie theghen die vracheit. [XCII] Die seste remedie mach weisen, Die vracheit achter wert doet deisen, Datmen ansiet vroedelike Die hoghe rijcheit van hemelrike. 6535[regelnummer] Hier toe troost ons aldus Die leerre sinte Gregorius: "Erdsche dinghen hi veronwert, Die hemelsche dinghen beghert". Van desen hemelschen rijcheden 6540[regelnummer] Alle tonghen niet geseden, Want, als ons die heilighen toghen, Onschouwelic so ist erdschen oghen
[Folio 54a]
Ende onverstandelic elken oren. Dat sullen besitten die werden vercoren 6545[regelnummer] Ende wient die heere bereet heeft, Die hier in zine mynne leeft. Mer die mensche moet openbaerlike Ghepijntheit hebben in ertrike, Als sinte Johan ewangeliste sede. 6550[regelnummer] Wel hem die heft verduldichede!
Hope in Gode is grote remedie theghen vracheit. [XCIII] Die VIIste were, daermen mede Mach wederstaen dese vrachede, Is dat die mensche setten sal In Gode allene sijn hope al, 6555[regelnummer] Dat hi sine noot sal vorsien. Sinte Matheus troest ons te dien In dewangelie daer hi bediet, Dat men Gode mach dienen niet Ende den erdschen ghelde mede; 6560[regelnummer] Daer volghet na dat Christus sede: "Hier omme weest niet sorghvult, Wat gi eten of drinken sult, Of wat uwen lichame an draghen sal: Die heere kent uwe nootdruft al".
Almoessen ende bedinghe sijn gracie vercrighende an Gode. [XCIIII] 6565[regelnummer] Die achtste remedie ende die beste Teghen vracheit, ende die leste, Dats almoesse ende bedinghe Die den mensche in gracien bringhen, Diewelke gracie is rechte remede 6570[regelnummer] Teghen die sonde der vrachede;
[Folio 54b]
Also sinte Matheus vertrect, Doe Christus den jongheren hadde ontdect, Dat den riken mensche swaer ware Te comene in hemelrike hier nare, 6575[regelnummer] Si murmureerden alle van desen, Ende segheden: "wie sal dan salich wesen!" Want si saghen dat des menschen moet Al omme rike te wesene stoet. Christus antworde weder dare, 6580[regelnummer] Dat den mensche onmogelic ware, Dat hi hem selven soude Vander ghiericheden onthouden. Daer gaf hem God te verstaene, Dat ghiericheit uut te plane 6585[regelnummer] Niement soude hebben moghenthede, Het en ware hem Gods gracie mede. Om dat almoesse ende bedinghe Den menschen te salicheden moghen bringhen, Sal ic hier setten een capittel 6590[regelnummer] Van elken; ic hope datter wel Staen sal ende ooc stichtich wesen Ter gracie hem diet sullen lesen, Bedi dat ic voren hebbe ontbonden Dat dit si die "speghel van sonden"; 6595[regelnummer] Ende men mach hier ooc duecht in sien, Des wert hi te beter van dien, Dat een te volghene ende tander te schuwene, Om sonden lichter te verduwene, Ende sonderlinghe ghierichede, 6600[regelnummer] Daer dese twe duechden af maken remede.
[Folio 54c]

Almoesse is rechte remedie theghen vracheide. [XCV] Die ander, almoesse, laet ons sien; Omdat bi haer mach geschien Remedie theghen dese misdaet, So ware van haer gesweghen quaet. 6605[regelnummer] Capittelen vier sal ic daer af stellen; Int eerste sal ic vele vertellen Scrifturen, ende brenghen vor oghen, Mids der welker ic sal toghen Der almoessen weerdichede 6610[regelnummer] Ende natuerlike toghen mede. Dat ander sal toghen goede dinghen, Die almoesse toe can bringhen. Int derde sal sijn gescreven, Hoe almoesse moet sijn gegheven, 6615[regelnummer] Ende weder drie dinghe verclaert achten, Daer hem die ghever af moet wachten, Sal almoesse loons wert wesen. Int vierde so salmen moghen lesen, Dat alle menschen sijn schuldich te ghevene 6620[regelnummer] Almoessen binnen desen levene, Ende ooc nyemand hem daer van Ontschuldighen mach, wijf no man.
Ontfermicheit is ons bewijst van naturen bi stommen beesten. [XCVI] Menichte van goeden dinghen Mach ons ontfermicheit inbringhen, 6625[regelnummer] Want wie se in dit leven pliet, Hier na wert si hem ontseghet niet. Nature bewijst ons ontfermichede. Hier up Paulus die apostel sede:
[Folio 54d]
"Eist dat enich menschelic let 6630[regelnummer] Mids ghedogene is ontset, Alle des menschen andere leden Zullen met dien lede arbeden". In die merye is ooc mede Van naturen goedertierenhede, 6635[regelnummer] Dat si een vremt vole sooght, Wien die eerste moeder is onthoocht. Die boec vanden stommen dieren Seght ooc dat van allen manieren Van beesten is gheenrehande niet, 6640[regelnummer] Dat sine ghelike te etene pliet, Mer die mensche-beeste alleene Et so waer hi mach den cleenen, Ende daer so werct hi theghen nature, Ooc theghen den raed der scrifturen, 6645[regelnummer] Want scrifture ontfermicheit raet. In Deuteronomi boec so staet: "Du ne suls die hand te di niet trecken, Mer ontdoen ende den armen strecken". Tobias sprac ooc ten sone sijn: 6650[regelnummer] "Ne wille niet keren dijn anschijn Van enyghen armen, dat die heere Sijn anschijn niet van di en kere". Die wise man scrijft ooc also Inden boec van Ecclesiastico: 6655[regelnummer] "Leene dinen evenkerstijn In die tijt vander nood sijn". Int selve capittel ic vort vant: "Biet den armen juwe hand". Bet achter secht Salomon, nu hoor: 6660[regelnummer] "Mensche, sette dinen tresoor
[Folio 55a]
In die geboden vanden here, Het sal di baten vele mere Dan enygherhande goud soude doen". Dus secht ons die wise Salomoen. 6665[regelnummer] Ecclesiasticus secht ooc mede In prise der ontfermichede: "Olye moete gebreken niet Van dynen hoofde"; hoor, wat bediet: Die herten moeten wesen vereent 6770[regelnummer] In caritaten, dats dat hi meent. Van Christus mond so is ooc mede Ontfermicheit ooc, so hi sede: "Weest ontfermich alle gader, Also is ontfermich onse heere vader", 6675[regelnummer] Dus scrijft sinte Lucas al claer. Een weynich staet ooc daer naer Inder ewangelie gescreven: "Gheeft ende men sal ju lieden gheven". Wi vinden ooc in menigher stede, 6680[regelnummer] Dat God beval ontfermichede Ende die apostelen ooc daer nare, Datmi te scrivene ware te sware, Doch so moet elk wel prijs wert sijn, Van wien dus sprect sinte Augustijn: 6685[regelnummer] "Gheen dinc is in al erdrijc, Dat den mensche maect so minlijc Te Gode, alse goedertierenhede", Dats almoesse, als ic eer sede. Dus omme die grote weerde van hare 6690[regelnummer] Soude se elk mensche trecken nare.
Almoessen wederstaet ende lesschet quade begheerten. [XCVII]
[Folio 55b]
Lere vort, dies wil sijn vroet, Waer toe ontfermicheit is goed, Diewelke ic almoesse meene. Paulus secht, dat tallen ghemeene 6695[regelnummer] Dinghen is almoesse vorbare, Als hier wert getoghet clare. Hier omme pine hem diet sal lesen, Dat hi mach deelachtich wesen Des goeds, dat almoesse can gheven. 6700[regelnummer] Eerst staet dus van haer gescreven, Dat also water vier doet uut, Aldus so heft almoesse virtuut Vanden sonden af te dwaene; Den viant ooc te wederstaene. 6705[regelnummer] Scrifture ooc mede wel orcont, Dat die sonder te menygher stond In mere sonden soude sneven, Ne ware sijn almoesse niet gegeven, Dat den sonder vake bewacht 6710[regelnummer] Van doene des hi hadde gheacht. Almoesse ghevet ooc ander gracie, Dats van penitencien spacie. Hier af screef dapostel Paulus Tot zinen discipel Thimotheus: 6715[regelnummer] "Wie dat ontfermicheit sal toghen, Al deden des vleysch sonde doghen, Hi mach daer af wesen gegheselt yet, Mer verderven so en sal hi niet". Dit en is in dien niet te verstaene, 6720[regelnummer] Die hem troesten dat misdoen an te ghaene Up die almoesse, die si moghen plien. Sinte Pauwel scrijft dus van dien
[Folio 55c]
Tot den Romeynen, daer hi sede: "Weet gi niet dat Gods ontfermichede 6725[regelnummer] Heft u te penitencien geleet, Dwelk u geweest hadde onghereet Na der harthede van juwen herten, Na juwen idelen begherten". Dus is der almoessen eerste daet, 6730[regelnummer] Dat si die sonden wederstaet, Ende spacie van penitencien gheeft Te beterne datmen heft gesneeft.
Caritate doet erdsche rijcheit niet mynren. [XCVIII] Dat goed, dat almoesse doet, Meren doet dat ertsche goet. 6735[regelnummer] Hier af scrivet sinte Gregorius In sine dyaloghen aldus, Dat Bonefacius up eenen dach Die arme liede carmen sach, Des so had hi grote ontfermichede 6740[regelnummer] In sijn herte; hoort wat hi dede: Een sijn neve, hiet Constantijn, Hadde vercocht een pert sijn, Ende twalef guldene daer af ontfaen. Bonefacius, diet hadde verstaen, 6745[regelnummer] Ghenc up breken die kiste, Ende nam dat ghelt, eert yement wiste, Ende hi deyldet den armen daer. Die pape, sijn neve, is daer naer Te hues gekomen, ende als hijt wiste 6750[regelnummer] Dat tebroken was sine kiste Ende sine twalef guldene genomen, Is hi tot den bisschop komen,
[Folio 55d]
Claghende met grammen moede. Die heilighe bisschop ende die goede 6755[regelnummer] Dede hem in die kerke weder: Up sine knyen vel hi neder, Ende bad Gode dat Constantijn, Sijn neve, gepait moste sijn, So dat sine beroerte moste slaken. 6760[regelnummer] Daer vertoghedem God die saken, Dat Bonefacius hadde genomen: Omme daer mede te doene vromen, Deylde hijt den armen, cleen ende groot. Doe quamen ghevallen in sbisscops schoot 6765[regelnummer] Neder de twalef guldene zaen, Ende God dede hem daer verstaen Dat Constantijn was vanden goude Gaderaer, ende dat hi daer bi soude Dat bischpdom na hem niet ontfaen. 6770[regelnummer] Die bisschop is ten pape gegaen, Constantine, wien hijt ghelt boot Ende seghede: "wet dat gi na mijnre doot Gheen bisschop en wert al hier ter stede".
Exempel van Bonefacius milthede. [XCVIIII] Van Bonefacius leestmen mede, 6775[regelnummer] Doe hi was een jonghelinc, Te sijnre moeder schure hi ghinc Ende nam dat koren ende vercochte, Den armen tghelt hi daer af brochte. Die dorschers quamen teenen daghe 6780[regelnummer] Om dorschen ter schure, so si plaghen, Ende als si dat coren wech vernamen, Der moeder zijt vertellen quamen. Si, die fel was onghemaniert,
[Folio 56a]
Riep: "leyder! hoe is dit bestiert! 6785[regelnummer] Wie heft mijn coren gerooft aldus?" Men seghede haer dat Bonefacius, Haer sone vake ter schuren ghinc, Ende lichte wel wiste vander dinc. Als die moeder dat hadde verstaen, 6790[regelnummer] Ghinc si haer kind steken ende slaen Met haren vuusten in sijn ansichte, Daer si hem up sloech so bedichte. So bad hi met herten troost an Gode, Diene hem hadde gewarent node: 6795[regelnummer] God maecte corens vul die schure Ter bede van hem in corter ure, Ende als die moeder dat verstoet, Waert haer weder gesacht die moet, Want si hadde daer meer corens ynne, 6800[regelnummer] Dan si eerst hadde van beginne. Doe smeecte si haer kind ende bad, Dat hi haer woude vergheven dat, Also gheringhe gheschien soude, Wat si vort an bidden woude.
Caritate doet die rijcheit wassen ende meren der werelt. [C] 6805[regelnummer] Dat almoessen wassen doet Des gevers tijdlike goet, Heft sinte Lucas wel bescreven, Die seghede: "gheeft ende men sal ju gheven". Salomon sprect, als ic sede: 6810[regelnummer] "Enighe delen hare rijchede, Ende si verriken altijd nochtan, Een ander nemet, waer hi can Gekrighen, hoedat niet sine en zi,
[Folio 56b]
Ende die blijft arm altijd daer bi". 6815[regelnummer] Der Konynghe boec secht van Helyen, Om dat die weduwe ontfenc dien, Ende hem deelde haer olye ende mele, Dede haer God gracien so vele, Dat selve, dat haer Helyas liet, 6820[regelnummer] Ghebrac haer tot den eynde niet; Ende dese redene is daer bi: Wat menschen die ontfermich si Ende gheerne almoessen doet, Dese is getrouwe in dat goet, 6825[regelnummer] Dat hem in handen liet die here; Daer omme wert hi te vele mere Rijcheiden hier na verheven, Als sinte Matheus wel heft bescreven.
Almoesse is zeere bequame Gode onsen lieven here. [CI] Ten derden dat almoesse vroemt, 6830[regelnummer] Is dat si Gode wel becoemt Ende die se doet, mynt Gode mede. Hier up in Proverbien sede Salomon, die wise man: "Die bedecte ghiften can 6835[regelnummer] Uut doen gramschape groot, Ende almoessen inder armer schoot Can grote onweertheit doen sinken". Die bible secht in mijn dinken, Doe Jacob weder te lande quam 6840[regelnummer] Tot Ezau zinen broeder gram, Sende hi vor van sijnre rijcheden Te prosente, ende hi sede: "Ic sal bekomen den broeder mijn
[Folio 56c]
Met den ghiften die voren sijn". 6845[regelnummer] Jacob sende prosenten milde, Eer dat hi selve comen wilde; Dats ons in figuren geprent: Almoesse moet sijn voer gesent Als eene lanteerne met lichte claer 6850[regelnummer] Lichtende die haer volghen naer. Van desen becomene secht aldus Een lerer, ic wane Gregorius: "Hets den ghenen omme niet, Dat hi sine hande te Gode wert biet 6855[regelnummer] Om genaden van sinen sonden, Diese te neghenen stonden Met almoessen strecken dede Te Gode na sijnre moghendhede".
Almoesse vercrijcht wat si bidt. [CII] Tvierde dat almoesse doet dats dit: 6860[regelnummer] Si verwerft an Gode wat si bidt Ter zalicheden; hier up so es Dat seghet Ecclesiastes: "Doe so dat die almoessen dijn Inder armer schoot beloken sijn, 6865[regelnummer] Ende si sullen bidden over di". Hier up so staet in Ysai: "Brec dijn broot, die hongherich si", Dan volght daer na, seghede hi, "Du suls Gode spreken an, 6870[regelnummer] Ende hi sal di wel horen dan. Alstu suls anroepen hem, God sal segghen: "sich, hier ic bem, Want dijn God ende dijn here Is altoes ontfermich zere".
[Folio 56d]

Almoessen maken den mensche vele vriende, die vor Gode sijn gehoert. [CIII] 6875[regelnummer] Eene vijfte nutschap ende groot goet Dat almoesse den mensche doet, Is dat si hem vele vrienden maect, Bi welken men te ghenaden raect, Want elk arm mensche is ons hier 6880[regelnummer] Een vorvechter, een soudenier Teghen den duvel mids hare bede. Hier up sinte Gregorius sede: "Men sal ghene onweertheit bieden Den armen als verstekene lieden, 6885[regelnummer] Mer als patronen doen werdicheit". Lucas dewangeliste ons seit: "Maect u vrienden van juwen goede". In Proverbien secht dus die vroede: "Victorie sal hi moghen lichte 6890[regelnummer] Vercrighen, ende ere, die gheeft ghichte".
Almoesse wert des menschen taleman ten lesten gerichte. [CIIII] Almoesse sal een zeste profijt Werken indie leste tijd, Dat wert, alst gherichte wert gedaen, Daer elk sinen loon dan sal ontfaen: 6895[regelnummer] Daer sal die almoesse vrien Den mensche van des duvels pertien. Hier af ist dat Tobias sede: "Sone, heb in di ontfermichede, Want almoesse doet sekerlike 6900[regelnummer] Vinden dat ewelike rike". Almoesse int gherichte vele mach. David die prophete doet ons gewach:
[Folio 57a]
"In blischappen wert die mensche vereent, Die ontfermich is ende leent 6905[regelnummer] Den armen mensche te sijnre noodsake:" Die ordiniert hier sine sake, Diene int gerichte vri talen sal, Want die clachte wert daer al Upten mensche, omdat hi niet dede 6910[regelnummer] Te zinen evenkerstijn ontfermichede. God sal spreken: "my hongherde ende gi En ghavet niet te etene my", Also die ewangelie ghewaghet. Die mensche en wert daer niet beclaget, 6915[regelnummer] Dat hi ghene misse dede singhen, Of ghene pelgremagie en ghinghen, Of dat hi niet vastede ghenoech, Of ghene harene gordele en droech: Die claghe sal daer up den genen sijn, 6920[regelnummer] Die up sinen evenkerstijn Niet en toghet ontfermicheit. Daer wert tot hem lieden geseit: "Ghi vermaledide, gaet van hier In dat ewighe helsche vier!" 6925[regelnummer] Mer tot den ghenen, die te hare nood Den armen breken hare brood, So sal God toghen dat ansichte blide, Ende segghen: "comt, gi gebenedide, Int rike, dwelk is bereit u leden, 6930[regelnummer] Om dat gi mi met ontfermicheden Tetene ghavet, alst mi geberste, Ende te drinckene als mi derste; Qual ic, gi quaemt mi besien; Bad ic herberghe, gi ontfenct mien".
[Folio 57b]
6935[regelnummer] Dus sal Gods gerichte uut ghaen, Na dat die ontfermicheit is ghedaen. So wat dueghden die mensche doet, Die weldaet en wert hem nerghen toe goet, Ja omme te vercrighene salichede, 6940[regelnummer] Hem en zi caritate mede. Christus selve secht ons wel: "Maect juwen trisoer inden hemel". Aldus scrivet ons wel Matheus, Ende Thobias secht ooc mede aldus 6945[regelnummer] Ten ghenen, die almoessen ghaven, Doe hi se sach die armen laven: "Dits u voren een goed begin, Ghi bereit eenen trisoer daer in, Dien gi vinden sult ter noot". 6950[regelnummer] Een leerer vraghede al bloot: "Wat is den armen toghen genaden? Niet anders dan goet up laden Den draghers, diet weerdelike Rechtevoert draghen in hemelrike". 6955[regelnummer] Die leerer secht, sinte Augustijn, Dat der armer handen sijn Christus scrienen ende schapraden; Dus waent hi den dommen raden, Die niet sijn goed daer wil besteden, 6960[regelnummer] Daert hem geduert in ewicheden.
Caritate doet dat ertsche rijcheit helpt, die te quetsene pleghet. [CV] Die almoesse can toebringhen, Dat alle ertsche besittinghen, Die van hem selven te quetsene plien, Den mensche groot nutscap doen geschien, 6965[regelnummer] \|57c\| In eene maniere, ende dat dus: Ons secht die lerer Ysidorus: "Ertsche rijcheit heft in allene, Dat si up hout die armen, die cleene, Ende vermaect der keytive leven: 6970[regelnummer] Daer toe sijn rijcheden gegheven". Ende menyghe ander bate goed Die almoesse haren ghever doet, Ende dat God over haer heft gegeven, En screvic niet in al mijn leven.
Almoesse moet sijn ghedaen met eenen bliden ansichte. [CVI] 6975[regelnummer] Noch is goed hier na bescreven, Hoe men almoessen moet gheven. Talre eerst, datter behoert te sine, Dats gheven met eenen bliden anschine, Want dapostel doet ons bekint, 6980[regelnummer] Dat God den bliden ghever mint. God die ansiet meer den moet Vele, dan dat geghevene goet. Salomon in Proverbien secht, Dat God den moet te weghene plecht. 6985[regelnummer] Gregorius ons ooc dus bediet: "God weecht die herte, die ghifte niet; Hi ne siet niet an, hoe goed Die offerande is, die men doet, Mer van wien si is gedaen". 6990[regelnummer] Jheronimus doet ons dus verstaen: "So wie den armen te offerne pleghen, Wert niet om sijn gewichte geweghen, Mer na den wille van hem diet biet; Dien weghet God ende anesiet".
[Folio 57d]
6995[regelnummer] Dus so moet ter almoesse sijn Vor getoghet een blide anschijn; Die anders almoesse ghevet, Dan dat hi in zinen wille hevet Den armen te doene, dat hi bad, 7000[regelnummer] Die ghifte en sal hem helpen plat. Die riken die gheven om die eersamhede, Dat quans behoert te hare rijchede, Ende schamen souden dat sijs achter bleven, Die verliesen so wat si gheven.
Almoesse moet sijn ghedaen met vriendeliker sprake. [CVII] 7005[regelnummer] Dat ander, dat der an moet cleven, Daer almoesse mede moet sijn gegeven, Dats die armen vriendelic te spreken an. Hier up secht dus die wise man: "Laet dalen den armen dine oren 7010[regelnummer] Al sonder droefheit ofte toren, Ende antwort hem met zoeter tale". Een deel bet achter secht hi wale: "Zone, van dinen walverne saken En saltu ghene claghe maken, 7015[regelnummer] Ende in die ghifte, die gi doet, En toecht ghenen droeven moet". Hier toe secht oec mede aldus Mijn here sinte Gregorius: "Et sijn harde vele lieden, 7020[regelnummer] Als hem die armen die hande bieden, Biddende om die nootdruftinghe, Die sijn bereit met schofiringhen Van antworden, als die niet Gheloven dat geclaghede diet". ........ ........
[Folio 58a]
7025[regelnummer] Dat hem enych goed helpen mach". Die glose hier up dus doet gewach: "Die almoessen hem niet beclivet, Die altijd in sonden blivet". Sinte Augustijn heft aldus gescreven: 7030[regelnummer] "En wanet niet, die in sonden leven, Wat weldoen si daer mede plien, Besitten dat rike Gods bedien". Doch al sijn si in sonden, so doet Die almoesse hem wel goet: 7035[regelnummer] Si trecten van meerre archeit, Also hier vor wel is geseit. Den mensche ooc ter doghet keren Bi haren krachten si doet leren. Vele anders goedes doet si ooc mede, 7040[regelnummer] So ic int leste capittel sede.
Ontschulden mach hem nyemand, die leeft, almoessen te doene. [CVIII] Nu wil ic scriven ende doen gewach, Hoe dat hem nyemand ontschulden mach. Die enghene almoesse gheeft, Hoe clene rijcheit hi ooc heeft, 7045[regelnummer] Want elk gheven moet na dien Dat hi van Gode is vorsien. Hier up secht Salomon also In dat boec Ecclesiastico: "Na der rijcheit, die gi besit, 7050[regelnummer] Moet gi den armen gheven, dies bit". In dat selve boec staet gescreven: "Du suls den alre oversten gheven Na dat hi heft gegheven die". Hier toe so raet ons ooc Thobie:
[Folio 58b]
7055[regelnummer] "In elker wijs daer du salt moghen So moetstu ontfermicheit toghen: Hevestu vele ende bistu rike, So saltu gheven mildelike; "Ende eist ooc dat gi weynich besit, 7060[regelnummer] . . . . . . . want"; die scrifture orcont dit, Dat Gode eenen hellinc bet becoomt, Die vanden milden armen coomt, Dan een rike hondert ghave In almoessen van sijnre have, 7065[regelnummer] Ende hogher wert hijs ooc geloont. Dul is hi, die daer theghen croont. Mochte een arme te zinen eessche Van vissche copen of van vleesche Om eenen pennync also vele 7070[regelnummer] Als een rike om hondert schele, Hi soudet gheerne kopen dicken: Nochtan sijnt onghedeelde sticken. In dewangelie scrijft Lucas, Dat Christus sprac, als ic las, 7075[regelnummer] Vander weduwen, die als niet mee Ne hadde dan ondiere penninghe twe, Die si in des tempels busse leghede; Christus sprac van haer ende seghede: "Dese arme weduwe gaf meer alleene, 7080[regelnummer] Dan ghaven alle die ander ghemeene". Die glose hout den waeromme gescreven: Om dat haer niet en was gebleven. Als di so nauwe staet die dinc, Datstu niet en heves eenen hellinc, 7085[regelnummer] Ghif eenen toghe waters drincken Den armen, God sals ghedincken.
[Folio 58c]
Heftes die mensche ooc ghene macht, So si hi te troestene wel bedacht Den droevighen met zoeter talen: 7090[regelnummer] Gi vuldoet Gode daer mede wale. Dus en is so arm nyemand die leeft, Die segghen mach, dat hi niet en heeft Te ghevene den armen, dies hem bidt: Elc mach in hem selven merken dit, 7095[regelnummer] Dat elc ter almoessen is gehouden, Ende niemen en mach hem ontschouden.
Vander Bedinghe. [CVIIII] Nu laet ons gaen ter bedinghen vort, Die ter lester remedie hort, Die wi hebben theghen die vracheit. 7100[regelnummer] Dese lere sal wesen gheleit In drien clenen capittelen claer. Dat eerste sal toghen al openbaer Vele scrifturen ende leringhen In love van ynnigher bedinghe; 7105[regelnummer] Dat ander sal u maken vroet Vander nutticheit, die bedinghe doet; Int derde sal gehoert sijn dit, Hoe God niet gheeft al datmen bit, Ende wat die bidder hebben moet 7110[regelnummer] Vor oghen, als hi bedinghe doet.
Bedinghe is nuttelic den mensche, bewijst scrifture. [CX] Dat bedinghe nutlic is ter cure, Toghet ons wel die heilige scrifture. Van haer Ecclesiasticus dus set: "Du ne moets wesen niet belet 7115[regelnummer] Van te biddene eenparlike".
[Folio 58d]
Iheremias scrijft ons ooc claerlike Inden persoen Gods: "roept te my, Mensche, ic sal horen di!" Sinte Lucas heft dus ooc bescreven: 7120[regelnummer] "Eysschet ende u sal sijn gegeven; Soect ende gi sult vinden saen; Clopt ende ju wert upghedaen". Sinte Augustijn secht oec: "die here En soude ons troesten niet so zere 7125[regelnummer] Te eesschene, en waert niet om gheven". Schamen hem doch, die so traech leven, Dat si ter bedinghe niet en vaen! Want meer dan wi moghen verstaen So wil ons God gheven, die here: 7130[regelnummer] Ontfermen so wil hi ooc mere Dan wi roeken der ontfermichede. Lucas ende Matheus scriven bede: "Waect ende in die bedinghe staet, Dat gi niet in becoringhe ghaet". 7135[regelnummer] Sinte Jacobs epistole dus uut ghevet: "Die van vroetschepen breke hevet, Eessche die an Gode, onsen here". Een weynich achter secht hi noch mere: "Is yemen bedroeft onder ju leden. 7140[regelnummer] Die doe hem dan in ynnighe beden".
Christus leerde ons selve bedinghe. [CXI] Vort troesten ons ter bedinghen zere Exemplen van Christum, onsen here, Die selve vake was in bedinghen; Nochtan vermocht hi selve alle dinghen. 7145[regelnummer] Die ewangelisten segghen wel dat, Dat Christus te zinen vader bat
[Folio 59a]
Des woensdages nachts, oft ware Moghelic dat lede die kelic dare Vander passien, die hem naecte, 7150[regelnummer] Mids welker hi den mensche vrymaecte. Dit bad Christus te dier stonden, Also die ewangelisten orconden. Daer Christus mede ant cruce hinc, So bad hi den vader dese dinc, 7155[regelnummer] Dat hi hem lieden woude vergheven, Die hem namen daer sijn leven, Want si en kanden hem niet. Scrifture secht ons claer bediet, Dat Christus vake der bedinghen plach. 7160[regelnummer] Te biddene ooc ons brenghen mach Exemple van anderen heilighen lieden, Die baden ende te biddene rieden, Also ons Lucas wel bediet, Dat Anna niet uten tempel schiet, 7165[regelnummer] Mer inden dienst van Gode si lach Eendrachtelike nacht ende dach Met vastene ende met ynnigher bede. Int werc der apostolen vindewi mede, Dat si eendrachtich waren al gader 7170[regelnummer] Met bedinghen te Gode den vader, Mids den wiven ooc met Marien, Der moeder Jhesus, ende ooc met dien Ander broderen, die daer waren bleven. Van sinte Peter vindmen bescreven, 7175[regelnummer] Dat hi int hogheste vanden huys clam, Ende daer sine bedinghe an nam. Ooc so leestmen in die vite Van Paulus, den eersten heremite,
[Folio 59b]
Dat hi dede al biddende sinen ent, 7180[regelnummer] Want sinte Anthonius doet bekent, Dat hi Paulus licham al doot Vant ligghende an eenen boom groot, Die hande te hemele biedende mede, Uut welken wonder Anthonius sede: 7185[regelnummer] "Int leven nerenstlike hi bad, Ende met stervene ne liet hi dat". Van sinte Bertholomeus so gewaghen Die scrifturen, dat hi alle daghen Hondert werf vor Gode van hemelrike 7190[regelnummer] Knyelde ende nachts des gelike. Van eenen sinte Jacob gescreven wi sien Dat hi an beyde zine knyen Ontfaen hadde knyels harthede Uut sijnre eendrachtigher gebede. 7195[regelnummer] Ten derden troeste ons, als ic merke, Christus, die here, te neghenen gewerke Also zeere als hi te biddene dede. Een van den apostolen was, die sede: "Here, so lere ons bidden dan". 7200[regelnummer] Ende Christus sprac hem lieden an, Wanneer men bidden sal ende waer, Hoe ende watmen sal eesschen daer; Dese vier poenten leerde hi hem al, Also ic hier na wel toghen sal. 7205[regelnummer] Van elken so sal ic een deel tellen, Also dewangelien verspellen, Ten ende den capittele dat volcht hier na, Ende dat ten claersten so ict versta. Ten vierden drinct ons ter devote 7210[regelnummer] Bedinghen die werdichede grote
[Folio 59c]
Vanden inghel, die draget altenen Vor Gode onse bidden ende onse wenen. Hier up so lesewi van Thobien, Dat die inghel sprac te dien: 7215[regelnummer] "Als du met dinen tranen bades, Ende die doden ter eerden dades, So droech ic dine bede vor den heere". Die mensche en soudem te rechte niet zeere Schamen, dat ghene te sendene Gode, 7220[regelnummer] Waer af die inghel gherne is bode. Ten vijften mach bedinghe wesen Geprijst boven vasten ofte lesen. Dit orcont ons wel Ysidorus, Als vanden lesene, ende secht aldus: 7225[regelnummer] "Onderwisen so mach ons dat lesen, Mer bedinghe doet ons zuver wesen". Dus is beide harde zere goet, Mer alsmen ten letsten moet, So is bedinghe best ghedaen, 7230[regelnummer] Als ons die lerers doen verstaen. Ysidorus secht, so ic vant lesen: "Die met Gode wel wille wesen, Bidde ende lese al in een, Want als wi bidden ende vleen, 7235[regelnummer] Met Gode dan sprekewi, Ende met ons lieden so sprect hi, Als wi sine heilighe boeke lesen. Merc of bedinghe goet mach wesen! Vasten ende lesen sijn myn no mee 7240[regelnummer] Als der bedinghe dyenlinghe twee, Of twe vloghele; waer af dus Ons seghet sinte Gregorius:
[Folio 59d]
"Die sine bedinghe wil doen werdelike Te Gode vlieghen in hemelrike, 7245[regelnummer] Doe twe vloghele an haer cleven, Dats vasten ende almoesse gheven". Hier af Thobias ons dus bevroet Ende secht: "bedinghe is harde goet, Met vasten ende almoessen also wel".
Bedinghe is des heilighen gheestes voghel, wes vloghele sijn vasten ende almoessen. [CXII] 7250[regelnummer] Bedinghe is des heilighen gheestes vogel, Die vrede in brengt den creaturen. Hier af so hebben wi in figuren, Die duve, die Noe ter dolouven Uut vlieghen dede omme prouven, 7255[regelnummer] Of iewers droghe was enych land, Diewelke eenen olive boom vant, Van welken si heft een rijs gepect, Ende is ter arken weder getrect. Een teyken van vreden was dat rijs: 7260[regelnummer] Des was Noe gheringhe wijs. Also voert die inghel des menschen bede Te Gode ende brengt weder vrede. Dat seste, dat dringhen mach daer toe Den mensche, dat hi bedinghe doe, 7265[regelnummer] Dats des wercs grote lichthede. Waert datmen tot yemene zede, Dat hi almoessen gave, Hi mochte hem lichte ontschulden daer ave Ende segghen, hi ware al sonder ghelt. 7270[regelnummer] Of hadde hem yement te vasten gestelt, Hi mochte hem lichte ontschulden mede
[Folio 60a]
Omme sijns hovedes grote cranchede: Mer van biddene mach hem ontschouden Nyemant: elc is daer toe ghehouden. 7275[regelnummer] Een stomme, die nye spreken en mochte, Mach bedinghe doen met gedochte Te Gode wert; hier af sprect dus Sinte Johan Crisostomus: "Die ziele te Gode bedinghe gheeft 7280[regelnummer] Vanden inaderen, die se heeft, Als over eenen gheestliken thens; Mer als anders is dat gepens Binnen, dan buten die lippen lesen, So moet die bede onnutte wesen".
Bedinghe gheneest des lichamen quale. [CXIII] 7285[regelnummer] Laet ons die nutschap nu sien an, Welke die bedinghe in brenghen can: Alle en soudse nyemand vertellen, Mer vive of sesse sal icker stellen, Die my dunken dat moghen bringhen 7290[regelnummer] Den mensche in wille van goeden dinghen. Eerst so slaect devote bede Des lichams ongesondichede. Hier af scrijft Salomon also Inden boec Ecclesiastico: 7295[regelnummer] "Sone, in dijn lichamelike verdriet Ne veronwerde di selven niet: Hi sal di lossen uut allen zere, Wiltu doen bedinghe tot den heere". Sinte Jacob scrijft ooc dus te desen: 7300[regelnummer] "Bede met gelove sal sieken genesen"; Gheestlike quale ganst si mede; Hier up Jheronimus aldus sede:
[Folio 60b]
"Metten vastene moghen wi lesen Des lichamen verdriete genesen, 7305[regelnummer] Mer bedinghe devote ende goede Heelt die quale bynnen den moede".
Bedinghe verlenghet den mensche sijn lijf. [CXIIII] Dat ander, dat bedinghe can gheven, Is dat si verlenget des menschen leven. Hier up hebben wi in prophecien, 7310[regelnummer] Dat God sprac bi Ysayen Tote Ezechias: "ic hebbe verstaen Dine bede, ende dine tranen ontfaen: Boven dine daghe sal ic di gheven Noch XV jaer, die saltu leven". 7315[regelnummer] Ten derden lost bedinghe devoet Den mensche van schandeliker doot Ende van vangenessen, so wi merken Gescreven inder apostolen werken, Dat der heiligher kerken gebede 7320[regelnummer] Sinte Peter uut den kerker dede. Vanden anderen Daniel bescrijft: Doe men Susannen woude ontlijft Hebben, die devote bede van hare Verlosede se vander doot sware. 7325[regelnummer] Ten vierden schijnt dat devote bede Gode hout mids hare mogenthede. Dit orcont ons die bible so, Bi Moijses in Exodo, Daer hi in knyegebede vel 7330[regelnummer] Over die kinderen van Israhel, Ende mids sijnre devoter bede Sprac God te hem ende sede:
[Folio 60c]
"Laet mi dat ic gram mach werden Up hem lieden, die over terden". 7335[regelnummer] Up dit word sprect aldus Mijn here sinte Gregorius: "Wat is te seggene anders dat dinc, Dat God sprac te zinen dienlinc: "Laet mi", sonder te ghevene stouthede 7340[regelnummer] Ende troost te eendrachtigher bede; Als of hi seggen woude dien: Denc wat du werdich bist vor mien Ende denc dattu al moghes gecrighen, Des dine bedinghe niet wille swighen 7345[regelnummer] Van eysschene over dat volc te mi". Merc, mensche, of bedinghe moghende si!
Bedinghe verwerft an Gode dat den mensche van noeden is. [CXV] Ene vijfte bate ende ooc goet Is dat si vercrighen doet So wat den mensche nootsake mach wesen, 7350[regelnummer] Also wi in sinte Matheuse lesen. Christus sprac te zinen discipulen dit: "Sijt gi twe eens, so wat gi bid Sal u van minen vader geschien". Daer nae sprac Christus te dien: 7355[regelnummer] "So wat gi bidden sult met geloven, Dat sal ju geschien van boven". Sinte Lucas heft ooc bescreven: "Eyscht ende men sal u gheven". Menich edel priselic goet 7360[regelnummer] Toghet scrifture dat bedinghe doet, Die mi swaer te dichtene waren; Mer een over al so macht verclaren,
[Folio 60d]
Dat vele heilighen wel orconden, Dat si remedie is te allen stonden 7365[regelnummer] Ende gracie groot den mensche toestiert: Dus is hi wijs die bedinghe hantiert.
Bidden moet men eendrachtelike ende meest in tiden van nooden. [CXVI] Nu willen wi die vier saken horen Van biddene, die ic noemde voren, Dats welctijd, wat, waer ende hoe 7370[regelnummer] Nootsake is datmen bedinghe doe. Welke tijd men bidden sel Toghet Lucas dewangeliste wel: "Altijd moetmen bedinghe spreken Ende ghene tide daer af breken". 7375[regelnummer] Die ridder die strijt vor hem ziet, Sal sinen schilt achter laten niet. Dat orloghe vander sonden temptacie Gheduert al ons levens spacie, Dies heet ridderschap des menschen leven, 7380[regelnummer] Also Job wel heft bescreven. Sware misvalle ende plaghen Vechten up ons alle daghen, Des hebben wi alle wile berste Vander hulpe van Jhesus Kerste. 7385[regelnummer] Des souden wi met vasten gedochte Altijd bidden, up dat sijn mochte, Newaer der werelt belemmerthede Belet vake devote bede. Hier omme so screef Jheronimus 7390[regelnummer] Tote Paulus over aldus: "In elk werc dattu begons, Sech so devotelic alstu cons
[Folio 61a]
Pater Noster, ende maec an dijn Vorhooft der crucen tekijn, 7395[regelnummer] Ende ganc ten werke dan vort Dat te dinen state behoort". Dus moetmen altijd doen gebede, Alsmen tijd hevet ende stede.
Bidden sullen werlike lude up heilighe daghe ende up hoochtiden. [CXVII] Om dat alle gemeene lieden 7400[regelnummer] Hem altijd niet mogen bieden Te Gode wert met devoter bedinghe Dor der werelt bekommeringhen, Hier omme sijn bedewerdighe daghen, Also die heilighen wel gewaghen, 7405[regelnummer] Daer elc mensche up bidden sal. Die bedewerdichste dach van al Ende dat bidden an Gode is sienst, Is die wile, datmen doet den dienst Des vridaghes, doe hi sterven wilde. 7410[regelnummer] Up dien dach so was hi milde, Dat hi zijnre lieve moeder gaf Johanne, die hoeder was daer af; Den dief ooc, die ter rechter hand hinc Gaf hi sijn rike, dats grote dinc; 7415[regelnummer] Ende sinen licham gaf hi ter doot Om ons te lossene uut der noot. Hier omme bit uptien dach alleene Die heilighe kerke vor die werelt gemene, Vor kerstenen, vor joden, vor payene: 7420[regelnummer] Dus staet dan elken biddens te pliene. Theghen den Ascenciedach so is ooc mede Nutte ende werdighe dinc bede,
[Folio 61b]
Doe Christus, der kerken advocaet, Clam in zinen vulkomenen staet, 7425[regelnummer] Om zine vriende alle gader Te prosentierne vorden vader. Ooc mede in elke hoghe feeste Salmen bidden, meest inden meeste, Ende altijd, als men is in node, 7430[regelnummer] Salmen smeken ende bidden Gode.
Bedinghe sal sijn geoefent in allen steden. [CXVIII] Laet ons ooc ten anderen verstaen: Dats waer bedinghe best is gedaen. Men sal doen bedinghe al over al; Want sinte Pauwel aldus beval: 7435[regelnummer] "Ic wille dat in elke stede Die mans oefenen haer gebede, Biedende zuver handen upwaert". Niewer scrifture ons verclaert, Dat orborlicst is in enige stede. 7440[regelnummer] Hier af die lerer Ysidorus zede: "Bede in heymeliker stede ghedaen, Is over nuttelicst ontfaen". Matheus die ewangeliste zede: "Alstu te Gode wils doen gebede, 7445[regelnummer] So saltu ghaen in dinen winkel Ende dine dore dan luken wel, Dan saltu bidden anden vader Dat di orborlicst si algader". Elke kerke mach heten mede 7450[regelnummer] Om in te biddene werdighe stede, Die in Gods ere is gewiet. Christus sprac, so Matheus bediet: "Mijn huys sal heten I huys van beden".
[Folio 61c]
Lucas bescrijft ons dus wel mede: 7455[regelnummer] "Inden tempel so was die here, Daghelics ghevende sine lere".
Bedinghe moet sijn gemeent met herten. [CXIX] Dat derde laet ons sien, dats hoe Noot is datmen bedinghe doe. Eerst moet wesen gedaen bede 7460[regelnummer] Met ernster verstandelichede. Hier toe voeghet dat woort wel, Dat Matheus seghede dapostel: "Biddende en wilt niet vele spreken, Want vele spreken doet vorsaet breken" 7465[regelnummer] Der Konynghe boec doet ons gewach Dat Anna inden tempel lach Met herten biddende al vort, Ende nauwe so was haer stemme gehort. Sinte Lucas raet ons aldus mede: 7470[regelnummer] "Vele spreken si veer van dijnre bede, Mer niet en moet di gebreken bedinghe, Gheachtervolcht met heter menynghe". Dat ander, dat der bede is noot, Dats der herten begherte groot, 7475[regelnummer] Die den here God moet ane cleven. In Deutronomie staet bescreven: "Wiltu den here God te soekene plien Met al dinen herte, so vindstu dien". Die grootheit der begherten dats twoort, 7480[regelnummer] Ende dat lude roepen, dat God hoort.
Bedinghe sal sijn ghedaen in oedmoede ende in tranen. [CXX] Ter bedinghe behort ooc zuchten, tranen, Salmen der mede sonde of planen
[Folio 61d]
Ende vor Gode verwerven sine bede. Hier up Ecclesiasticus ons sede: 7485[regelnummer] "God sal der wesen bedinghe ontfaen, Ende ten hemele sal clymmen die traen Der weduwen van haren kaken, Die Gode brenghende sijn te wraken, Also ic hier vor inden roof zede. 7490[regelnummer] Bedinghe moet ghedaen sijn mede Met oedmoedicheden; up dit Secht dus inden Souter David: "Die here beschouwede sonderlinghe Inder oedmoedigher bedinghe, 7495[regelnummer] Hare bede ne veronwerde hi niet". Die wise Salomon dus bediet, Dat der oedmoedigher gebede Dorvliecht wolken ende hemel mede. Hier mede verwan die Magdalene 7500[regelnummer] Den here Jhesum van Nazarene; Mids hare groter oetmoedicheden Bleef si eendrachtich in haer gebeden. Inder apostolen werke ic las, Dat haer eendrachtighe gebede was 7505[regelnummer] Verdienende so hoghe dinghen, Dat si den heilighen gheest ontfinghen. Dus moet hi dan eendrachtich bliven In bedinghen, wes bede sal becliven.
Bidden om tidelic goed is niet gheorloft sonder bi manieren. [CXXI] Dat vierde lere ende wes vroet, 7510[regelnummer] Watmen in bedinghen eysschen moet. Matheus scrijft ons dus claerlike: "Alre eerst so soect Godes rike,
[Folio 62a]
Ende ooc sine gherechtichede". Du ne moets te Gode doen ghene bede 7515[regelnummer] Omme tidelike dinghe te di, Du ne segghes daer mede: up dat si Nuttelic zi dat moete gheschien; Want bet so kent die medicien Wat te helpene of hinderne pleghet 7520[regelnummer] Den sieken, dan die daer siec leghet. Sinte Matheus scrijft ons dat Dat Christus al eens bede driewerf bad Om ons te bewisene dat wi Sijn schuldich te bidden dinghen drie: 7525[regelnummer] Eerst moetmen bidden om genaden Van vorledene misdaden. Hier up ist dat Salomon zede: "Sone mijn, in dine jonchede Ne veronwerde di selven niet", 7530[regelnummer] So hier vor is wel bediet. Dat ander dat wi moeten achten Te biddene, dat hi di wille wachten Theghen alle quade vor oghen. Hier up, na sinte Matheus vertoghen, 7535[regelnummer] So zeghet die ewangeliste dit: "Waect onder ju leden ende bit Dat gi niet in becoringhe coomt". Dat derde, dat die scrifture noomt, Te biddene, dats ernste verdochteit 7540[regelnummer] Theghen die toekomende swaerheit. Hier up Lucas ewangeliste raet: "Waect altijd ende in bedinghe staet, Dat gi werdich moet sijn van dien Te ontvliene, die hier na zullen geschien".
[Folio 62b]
7545[regelnummer] Ten vierden moghen wi bidden mede Dwelk Salomon in Proverbien zede, Dat ons God wachte van occusoene, Die ons brenghen die sonde te doene. Up dit Salomon te Gode zede: 7550[regelnummer] "Here, armoede noch rijchede Te groot so ne verliene mi, Mer dat mijns levens nootsake si; Dat ic uut rijcheden versaet te zeere Niet loghene di wesen, here; 7555[regelnummer] Noch dat ic uut groter armoede Buten mi selven niet verwoede, Dat ic te mijns selves onvrame Niet verswere mijns Godes name". Dus moet altijd des menschen bede 7560[regelnummer] Te Gode sijn om zine zalichede.
Bede vanden sonder en hoort God niet. [CXXII] Besien wi dan, waer an dat let, Dat God niet en hoort tghebet, Want ghecken menschen verwondert dicken Die bidden om misseliken sticken, 7565[regelnummer] Waer omme God niet hem lieden gheeft Dat ghene dat hare bede in heeft. Des werden hier achte redene geset, Daer bedinghe vake bi wert belet. Die eerste waeromme is claer bevonden: 7570[regelnummer] Om dat die bidder is in zonden. Hier omme bi Yzayas God zede: "Als gi liede zult juwe gebede Vermenychvoudighen vor mien, So ne sal ic niet verstaen te dien, 7575[regelnummer] Want juwe hande zijn vul van bloede".
[Folio 62c]
Jheremias secht ooc, die goede Prophete: "die sonden, die gi doet, Ververren van u lieden al goet". Die ander waeromme is vorwaren 7580[regelnummer] Die twivel vanden bedelaren. Hier up secht sinte Bernaert: "Der hemelscher benedictien is hi onwaert, Die Gode met twivelenden herten bit". Die derde waeromme die is dit, 7585[regelnummer] Om dat si Gode in hare bedinghen Eesschen onbehoerlike dinghen, Die hem selven hinderlic zijn Of quetselic haren evenkerstijn. Hier up sinte Jacob dus bediet: 7590[regelnummer] "Ghi eesschet, ende gi en ontfanget niet, Dats om dat gi qualike bit". Ysidorus secht ons ooc up dit: "Vele ouder liede en hoort God niet, Newaer te haren behoef so versiet 7595[regelnummer] Beter dinc dan hi eysschede ere"; Also schoolkindere, die gaen vor lere, Bidden Gode omme niet te zine geslegen: Dese bede soude gaen theghen Haer profijt ende leringhe; 7600[regelnummer] Des ne hoort God niet hare bedinghe, Om dat si bidden haers selfs verlies. Aldus so bit menych arm oud ries Om dinc dat hi gherne name, Dat ware sine onvrame. 7605[regelnummer] Die vierde waeromme is, wel verstaet, Om die sonden ende misdaet Van dien, over wien datmen bidt.
[Folio 62d]
Des staet ons in orconden dit, Dat God te Jeremyen zede: 7610[regelnummer] "Ne wilt niet doen vor dit volc bede; Ne doe gheen gebet daer voren, Want ic en sal se niet horen". Bet achter sprac God also wel: "Al stonden beide Moijses ende Samuel 7615[regelnummer] Met beden vor dat volc te mi, So ne holpe die bede niet vor mi",
Exempel dat bedinghe niet en is gehoort dies onwert is van Gode. [CXXIII] In Vitas Patrum maect ons vroeder Een exempel van eenen jonghen broeder, Die van becoringhe der luxuren 7620[regelnummer] Was gepijnt te menigher uren. Vake die jonghe monic ghinc Te zinen abt, den ouderinc, Ende bad hem wel vriendelike Dor Godes wille van hemelrike, 7625[regelnummer] Dat hi Gode over hem bidden soude, Dat welke gheerne dede die oude. Die abt dede groot orisoen, Mer zine bede konde niet ghedoen, Dat den jonghen broeder yet doochde, 7630[regelnummer] So dat God eens nachts vertoochde Den abt, dat die roekelooshede Vanden jonghen broeder dat dede, Dat des abtes bede niet was gehoort. Van Gode was hem getoghet voort 7635[regelnummer] Den monic, sittende teenre stede, Ende die gheest der onsuverhede Grote feeste theghen hem driven
[Folio 63a]
Met vele manieren van wiven: Des vellen hem die becoringhen an. 7640[regelnummer] Vort sach die abt, die heilighe man, Eenen inghel up den monic striden, Die hem vermaende tallen tiden In bedinghen te vastene tonsen heere, Mer die ghenoechte helten so zeere 7645[regelnummer] In dat denken der ydelheden, Dat hijt verroekeloosde der mede. Doe wiste die abt, die goede vader, Dat die roekelooshede alle gader Vanden jonghen broeder dat dede, 7650[regelnummer] Dat niet gehoort was zine bede, Die hi te Gode dede over dien. Noch sien wijt alle daghe geschien Dat vele liede bidden om anders bede, Die niet laten hare quaethede, 7655[regelnummer] Mer troesten hem up anders bidden of lesen. Die vijfte waeromme mach wesen Die harthede vanden herten, Die niet up der armer smerten Ontfermen ende almoessen doen. 7660[regelnummer] Van hem so secht dus Salomoen: "Die theghen die armen stopt zine oren, Die carmende hem comen voren, Hier na sal hi ooc roepen zeere, Ende dan en salne niet horen die heere".
Bede ghedaen in hinder den evenkerstijn en hoert God niet. [CXXIII] 7665[regelnummer] Die seste waeromme is, wel verstaet, Dat die bidder bit om quaet Ende om arch te zinen evenkerstine:
[Folio 63b]
Dan verboert hi gehoort te zine. Hier up so secht die wise man dit: 7670[regelnummer] "Een vloect ende een ander bidt: Wat sal daer van Gode gehoort wesen?" Scrifture die antwort te desen: "Die coppelt sonde an zine bede, Ververret hem selven van Gode daer mede. 7675[regelnummer] Die bidt om anderen te geschiene quaet, Vor Gode ondanckelic hi staet". Die VIIste waeromme is vorwaren Die crancke begherte der bedelaren. Hier up so secht sinte Augustijns lere: 7680[regelnummer] "Te dinen behoef hout somtijd die heere, Dat hi niet wil geven varync, Dattu soudes leren grote dinc Grotelike begheren"; hier af dus Seghet ons sinte Gregorius: 7685[regelnummer] "Eysschen wi sprekende dat rike ons heeren Ende metten herten anders begheren, So eist roepende gesweghen": Ic vruchte dats vele menschen pleghen. Dat achste, dat bede te niete drijft, 7690[regelnummer] Is dat men daer niet in gedurich blijft, Want bedinghe moet gedurich zijn. Hier up so secht sinte Augustijn: "Vermoyestu niet van dijnre bede, Wes zeker, so ne sal ontfermichede 7695[regelnummer] Niet vermoyen tontfane di Up den dach die toe te komene zi".
Gufheit salmen schuwen omme die vele deren, die si den mensche doet. [CXXIIII] Ghesien der vracheit remede,
[Folio 63c]
Nu laet ons sien vander gufhede, Ende dat in capittelen drien. 7700[regelnummer] Int eerste salmen getoghet sien, Wat gufheit ende miltheit schillen; Int ander bin ic te scrivene in willen Quade, die uut der gufheit komen; Int derde wane ic die ghecheit nomen, 7705[regelnummer] Die den guffen over ghaen, So die lerers ons doen verstaen. Eerst, eist dat gijt horen wilt, So vindic dat die gufheit schilt In vier saken vander miltheit. 7710[regelnummer] Die eerste sake is, ic wille gijt weit, Dat die guffe mensche sijn goet Niet bi maten over doet, Mer die wint der ydelhede Ontjaghet hem bi quader gufhede, 7715[regelnummer] Ghelijc die coren wannet in den wint Behout zijns kaves niet en twint: Dat doet die wint diet al verliest. In dusdaenre wijs die guffe riest, Want namaels sijns ondanx hi gemist, 7720[regelnummer] Dat hi qualike heft verquist. Dat ander geschil, dat die guffe hevet, Is dat hi verliest al dat hi gevet. In vier manieren so verliesen Dat ghene, dat gheven guffe riesen: 7725[regelnummer] Eerst, als hi den ghenen gheeft, Die zijns goedes ghene breke heeft. Hier up so hevet Prosper gescreven: "Dat verlies is den hebbende gegheven". Sinte Luuc secht, dat wi roepen souden
[Folio 63d]
7730[regelnummer] Die armen, als wi werschepe houden, Doven, crancken, ende ooc die blende: Dat sal God lonen wel ten ende. Dus is die guffe in dat deel dul, Dat hijt int vat werpt, dat is vul. 7735[regelnummer] Die guffe gheeft ende verliest dat, Want hijt werpt in een ydel vat. Ydele vate sijn si verstaen, Die met schalken dienste ommeghaen, Als speellude, die tavernen hantieren, 7740[regelnummer] Of gokelen, of valsche rime visieren; Dit heten onedele liede; hier van Sprect Salomon die wise man: "Alstu, sone, wils wel doens plien, Dan saltu merken, te wien". 7745[regelnummer] Niet unerlike hier af dus Seghet die lerer Jheronimus: "Den speelluden yet gheven in handen, Ende den duvel doen offerande, Dits vor Gode even gelike". 7750[regelnummer] Ten derden verliest die guffe rike, Want hi ghevet om een niet. "Om een niet gheven" so bediet Om ydele glorie up die erde, Die niet en is, ende vor Gode onwerde. 7755[regelnummer] Die ewangeliste seghet hier of: "Ghevic mi selven glorie ende lof, So is mine glorie een niet", Dus ist verloren cost, so yet. Dat derde gheschil is, daer bi 7760[regelnummer] Dat die guffe te bekennene si, Dats om dat die miltheit sine
[Folio 64a]
Bekommeringhe in brengt ende pine, Ghelijc dat niet mach heten milde Die voghelaer, die den voghelen wilde 7765[regelnummer] Werpt vele zaets bynnen den nette, Om dat hi se de bet mach letten, Of die in musevallen binnen Vet vleysch hanct, daert die muus sal vinden, Die ghevanghen wert daer mede: 7770[regelnummer] Also is der guffer milthede, Die den heeren gheven ende schinken, Om dat si haers souden ghedinken, Gheviele officie of ander staet: Wee hem diet ghevet, wee diet ontfaet!
Gufheit brenghet toe grote bekommerthede. [CXXV] 7775[regelnummer] Hoort vort vanden quaden dinghen, Die gufheit toe kan bringhen. Dat eerste quaet is bekommerthede, Als Lucas die ewangeliste zede Vanden guffen sone, die dat sine 7780[regelnummer] Verdede ende daer na doghede pine Van gebreke, so wel bescreven staet. Een ander quaet, datter uut gaet, Is als dat rede ghelt is verdaen, Dat si dan te woeker ghaen, 7785[regelnummer] Daer si verliesen hare panden: Dits lelic zeere tot alre schanden. Uut gufheden ooc hem somen geschiet, Dat hi daer na rover bediet, Als hi tsine qualike heft verdaen. 7790[regelnummer] Gherne sal hi daer na staen Ander te krighene, hi en roect hoe,
[Folio 64b]
Omme te verquistene ooc daer toe.
Guffe zijn ghec, dats in drien saken wel getoghet. [CXXVI] Nu sal ic vanden sotheden scriven, Die guffe in hare miltheit driven. 7795[regelnummer] Dat eerste is, als segghen die vroeden, Dat hi sijn deel van zinen goede Willens misleit, so dat misvaert. Hier up so vraghet sinte Bernaert: "Of wi vermalediet dien lesen, 7800[regelnummer] Die sijn deel arghest doet wesen, Wat sal sijns wesen, die tsine drijft Ten ende, so dat hem niet en blijft?" Die ander sotheit is gescreven, Dat hi van weynich vele wil gheven, 7805[regelnummer] Dwelk gheduren niet en mach, Also Thobias ons doet gewach: "Van vele salmen vele gheven; Van weynich salmen bescheidich wesen, Want die goede wille mach lichte 7810[regelnummer] Vervullen die cleynheit vander gifte". Hier up so secht Gregorius wel: "Hi ne is van ghevene niet ydel, Wes herte van goeder mynne is vul". Ten derden so is die guffe dul, 7815[regelnummer] Want hem sijns goedes niet meer blijft, Dan die sonden, die hi der in drijft, Die anderen hebben selven die bate. Dus slacht hi den erdenen vate, Daermen water in te haelne pliet, 7820[regelnummer] Dat te sinen behoef en behout niet Dan drec, die daer ane clevet,
[Folio 64c]
Mer et schoenste water et anderen ghevet. Dus ghevet die guffe wech sijn goet, Ende hem blijft die sonden, die hi doet. 7825[regelnummer] Die vierde zotheit, die is bekint, Dat schijnt dat die guffe mynt Boven hem selven sinen evenkerstijn, Dien hi doet verteren dat sijn, Mer claer ist dat hi bede haet, 7830[regelnummer] Als in scrifturen getoghet staet. Vroetschap dunct hem sijn gufhede, Ne ware sinte Bernart die zede: "Vroet no wijs so ne is hi, Die te hem selven niet vroet en zi". 7835[regelnummer] Salomon in Proverbien wel seit: "Bistu vroet ende hebbes wijsheit, Doe so dat si di selven baet"; Boven den vracke schijnt die guffe quaet, Want die vracken sijn theghen den evenkerstijn, 7840[regelnummer] Daer guffe theghen hem selven sijn. Hier of so secht wel Ecclesiastes: "Die quaet theghen hem selven es, Theghen wien sal hi wesen goet?" Die selve lerer ons bevroet, 7845[regelnummer] Dat hi boven alle quade is quaet, Die ghene die hem selven haet, Dats die guffe zot geseit: Hier mede scheidic vander vracheit.

Vorige Volgende

III. Van der gierichede.

Vracheit is te verhatene omme vele dinghen. [I]

Vracheit is te verhaten omme de maledixie die god daer up senden sal. [II]

Vracheit sal hi verhaten die merken wille die grootheit van deser sonde. [III]

Vracken zijn quaet in Gode, in hem selven, in zijnen evenkersten ende in die neder creaturen. [IIII]

Vracheit is als eene afgoderie: die scrifture toghedet. [V]

Vracheit is eene sware geestlike quale. [VI]

Vracheit is eene sware quale omme hare geduricheit. [VII]

Vracheit dats eene onversadelike quale, dats getoghet. [VIII]

Vracheit houdet den menschen in sware schalkernyen. [VIIII]

Vracheit heft drie bedecte strecken menschen mede te vane. [X]

Vracheit is te ontsiene omme die vele strecken die si heft. [X]

Vracheit is zeere hatelic gode, dats getoghet claer. [XII]

Vracken doen Gode grote dorpernye. [XIII]

Vracheit doet grote deere ende onrecht den evenkerstijn. [XIIII]

Vracheit quest ende deert haren draghere. [XV]

Vracke zijn ghec in vele saken, dats ghetoghet claer. [XVI]

Vier dinghen moghen onse heeten ende niet meer. [XVII]

Exempel dat erdsche besittinghe ons vremde is. [XVIII]

Exempel dat almoessene onse is die wi doer Gode gheven. [XIX]

Eerdsche besittinghe en is onse niet. [XX]

Exemple toghen ons niet te troestene up erdsche besittinghe. [XXI]

Exempel ........ [XXII]

Erdsche besittinghe schijnt gheven vijf manieren van vruchten. [XXIII]

Hemelrike machmen copen met erdscher rijcheide. [XXIIII]

Rijcheit gaet te niete bi vier dinghen [XXV]

Restoor laten up erfnamen is sonde. [XXVI]

Vracke zijn zere sod, onvcrsien in vele saken [XXVII]

Weelde is als een droom die schijnt ende niet en is. [XXVIII]

Rijcheit der wereld doet haren mynre vele quaets. [XXVIIII]

Erdsche rijcheit maect den mensche cranc in drie dinghen. [XXX]

Vracken slachten der helle, der doot, der zee, den hond, den mol. [XXXI]

Exemple van der ouder wet leren ons verhaten vrachede. [XXXII]

Vracheit heft neghen specien in hare. [XXXIII]

Woeker is te verhatene omme ........ [XXXIIII]

Woeker salmen haten omme die quaetheit die daer in is. [XXXV]

Woeker salmen vlien om ander quaet datter uut comt. [XXXVI]

Woeker salmen schuwen omme vele saken die daer in luusschen. [XXXVII]

Woeker sal elk vlien om die plage die daer God toe sent. [XXXVIII]

Woeker bedecken die liede menichsins omme der werelt schaemte. [XXXVIIII]

Roof salmen schuwen om de sware plaghe die God up rovers werpen sal. [XL]

Rovers moghen wel verveert zijn van Gode omme die mynne die hi heft up die armen. [XLI]

Roof is te verhatene omme die sware maledixie. [XLII]

Rovers liden vake swaren ende schofierliken doot. [XLIII]

Tassement is verboden allen lieden ende meest den edelen. [XLIIII]

Tasserers ontfanghen drievout schaden uut haren tassemente. [XLV]

Tasseren is zeere schofierlic den edelen ende den groten. [XLVI]

Dachwerkers misdoen vake; verstaet hoe. [XLVII]

Taswerc nemers misdoen vake zwaerlike, verstaet hoe. [XLVIII]

Merseners oufenen achte sonden in hare neringhe. [XLVIIII]

Diefte regneert vake in copenschepe. [L]

Ontfanghen gifte is grote vrese. [LI]

Ghifte maect hare ontfanghers stom ende blint. [LII]

Ontfanghers van ghiften sijn begripelic in drie saken. [LIII]

Symonie doet vake sneven die leeken, dats getoghet. [LIIII]

Symonie doen die leken in vier manieren. [LV]

Smekers verkrighen dickent beneficien met hare smekerdien, [LVI]

Kerclike beneficien verkrighen bi bede is vrese ende sonde. [LVII]

Provende vercrighen met crachte is grote sonde. [LVIII]

Kinderen ontfanghen in ordenen is grote vrese. [LIX]

Jonghe liede te setten in state is grote vrese. [LX]

Jonc prinche of here is te ontsiene zere up aventuren hoe hi hem bekeren sal. [LXI]

Exemple ontraden ons onsen kinderen last te ghevene. [LXII]

Jonghe moghen hem niet troesten up die van Gode waren vercoren. [LXIII]

Sacrament ontfaen sonder werdicheit is grote vrese. [LXIIII]

Sacrament vanden altare salmen aldus bereden. [LXV]

Moneghen onwerdelike is grote vrese. [LXVI]

Quaetheiden drie comen uut onweerdighen moneghene. [XLVII]

Exemple toghen ons heilighe weerdicheit ten sacramente. [LXVIII]

Dat sacrament niet willen ontfaen eens des jaers is grote vrese. [LXIX]

Moneghen doet den mensche vele profijts. [LXX]

Christum weder uutsteken, nadat hi ontfaen is, is grote vrese. [LXXI]

Keren ten sonden na den ontfane vanden sacramente is grote sonde. [LXXII]

Dobbelen of om ghelt spelen, wat spele het zi, is verboden. [LXXIII]

Dobbelspel te schuwene leeren ons vier saken. [LXXIIII]

Spelen omme ghelt brinct vake gramschap toe. [LXXV]

Speelres om ghelt verbreken meest die tien (l. negen?) gebode. [LXXVI]

Dobbelen of ander spel soudemen schuwen om vijf quade. [LXXVII]

Dobbelaers zijn ghec, dat is getoghet bi achte saken. [LXXVIII]

Tijdverlies is spelen om ghelt, secht sinte Bernard. [LXXVIIII]