Spieghel der sonden

[II. Van der luxuren.]

[fol. 4a]

 

Omme dat die sonde der luxuren

380

Geboren is te menigher uren

 

Ute der gulsheit ende gevoet,

 

So dunket in manieren goet,

 

Dat ic ter luxurien ga

 

Ende doense gulsheit volghen na,

385

Daer si af heft meest geschienesse.

 

Dese wert in partien sesse

 

Gedeelt: binnen elken van desen

 

Sullen vele capittulen wesen,

 

In die eene meer, in die ander min.

390

Die eerste partie sal houden in

 

Vele leringhen ons te baten

 

Om luxurie te doene haten.

 

Die ander sal die manieren orconden,

 

Die onder luxurie zijn vonden.

395

Die derde sal maken mencioen

 

Der dinghen die gheven occusoen

 

Ter luxurie hem die daer in sneven.

 

Binnen der vierder werden bescreven

 

Remedien achte, bi wien

400

Luxurie men sal moghen vlien.

 

Die vijfte sal toghen al bloot

 

Om wat saken dattet God verboot,

 

Simplex keefsdoom, allen lieden.

 

Die seste partie sal bedieden

[fol. 4b]

405

Vanden ghenen die seggen ende toghen,

 

Dat sijs hem niet onthouden moghen.

Luxurie is ene vule sonde ende sware. [I]

Om luxurie te verduwene

Ende haren swaren brant te schuwene,
Mogestu leeren hoe in hare
Altijd schulen vijf dinghen sware.

Die eerste is anxt, ende aldus

Scrijft van deser Jheronimus:
"Luste van der onsuverhede
Is al anxt ende swarhede".
Niet is anxt te elker uren
En is allene in luxuren,
Mer vele swarhede ende toorne
Comt daeraf, dat God selve heet doorne,
Want bi Ozeas prophecien
Zeghet onse here te dien:
"Met doornen vertuendic dine weghe".
Die doornen die bedieden pleghen
Wake, vrese ende vele cost mede
Ende eene sondighe ernstichede,
Die welke men om luxurie drivet.

Hier af sinte Bernard scrivet:

"Hoe langhe wake, hoe langhe wene,
Ende blijsschape hoe overclene
Ter onsuverheiden behoren!
Hoe vele wakens gaet daer voren,
Hoe clene feeste comt daer nare!
Sulc waket die stonde van eenen jare,
Dat hem nauwe daer na gebuert
Feeste die eene wile geduert".

[fol. 4c]

435

Der luxurieuser verwoetheit

 

Is sulc, als scrifture seit,

 

Dat si doer doornen ende haghen

 

In die doot hem selven draghen,

 

Ende met groter kostelicheden

440

Soo bereeden om hem leden

 

Den rasschen wech ter hellen wert.

 

Dat ander dat in luxurie vert

 

Dat is leetschap, ende hier van

 

Scrijft in proverbien die wise man:

445

"Vanden bedriegeliken wive,

 

Die ic die eerste weelde scrive"

 

Ende dus geseit van Salomoene:

 

"Dat laetste is van haren doene

 

Gelike der alsene bitterheit".

450

Hier up staet in scrifture geseit

 

Van eenen die hem dede so leet,

 

Dat hi hem selven die tonghe afsneet

 

Om der temptacien bitterhede

 

Te tempteerne bi der wonden serichede.

455

Die coepman mach wel heeten onvroet,

 

Die sulke comenscepe doet,

 

Van welker hi te voren kent

 

Dat hem berouwen sal inden ent.

 

Exempel van eenre maghet,

460

Daer scrifture af gewaghet,

 

Dat si luxurie waende wel

 

Grote dinc wesen of priselic spel;

 

Ute dat ment ooc haer behiet,

 

Gevelt dat hare onsuverheit liet,

465

Ende doe si wart bemerkende dat,

 

Dat si so groten schat

[fol. 4d]

 

Hadde verloren in alsulker wijs

 

Om so onwerdighen prijs,

 

Woude si haer selven verslaen,

470

Omme dat haer over was gegaen.

 

Dat derde van .V. quade dinghen

 

Is menichte van schofiringhen;

 

Ende dese sijn getoghet claer:

 

Die se pleghet, met wien of waer,

475

Hi dectet ende en wil niet sijn gesien.

 

Wel is ooc openbaer bi dien

 

Der sonden onbetamelicheit,

 

Na dat men se dect, so et is geseit.

 

Dan kent hi int hantieren der aert

480

Dat werc vuul wesen, ende openbaert

 

Schofierlijc ooc vor den lieden.

 

Dat vierde quaet mach di bedieden

 

Een stanc in man van brande,

 

Daer geestlike menschen menigerhande

485

Vule porringhe of ontfaen,

 

Die si bi gracien wederstaen.

 

Up desen stanc Seneca dus bediet:

 

"Die eerste weelde en is al niet,

 

Dat wal riect"; ooc secht scrifture,

490

Dat si onnatuerlic maect nature

 

Ende te Gode onbequamelic;

 

Luxurien brant is properlic

 

Des lichamen sware smitte.

 

Sinte Pauwel secht up ditte

495

"Sonder deser, alre sonden blame

 

So is buten den lichame",

 

Ende die glose hier up seit:

 

"Alle andere sonden ende quaetheit

[fol. 5a]

 

Besmitten die ziele alleene:

500

Onsuverhede bevuult gemeene

 

Den licham ende die ziele mede:

 

Dat en doet gheen ander quaethede".

Luxurie rooft den mensche zinen goeden name. [II]

Dat vijfte quaet is onbequame,

Dat is tferlies vanden goeden name.
Dus heet die sonde der glorien smitte.

Ecclesiasticus seit openbare up ditte:

"Du boghes neder dine knyen
Ten wyve, ende achter dien
Ghevestu in blischepen smitte". Dus
Scrivet hier up Sinte Jheronimus:
"Metter luxurien besmit ic las
Dat inden mensche eersaems was,
Dat is die goede name ende niet el".

Hier up so secht die wise man wel

In Proverbien: "die onkuussche man
Gadert hem selven vuulheit an,
Ende die pine diene hier wert taent,
Wert nemmermeer van hem geplaent:
Na dat die pine wert ongehier,
Sine pine, int ewelike vier".

Van desen Ecclesiasticus sede:

"In die straten van der stede
Wert hi genodicht ende geplaecht,
Ende als een cachtel dat men jaecht
Salmenne gelauwen daer,
Daer hijs niet sal nemen waer".
Dan wert hem laster emmermere,
Want hi die vrese van onsen Here
Ghene tijden in hem heeft.
Die mensche die in luxurien leeft,

[fol. 5b]

 

Heft hier gelike van zijnre hellen:

 

Na der heilighen vertellen,

 

So draghet die onkuussche dat vier

 

Vander begheerten ongehier.

535

Die prophete Ozee secht van dien:

 

"Alle die der onkuuscheit plien

 

Sijn gelike den brande ontsteken".

 

Die stanc, daer wi hier af spreken

 

Ende des goeden namen verlies

540

Die worm is, niement twivelt dies,

 

Conscienselic wroegen inden gront,

 

Dwelk den mensche in alre stond

 

Send godlike ter misdaet:

 

Die se niet en volghen, si doen quaet.

Luxurie verhaten leeren ons vijf schone redenen. [III]

Omme te verhatene luxure

Bewiset ons die heilighe scrifture
In vijf redenen, daer wi
Luxurie moghen verhaten bi.

Die eerste redene is dat soe

Den Enghel deert emmer toe.
Waer of in Vitas Patrum wel
Georcond staet van eenen enghel,
Dat hi zine nese stopte als hi
Quam eenen onkuusschen bi.
In scrifture staet dus bediet,
Dat Godes engel van hem schiet,
Dat hi zijns wachtens soude pleghen.
Oft een broeder zijn suster saghe sneven,
Die hi te waerne hadde, in keefsdomme,
Soude hi niet zere droeven daer omme?
Dus mach den enghel zere miscomen
Als hi te wachtene heft genomen

[fol. 5c]

 

Des koninghes dochter van hemelrike,

 

Die hem bevolen is so hogelike,

565

Als hi se in onkuuscheit vallen siet.

 

Hier up sinte Bernard bediet:

 

"In elken hoec, in elke stede,

 

Waer du zijs, hebbe weerdichede

 

Ten enghel, die di te wachtene pliet;

570

Ende en wes so koene niet,

 

Datstu te doene bestaes vor dien

 

Twelke du niet en souts doen vor mien".

Luxurie becomt wel den duvel, dats getoghet bi vele redenen. [IIII]

Die ander redene hier toe genoomt,

Is dat si den viant wel becoomt;
Dats in V redenen getoghet waer.

Die eerste toghet die glose claer

In dat boeck van Levitici,
Hoe dat die duvel verblidende zi
In die sonden al gemene,
Nochtan verblijt hi alleene
Meer in onkuuscheit ende afgoderien,
Want die duvel hout bi dien
Beide ziele ende lijf gevaen.

Dat ander dat hier bi mach gaen,

Is dat die duvel willen sal
Bi den onkuusschen mensche al
Ten ordele hem selven sal goet maken;
Omdat dese onreyne saken
In den duvel nye vonden en waren,
Des sal hi se daer bi verswaren.

Dat derde daer by dat scijnt wel

Dat onkuusscheit wel becomt den duvel,
Want hi eenparlike wacht
Om te temptierne inder nacht

[fol. 5d]

595

Ter genoechten van desen sonden.

 

Een vierde is wel daeruut torconden:

 

Die duvel, die ghene materie en heft,

 

Der sonde vake materie gheft,

 

Also et vake gescreven si

600

Van geesten, die heeten incubi,

 

Dat si hebben ontsuvert wiven

 

Ende bevrucht ooc gadaen bliven.

 

Omme tvijfte verbliden si noch me,

 

Want si met deser sonden twe

605

Menschen altijd te gader winnen.

Luxurieuse doen Gode onwertschepe in zes saken. [V]

Die derde redene wille beginnen,

Dat in onkuuscheit vulbringhen
Gode gedaen zijn zes schofiringhen.

Die eerste sien wi claer bi gelike

An die eersamen van ertrike,
Die trecken hem in alsulke schamen,
Alse haer dochteren vallen in blamen:
Wat schande so doen die dochteren sheeren
Dien, als si ten keefsdomme keren!

Een ander lelicheit is die ghone:

Nadat een werltlic brudegome
Sulke begherte heft inden moet
Als sine bruut overspel doet,
So mach claer wel zijn verstaen,
Dattet grote lelicheit is gedaen
Gode, als zine vercorne bruut
Haer selven werpt zijnre gracien uut
Bi onsuverheden. Hier van
Secht in proverbien die wise man:
"Des mans verwoetheit sal God niet sparen,
Als die dach van wraken sal varen,

[fol. 6a]

 

Hi ne sal niet gaeuwen der bede van lieden,

 

Noch hi ne sal ontfanghen miede

 

Van yemene te zijnre verlosinghen".

630

Gheestlike so machmen dit toebringhen

 

Den brudegom van ertrike.

 

Eene derde lelicheit is properlike,

 

Dat si besmitten den tempel ons heeren.

 

Sinte Pauwel scrijft ........

 

........ een andre lere:

635

"Met groten prise du zijt gekocht;

 

Weset Gode te lovene bedocht,

 

Ende draghet in juwen lichame dien".

 

Teghen der onkuuscheit plien

 

Mach die psalm zijn gelecht,

640

Dien David in den souter secht:

 

"O God, et quam bynnen dijnre erve

 

Volc te hare onbederve

 

Ende besmittede den tempel dijn".

 

Eene vierde lelicheit so mach zijn,

645

Dat die luxurie mach zijn ghemanteniert

 

Onversaets die dinc hantiert,

 

Die Gode meest onwertschap toghet.

 

Dus schijnt wel dat die mensche niet poget

 

Weelde te soekene met deser sonde,

650

Mer Gode te vertornene in allen stonden.

 

Sinte Jheronimus ons dus vort brochte

 

Dat des menschen onsuver gedochte

 

Achtervolghet dat oneerlic zi.

 

Ooc trect si haer die dinghen bi

655

Oversoets die ongeorloft staen.

 

Dat vijfte dat hier toe mach gaen

 

Is dat dese vuule sonde

 

Oefenen als een ambacht vonden,

[fol. 6b]

 

Gelikerwijs dat woekeren schijnt;

660

Ende hier bi eyst dat haer bewint

 

Die heilighe kerke soude nemmee

 

Te berichtene van desen sonden twe:

 

Die doet men daghen ende verwaten,

 

Om dat si tambacht souden laten.

665

Die seste lelicheit is: dese misdaet

 

Meer om die genoechte staet

 

Der leden, die vuul zijn ende onwert,

 

Dan die so hogher dinck begheert,

 

Die die salighen in Gode ontfaen.

670

Dits Gode grote onwertheit gedaen,

 

Datmen misoefent enich let

 

Ende Gode daer bi achterset.

 

Die vierde redene daer men mede

 

Verhaten mach onsuverhede,

675

Is dat claer bewijst sal zijn,

 

Dat si doet den evenkerstijn

 

Onrecht groet, ende dat in drien.

 

Dat eerste onrecht is van dien:

 

Si ne set niet des evenkerstijns richede

680

Alleene, mer hem selven daer mede.

 

Hier up Sinte Pauwel seit:

 

"Die achtervolghet onsuverheit,

 

Verliest zine siele daer ynne."

 

Dat ander onrecht, so ict bekynne,

685

Dats dat hi nyemande trouwe hout,

 

In wien onkuuscheit heft gewout.

 

Proeve staet van desen dinghen

 

Inden anderen boec der Konynghen,

 

Dat David dede te eenre stonde

690

Om te achtervolghene van deser sonde

[fol. 6c]

 

Eenen ridder roven des lives

 

Om te gebrukene zijns wives.

 

Men vint van Amonne mede,

 

Dat hi met zijnre suster misdede.

695

Een derde onrecht dat si doet

 

Is dat si eenen ontrect zijn goet,

 

So sunte Lucas vanden gulsen sone

 

Scrijft, dat hi was gewone

 

Te levene in groter onsuverhede

700

Ende also al dat zijn verdede.

Luxurie quetst ende pijnt haren draghere. [VI]

Die seste redene ooc daer bi

Onkuuscheit te verhatene si,
Dats dat si zere quetst ende plaghet,
Ende rooft zijns selves hem die se draget;
Sijn ghelt si hem quisten doet;
Lichamelic ende gheestlic goet
Rooft si hem ende hem selven mede.

Vanden goede die wise man sede:

"Die die onsuverhede voet,
Verliest hem ende quist zijn goet".
Onkuuscheit is gecompareert
Den viere, omme dat si destrueert
So vele groter dinghen hier.
Ooc secht Job: "een vreselic vier
Is onkuuscheit, want alle dinc soe
Verswelgt ende verteert daer toe".
Van desen viere secht aldus
Mijn here sinte Jheronimus;
"Met vlammighen viere sere stijf
Verslaet die consciencie dat wijf".
Ooc mede rooft hem onsuverheit

[fol. 6d]

 

Den licham, also Ozee seit:

 

"Keefsdom, dronkenschap ende wijn

 

Ontrect den mensche therte sijn",

725

Want wie dat der mynnen pliet,

 

Besit zijns selves rike niet.

 

Indat boeck der Koninghen so staet

 

Orconde, dat si den licham verslaet:

 

Amon was daer bi versleghen,

730

Dat hi zijnre suster woude pleghen.

 

Des menschen eere is vake mede

 

Verloren bider onsuverhede.

 

Also die bible wel doet horen

 

Van Jacobs sone eerstgeboren,

735

Rubin; dit siewi alle claerlike

 

Vake geschien in ertrike,

 

Dat den menighen sijn ere ontvliet

 

Bi dat hi der luxurien pliet,

 

Ende verliest hem selven daermede,

740

Also die gulse sone eerst dede,

 

Daer die ewangelie bediet van:

 

Wijs is hi diere hem af wachten can!

Luxurie hout den mensche in sware vangnisse. [VII]

Noch volghen hier na ander saken,

Die luxurie souden maken
Met rechte van ons lieden gehaet.
Eene sake wel verstaet,
Dat dese sonde so machtich si
Den mensche te vanghene daer bi.
Hier up so seit Sinte Augustijn:
"Dat starcste lijm dat mach zijn,
Dats twijf, om zielen te vane",
Die bible ghevet ons te verstane,

[fol. 7a]

 

Dat dese sonde Balaam

 

Vercoes ende an hem nam,

755

Want hi daer mede waende wel

 

Die kinderen vellen van Israhel,

 

Ende vallen doen in sonden sware.

 

Onkuuscheit vanghet, dats openbare,

 

Edele, onedele, ghecke ende vroede,

760

Starke ende ooc kranke van moede.

 

Dat si den vroeden verwint,

 

Doet sinte Jheronimus bekint.

 

Vroeder dan Salomon was niet,

 

Nochtan so is hi ghec bediet:

765

Dat heft wyves minne gedaen.

 

Dat si edele can gevaen

 

Ende onedele, scrijft aldus

 

Al claer Sinte Jheronimus:

 

Noch die konynghe die purper draghen,

770

Noch die noot moeten beiaghen

 

So en veronwert luxure.

 

Abacuc secht in zijnre scrifture:

 

"Luxurie trect te haer wert al;

 

An haer hangt groet ende smal

775

Ende in haer net vergadert soet".

 

Scrifture ons des bekennen doet,

 

Dat des duvels hinghen ende net

 

Dats dat schone wijf met toomsel omset,

 

Want si trecken met snelre vaert

780

Den mensche ter dieper hellen waert.

 

Scrifture ons toghet menichvout,

 

Dat luxurie den mensche vaste hout,

 

Die si eerst heft gevaen,

 

Also gi voren hebt verstaen.

785

Hier up die wise man orcont:

[fol. 7b]

 

"Een diepe putte is der hellen gront;

 

Dien so sal God stieren in desen,

 

Up wien hi vergrammet sal wesen".

 

Wi sien ooc bi naturen ditte:

790

Wie dat valt in eenen diepen pitte,

 

Hi ne mach niet uut lichtelike.

 

Aldus eyst ooc gheestelike,

 

Dat hi niet lichtelike te hant

 

Mach ontgaen den viant,

795

Wie dat schoenheid bant van wyven.

 

Hier omme ist dat die heilighen scriven:

 

"Des wives mond is een diepe pit,

 

Want boven allen leden so dit

 

Let vanghet den mensche meest

800

Ende hout neder sonder horreest,

 

Want wie daer af is verblent,

 

Slacht hem die Gode niet en kent,

 

Want hi ne hevet mogenthede

 

Te denkene te zijnre salichede:

805

Godes gedenken si noch myn no mee".

 

Hier of leest men in Ozee:

 

"Hare gepense sullen si niet

 

Te Gode wert bekeren yet,

 

Want die gheest van onkuuscheden

810

Is inden middel van hem leden,

 

Ende Gode so en kennen si niet".

 

Daniel ooc wel bediet,

 

Hoe die ouden in Susannen misdaden,

 

Mids der vuulre luxurien raden.

Luxurie hout den mensche in groter schalkernyen ende in keytivicheden. [VIII]

Luxurie hout den mensche mede

In vele groter keytivicheden
Niet alleene in den gheest,
Die edelst is ende meest
Boven den lichame dient dien,
Mer omme der schalkernyen,
Die dat wijf drijft up den man.

Mester Tulius segt hier van:

"Ic en sal den man vry noemen nyet,
Wien een wijf heet ende gebiet:
Roept si hem, hi comt tot hare,
Heet sine wech gaen, hi vliet van hare;
Keytivich schalc noemten Tulius,
Hem wien twijf mach gebieden dus.

Sinte Jheronimus sprect te desen:

"Niet en mach onweerder wesen
Dan vanden vleessche te zine verwonnen,
Ende niet is edelre dan connen
Verwinnen tvleysch ende sijn becuren.
Men vint ooc wel in scrifturen,
Dat enyghe vianden uut edelheden
Tempteren niet ter onsuverheden,
Want si hem lieden is onmare
Omme die vuulheide van hare.

Luxurie heft vijf specien die dochteren heeten. [VIIII]

Die ander partie deser sonde

Bewijst die manieren ontbonden
Vander onkuuscheit tote viven.
Die eerste wi simplex keefsdom scriven;
Die ander, te ontsuverne eene maget;
Die derde, na dat scrifture gewaget,
Is hoerdom; die vierde is als een man
Met wive misdoet, die hem gaet an;

[fol. 7d]

 

Die vijfte, onkuussche misdaet,

 

Die teghen der naturen gaet,

 

Dat mans of wijfs te gader driven.

850

Van deser sonde sal ic voren scriven

 

Een luttel; der sonden name

 

Is vuul den hoerne ende onbequame;

 

Daer na sal ic ten anderen gaen,

 

Verkeert na dat si te voren staen.

Buggernye is eene vule sonde, walgelic vor Gode, vor enghelen ende vor menschen. [X]

Die groetheit van deser sonde

Boven der naturen is bevonden
Claer getoghet bi vele saken.
Eerst bi drie sware wraken,
Die God daer omme heft gesent.
Die eerste wrake is bekent
Bider diluvien ganc,
Daer alle die werelt bi verdranc,
Want die sake was dese misdaet.

Die ander plaghe was, wel verstaet,

Doe verdronken die vijf steden,
Dat die dode zee heet heden,
Ende haer is dode name gegeven
Om dat daer gheen dier in mach leven,
Vogel no visch te enigher stont.
Hier of die bible dus orcont:
God die deet reghenen up die steden
Van Dasma ende van Gomorra mede
Vanden hemel swevel ende vier.

Die derde wrake is ongehier,

Van Cornan, also die bible seit

[fol. 8a]

 

Dat hi dede zine onreynicheit

 

In die eerde, daer hem God om sloech.

 

Proeven staen vele ende genoech

 

Vander groetheit deser sonde

880

Wilen eer in vorledenen stonden.

 

Om deser sonde occusoen

 

Eest quaet enych hoerdom doen.

 

Van wiven tontsuverne is grote misdaet.

 

Also claer in die bible staet,

885

Dat Loth ten Sodomiten sede:

 

"Broeders, ne doet niet dese quaethede;

 

Ic hebbe twe dochteren, schone wiven,

 

Wilt daer mede u genoechte driven:

 

Ic lene se u sonder langher beiden".

890

Daer die goede Loth dus seide,

 

Ende zine twe dochteren boot

 

Te sulker sonde doer die noot,

 

Toghede hi wel die overgrote quaetheit

 

Vander vuulre sonden vorseit.

895

Vele vindic daer af gescreven,

 

Dat ic te kennene niet wil gheven;

 

Een word over al secht dus

 

Een lerer, heet Symacus:

 

So vuul is si ende so onmare,

900

Dat gheen mensche schuldich en ware

 

Van haer te willen spreken yet:

 

Des en wert niet meer van my bediet.

Luxurie te hantierne met die van zibbe angaen is grote sonde. [XI]

Die ander specie der luxure

Is dat werc te hantierne van naturen
Met hem die van zibben angaen,

[fol. 8b]

 

Verkeert gerekent van dat si staen

 

Int eerste moste elc hilicken in zijn geslachte:

 

Nu doet men daer af grote wachte,

 

Dat nyemant te zijnre zibben gaet,

910

Ende et is nu grote misdaet.

 

Also claer in die bible staet:

 

Eerst so was Gods gebod gegeven

 

Te onderhiliken nichten ende neven,

 

Om dat so soude vanden beginne

915

Onder die sibbe wassen mynne,

 

Want bi den werke van naturen

 

Onderwast mynne in creaturen.

 

Sint als die hoefden der heiligher Kerken

 

Bevoelden in hem selven vroeder werken,

920

Dat uut der versaminghen virtuut

 

Minne onder sibbe was gespruut,

 

Doe ordinierde onder die vroeden,

 

Dat nyemant vortan die hem bestoeden

 

Nemen en soude, ende in ene

925

Minne te makene onder tghemene,

 

Vremde: dus was geboden doe,

 

Ende noch houtment emmertoe,

 

Mer somwile bi gedoghe,

 

Om te bevelne grote orloghe

930

Van princhen, wi dickent sien

 

Onder sibben hilic geschien;

 

Die paeus dispensiert daermede:

 

Hets wel in zine mogenthede;

 

Ongeorloft, ist sonde swaer,

935

So die bible toghet claer,

 

Dat Amon die woude pleghen

 

Sijnre suster, daer omme was verslegen

[fol. 8c]

 

Van Absolon den broeder zijn.

 

Manslacht ende daertoe ander venijn

940

Geschiet daer ute te meniger stonde.

 

Des pleghen ooc gelijc die honde,

 

Want die honde in sulcdaen werc

 

Ne onder sibben ghene merc,

 

Mer dat doen peerde te allen uren,

945

Dat segghen boeken van naturen.

Hoerdom is grote sonde, dats getoghet claer. [XII]

Eene derde specie deser misdaet,

Hoerdom in dietsche genoemt staet,
Dit soude elken hebben onmaer
Bi redenen die hier volghen naer.
Hoerdom heet als een keytijf
Misdoet met een ander wijf.
Die eerste redene is claer bekent.
Si doen teghen dat heilighe sacrament
Van echtschap, dat God visierde,
Doe hi Adam ende Even bestierde
Int paradijs van groter weelden,
Daer God hem lieden beveelde
Wassen ende menichvouden,
Dats te segghene, echtschap houden.

Eene ander redene is daer bi,

Dat hoerdom te verhatene si:
Teghen natuerlic recht et gaet.
Inden geboden gescreven so staet:
Doet dat eenen anderen niet,
Dattu niet en wils dat dy geschiet.
Hets openbaer claer vor oghen,
Dat enich man soude node gedoghen,

[fol. 8d]

 

Dat ander man an zijn wijf misdade.

 

Men vint der vele die eer schade

970

Haers lyves verlies souden genieten,

 

Dan si haer wijfs misdoen lieten

 

Ende hem lieden doen overspel.

 

Scrifture ghift ooc te kennene wel,

 

Dat hoerdom boven alle dieften gaet;

975

Redene waromme wel verstaet:

 

Dusdane menschen stelen

 

Dat te prisene is in velen,

 

Boven alder werelde rijcheit.

 

In die bible is ooc geseit,

980

Dat was eene gemene wet

 

In die eerste wet geset:

 

Wie misdede met anders wyve,

 

Men dede se beyde vanden lyve,

 

Die hoerdom wilden te samen vulbringen.

985

In den boec staet der Konynghen,

 

Doe dat David hadde gedaen

 

Hoerdom, God seghede te hem saen:

 

"Mijn sweert sal niet scheiden van di,

 

Om dattu hebs veronwert my

990

Ende Urien zijn wijf genomen".

 

Uut deser sonde is vake komen

 

Manslacht, ia ooc by onser tijd.

 

Die bible ons orcont, alse David

 

Dat vornoemde hadde gedaen,

995

Dede hi Urien doot slaen.

 

Uut deser sonde mach ooc gescien,

 

Dat si te onderhilikene plien

 

Die van sibbe gaen zere nare,

 

Datwelke verbiet die wet clare.

[fol. 9a]

1000

Hoerdom dicwile doet

 

Dat die mensche niet en vroet

 

Wie sijn vader of zijn broeder si,

 

Ende vake onderhiliken daer bi.

 

Bi den prophete Ezechiel

1005

Vintmen te deser sonde wel

 

Beheeten wrake, ia ende grote,

 

Hem die ontrouwe zijn haren ghenote.

 

Die grote wrake deser sonden

 

Is wel stommen dieren ontbonden,

1010

Want vanden storke men vint,

 

Als haer een vremede heft bekint,

 

Dan gaet si haer wasschen daer nare,

 

Anders wordes haer genoot geware.

 

Mer comt vor dat wasschen haer genoot,

1015

Hi kent haeste die loesheit groet,

 

Ende dan so moet haer costen tleven;

 

Daer en volghet gheen vergheven.

 

Gheestelike te verstane,

 

Is der zielen noot van dwane

1020

In tranen van berouwenisse,

 

Anders mach si wel vruchten tvonnisse.

 

Dus is hoerdom eene sonde quaet

 

So et voren wel geproevet staet.

Eene maghet te ontsuverne is grote sonde ende sware. [XIII]

Die vierde maniere, die hier toe draget,
Der luxurien, is eene maget
Te ontsuverne; dits eene sonde quaet
Ende wel schuldich te wesene gehaet.
Vander onsuverheden van desen
Machmen in die bible lesen:
Die van Syten, die Amors sone was,

[fol. 9b]

 

Omdat hi hem onderwant das,

 

Van Jacobs dochter, hiet Dinam,

 

Om dat hi hare suverhede nam,

 

Hi wart versleghen ende zijn vader mede

1035

Ende al dat volc van sijnre stede.

 

Scrifture is wel orconde dies

 

Dat et is een overswaer verlies,

 

Tverlies vander suverheit,

 

Want also scrifture seit:

1040

Die maghet ontfanget C cronen,

 

Daer XXX den gehilicten lonen,

 

Den weduen vierwerf vijfthiene.

 

Dus so ist claer genoech te siene,

 

Dat die magheden vele verliesen.

1045

Hebt vor oghen, gi dulle riesen!

 

Want also scrifture openbaert:

 

Die schoert den tuen vanden wijngaert

 

Is van allen groet occusoen,

 

Die na hem schade sullen doen.

1050

Ende des gelike is die keytijf,

 

Die ontsuvert enich wijf,

 

Occusoen gemaect daer mede

 

Van alrehande onsuverhede,

 

Die haer namaels geschiet:

1055

Menich achtes lettel of yet.

 

Suverheit is een goet genomen,

 

Des nemmermeer men mach verkomen,

 

Ende daer omme souden met crachten

 

Die magheden hare suverhede wachten.

Keefsdom is verboden, dats getoget claer. [XIIII]

Die vijfte specie, wilt verstaen,
Dat heet simplex keefsdom gedaen.

[fol. 9c]

 

Dat God deser sonden is wreet,

 

Toghet die bible claer bescheet.

 

In Numeri ons is wel bediet,

1065

Doe den kindren was geschiet

 

Van Ysrahel dat si keefsdom daden

 

Met Moabs dochteren, sonder genaden

 

Beval God also boude

 

Datmen al des princhen volc hanghen soude

1070

An galghen, der sonnen yeghen.

 

Om dese sonde worden versleghen

 

Vier ende twintich dusent lieden.

 

Na der bible waer bedieden

 

Perhimes gaf den dootslach

1075

Sambri, den man, daer hi lach

 

Bi Madicianen, des hi hadde verdient

 

Dat hi daer omme was Gods vrient,

 

Daer hine pape dede werden

 

Ende zijn volc woude beverden

1080

Vander gramschapen onses heren.

Luxurie gedaen met weduwen of met amyen of met gemene wijfs dats grote sonde. [XV]

Keefsdom na der scrifture leeren

Heet luxurie die die menschen driven
Anders dan met gemelde wiven,
Ende sonderlinghe so eyst verstaen
Met weduen of met amyen gedaen,
Ofte met ledighe wijfs int gemene;
Die sonde en is niet clene:
Lichte si hevet eenen man,
Ende dus so doet hi hoerdom daer an;
Of lichte si is die nichte dijn;

[fol. 9d]

 

Dijn oom of neve heft daer an gezijn:

 

Dus salmen die gemenen vlien.

 

Die die sonden met weduen plien

 

Misdoen swaerlike ende zeere,

1095

Want si hem lieden roven haer eere,

 

Dat si nemmermeer verwinnen.

 

Met slaeplieve, diemen heet vriendinnen,

 

Moet ooc sware sonde zijn,

 

Want hi zijnen evenkerstijn

1100

In openbare schofiringhen

 

Hout bi der oefenynghen.

 

Eene seste maniere mach zijn voert,

 

Die ter onkuuscheit behoert,

 

Die giericheit vake doet toedriven,

1105

Dats dat ontvoeren van wiven.

 

Dese sonde is harde quaet

 

Ende daer grote wrake an staet.

Luxurie ontfaet occusoen ute achte saken.[XV]

Dese derde partije der luxure

Toghet die dinghen claer ter cure,
Die die luxurie wassen doen,
Ende daer toe gheven occusoen,
Van welker wi vinden tote VIII:
Leerse hier, die hem wille wachten.

Ledicheit is eene sake voren,

Daer luxurie uut is geboren.

Die ander is overmate van spisen,

Die luxurie vake doet risen.

Dat derde is der ouder wiven

Beleet, die liede te samen driven.

Dat vierde is dat exempel quaet

[fol. 10a]

 

Daer die duvel an nemet raet.

 

Dat vijfte is schone wijfs anschijn

 

Datwelke zeere roert dat venijn.

 

Dat seste is vele ieghen wijfs spreken,

1125

Dat doet dat vier van luxurien ontsteken.

 

Dat sevenste is rollen oft liedekine

 

Te hoerne, die ghewagen der mynne,

 

Want si den brant roeren vast.

 

Dat achtste ende tlaetste is als men tast

1130

Menschen onbetamelike

 

Dit so moet men schuwen namelike,

 

Die luxurie wille vlien,

 

Want alre naest volgt si dien.

Ledicheit geeft occusoen ter groter onkuuscheit. [XVI]

Teerste dat ter onsuverhede

Gheeft sake is die ledichede.

Hier of scrivet Ovidius

In der remedien der mynne aldus:
"Sie dattu af does ledichede,
Luxurie die misvaert daer mede:
Begin is ledicheit alre quaetheit".

Hier up sinte Bernard seit:

"Al heet ledicheit occusoen
Alre sonden die wi doen,
Ende moeder, gerekent int generael,
Emmer so is si speciael
Occusoen van onsuverheden,
Van loghene ende hoverdicheden".

Dit was in David vonden waer,

Als scrifture scrivet al claer
Ende ic in dietsche sal gheven,

[fol. 10b]

 

Dat vander traecheit wert bescreven,

 

Dat so wert int vijfte tractaet,

 

Na dat voer getafelt staet.

Luxurie ontfaet occusoen van overmate van spisen. [XVII]

Dander daer wi uut sien risen

Luxurie, is overmate van spisen.
Hier af claer genoech ic sede
Int tractaet vander gulsichede,
Mer om beter verclaer secht dus
Mijn heere Sinte Jheronimus:
"Suverheit is te houdene swaer
Onder vele gerichten vor waer".
Sinte Bernard scrijft ooc mede:
"In weelden misvaert suverhede".
Die dan sal luxurie vlien,
Hi so moet sober te levene plien.

Makeligghen sijn vake occusoen te groter luxurien. [XVIII]

Dat derde dat gheft occusoen

Der luxurien misdoen,
Dat zijn makeligghen, bi wien
Men vake luxurie siet geschien.
Dat dit is oversware misdaet,
Bi vele redenen getoghet staet.

Eerst so mach zijn getoghet wel

Dat dat werc is vanden duvel:
Des duvels werc is subtijlheit
Te ghevene te enygher quaetheit.
Dus doen makeligghen altoes:
Si sweren dat si ........
........
........ kennen boes
Om te doen sneven dat magedekijn.

[fol. 10c]

 

Somwile drinken si daer up wijn,

1180

Ende dats haer loon. Hier af secht wel

 

Die prophete, genaemt Johel:

 

"Om wijn vercochte die quene oude

 

Dat maghedeken, dat si drinken soude,

 

Ende si ne haddes ghene ander hure".

1185

Ooc so seght ons wel scrifture:

 

Die groetheit deser sonde is bekent

 

Bi der plaghe, die eer tserpent

 

Ontfinc om dat eerst Even bedroech.

 

Na dat ons Beda doet betoech,

1190

So hadde tserpent wijfs ansichte,

 

Daert Even bi bedroech so lichte.

 

Dus moghen wel geheten zijn

 

Die makeligghen, want wijfs anschijn

 

Hebben si, ende myds der eenshede

1195

Brenghen si anderen ter onkuuschede;

 

Dat een duvel noch een man

 

Niet vulbrengen en mach no en can,

 

Dat doen die makeliggen lichte

 

Mids der eensheit der ansichte.

1200

Dat dese harde vele besuren,

 

Is getoghet bi scrifturen:

 

Doet serpent hadde bedreven

 

Ende toegebracht des menschen sneven,

 

Warp hem God drie plaghen an,

1205

Twe den wyve ende een den man.

 

Om dat die man bi der gulsheit

 

Allene misdede, so was hem geseit:

 

In dat zweet dijns aenschijn

 

Saltu nutten dat broet dijn.

1210

Dat wijf omdat si haer verhief

 

Boven haren man, ontfenc si grief,

 

Dat se God velde, ende sede:

 

Du werdes onder des mans mogenthede.

 

Ende om dat si die diere vrucht

1215

Voren plucte sonder ducht,

 

Wart si swaerlike teblouwen.

 

God sprac te haer: "du suls baersen in rouwen".

 

Dat serpent, omme dat neder warp

 

Den mensche, ontfinc plaghe scharp,

1220

Want God seide te dien daerbi:

 

Up dine borste salmen treden di".

 

Om dat lueghene hadde in den mond,

 

So heft hem God ter selver stond

 

In den mond geset venijn;

1225

Om dat bi der quaetheit sijn

 

Den mensche met spisen heft verdult,

 

Was hem toegesecht: "gi sult

 

Eerde eten al dijn lijf;

 

Om dattu verduldes dat wijf",

1230

Sprac die heere, diet woude quellen:

 

"Ic so sal vyantschap stellen

 

Tusschen den wyve ende dy";

 

Daer na staet daer vaste bi:

 

"Ende up dijn hooft sal si di terden":

 

1235 Dus moet tserpent geplaecht werden.

Makeligghen werden geplaget gelike den serpente. [XVIIII]

Bi der plaghe die tserpent

Ontfinc, doet ons scrifture bekent,
Dat dusdaene wiven ten laetsten daghe
Werden geplaecht met swaerre plaghe,
Want bi der lueghene, die si vort stellen,

[fol. 11a]

 

Daer si die onnosele mede quellen,

 

Wert hem geghoten in venijn,

 

Dat nemmermeer geheelt mach zijn.

 

Hem wert gesecht int jugement:

1245

Gi ne sult niet eerde eten als tserpent:

 

Bernende onlesschelike colen

 

Wert haer spise, wat sout verholen?

 

Om dat si brucghen zijn talre tijd,

 

Daer die duvel over lijt

1250

Om te genakene den wyve,

 

Dat hi se te onkuuschede drive,

 

Sullen die horribele beesten terden

 

Up hem lieden, wes brucge si werden,

 

Also Job seghede, die heilighe man.

1255

Ecclesiastes, die ooc mede van

 

Makeligghen scrijft, so wi lesen,

 

Heet hi se die derde tonghe wesen

 

Vander werlt; aldus hi scelt:

 

"Die derde tonghe heft gevelt

1260

Starke wiven, ja die binnen muren

 

Besloten waren", secht die scrifture,

 

"Die derde tonghe heft vake geschent";

 

Dan volgt er: "der hellen torment

 

Is nutter dan die derde tonghe:

1265

Dat helsche vier hout nyemand bed wonghen

 

Dan die der hellen heft verdient;

 

Die derde tonghe haren na vrient

 

Onderwilen verdriet beraet

 

Ende sulken die haer nye dede quaet,

1270

Want sterflic venijn uut haer gaet:

 

Het soude heeten quaetheit groet,

 

Brachte een zinen gebuer ter doet

[fol. 11b]

 

Om twe schele of om drie.

 

Met rechte so is wel schandelic die,

1275

Die so lichte andere wiven verraet,

 

Dat men se gheestelike verslaet,

 

Ja etende, drinkende met hem leden;

 

In kerken ende in gewieden steden

 

Si sijn quaet te bedrivene so wackere,

1280

Alse si zijn ter straten of tackere

 

Ende vake up die hope van eenen male.

 

Den duvel bid ic dat hi alsulke hale,

 

Want so si hier langher leven,

 

So meer menschen bi hem sneven.

Luxurie ontfaet occusoen met quaden exemple. [XX]

Dat vierde is exempel quaet
Daer menich bi luxurie anvaet.
Hoe dat quade exemplen doen
Te elker sonde groet occusoen,
Si spoeden hem ter luxurien bet,
Want dat menschelike let
Des lichte beroert wert ende gepijnt,
Alset quade exemplen vint:
Bi dien het soude selden geschien,
Dat hi eenen onkuuschen soude ansien,
Hi ne souder getempteert bi wesen.

Ecclesiast scrijft van desen:

"Die hem voeghet an die ghone
Die der onkuuscheit zijn gewone,
Dat hi quaet wert ende onwert".
Paulus in eene epistole leert:
"Een weynich cornes verdervet wel
In eenen graenre; wat soudet el?"

[fol. 11c]

 

Seneca die wise secht ooc mede:

 

"Hem die houden wille zuverhede

1305

Is niet seker wonen beneven

 

Den ghenen, die in echtschap leven.

 

Dus brenghen vake exemple quaet

 

Ander menschen ter misdaet.

Ansien wives met genoechten is vake occusoen ter luxurien. [XXI]

Dat vijfste dat luxurie lichte

Roeren doet, dats wijfs ansichte.
Dat dit is te ontsiene zeere
Is ons bediet van meniger leere
Bi menighe schone autoriteit.
Mijn heere Sinte Gregorius seit:
"Dat gene te siene salmen ontberen,
Datmen niet en moet begheren".
Sinte Gregorius secht ooc meere:
"Hets wel te denkene, hoe over zeere
Wi dwinghen moeten onse sien,
Dat wi starkelike moeten vlien,
Want het venijn gaet doer die oghen
Ende comt ter herten, des ontfaet et doghen".

Ecclesiasticus secht ten man:

"En schouwe niet die maghet an,
Dattu niet becoert werdes dare
Al om der schoenheit van hare".
Bi exemplen macht ooc wesen
Vake, want wi inder bibele lesen:
"Die vrouwe liet hare oghen gaen
Up Josepe, ende also saen
Sprac si te hem: "comt, slaept bi mi"".

Ooc inder Konynghe boeke wi

[fol. 11d]

 

Vinden bescreven dat Davit

 

Die vrouwe Barsabee sach ter tijd

1335

Up eenen solre, daer si haer dwoech,

 

Die der schoenheit hadde genoech.

 

Dan secht die bible vort dar nare

 

Dat hi boden sende daer om hare.

 

Exemple mede van Juditte,

1340

Daer mede wel getoghet is ditte,

 

Bi dien haer schoenheit groet

 

Sloech Olifernus ter doet.

Wives ansichte is zeere tontsiene omme drie redenen [XXII]

Vele redenen so moghen zijn

Dat zeere tontsiene is wijfs anschijn.
Bi drie redenen so mach ic nomen
Die van des wives weghen comen.

Die eerste, dat wijf ne hevet let,

Het en is als een stric geset
Om des mans oghen te vane,
Die lichte houden hem altoes daer ane.
Van elken lede ooc sonderlinghe
Soudic exemple wel toebringhen,
Ende wonder groet is dat die wiven
So grote erensticheit driven
Met sierene na der uterlichede
Om ziele te verslaene daer mede.
Claer so mach elc merken dit:
Makede yemant eenen pit
Ende met stroe decte dien,
Lichte soude daer af geschien,
Datter yemant in soude vallen.
Na des wise Salemons callen
........
........
........

[fol. 12a]

 

Doe zijn vrouwe te hem seghede twoort:

 

"Slaept bi my", hi vlo rechte voort

1365

Ende leet daer mede dat si ne helt.

 

Dit is die brant eerst gevelt;

 

Ende sal remedie ooc geschien

 

Van luxurien, men moet se zeere vlien.

Luxurie moet zijn vervochten vliende omme drie saken. [XXIII]

Bi drie redenen vinden wi lesen

Dat vliende moet gevochten wesen
Jeghen die vuule onsuverhede.
Die eerste redene is, so ic eerst sede,
Dat luxurie is een vier,
Ende die mensche ter werlt hier
Is stro of stoppe, dat lichte ontstect.
Die prophete Ysaias so sprect:
"Al vleysch mach hoy heten wesen".

In Ecclesiaste wi ooc lesen,

"Der sonder sinagogen is niet
Dan stoppe, diemen vergadert siet".
Elc weet dat ghene sekerhede
Ne hevet hoy no stoppe mede
Bi viere, het ne sal quaet doen.
Dus so moet luxurie zijn gevloen.

Eene ander redene is daer bi,

Dat luxurie vule sonde si,
Want gelijc dat een man,
Die nieuwe cledere hadde an,
Node worstelinghe ane name
Theghen die uut den drecke quame:
Al mocht hi en of konden tonder driven,
Emmer soude hi besmit blyven:

[fol. 12b]

1395

Dus ist met haer niet worstelen goet,

 

Die so lichte besmit den moet.

 

Ende up dese worstelinghe so es,

 

Dat seghet Ecclesiastes:

 

"Die dat pec handelt, sal van dien

1400

Bliven besmit, als hi waent vlien".

 

Die der luxurie wil wesen vri,

 

Ne moet comen niet daer bi.

 

De derde redene wil ic toghen,

 

Waer si niet siende bi vechten moghen

1405

Up luxurie, want, als wi lesen,

 

Het moet van na quaet vechten wesen

 

Theghen den viant, wiens mogenthede

 

Altoes wast uter erenstichede.

 

Dusdaen een viant is luxure,

1410

Vechtende up die creature;

 

Ende onse licham, die ooc mede

 

Was in groter vredelichede

 

Metter zielen, is worden zint

 

Viant, die se dickent pijnt;

1415

Ende daer omme inder manieren,

 

Princhen, die orloghe hantieren:

 

Dien verraders sijn also zeere ontsien

 

Dat zi node vechten met dien,

 

Want bi hem lieden haer viant

1420

Soudem doen moghen den meesten pant,

 

Vanghen ofte jaghen buten den rike.

 

Dus so moet die mensche geestlike

 

Vorsien zijn vor onsuverhede,

 

Want onse licham is ons leden

1425

Gelike oft een verrader ware.

 

Int vechten theghen luxurie sware

[fol. 12c]

 

Bi den vorsegheden redenen drien

 

Sal die mensche vechtende vlien:

 

Bi siende is si te weerne swaer,

1430

Als hier vor getoghet is claer.

Wijfs hebben hem selven niet te betruwene up gheene heilichede. [XXIIII]

Die luxurie wille vertien

Moet alrehande wive vlien,
Want bi drie dinghen wert die sin
Dicwile bedroghen hier in,
Dats eens wives helichede.
Hier af sinte Jheronimus sede:
"Eest dattu suverhede verkies,
Mynne twijf, die du ansies,
Met gedachten, niet lichamelike:
Is si simpel of uterlike
Gecleet, daer up saltu niet micken".
Dat ander dat se bedriecht dicken,
Dats dat si hem selven te wel betrouwen.
Hier uut so vallen si vake in rouwen.
Van desen betrouwene secht aldus
Mijn here sinte Jheronimus:
"Besie vor di ende niet en blive
Alleene onder een dac met wive,
Betrouwende up dine sekerhede
Van der vorledener suverhede.
Ende wilt niet dencken dat gi sijt
Heiligher dan so was David
No wiser dan was Salomon
No starker dan was Sampson.
Wie is up zijn betrouwen so moy,
Dat hi niet en waent wesen stoppe no hoy,

[fol. 12d]

 

Mer yser, ende dat hi waent bliven

 

Suver, die vast wandelt by wiven?"

 

Wi sien dat yser bi den viere

1460

Werd gesmeed menygertiere.

 

Also kan die luxurie blaken:

 

Yserne liede can si moru maken,

 

Dan staet in vresen die suverheit.

 

Sinte Jheronimus die seit:

1465

"Yseren gedachte temt luxure;

 

Uut tween steenen, hart van naturen,

 

Sien wi dat vier ute gaet,

 

Als men se vaste te gader slaet.

 

Dus mochte tusschen twe harde herten

1470

Lichte vier risen dat soude smerten;

 

Al verbernt si desen no dien,

 

Also wi vander maysieren sien:

 

Vestmen eene keerse daer an,

 

Hoedat si niet verbernen can,

1475

Doch maect si die vuul ende swert.

 

Aldus al is die mensche also hert,

 

Dat hem zijn vleesch niet en beduedert,

 

Een deel blijft hi nochtan besmuedert.

 

Dat derde daer si hem stout up draghen,

1480

Dat is dat si zijn gemaghen.

 

Hier toe moestu hebben vor oghen,

 

Hoe Thamar dat wijf wart bedroghen,

 

Van haren vleeschliken broeder bekent;

 

Bi dat daer nyemand en was omtrent,

1485

Bedroech hare haer betrouwen aldus.

 

Hier omme so secht sinte Jheronimus:

 

Met eenen wive ne zijt alleene niet

 

In steden, die secreet is bediet,

[fol. 13a]

 

Of daer en zijn meer lieden bi,

1490

Dat niet dat vier en werke in di.

 

Dus ist sekerst wijfs gevloen,

 

Wilmen luxurie tonder doen.

Traetsen ende dansen is grote sonde, toghet scrifture. [XXV]

Ghelike dat hi moet schuwen wiven,

Die suver wille van herten bliven,
Also moet hi schuwen mede
Alle weghen ende alle stede,
Daer hi wiven vint of vinden waent.
Hier ons Salomon dus toe vermaent
In Ecclesiaste hi dus bediet:
"Ne kike in elke strate niet,
Alstu wandelst in die stede,
Ganc neder siende up die hede,
Ende keer af, ofstu wils suver bliven,
Dyne oghen vanden getoemden wiven".
Omdat ic vander wandelinghen
Nu sprac, so wil ic hier toe bringhen
Scrifture daer toe getoghet is bi,
Hoe quaet traetsen ende dansen si.
Ooc sal ic swaere misvalle bedieden,
Die wilen uten dansene geschieden.
Tote die daer mede besich zijn,
Scrijft aldus sinte Augustijn:
"Up heilighe daghe ware beter vele
Heryen ende sayen dan gaen ten spele,
Daermen dansen of traetsen leet".
Eene ander orconde so steet,
Dat dansen grote sonde zi,
Geproeft by Moyses, want doe hi

[fol. 13b]

 

Van Gode die tafele hadde ontfaen

1520

Ende vanden berghe quam gegaen,

 

Sach hi omtrent een calf een dans geschoren,

 

War af hi hadde so groten toren

 

Dat hi die tafele ontwe smeet.

 

Daerna nam hi wel gereet

1525

Van den kinderen van Levi,

 

Lieden drie dusentich versloech hi

 

Doot in die verstormtheit.

 

Een ander lesse die seit:

 

Moyses versloech er XXIII dusant

1530

Die hi omtrent dat calf dansende vant.

 

Eene derde orconde vinden wi van

 

Den heilighen dopere, Baptiste Johan,

 

Dattene die ballerigghe rovede

 

Met haren springhene vanden hovede.

1535

Eene vierde redene so mach sijn

 

Een word, seghede sinte Augustijn:

 

"Ongeordineerde spronghen talre stont

 

Is inder dieper hellen gront".

 

Eene vijfte scrivet aldus

1540

In eene dialoge Gregorius:

 

"Eene dochter, die gherne te dansene plach,

 

Eens nachts si in visioene sach

 

Die moeder Gods met magheden vele

 

Met witten cledren verchiert wele.

1545

Die dochter hadde gherne gebeden

 

Gemeene te zine met hem leden,

 

Mer si en dorstet niet bestaen.

 

Der vrouwen stemme sprac te haer zaen,

 

Of zi zijn woude met hem leden

1550

Ende ooc haer te dienne met werdicheden?

[fol. 13c]

 

Soe die daer lach antwordde: ja.

 

Dat schone geselschap scheidde daer na

 

Ende si ontwiec na deser dinc.

 

In haer si een gebod ontfinc,

1555

Dat si vort an nemmermere

 

Kintscheit en dede in ghenen keere:

 

Si woude laten alrehande spel.

 

Die schone vrouwe besiec haer wel,

 

Dat si, eer leden XXX daghen,

1560

Metten magheden crone soude draghen,

 

Ende in sulker verchierheit leven.

 

So simpel, so vroet is zi sint bleven

 

Dat vader ende moeder te wonder an saghen

 

Ende begonden der dochter te vraghen,

1565

Waer af zi so zeere bekeert ware.

 

Doe seghede die dochter openbare,

 

Hoe haer die moeder hadde vertoghet

 

Van wien die Gods sone was gesoget,

 

Dat si laten soude dit leven

1570

Ende ten XXXsten daghe zijn verheven

 

Haer te dienene in ewicheden.

 

Het quam so haer die vrouwe sede,

 

Want ten XXXsten daghe so quam

 

Een overgroet corts diese nam.

1575

Daer sach si echt comen tot hare

 

Die vrouwe metter saligher schare

 

Ende met haer voer si van dane".

 

Hier by is goet te verstane,

 

Dat die hantieren die danserien

1580

Ende der ydelre spele plien,

 

Dat hem zeere noch sal rouwen,

 

Want vander processien vander vrouwen

[fol. 13d]

 

Moeten zi emmermeer vremde wesen,

 

Die hem besich maken van desen.

Dansen is vreselic omme die menichte van sonden die daer af comt. [XXVI]

Ander redenen toghen hier naer

Dat dansen moet zijn herde swaer.
Eene redene is, want te desen spele
Hefter die duvel swerden vele
Ja also vele, na der heiligher scriven,
Alse ten spele zijn schone wiven
Of uterlic getoomt. Aldus
Scrijft hier af sinte Jheronimus:
Dat eerste vierijn swert dat vant
Den mensche te quetsene die viant,
Dat was swives schone gedane;
Wel hart so eyst te wederstane
Daer dusdaene vierine swerde vele
Die duvel heft te eenen spele,
Na dat een enkel swert van dien
Schuldich is te wesene ontsien.
Eene andere redene is, dies goomt,
Twijf die uterlic is getoomt,
Geliket den brande die bernet claer,
Verhettende die hem comen naer,
Ende nauwe soude yement daer up sien,
Hi ne soude verwermen bi dien.
Hoe sal die mensche dan connen ontstaen
Daer so vele branden anegaen,
Als moye wijfs ten spele comen!
Wiven, die haer dochteren tomen,
Ende dan ten danse senden so,
Slachten den ghenen die hoy of stro

[fol. 14a]

 

Bindet in een, ende die daer naer

 

Werpt in vier dat bernet claer,

1615

Om dattet bernen soude te zeere:

 

Na der heiligher santen leere.

 

Ende eene derde redene waer bi

 

Dansen ende traetsen te schuwene si,

 

Is dat die duvel hevet daer

1620

Syne starcste wapene al claer:

 

Die starcste wapene van den viant

 

Is twijf die schone is ende vaillant.

 

Dat dit is waer, is in die scrifture

 

Claer geproeft te menigher ure.

1625

Dese wapene den duvel nam

 

Om te verwinnene den heere Adam,

 

Want twijf toebrachte dat hi vel,

 

Als wi noch bevoelen wel.

 

Balaam coes een wijf mede,

1630

Om te vorderne zine quaethede

 

Die kinder van Israel daermede te velne:

 

Die bible wet wel te vertelne

 

Inden derden boec. Ooc mede

 

Die duvel Jobs wijf comen dede

1635

Om te verwinnene den goeden man.

 

Men vint ooc dattet wijf verwan

 

Den over wisen Salomone,

 

Den schonen Absolon, den starken Sampsone.

 

Daer dusdaene verwonnen bleven

1640

Waenstu daer bi wandelen sonder sneven,

 

Of bistu vorsienre in dijn doen

 

Dan hi was, die wise Salomoen?

Dansende vanghet die duvel den mensche bi drien saken. [XXVII]

[fol. 14b]

 

Wi vinden in drie manieren wel

 

Dat die duvel in dit spel

1645

Den mensche gekrijcht bi zinen hake:

 

Bi siene, bi tastene of bi sprake.

 

Bi den siene wert menich geware

 

Becoert als hi vorbare

 

Wiven getoomt siet ende schone.

1650

Dan climt der quader genoechten hone

 

Ter herten dat daer na zere sneeft;

 

Die oghe dat vor gesien heeft,

 

Als wille volghet der oghen raet

 

Ende redene dat niet wederstaet.

1655

Dat ander, daer die duvel is bi,

 

Becorende hem lieden so is hi,

 

Dats als si malkanderen tasten gaen.

 

Hoe sal die man wel wederstaen

 

Tgloyende vanden bernenden brande,

1660

Of hi tyser tastet metten hande,

 

Hi ne soude moeten verhetten daer bi

 

Vreselic, so dunket my.

 

Dat derde, bi welken die duvel

 

Lude becorende is in dit spel,

1665

Dats met liedekens te singhene,

 

Want wijfs sanc pleecht in te bringhene

 

Vake quade begherten den man.

 

In dansene spreken si ooc an

 

Malkanderen, mannen ende wiven.

1670

Dat geschiet, soude wel blyven

 

Vake, ne daden die dansserien,

 

Die vor sal beghin sijn van dien.

 

Elk dans of traets mach heten wel

 

Processie vanden duvel,

[fol. 14c]

1675

Die ter luchterhant wert gaet.

 

Hier up in Proverbien staet:

 

God kent die weghe ter rechter hant;

 

Die luchter weghe behoren den viant:

 

Dus so mach luxurie zijn gevoort

1680

Bi danssene als men wel hoort.

Dansende vanghet die duvel den mensche bi drien saken. [XXVIII] ]

Die mensche sal lichte ontberen van

Danssene, wil hi merken an,
Waer wi sijn ende waer belenden,
Als wi dit cranke leven enden.
Vanden ertschen levene, daer wi in zijn,
Scrivet aldus Sinte Augustijn:
"Int dal van keytivicheden
Sijn wi, daer wi bi vele reden
Souden weynen ende niet verbliden,
Want wi sien in elken tiden
Dat theghen ons vechten creaturen,
Die God, die schepper der naturen,
Te dienste maecte ons leden:
Die pinen ende quetsen ons heden;
Haghel, sne, wint ende reghen,
Besiet hoe si ons vechten jeghen;
Beesten, vogelen ende dieren
Staen theghen ons in vele manieren.
Ecclesiast doet ons bekent,
Dat waerwert die mensche hem bewent,
Hi vint des hi mach hebben rouwe.
Eest dat die mensche upwert schouwe,
So siet hi die hemelsche dinc,
Daer hi af is gemaect ballinc,

[fol. 14d]

1705

Onseker of hem sal hier naer

 

Gevallen weder te comene daer.

 

Siet hi nederwert, hi siet

 

Daer men den mensche ynne pliet

 

Te gravene, des nyemand en staet vri,

1710

Hoe edel, hoe vroet, hoe rike hi zi.

 

Siet die mensche an zine siden,

 

Hi ne sal te rechte niet verbliden:

 

An die eene zide hi vinden sal

 

Gelucke, an die ander ongeval,

1715

Gaende ende kerende al teenen.

 

Dus soude die mensche te rechte weenen,

 

Die in keytivicheden groot

 

Hier is als eene scheme der doot,

 

Ende zine gelike siet alle daghe

1720

Doot ten grave wert draghen".

 

Dus sijn wi, so sinte Augustijn seit,

 

Int dal van groter keytivicheit.

 

Dat ander dat is, waer waert,

 

Mensche, du bist ende vaert,

1725

Dats ter natuerliker doet.

 

"Hoe moghedi driven blijsschap groot

 

Up dinghen die lidende zijn?"

 

Sprect mijn heere sinte Augustijn;

 

"Die tijd des levens en is niet el,

1730

Dan en loop ter doot wert snel,

 

Eene dachvaert doende alle daghe:

 

Hier of en is nyemand verdraghen".

 

........

 

........

 

Dat ander daer wi trecken toe,

 

Dats tscharpe gerichte, ende hoe

[fol. 15a]

1735

Dorrestu daerwert lachende gaen,

 

Die met sonden bist bevaen?

 

Hier up vinden wi bescreven

 

Inder heiligher vaderen leven,

 

Dat een oud vader wilen sach

1740

Eenen jonghen toeghen eenen lach:

 

"Hoe laetstu, broeder mijn,

 

Ende du wetes wel dat wi schuldich zijn

 

Vor hemel ende vor eerde te ghevene

 

Rekenynghe van al onsen levene?"

Exempel dat denken om der doot wederstaet werlike lusten. [XXIX]

Exempel schone van deser dinc

Vindmen bescreven van eenen conync,
Die sijnre misdaet ende sijnre sonde
Gedenkende was in allen stonden
Ende tgerichte dat so na sal sniden;
Des en sach men hem ghene tijd verbliden.
Een zijn broeder, wient wonder dochte,
Vraghede hem wat bedieden mochte.
"Du suls weten", die konync sede.
Hoort wat die wise konync dede:
Des avendes sende hi die ghone,
Die der basunen waren gewone,
Tzijns broeders ende hiet se blasen daer
Ter poorten; des hadde die duvel vaer,
Want hi was wel seker dies,
Vor wes huus men des avendes blies,
Moste sterven als quam die morghen:
Des was die broeder in groter sorghen,
Als die verliesen waent sijn lijf
Des morghens tijdlike, ende sijn wijf

[fol. 15b]

1765

Ende zine kinderen quamen gegaen

 

Ten hove: die porte was upgedaen:

 

Daer waren si vor den konync geleet,

 

Die vellen up haer knyen gereet.

 

Die broeder bat genade zere.

1770

Doe sprac die konync, die grote heere:

 

"Broeder, war omme en verblidi niet?" -

 

"Ay here", secht hi, "of gijt gebiet,

 

Hoe soude blijsschap ter herten myne

 

Moghen comen, daer uwe bazine

1775

Ghisteren blies vor myne poort;

 

Jane wetic wat daer toe behoort?"

 

Die konync antworde na dien:

 

"Dat gi, broeder, ducht van myen,

 

Dien gi niet en hebt misdaen

1780

Ende niet nare en mocht bestaen,

 

Om dat gi myn teyken verstoet,

 

Hoe soude verbliden dan mijn moet,

 

Daer ic my so misdadich weet,

 

Niet vor hem die my besteet,

1785

Mer vor den heere, wes mogenthede

 

Hemel ende eerde erst wesen dede,

 

Want altijd horic des heeren bazine

 

Roepen in die oren myne:

 

"Ghif redene van dynen ghewerke!"

1790

Den ghenen wes inadren sterke

 

Om dansen . . . . of om ydel spel,

 

Mercten si ofte saghen si wel,

 

Hoe zeere onseker die mensche staet

 

Ende hoe rasch hi ter doot wert gaet,

1795

Elk soude weenen, eer hi songhe:

 

Die nye geborne kinderen jonghe

[fol. 15c]

 

Bewisen te weenene ons leden;

 

Tranen zijn onser keytivicheden

 

Orconde: aldus beweent elk kint

1800

Der werlt keytivicheit, diet vint.

Luxurie heft vijf andere remedien sonder die achte vorsecht. [XXX]

Remedien vindic noch tote viven
Die luxurie konnen verdriven.
Deerste is eene devote bedinghe,
Die luxurie weert sonderlinghe.
Wi sien dat inder lieder been
Onderwilen so wast een
Ovel ende heet tvier der hellen.
Enyghe die daer af quellen,
Doen hem draghen tonser vrouwen
Te Parijs ende up een betrouwen
Willen si bynnen der kerken wesen
Tote zi daer af zijn genesen.
Andre versoeken sinte Anthone;
Een andre, diet hebben, zijn gewone
Tote sinte Christofels te gaene
Ende in zine kerke te staene.
Aldus souden die creaturen,
Die tvier gevoelen der naturen,
Si souden met rechte hem te Gode keren
Ende van bedinghen niet ontberen
Voer dat se hadde God vertroest.
Als zi danne waren verloest,
Souden zi bliven doende daer of
Gode danc ende groten lof.
Hier af staet biden prophete gescreven:
"Ic sal di verlosen, du sals mi gheven

[fol. 15d]

 

Werdicheit, vullen lof ende eere".

 

Eene andre remedie die . . . leere,

 

Luxurie te verdrivene mede,

1830

Dats eersame belemmerthede,

 

Want ledicheit menych verdriet

 

Toebrenct, als men vake siet.

 

Eene derde remedie so gheeft

 

Te luxurie, dat men heeft

1835

An die heilighe scrifture minne

 

Ende daer na tverstaen met sinne,

 

Dit doet den brant becoelen zeere.

 

Ten apostelen sprac die heere:

 

"Ghi zijt suver omme twoord,

1840

Dat gi van my hebt gehoord".

 

Hier toe accordeerende dus,

 

Seghet sinte Jheronimus:

 

"Minne scrifture in elke stonde,

 

Du ne suls niet mynnen des vleesch sonde".

1845

Eene vierde remedie ende soene

 

Is almoessene te doene.

 

Hier up sinte Pauwel seit:

 

"Nuttelic is goedertierenheit

 

Tot allen dinghen". Ooc seghet aldus

1850

Hier up sinte Ambrosius:

 

"Die achtervolghet ontfermichede,

 

Al doghede hi onsuverhede,

 

Si mach hem pinen of verswaren,

 

Mer niet sal sine doen misvaren".

1855

Die vijfte remedie die is mede

 

Wederstaende die gulsichede,

 

Als ic voren screef al bloot,

 

Dats voormaken om die doot

[fol. 16a]

 

Ende up den staet die tvleesch an vaet,

1860

Na dattet erdsche leven gaet.

 

Sinte Gregorius dus bescrijft:

 

"Dat des vleysch begherte meest verdrijft,

 

Dats dat men bemerke al

 

Hoedaen dattet na der doot zijn sal".

Keefsdom is verboden bi vele redenen. [XXXI]

Van keefsdomme wil ic nu scriven,
Dat vele liede gherne toedriven,
Ende rekenent harde cleyne misdaet.
Dat si is verboden ende quaet,
Die apostel is orconde das,
Die dus scrivet ad Galathas:
"Des vleesches gewerke zijn openbare,
Dat is keefsdom", ende volgt daer nare:
"Die te vulbrenghene pleghen ditte,
Sullen niet dat rike Goods besitten".
Dit moghen wi wel getoghet merken,
Lesen wi der apostelen werken;
Redenen so vele vinden wi,
Dat keefsdom goet verboden si.
Ene is na der lerers scriven
Die ondrachlicheit van wiven,
Want luttel gemene wijfs wi sien
Dat si kinder te draghene plien.
Daer wert der rechter naturen wet
Mids den keefsdomme achter geset.

Eene ander redene is te dien,

Die vele archede, die geschien
Vanden wiven ten kindren waert,
Als hem die man is alte greignaert,

[fol. 16b]

 

Of den kinderen niet goets willen doen;

1890

Dan gaen si om dit occusoen

 

Den jonghen kinderen doen swaerhede,

 

Ende som hebben si die gedoot mede:

 

Dusdaen quaet comt van keefsdomme.

 

Eene derde redene is daeromme

1895

Dat menych vechten ende strijt

 

Soude te rechte wesen telker tijd,

 

Mochte elk man telken wive gaen.

 

Die bibel doet ons wel verstaen,

 

Dat God een wijf met eenen man

1900

Van eersten maecte. Wat soude dan

 

Redene meer daer toe gesocht,

 

Oftet God selver heft so gewrocht,

 

Want huwelic hevet hi geset,

 

Om dat keefsdom soude sijn belet.

Keefsdom verbood God tonsen profijte bi drien redenen. [XXXII]

Eyst dat wi claerlic connen sien,

Drie redenen vinden wi te dien
Dat ons quam in profite groot,
Dat God keefsdom eerst verboot,
In teyken van zijnre heerschapien.

Ter eerster redene van dien

Sinte Augustijn ghevet ons bediet:
"Cume soude die mensche connen peinsen yet
Eenen heere te hebbene oft eenen God,
Had hi niet ontfanghen gheen verbod.
Diet verbod heft, heft eenen heere".

Eene andre redene ende leere

Die in dat verbod is te siene,
Dats mogentheit van verdiene.

[fol. 16c]

 

En hadde die mensche van Gode niet gehat

1920

Gheen verbod, elk mach sien dat,

 

So ne hadde dien mensche doen no laten

 

Moghen vorderen noch baten:

 

Mer in te doene dat God heet

 

Ende in te latene dat hem is leet,

1925

Daer in staet verdiente groot.

 

Die derde redene is al bloot

 

Om dat wi souden in onsen sinnen

 

Niet met werliker mynnen

 

So ontsteken zijn, wi souden meere

1930

Altijd mynnende zijn den heere,

 

Want meest wil hi zijn gemynt,

 

So dat eerste gebod doet bekint,

 

Int welke God ons lieden beval

 

Hem te mynnene boven al.

1935

Dat God ontfermichede groot

 

Toghede, doe hi keefsdom verbood,

 

Ten man, ten wive ende ooc ten kinde,

 

Goede redene ic daer toe vinde.

 

God dede vele doer den man,

1940

Dat hine woude voeghen an

 

Eene, die hem getrouwe ware,

 

Want men secht al openbare:

 

Amyen, om dat si niet weten,

 

Hoe langhe si smans broot sullen eten,

1945

Ende hi se sal daer willen gedoghen,

 

Steken si wech al dat si moghen,

 

Want si ne troosten hem up gheen bliven.

 

Groot goet dede God den wiven:

 

Als si kinderen soghen of draghen,

1950

Moeten die mans die noot bejaghen

[fol. 16d]

 

Ende winnen dat ghene waer bi

 

Dat wijf ende kint gehouden si.

 

In keefsdomme wy vake sien,

 

Dat die mans den wiven ontvlien,

1955

Als si weten dat si kind draghen.

 

Des vallen die wive vake in plaghen,

 

Of komen vake in grote mislede,

 

Dat si misvaren ende tkint mede.

 

Den kindren is Godes gracie groot,

1960

Dat hi keefsdom verbood:

 

Die moederen souden se vake verslaen,

 

So het voren is gedaen verstaen.

 

Ooc mede gemeenlic wi sien,

 

Dat gemelde kindren plien

1965

Bet geleert te zine van aerde,

 

Ende bet gemaniert dan die bastaerde.

 

Dus wrochte Gods ontfermichede

 

In dat hi echtschap wesen dede.

Ontschulden mach hem nyemant van zonden, die leeft. [XXXIII]

Tlaetste capittel weten besien

Vander luxurien, ende sprect van dien
Die hem ontschulden ende willen toghen,
Dat sijs hem niet onthouden moghen,
Ende so van allen anderen sonden.
Proeven vele ende ander orconden
Inder scrifturen so vinden wi,
Dat dit valsch ende lueghene si.
Dat elk mensche willents misdoet,
Maect ons wel die bible vroet
Int vierde capittel van Genesi.
God sprac tote Cain: "Onder di

[fol. 17a]

 

Sal al dijn appetijt wesen

 

Ende du suls gebod hebben boven desen".

 

Hier toe comt dit word wel

 

Dat Pauwel bescrivet dapostel:

1985

"Getrouwe so is ons die heere,

 

Die ons niet laet becoren meere

 

Boven dien dat wi moghen draghen".

 

Wie sal dan over recht moghen claghen?

 

Hier toe comt ooc aldus

1990

Een woord dat secht Ecclesiasticus:

 

"Hi set water ende vier vor di,

 

Sla hand an dat di gelievet si".

 

Ende kort daer na staet gescreven:

 

"Vor den mensche is dood ende leven,

1995

Goed ende quaet; an welk van dien

 

Hi vaet, so sal hem geschien:

 

Elc betider hem toe hier na".

 

Hier up so secht mester Seneca:

 

"Ontschuldighe di niet te gheenre stonde:

2000

Niemant en doet zijns ondanx sonde".

 

Augustijn secht: "nyemand mach sonde doen

 

Int ghene dat hem mach zijn ontvloen,

 

Ende so moet willents sijn gedaen, bedi

 

Wat dat ondancx gedaen si,

2005

Dan is den mensche gheene misdaet".

 

Menyghe schone redene so staet

 

In scrifture getoghet, dat si

 

Moeten geschendet zijn daer by,

 

Die segghen dat sijs niet ne moghen

2010

Onthouden, hoe seere sijs hem poghen,

 

Vander sonde der luxure,

 

Eerst om dat die creature

[fol. 17b]

 

Tonwertste lit dat God schiep ye

 

Boven al laet hebben heerschopie:

2015

Wat dat onwerde let gebiet,

 

Moet sijn vulcomen, wat sijns geschiet:

 

Nochtan volcht daer twe quade saken,

 

Quistinghe van goede ende vele waken.

 

Eene andre redene so mach sijn mede

2020

Die overgaende werdichede,

 

Die den mensche gegeven si,

 

Dats dat hi heft den wille vri,

 

Dat gheen dier ter werelt heft.

 

Oft hi met willen daer an cleft,

2025

Die sonde is in hem die meeste

 

Schalcheit boven elke beeste.

 

Die visch int water sijn aes vliet,

 

Om dat hi die hinghene daer ontsiet,

 

Ende die voghel als hi siet tnet

2030

Bi den sade om hem geset,

 

Hi vliet liever hongerich van den sade,

 

Omdat hi vrucht dachterschade;

 

Mer die beeste-mensche weet claer,

 

Dat die doot volghet, hi ne weet hoe naer,

2035

Ende staet in vresen der ewigher hellen:

 

Nochtan wille hi hem niet bestellen

 

In derdsche weelde te houdene mate

 

Upten troost van der achter bate.

 

Nochtan so kent hi sduvels net

2040

Om hem te vane altoes geset,

 

Ende dat claer siende cleft hi ant aes,

 

Dat hem brenct dat ewighe eylaes.

 

Eene derde redene daer bi souden

 

Die menschen van luxurien onthouden:

[fol. 17c]

2045

Hi en hevet so ondieren garsoen,

 

Vor wien dat hijt soude willen doen,

 

Hine soudem schamen dat sijt saghen:

 

Hoe mach hi die schande dan gedraghen,

 

Dat God ende die engel siet,

2050

Die hem God teenen wachter liet!

 

Perden sijn harde starc int gemene:

 

Nochtan so dwinct se een breydel clene

 

Te staene, alse onder ghinghen.

 

Dus mocht hem die mensche dwinghen,

2055

Up dat hi woude, na dat hem eene

 

Beeste schofiringhen so clene

 

Van luste doet, onthouden,

 

Na dat hem nyemand en mach ontschouden.

 

Eene vierde redene is waerlike

2060

Proeve te settene inder gelike:

 

Die saghe bernen sijn huus of stede,

 

Ende selve meer viers daer toe dede:

 

Wel schijnt dat zijn wille ware.

 

Dus stooct die mensche al openbare

2065

Luxurie in hem, die in ghenen tiden

 

Van lecker spise hem en wil vermiden.

 

Eene vijfte redene is, die claer schijnt,

 

Ware enych van groter plaghe gepijnt,

 

Die seghede: ic en mach niet genesen

2070

Of ic en wille onderhorich wesen

 

Den mester, ende neme medicine,

 

So mach geslaect sijn myne pine:

 

Aldus het metten sondare staet,

 

Die niet en rouct te doene raet

2075

Vanden gheestliken medicien,

 

Daer hem bate of mochte geschien.

[fol. 17d]

 

Hi mach seggen waerlike met desen

 

Sieke: ic en wil niet sijn genesen.

 

Die mensche, omme die siecheit groot

2080

Te slakene, so sal hi zijn bloet root

 

Storten of thaer ofsnyden laten,

 

Up dat den lichame yet mach baten,

 

Mer hine sal om der zielen gesonde

 

Niet willen scheiden als vanden ponde

2085

Silvers, dwelc niet an hem cleeft

 

Ende qualike bi gevalle gekregen heeft.

 

Eene seste, daer getoghet is bi,

 

Dat ghene onschoude werdich zi,

 

Merct bi gelike, mensche, ende schouwe:

2090

Die een casteel up zine trouwe

 

Te wachtene hadde, ende dan dat

 

Leverde om onwerdighen schat

 

Sijns heeren vianden, ende vercochte

 

Sonder noot ende niet hulpe en sochte,

2095

Kennende nochtan zinen heere

 

Ghewillich ende overmoghende zeere

 

Te helpene, woudement behouden:

 

Soude dese willen hem ontschouden

 

Dat hijt niet behouden en mochte?

2100

Hi loeghe, want hi gheen hulpe en sochte.

 

Die mensche is aldus gelike,

 

Die doer die weelde van ertrike

 

Tcasteel dat hi te wachtene heeft,

 

Dats die licham, den duvel gheeft

2105

Ter eerster becoringhe, doe hi ne sochte

 

Helpe daer hi se vinden mochte,

 

Dat was an Gode, die angebeden

 

Wil zijn met oedmodicheden,

[fol. 18a]

 

Ende die den mensche te gheenre stont

2110

Ne laet, also dapostel orcont,

 

Pinen van der becoringhe vlaghen

 

Boven dien dat hi mach gedragen.

 

Eene sevenste redene is ooc mede

 

Die over cleene ernstichede

2115

Die wi omme tonthoudene doen

 

Van sonden, mer sijn dare toe occusoen.

 

Wilde die mensche doen ter noot

 

Van sonden ernsticheit also groot,

 

Also hi soude, vonde hi een gat

2120

In zijn wijnvat, te stoppene dat,

 

Daer hem ontlopen ware die wijn,

 

Hi soude hem wel onthoudende sijn.

 

Ten VIIIsten machmen den ghenen vragen,

 

Die hem niet moghen onthouden der clage,

2125

Wie se daertoe dwinghet, so twijf,

 

So die duvel, so haers selves lijf?

 

Die duvel mach se dwinghen niet,

 

Want sinte Gregorius dus bediet:

 

"Die viant is tontsiene cleene,

2130

Die nyemand verwinnen mach, alleene

 

Hem die verwonnen wille wesen".

 

Twijf dwincten niet te desen,

 

Want onder smans macht is die hare,

 

So die bible toghet al clare.

2135

Niet en mach se dwingen tvleesch,

 

Al heftet ter luxurien eesch,

 

Ja en heft die mensche sin ende merke

 

Den vleesche te wederstaene twerken

 

Als wille niet consentiert daer toe?

2140

Dus doghet niet datmen onschout doe.

[fol. 18b]

 

Ten IXsten wi hem vraghen souden,

 

Die segghen: si en mogens hem niet onthouden,

 

Als hem toevallen die temptacien,

 

Oft yement quame bi erdsche gracien

2145

Ende seghede: ic gheve ju eenen schilt

 

Up dat gi dit quade laten wilt,

 

Ende telken dat gijt sult wederstaen,

 

Suldi noch eenen schilt ontfaen;

 

Oft ware hem tot eenre parture geset,

2150

Dat hi verliesen soude een let

 

Telken als hem luxurie geviele,

 

Si soudens bet wachten dan die ziele.

 

Ten utersten wi hem vraghen moghen,

 

Oft sijs niet souden willen poghen

2155

Tonthoudene eene cleen termine,

 

Elk doende die ernstichede sine,

 

Si souden moeten lijen: ja.

 

Hier up so seghede mester Seneca:

 

"Gewoente van ledenen tiden

2160

Andre termine soude doen liden

 

Sachte ende met minre arbeit".

 

Hier up een groot leerer seit:

 

"Dat teersten is te draghene fel,

 

Bi gewoenten saltuut draghen wel".

2165

Tulius die mester heft gescreven:

 

"Die beste wech, die is int leven,

 

Is gewoente, want bi haer

 

Dat dinc wert licht, dat eerst was swaer".

 

Als die mensche dan een tijd leden

2170

Vanden sonden heft vermeden

 

Om Gode, al ist met pinen sware,

 

Hi vint hem die Gods hulpe nare

[fol. 18c]

 

Dan hi van eersten hadde gewaent.

 

Daer omme, al is een mensche ghetaent

2175

Vort ten sonden bi quader temptacien,

 

Trecke hem an den heere vul gracien

 

Met oedmode, hi sal hem gheven

 

Te wederstaene dat sondelic leven:

 

So zeere mynt God die creaturen.

2180

Hier endet tractaet van luxuren.