Spieghel der sonden
(1900)–Anoniem Spieghel der sonden, Die–
Auteursrecht onbekend
[Folio 1a]
| |
Dronkenschap is, diet merct wel,
Een sachte ende smekende duvel,
Een zuete venijn binnen smenschen monde,
Ene sachte, nochtan sware sonde.
| |
Gulsicheit heft vijf specien die Sinte Gregorius bescrijft. [VIII].5[regelnummer]
Ander V manieren heft gulsheit,
Nadat sinte Gregorius seit.
Deerste is dat men niet ontliden
Mach geordineerde maeltiden.
Dusdane moghen dat woort wel vresen,
10[regelnummer]
Dat wi in Ecclesiasten lesen:
"Wee di, land, daer coninc is kint!"
Ooc mede, so scrifture ontbint:
"Wies princhen dat bi tide eten".
Biden lande, so moetstu weten,
15[regelnummer]
Is verstaen dat vleyschlike diet,
Want wi zijn eerde ende anders niet.
Onsen vryen wille dats die coninc,
Die te bewaerne heft die hoghe dinc,
Dats die ziele, na Godes gebeelde
20[regelnummer]
Gemaect, ende erve der hoger weelde.
Princhen, die dit land heft binnen,
Dat sijn die V verstandele sinnen.
Als dese coninc is dan kijnt,
Met rechte is dat land gepijnt.
25[regelnummer]
Gelike dieghene, die Gode minnen,
Den dach altijd willen beginnen
Gode te oefenen ende hem te eerne,
Also pleghen si hem te keerne
Ter spisen eerst vor alle saken,
30[regelnummer]
Die haren god van haren buke maken.
| |
[Folio 1b]
| |
Dusdane soeken haer Godes rike,
Dats dranc ende spise leckerlike.
Die ander maniere is dat riesen
Leckerlike dinc verkiesen,
35[regelnummer]
Also die bible orcont wel
Vanden kinderen van Israhel,
Die van den hemele manna ontfingen,
Dat smake gaf van allen dinghen,
Daer se den smaec of hebben wouden:
40[regelnummer]
Nochtan en wouden si hem niet houden
Daer mede vernoeghet; al hare eysch
Was daer boven omme vleysch.
Sinte Lucas woorden vertrecken
Ooc mede van den riken vrecken,
45[regelnummer]
Dat hi gerichten uutvercoren
Altijd hem brenghen dede voren.
Contrarie deser leckerheden
So leert Seneca ons leden:
"Hongher moete braden nopen
50[regelnummer]
Niet op die lecker spise hopen":
Dus mach elken vroeden af grisen
Te verkiesene die lecker spisen.
| |
Gulsighen souden schuwen leckere spise om drie saken. [IX] Omme drie redenen so souden
Die menschen met rechte houden
55[regelnummer]
Hem van allen leckernyen.
Die eerste redene om dat wi sien
Die nature van den vate,
Daer wi die spise in sinken laten;
Bi dien wat daer binnen wort
60[regelnummer]
Besteet, et tebrect ende vort.
| |
[Folio 1c]
| |
Elc mach sien bi geliken dit:
Hadde yemant een vat besmit
Ende daer in dede zuvren wijn
Hi soude hem dunken verloren sijn.
65[regelnummer]
Die ander redene, om dat leckerhede
Vander spise die is mede
Hulpe den vleesche, ja alremeest,
Te contrarien den gheest.
Dus vecht haerre twe teghen eenen,
70[regelnummer]
Die verwonnen moet sijn alteenen,
Dats die geest; hier af verclaert
In een bewijs Sinte Bernaerd:
"Elke spise die moet di
Genoeghen die goet te etene si,
75[regelnummer]
........"
Die derde redene is, twivelt niet dies,
Als die mensche van jonghen dagen
Der weelde plach, hi en cant gedragen,
Dat wi daer na ontvlien souden,
80[regelnummer]
Hi en wilt over eenen zede houden.
Hier up seghede die wise Salomoen:
"Die wech dien dat jonge kint heeft geploen,
Dien wilt gherne in zijn ouder gaen".
Die derde maniere is, wilt verstaen,
85[regelnummer]
Als men der spisen te vele eet,
Waer af sinte Gregorius seet:
"Rein, sachte vallende, is zere goet,
Ende bi mate, is al dat land gevoet;
Mer vele reyns ende vallende zere
90[regelnummer]
Quetst die vrucht no min no mere".
Te vele spisen, grote swaerheit.
Die vierde maniere der gulsicheit
Is dat misselike bewisen
| |
[Folio 1d]
| |
Van den bereedene der spisen,
95[regelnummer]
Die si te versierne plien.
Ysidorius secht ooc dus van dien:
"Si edreken inder manieren
Hare spise gelike stommen dieren,
Die visieren ende reeden so vele,
100[regelnummer]
Om des avonts te vulne haer kele;
Mer edreken van dien ende van desen
Mach in also vele verscheden wesen:
Die diere edreken anevaen
Als haer eten is gedaen,
105[regelnummer]
Mer dusdaene edreken vor dat eten".
Die vijfte maniere leere weten,
Dats gulsichlic ende heet an spise te vane.
Van dusdaene gulsheit af te staene
Troost ons Ecclesiasticus bewisen:
110[regelnummer]
"Loopt niet ongemaniert ter spisen;
En stoert den licham niet daer boven".
Wel mach heten die gulse verscroven,
Die hem niet anders besich en maect
Dan hi met moede altijd haect
115[regelnummer]
Op dat mael, datter volghet an,
Ende als hijt gecrigen kan,
Schiet hi daer an so bernendelike.
Dese verberntheit is claerlike
Int sniden ende int kouwen verclaert.
120[regelnummer]
Hier op scrivet sinte Bernaerd:
"Ooc om des lichamen gesondicheit
Somen meer met gemake eit
Ende die spise kouwet meer,
So si verteert wert lichte te eer".
125[regelnummer]
Dusdaene haesticheit brect,
| |
[Folio 2a]
| |
Daer men over tafelen sprect
Ende die spise coelen laet,
Die den mensche heet doen quaet.
Andere manieren heft se noch viere,
130[regelnummer]
Die gulsicheit ongehiere,
Ende dese spreken van overmaten,
Die vele liede qualike laten.
Die eerste is als men etet dicken,
Daer gemeente weynich up micken.
135[regelnummer]
Den gesonden wel bedarf
Hem te bedraghene met tweewarf
Des daghes te houdene maeltiden,
Wille hi van gesonden verbliden.
Vake eten brect vele gesonden;
140[regelnummer]
De arsten van medicinen orconden
Dat gheen dinc en is so quaet,
Ende dat den licham meer verslaet,
Dan men te etene begheert
Vor de spise is verteert.
145[regelnummer]
Als rauwe spise op rauwe valt,
Also die medicine ons wel calt,
Sone is natuerlike hitte
Niet mechtich te doen smelten ditte.
Dan volghet die loon gulshede,
150[regelnummer]
Dats corts of ander siechede,
Vake ooc der zielen quale.
Die ander maniere mach ooc zijn wale,
Als die mensche te vele manieren
Van gerichten doet visieren,
155[regelnummer]
Genoech te zine der gulsicheit.
Die wise Seneca hier up seit,
Up dit onnatuerlic haken:
| |
[Folio 2b]
| |
"Die maghe haect omme vele smaken,
Die welke hoe dat se vele begheert,
160[regelnummer]
So si meer nemet, soet haer meer deert.
Vele dinghen gelieven alleene,
Die deeren, al sin se gemeene,
Ende dus der kelen vele begheren
Brengt weder der maghen vele deren;
165[regelnummer]
Also die spise doer haer doet jaghen,
Die nature en cans niet verdraghen,
Si en moet daer af quellen lanc termijn".
Die derde maniere die so moet sijn,
Als wi nieuwe gerichten doen
170[regelnummer]
Maken, die men niet heft geploen.
Die vierde specie is die maniere
Van enyghen, als spise is zere diere,
Up dat si mede yet leckerlic si,
Dan trecken si hem lieden bi
175[regelnummer]
Ende copense om haer eerlichede:
Dus vorderen si hoverdichede.
| |
Hoverde doet vake vele verteren ende al sonder noot. [X]Der gulse manieren oversien;
Nu verstaet ende leert van dien
Quade gesinden viere, die mede
180[regelnummer]
Altijd wonen inder gulsichede.
Die eerste is hoverdicheit,
Van welker die wise dus seit:
"Die hongher ons lieden niet doet
In spisen verteren so groet goet,
185[regelnummer]
Mer hoverde die wi begheeren
Doet ons dat meeste deel verteeren.
Wi reden uut onser hoverdichede
| |
[Folio 2c]
| |
Der liede oghen te vulne mede,
Daer om dat ons die liede ansien.
190[regelnummer]
Wi souden der costen die wi plien
Vander meester helft ontberen,
So vele doet hoverde verteren
In spise, in cledren, in messenieden".
Die ander drie gesinden bedieden
195[regelnummer]
Der spisen grote leckerhede
In drien manieren, so ic sede.
Deerste is begheerte van meniger spise;
Dander is dat diversch bewisen
Tgherichte dus of dus bereet.
200[regelnummer]
Dat derde is, also ict weet,
Dat men der spisen begheert so vele,
Dat si wederstaet ter kele.
| |
Gulsicheit sonde heft achte remedien die getoghet zijn. [XI]Laet ons sien VIII remeden
Teghen sonden der gulsheden.
205[regelnummer]
Die eerste dar bi si wert verloren,
Dats gheerne Gods wort horen.
God selve leerde ons die remede
Teghen temptacie der gulshede,
Doe die duvel sprac, dat hi te zijnre noot
210[regelnummer]
Vanden stenen dede werden broot,
Want daer sprac Jhesus van Nazarene:
"Die mensche en leeft niet allene
Bi den brode, mer bi der woord
Die uten mond Gods comet voort".
215[regelnummer]
Ende dus, die vake te sermoene gaet,
Somwile hi geestlic voetsel ontfaet,
Mids den welken wert gevoet sijn zin,
| |
[Folio 2d]
| |
Dat hi der spisen sal achten te min.
Wie is die dese remedie soect
220[regelnummer]
Of die enichs predikens roect,
Sonder dat enich ertsch wasdom dreget?
Wie comt nu daermen tword Gods seghet?
Arme wiveken ende daer toe mans
Staen daer van verren bi als quans:
225[regelnummer]
"Secht die priester dat my dunct gaende
Met my, so sal ic bliven staende":
Anders sullen si onlanghe wesen.
Die ander remedie is te desen
Van redeliken dinghen belemmerthede.
230[regelnummer]
Die wise leerde hier up ende sede:
"Die vele begheerten verslaen den traghen:
Sine hande en connen gheen werc gedraghen".
| |
Van ledighen menschen is hier getoghet [XII] Die ledich is, vele dinghen beghert,
Altijd hem drievout hongher deert;
235[regelnummer]
Sine oren doghen hongher sware
Altijd om te hoerne nyemare;
Sine oghen sijn altijd hongerich mede
Om te siene ydele werlichede,
Ende zine kele blijft onversaet,
240[regelnummer]
Hoe vele spisen daer dore gaet.
Belemmerthede verslaet dese drie,
Up dat gemaniert si die.
Die derde remedie is hier toe
Dat hem die mensche also verre doe,
245[regelnummer]
Als hi vereyscht, van elker stede
Daermen oeffent die gulsichede.
Hier toe mach tword wel gesecht wesen,
| |
[Folio 3a]
| |
Dat wi in Ecclesiaste lesen:
"Du moets di pinen sonde te vliene,
250[regelnummer]
Als dat serpent, dat verslaet met siene".
Hoe dat dit voren is geseit
Up elke sonde ende up elke quaetheit,
Die den mensche moghen geschien,
Proper macht behoren te dien,
255[regelnummer]
Die tempteren van sotheden:
Die volghen meest der slanghen seden,
Dat in den boom eerst bedroech Even,
Dat alle menschen ooc beseven,
Also die bible doet gewach.
260[regelnummer]
Twijf dat tfroyt goet te etene sach,
Schone in den oghen, bequame int sien,
Si pluctet ende at van dien.
Sinte Gregorius ons dus bediet:
"Te schouwene is georloft niet
265[regelnummer]
Dat niet en is georloft te begheerne.
Hebstu dan, mensche, herte tontbeerne,
Der gulsen tafelen moetstu vlien,
Daer du maechts vele gerichten sien".
Yzaias gheeft aldus uut:
270[regelnummer]
"Doe Eva hadde geschouwet tfruut,
Also saen als sijt in die hande nam,
Verswalch sijt, dat ons zere misquam".
Hier omme ist niet seker ansien
Bequame dinc die men wille vlien.
275[regelnummer]
Die vierde remedie is, daer wi
Gulsheit moghen weren bi,
Dat wi met ernstichede groet
Merken hoe dat na onser doot
Onse menschelike vleysch sal wesen.
| |
[Folio 3b]
| |
280[regelnummer]
Sinte Gregorius scrijft van desen:
Niet en is beter omme daer mede
Te temmene des vleyschs begerlichede,
Dan te voerdenkene die vuulheit groet
Van onsen vleysche na onser doot".
285[regelnummer]
Die vijfte remedie is deser sonde,
Dat wi souden in allen stonden
Om dat ewighe werschap denken, hoe
Wi alle zijn genoet daer toe.
Ten anderen ist al claer ende bloet,
290[regelnummer]
Dat die teghen den avent is genoet
Ter feesten, sal min ter maeltijd eten
Dan die hem ongenoet sal weten;
Hi sal ter maeltijd houden pael
Om te houdene dat avontmael,
295[regelnummer]
Mer vele liever die wel moghen
Wesen geliket der soghen,
Die hem met drave hier so vullen,
Dat si hem niet rekenen sullen
Ten aventmaeltijd voer genoet,
300[regelnummer]
Daer die vulmaectheit es so groet,
Dat se die hongher salich maect.
Here God, also gi selve spraect,
"Salich zijn die hongherighe ende mede
Die dorstende zijn na die gerechtichede".
305[regelnummer]
Of te derre feesten wel geraect
Hongher den mensche salich maect,
Te so hogher weelde wert hi geresen,
Die daer sullen versaet wesen:
Nemmer en comt hem hongher ane.
310[regelnummer]
Die seste remedie, na mynen verstane,
Teghen die gulsichede, die es
| |
[Folio 3c]
| |
Te merkene, dat die exces
Van gulsheit inbrenct swaerheit groet,
Want si inbrenct drievout doet:
315[regelnummer]
Doet der misdaet, doet der naturen
Ende doet der hellen, in menigher uren,
Also ic vor vander gulsheit sede.
Sunte Augustijn scrivet oec mede:
"Also wi medicine nemen
320[regelnummer]
Bi maten, mochten wi so getemen
Voetsel te nemene in eniger stonde,
Wi souden leven in vulre sonde".
| |
Christus armoede gedenken is grote remedie theghen gulsichede. [XIII]Ter sevenste remedie der gulshede:
Is dat wi merken Christus lede
325[regelnummer]
Met luttel weelden, met vele armoeden,
Wi sullen ons de sachter hoeden
Teghen dese sonde, ende daer bi
Staet gescreven in Treni:
"Gedenct mijnre armoeden alle:
330[regelnummer]
Gedenct der alssene ende der galle".
Die armoede van Christum den here
Soude met rechte die riken zere
Van hare werschepe leeren ontspoen,
Die si in overdaden doen.
335[regelnummer]
Si sien ende vinden in allen steden
Genoech armen vor hem leden,
Ende qualebedde comen hem ooc te voren,
Mer si en willen daer nyet na horen;
Gheven om Gode II of III miten,
340[regelnummer]
Hem dunct dat si hare sonden quiten.
Wonder groet ist dat die rike
| |
[Folio 3d]
| |
Niet hebben vor oghen eenparlike
Der consciencien begrijp,
Alse die armen maken sulc gepijp
345[regelnummer]
Vor hem luden van groter berste.
Si en gheven niet om die mynne van Kerste,
Neense, mer dat si souden deelen
Gheven si ydelen gespelen:
Des duvels wichten so voeden zi,
350[regelnummer]
Ende die armen gaen te quiste daer bi.
Die VIIIste ende die leste remede,
Die is teghen die gulshede,
Dats die zoete gracie ons heren.
Die ter gulshede hem toekeren,
355[regelnummer]
Si souden altijd zijn in bedinghen,
Dat se die here moste bringhen
In gracien, daer si mochten mede
Die hette lesschen der gulsichede
Ende van sonden hem wachten dan.
360[regelnummer]
Van deser gracien scrijft sinte Jan:
"Die des waters drinct dat ic hem sal geven,
Nemmermeer dorstem in zijn leven".
Sinte Pauwel ons te kennen doet:
"Hets den mensche harde goet,
365[regelnummer]
Dat hi zijn herte in alre wise
Met gracien voede, ende niet met spise,
Want als na spisen haect die sin,
So ne comt Godes gracie niet daer in".
Hier of heft Seneca gescreven:
370[regelnummer]
"Die wille in ewighe weelde leven,
Sal hem na ertscher weelde niet stellen,
Mer hi moet aftrecken ende vellen
Alle begherte diet vleysch aensiet".
Begherte af te doene is anders niet
375[regelnummer]
Dan gracie wesen in dien gescrueert:
So wel hem dient also gebuert,
Dat hem Godes gracie is mede.
Hier endet tractaet vander gulsichede.
|
|