Het Roelantslied

[p. 121]

IV De rijmtekst in het volksboek Droefliken strijt

Inleiding

Dit hoofdstuk handelt over de rijmtekstpassages in het volksboek. Zij vormen met 1246 versregels, verdeeld over twaalf hoofdstukken, de omvangrijkste bron voor onze kennis van het Middelnederlandse Roelantslied. Wat is de waarde van deze bron, die ongeveer drie eeuwen jonger is dan de oorspronkelijke tekst? Is het nog mogelijk door deze late tekst heen zicht te krijgen op de verloren redacties die er in de traditie aan voorafgaan? In de vorige hoofdstukken is al het één en ander over die verloren redacties aan het licht gekomen. We hebben gezien dat de samensteller van het volksboek waarschijnlijk gebruik gemaakt heeft van een kort tevoren gedrukte tekst van het Roelantslied. Helemaal zeker is dat niet, en kan dat ook niet zijn, omdat de veronderstelde druk niet overgeleverd is, maar ik ga er in het vervolg wel van uit¹⁷¹⁾. Dat gedrukte Roelantslied gaat dan op zijn beurt weer terug op de oorspronkelijke vertaling van het Chanson de Roland, via een onbekend aantal tussenstappen. Ook dat is een veronderstelling; zij berust op de grote overeenkomst tussen de rijmtekstpassages en de handschriftfragmenten, waarvan men zich kan overtuigen in de synoptische editie. Het is mijns inziens onmogelijk dat verschillende vertalers teksten afleveren die op zoveel punten overeenkomen. Daarom is het verantwoord aan te nemen dat de rijmteksten uit het volksboek tot dezelfde Roelantslied-traditie behoren als de oudere handschriftfragmenten. Maar behalve overeenkomsten zijn er ook verschillen en daarover handelt dit hoofdstuk vooral. Die verschillen maken het immers mogelijk de rijmtekst in het volksboek als tekst uit de traditie van het Roelantslied te typeren.

Laten we echter oppassen! Niet, alle verschillen tussen het volksboek en de handschriften zijn automatisch eigenaardigheden van de volksboekversie. Ook de andere teksten hebben veranderingen

171) Het is volgens mij de beste verklaring van de feiten, zoals ik in het tweede hoofdstuk, naar aanleiding van de houtsneden in Die alder excellenste cronyke van Brabant en de Droefliken strijt heb uiteengezet.

[p. 122]

ondergaan ten opzichte van de oorspronkelijke vertaling. Hoe maken we dan in het geval van twee verschillende lezingen uit welke oorspronkelijk is en welke secundair? Daarbij kan het Chanson de Roland helpen. We kunnen er immers in het algemeen van uitgaan dat varianten, die door de internationale traditie worden bevestigd, tot het oorspronkelijke Roelantslied hebben behoord. Helaas werkt deze methode in de praktijk niet altijd zo goed als de theorie doet vermoeden. Vaak zijn van veelbelovende plaatsen in het volksboek net geen parallelteksten beschikbaar tengevolge van de fragmentarische staat van de overlevering. Meer dan eens ook komt geen der varianten overeen met het Chanson de Roland, en stilistische verschillen kunnen meestal helemaal niet met behulp van de buitenlandse teksten worden beoordeeld. Ondanks deze bezwaren is het, geloof ik, toch wel mogelijk een aantal eigenaardigheden van de volksboekversie aan te wijzen. Achtereenvolgens bespreek ik gevallen van corruptie, van opzettelijke verandering in de rijmtekst, aangebracht door de samensteller van het volksboek en stijlverschillen. Maar eerst wil ik de rijmtekst van het volksboek in het algemeen behandelen. Daarom is het begin van dit hoofdstuk gewijd aan een vergelijking van de tekst in het volksboek met het verhaal van het Chanson de Roland.