De Revisor. Jaargang 29

[p. 141]

Rosa Liksom
Unohdettu Vartti 24-32

Die zomer hingen de wolken laag boven de heuvels. De natuur stond onbeweeglijk stil, alsof ze voortdurend op haar hoede was. Nu en dan slaakte een vogeltje een kreet. De zwaluwen hadden hun jongen al aan het begin van de zomer opgevreten. Een paar dagen lang probeerde de zon zich te laten zien achter de stal en aan de andere kant van het meer, maar al voor zes uur 's morgens deinsde ze terug en verborg zich achter de dikke grijze wolken. De hele zomer hoefden de voorzetramen niet weg te worden gehaald en voor midzomer liet niemand de deur open staan. Het gras groeide moeizaam en werd onder de voortdurende dreiging van regen tijdens het zware drukkende weer opgetast tot slechts een stuk of tien hooioppers per bunder. Het regende de hele zomer niet. De buien slopen om het dorp heen als een loerend roofdier dat klaar stond om aan te vallen maar uiteindelijk niet doorzette. Op de vensterbank in het portaal verdroogden de bloemen en in de tuin ritselde het gras.

In de eerste week van augustus begon het hooien en toen begon het te regenen. Al vroeg in de ochtend doemden er zwarte wolken op van achter het meer en ze bleven voortdurend over het dorp heen trekken tot acht uur 's avonds. Het regende drie weken aan één stuk door. Zware druppels sloegen tegen het keukenraam en verzamelden zich tot enorme plassen op het erf en voor de sauna. Het zand in de tuin vormde een luipaardpatroon en de bloemen knakten en verrotten in het gras. Aan het einde van de zomer stond de zon een paar dagen strak aan de hemel, maar er waren nooit twee onbewolkte dagen na elkaar. Het hooi werd geel, daarna donkerbruin en het duurde niet lang of het lag in zwarte plaggen te stinken, als een treurige hoop rotzooi rond de vermolmde palen, of als zwarte heuveltjes in de velden. De mensen zaten hele dagen somber binnen te wachten op het einde van de regen, maar toen die eindelijk ophield deed het er niet meer toe. Alles was al verloren. Zwijgend werd het gras verzameld en met zout bestrooid. ‘Tijdens de oorlog werden er kranten aan de koeien gevoerd. Dan is dit toch altijd nog iets beter,’ zei grootvader, toen de laatste vracht met paard en wagen de open schuur met het houten pannendak was binnengereden. De boerin keek hem uitdrukkingsloos aan en niemand zei iets. Toen begon de zon fel op ieder huis en op elk scheefgezakt hutje te schijnen. Hij scheen ononderbroken, vierentwintig uur per dag. Bloemen schoten voor de tweede keer in bloei en in de moestuin staken de worteltjes en de rode bieten hun jonge groen boven de grond uit. Iemand wist te vertellen dat er ook op het aardappelveld drie stengels te zien waren. De oudjes sleepten zich naar buiten en scharrelden ongerust kris kras door het dorp. Ze spraken over de slechte tijden die zouden aanbreken, over oorlog en schaarste. Achter de ruggen van de kinderen bogen ze zich naar elkaar en voor vijven al stonden ze achter het raam naar de overkant van het meer te staren, uitkijkend naar naderende bommenwerpers of de komst van Jezus. Tot negen uur 's avonds hingen ze rond bij het raam om daarna in een onrustige slaap te vallen.

Na de zomer, die een voorbode was geweest van ongeluk, kwam eind augustus de ommekeer, het

[p. 142]

begin van een nieuwe zomer en een wedergeboorte van de natuur die de mensen nog wantrouwiger maakte dan voorheen. Kinderen hingen lusteloos op de bank in de achterkamer en de jonge mannen hielden schichtig beurtelings hun ouders en hun grootouders in de gaten, wachtend op een antwoord dat niet kwam. De dennenbossen en de hellingen van de heuvels vulden zich met bosbessen en een paar weken later verspreidden zich de zware rode bloesems van de poolbessen in enorme hoeveelheden. De koeien deden zich tegoed aan vers gras en paddenstoelen waar de bosweiden mee vol stonden.

De oudjes die op straat liepen werden binnengeroepen en kortaf de klagende mond gesnoerd. Tijdens de vreemde augustushitte wilde niemand denken aan het einde van de wereld. Kinderen plonsden rond in het ondiepe water aan de oever van het meer en joegen met gevorkte stokken op kikkers. Ze hingen de kikkers aan een berkentak over hun schouder en liepen ermee langs het meer. De kikkers spartelden levend aan de lange twijgen. Hun bolle ogen puilden uit van smart en pijn.

In die zomer kwam Arvi terug.

In de stromende regen duikelde hij bij de sauna uit een taxi en kwam, flink aangeschoten, binnen door de keukendeur. Hij had iets blauws aan dat vaag aan een pak deed denken en droeg een klein, bruin kartonnen koffertje. Hij smeet de deur achter zich dicht en gooide het koffertje naast het fornuis op de vloer. Grootvader wierp een oude blik in de richting van de deur en glimlachte even spottend. Arvi grijnsde goedgehumeurd en ging op de bank zitten.

‘Daar zijn we weer,’ zei hij terwijl hij met zijn blik iets zocht. Iedereen wist wat hij zocht maar niemand zei er iets over. Ik had wel direct alles willen vertellen maar dat durfde ik niet en daar had ik ook het recht niet toe. Er zaten grote zwarte watervlekken op Arvi's pak en er liepen kleine druppeltjes uit zijn zwarte haar langs zijn nek langzaam zijn blauwe hemd in. Zijn borsthaar vertoonde grijze strepen die waren ontstaan terwijl hij weg was.

‘Wat moet je hier?’ vroeg grootvader, terwijl hij naar Arvi's oude koffertje keek.

Arvi deed net alsof hij niets had gehoord. Hij glimlachte in zichzelf en knipoogde naar mij. Ik kreeg kippenvel en drukte me steviger tegen het matras van de bedbank. De regen kletterde tegen het dak en de ruiten. Moeder zette platte borden op tafel en in het midden een grote pan aardappelen. Arvi keek haar vanaf de bank vragend aan maar moeder ontweek zijn blik. Een lange stilte daalde neer over de grijze ochtend. Arvi's gezicht betrok, hij stond op van de bank en liep het erf over naar de sauna.

Iedereen ging door alsof er niets was gebeurd en er was ook niets gebeurd. Arvi was teruggekomen en dat wist iedereen al vanaf de dag dat hij was vertrokken. Misschien eerder, misschien later, maar hij zou terugkomen.

‘Het zeikt van de regen,’ had grootvader, Arvi imiterend, gezegd tijdens de eerste regendagen, maar toen de regen aanhield werden er steeds minder grappen over gemaakt. Door de mond van grootvader had Arvi van de winter en toen de regens begonnen een paar keer de ontbijttafel bezocht, verder werd gedaan alsof hij niet bestond. Voortdurend echter had ik het gevoel dat hij aanwezig was. De luchtige grijns van Arvi had de hele winter boven het uiteinde van de bank gehangen en nadat Lea was weggegaan bleef er een zware, naar donkerblauw neigende schaduw in de woonkeuken achter.

Die avond gluurde ik door het kleine raampje aan de kant van de moestuin het saunaportaal in en zag Arvi uitgestrekt liggen op de bank van de kleedruimte. Het blauwe overhemd stond bijna tot aan zijn navel open. Van een buik was geen sprake, maar zijn jasje spande om zijn armen en schouders. Arvi zag er zowel vreemd als vertrouwd uit. Ik had zin om hem wakker te maken en hem alles te vertellen wat tante Lea aan mij had verteld voordat ze vertrokken was, maar ik kon de juiste woorden niet

[p. 143]

vinden en mijn voeten wilden me niet naar de sauna brengen. Ik haalde mijn benen open aan de frambozenstruiken toen ik grootvader hoorde roepen:

‘Weg bij dat raam, hoerenjong, wat drijft jouw in godsnaam naar die fokstier! Laat dit de laatste keer zijn of ik trek je de ogen uit je kop.’

Ik rende de tuin door naar mijn speelhuisje en begreep toen eindelijk dat er met Arvi iets was waarover tante Lea me had verteld, maar dat niemand op de boerderij of in het dorp had begrepen. Er was iets tussen Arvi, tante Lea en mij, waarvan ik slechts een vaag vermoeden had.

Later op de avond kwam Arvi uit de sauna. Hij had zich gewassen. Hij glimlachte niet meer en was ook niet somber. Hij kwam binnen en las de krant. Zijn blik werd vaster.

‘Ze is gestorven,’ zei moeder toen grootvader om de hoek de pot aan het leeggooien was. Arvi keek niet op van de krant. Ik zat met een tijdschrift op de sofa en hield Arvi nauwlettend in de gaten. Er viel een zwarte schaduw over zijn gezicht, hij slikte een paar keer en liet uiteindelijk zijn blik op de vloer rusten.

‘Die stakker heeft je niet uit haar hoofd kunnen zetten voordat...,’ zei moeder en wendde haar blik af.

Verder werd er niet over gesproken. De eerste week stapelde Arvi houtblokken in de schuur, kwam eten en koffie drinken maar zat met neergeslagen blik. In de tweede week puntte hij hekpalen en repareerde oude hooibomen. Grootvader zat bij de kachel en luisterde naar het gedruis van de regen. Moeder wierp bezorgde blikken in de richting van de schuur. Het was duidelijk dat ze wilde zeggen dat zij Arvi niet de schuld gaf. Wat er was gebeurd was Gods wil geweest, die had uiteindelijk de teugels in handen. Ze zei echter niets en Arvi zat zwijgend in de regen met een diep bedroefde blik in zijn ogen.

De oudjes zaten te smoezen dat Arvi de brenger was van de regen en van het kwade. Ze wierpen steelse blikken in de richting van de houtschuur en als Arvi hen aankeek, keerden ze hem de rug toe. ‘Hij is altijd een voorbode van ongeluk geweest, een duivel is het, hij heeft ons Lea ontnomen en brengt het einde van de wereld.’ Als moeder dat geroddel hoorde wierp ze hun een scherpe blik toe die hen tot in het hart raakte en dan zwegen ze. De oude mannen en vrouwen schommelden terug naar hun bedden en lieten Arvi met rust. Tijdens het hooien mende Arvi het paard en laadde bijna in zijn eentje al het hooi van de hooioppers op de wagen en van de wagen op de hooizolder. Ik merkte dat moeder hem bewonderde, hoewel ze dat probeerde te verbergen door hem overdreven koel te behandelen. Grootvader wist het en hij had heel wat slapeloze nachten waarin hij rondstommelde in de keuken en zat te zuchten in zijn schommelstoel.

Arvi sliep in het kamertje met de witte muren en het lage plafond op de vliering. Tante Lea was altijd bang geweest voor dat kamertje omdat grootmoeder daar voor het raam onder de dennen had gelegen in haar kist.

Moeder sliep bij ons op de kamer in haar lange nachthemd en verwenste grootvader. Deze waakte erover dat iedereen in zijn eigen bed sliep. Moeder had het zo zwaar te pakken dat ik er bang voor was dat ze grootvader op een nacht in zijn krakende stoel zou ombrengen.

Aan tafel probeerde ik Arvi's blik te vangen maar dat lukte niet. Na de dag waarop hij was aangekomen merkte hij me helemaal niet meer op. In mijn dromen liep ik met hem door de straten van een onbekende stad, langs de velden en bij de rivier om kikkers te vangen. Ik raakte de gedachte niet kwijt dat ik Arvi alles moest vertellen wat tante Lea mij had toevertrouwd. Dat het mijn plicht was om dat te doen. Ik brandde van verlangen om in ieder geval eens een keer Arvi's blik te ontmoeten.

Grootvader was bij iedere stap die ik zette in de buurt. Hij hield moeder en mij voortdurend in de gaten. Hij telde de keren dat Arvi's en haar blikken elkaar kruisten en lette op elke beweging die ik

[p. 144]

maakte om te voorkomen dat ik teveel met Arvi te maken zou krijgen.

In dat voorjaar had ik voor het eerst de lakens en mijn roze onderbroek met bloed bevlekt. Moeder had ze zwijgend gewassen en grootvader had meteen aan de waslijn gezien wat er was gebeurd.

‘We hebben er weer een hoer bij, moet dat jong verdomme nu ook al met haar kont gaan draaien?’ Ik schaamde me voor grootvader en in mijn boosheid kon ik ternauwernood uitbrengen: ‘Achter jou kont loopt niemand meer aan, je bent al zo goed als dood.’ Mijn beloning daarvoor was een pak slaag met de steel van een hooivork. Grootvader sloeg zo hard dat het zweet op zijn voorhoofd parelde.

Verlamd van boosheid keek ik hem aan: ‘Sla maar, ouwe zak!’

Ik ving de spottende blik op van moeder, die uit het raam van de kamer toekeek. Zij had al partij gekozen.

Ik wist dat Arvi in september weer in de auto zou stappen. Begin, of eind september. Ik had besloten wat ik had besloten.

Toen het verrotte hooi was aangestampt achter de schuur en toen de zon een nieuwe lente deed ontstaan, verkaste Arvi naar de schuur bij het meer om er een nieuw spaanderdak op te spijkeren. Hij timmerde van 's morgens tot 's avonds en pas na negenen kwam hij het erf op om naar de vliering te gaan. Op een avond toen de zon de ene helft van de hemel in vuur en vlam zette en de andere helft paars kleurde, ging ik na negen uur naar de oever. Ik ging onder een grote den zitten en liet mijn blik rusten op het gladde oppervlak van het meer. Arvi kwam naar beneden, ging iets verderop zitten en stak een sigaret op. ‘Je bent een vrouw geworden,’ begon hij en voor het eerst bekeek hij me nauwkeurig van top tot teen. Mijn maag kromp samen en er steeg een blos naar mijn wangen. ‘Ook je borsten groeien zienderogen,’ zei hij, en glimlachte. Ik was tegelijkertijd trots en beschaamd. Ik had mooie grote borsten en een slank figuur.

Er volgde een lange en ontspannen stilte. Het riet stond er prachtig bij met zijn stevige stengels en zijn groene bladeren. Het krioelde van de muggen boven het water aan de oever en jonge visjes staken af als zwarte vlekjes tegen het zand op de bodem.

‘Wat tante Lea betreft...,’ begon ik en keek Arvi schuins aan.

‘Daar hebben we het niet over,’ zei Arvi en doofde zijn sigaret. ‘De dood en zo... het is beter eh... denk jij daar maar niet over na.’

Ik liet mijn lange haren voor mijn gezicht glijden en alles wat tante Lea had gezegd leek vanzelfsprekend. Ik hoefde daar niets van te vertellen. Ik hield het voor me en dat zou tot aan mijn dood zo blijven. Daar aan de oever begreep ik dat er niets uit te leggen viel. Het was niet nodig om iets te zeggen en ik had het gevoel dat Arvi dat al veel eerder had geweten dan ik.

Ik begon me prettig te voelen en ik kreeg zin om lief te hebben. Arvi keek teder naar me. Ik trok mijn kleren uit en ging zwemmen. Arvi bleef op de oever naar me zitten kijken. Mijn tepels werden hard en zwollen op en mijn hart bonsde toen ik naar de oever kwam en op Arvi afstapte.

‘Ga met me naar bed,’ zei ik.

Zonder iets te zeggen keek Arvi me aan, stond op, gaf me mijn kleren en liep naar het huis. Ik kleedde me aan. De tranen stroomden over mijn wangen. Die nacht kliefde de bliksem de noordelijke hemel in tweeën. Er was geen donderslag te horen en er vloog geen druppel tegen de ruiten. Ik bleef de hele nacht wakker en staarde naar het lege bed van moeder.

De volgende morgen stapte Arvi in zijn auto.