De Revisor. Jaargang 29

[p. 113]

Herman Franke
Grotejonge

Dit is een fragment uit de roman Wolfstonen, die begin 2003 zal verschijnen.

Ik ben een grote jongen, zei hij zomaar, toen hij nog heel klein was. De kamer zat vol mensen; er kwam rook uit hun monden want ze stonden van binnen in brand. Daarom dronken ze zoveel, met blusschuim en zo. Zijn vader lachte, zijn moeder lachte, iedereen lachte, zelfs de oom met gouden tanden die altijd alleen maar zichzelf grappig vond. Hij bleef het zeggen, ook toen niemand meer lachte. Als hij bang was of voor de gek gehouden werd, zei hij het, of als de zon op zijn gezicht scheen en een lauw windje zijn nek streelde. Ik ben een grote jongen. Dat moet je niet steeds zeggen, zei zijn moeder, gehurkt, zodat haar gezicht bijna het zijne raakte, met een stem die ze tevergeefs dwong kwaad te laten klinken. De rode vlekken in haar hals veranderden voor zijn ogen in veelkoppige monsters die elkaar op leven en dood bevochten. Uiteindelijk sloeg zijn vader hem voor zijn kop. Maar hij huilde niet. Ik ben een grote jongen, zei hij. Ze gaven het op. Iedereen noemde hem toen allang, klein als hij was, Grotejonge. En tegen beter weten in geloofde men dat het daardoor kwam, of doordat zijn openlijk uitgedragen zelfbeeld fysieke bevestiging zocht, dat hij al op zijn veertiende zijn vader boven het hoofd groeide en zijn bijnaam op spectaculaire wijze waarmaakte. Op zijn zestiende kon iedereen zien dat hij wis en waarachtig een grote jongen was, met machtige schouders en reuzenhanden. Zware leren voetballen kon hij met een hand oppakken, zelfs als ze nat en glibberig waren. Waar hij binnenkwam, verdween licht. Niemand wist meer hoe hij echt heette, Grotejonge zelf ook niet. Hij zei nog maar heel soms, en alleen als niemand hem kon horen, dat hij een grote jongen was. Maar hij dacht het wel vaak, vaker dan hij het ooit gezegd had toen hij nog klein was.

Hij ging naar een bijzondere school want gewoon rekenen kon hij niet, hij kon alleen vrij rekenen wat inhield dat de uitkomst van drie plus vijf elk getal kon zijn dat hem het juiste toescheen omdat het regende of heel warm was, of omdat het eerste meisje dat hij die dag was tegengekomen naar hem had geglimlacht. Lezen leerde hij snel, maar als hij iets moest opschrijven, dacht hij wel aan de goede letters maar hij schreef de verkeerde op. Hij kon het dezelfde dag nog teruglezen, maar de volgende dag niet meer. Zijn leerproblemen hadden iets geniaals, dat voelden de leraren wel aan, maar ze wisten niet wat ze met hem aanmoesten. Zijn geest onttrok zich als een Perzische kat aan pogingen hem af te richten. De orde in de klas leed eronder. Als hij een paar dagen niet kwam opdagen, en dat gebeurde steeds vaker, vond iedereen dat best. Dan stond hij op het balkon en keek naar de open plek tussen de huizen met de Amerikaanse legerkijker die hij had gewonnen tijdens een bingoavond in het buurthuis ter viering van de zoveelste verjaardag van de nationale eenwording. Op de koperen lensmonturen en het stelmechanisme na, was de verrekijker groen. De mensen aan de overkant dachten eerst dat hij een grote zonnebril droeg met goudkleurige randen. De vergroting was heel sterk, te sterk misschien voor een mens om mens te blijven. Hij kon de snorharen van een kat of de nerven in het nieuwe blad van een lijsterbes tellen. De eerste keren keek hij uit verveling, maar al gauw raakte

[p. 114]

hij zo geboeid door het dagelijkse leven in de kleine wildernis dat hij al bij zonsopgang op het balkon stond met zijn verrekijker, zuchtend van ontzag, hondsnieuwsgierig naar wat komen ging, en er 's avonds in het pikkeduister pas vandaan ging, met prikkende ogen, moe van verbazing. Zijn moeder zei dat hij niet steeds op het balkon moest staan, maar zij miste al heel lang overtuiging in haar stem. Zijn vader had zich er bij neergelegd dat een klap voor zijn kop niks uitrichtte en iets anders wist hij niet te bedenken. De buurt glimlachte schouderophalend. Grotejonge keek naar de open plek als naar een spannende, eindeloos langgerekte film, een soap.

De kunst was om de verrekijker doodstil vast te houden en recht vooruit te blijven kijken, alsof je voor de spiegel stond en oogcontact met jezelf had, want als je echt in de verte tuurde, zag je niets. De meeste mensen wisten niet hoe je door een verrekijker moest kijken. Ze gaven zich niet aan hem over. Ze weigerden hem als verlengstuk van hun ogen te aanvaarden. Ze liepen als het ware met gebogen hoofd op stelten, zodat ze nog minder zagen dan op hun eigen benen. Huh, dat was wel grappig. Grotejonge lachte.

Hoe langer hij keek, hoe meer hij zag. Eerst zag hij alleen het vuilnis dat zich in de linkerhoek opstapelde en ongedierte aantrok. Op warme dagen wolkten er vliegen boven. Af en toe meende hij ratten te zien maar het konden ook grijsbruine muizen zijn want met de verrekijker was het moeilijk de ware grootte te bepalen van wat hij zag.

Er klommen wel eens kinderen over het hek of ze wrongen zich angstig kijkend door gaten in het gaas. Dan riep Grotejonge: ‘Hé daar, weg jullie’. De oudere, jongens en meisjes, schenen er te komen als het donker was. Er gingen fluisterverhalen over wat ze daar deden, maar Grotejonge kon die bevestigen noch ontkennen, want hij keek alleen overdag. Nachtkijkers, hij wist dat ze bestonden, maar hij kende zichzelf en vreesde het einde van zijn dromen. Van wat er 's nachts gebeurde, zag hij hooguit de volgende morgen de sporen. Ja, hij had er een keer een lichtblauw slipje zien liggen met kanten randjes. Urenlang kon hij niet geloven dat daar echt meisjesbillen in gebold hadden. Nee, die dingen van de televisie voor veilig vrijen had hij nooit gezien, desgevraagd echt niet. Geen roze rondjes (rubber? plastic?) op de grond in een hoekje van de plek.

Grotejonge ontdekte vanaf het balkon de wilde stadsnatuur. In het begin was er slechts gras, met bomen, struiken, planten en bloemen. Het gras was groen en stengelvormig en elke dag hetzelfde. De ene struik was de andere, zoals de ene plant de andere was. Alleen de bloemen verschilden meteen al. Hij zag gele bloemen, rode, blauwe en witte, meer kleuren zag hij niet, op het eerste gezicht. Er was stilleven en evenwicht, in het begin. Daarna zette de open plek zich voor de zwaar versterkte ogen van Grotejonge in beweging, langzaam, maar van dag tot dag sneller en sneller, tot de beweging volop was en blijvend. De dia werd een film.

De plek leefde. Op sommige ochtenden kon Grotejonge de groei, de verandering, het woekeren of overwoekerd worden, horen, als bezig gezoem, als ijverig geritsel en geruis. Hij zag planten bloeien, hij zag bijen van stamper naar stamper gaan, zaad zweven en neerdalen. Het simpele gras splitste zich op in vele soorten, puntig, scherp als een mes, maar ook stomp en bot, lang en dun, kort en dik, krom en recht. Er waren grassoorten die spiraalvormig hemelwaarts groeiden. Ongemaaid gras bloeide. De pluimvormige aren konden wuiven als de blote armen van deinende mensenmassa's op de televisie, op het maatloze ritme van het hart van de aarde. Dagelijks knakten er halmen onder de poten van de gecyperde, de zwarte en de grijze kat die op vogels en muizen joegen of gewoon op gezette tijden hun ronde deden. Op de plaats van de breuken, welde waterig bloed. Alleen de grijze kat bleef wel eens peinzend stilstaan en liep dan terug om het wondvocht op te likken. De lijkkleur van geknakt gras was hooigeel, tenzij het langdurig regende, dan rotten

[p. 115]

de dode stengels weg in donkerbruine tinten.

En dat was alleen nog maar het gras! Grotejonge zuchtte en kwijlde, maar dat deed hij al voordat de open plek hem begeesterde, bijvoorbeeld als hij bedacht dat alle meisjes bloot moesten zijn onder hun kleren van rood katoen of indigoblauw spijkergoed of meerkleurig breiwol, logisch bezien, bloot als op de televisie. Het gras koste hem elke dag zeker een uur. Na het gras stak Grotejonge zijn eerste sigaret op. Soms, in de winter als de open plek stilstond en zelfs het gras niet groeide, volgde hij de rookkringels met zijn verrekijker tot ze opgingen in de ijle vrieslucht van iedereen. Er waren dagen waarop hij bleef steken in de wolken en pas na uren met een stijve nek terugkeerde op aarde, maar die dagen waren zeldzaam en in de lente, zomer en herfst afwezig. Gewoonlijk trok de open plek zo krachtig zijn aandacht dat hij zijn sigaret half opgerookt doofde omdat hij hoe dan ook meteen verder moest kijken. De struiken en planten met hun bladeren en bloemen bleken na enkele maanden meer eigenaardigheden te bezitten dan de mensen die hij kende; een struik, alleen al een struik, was ingewikkelder dan zijn moeder en vader tezamen, en die eigenschappen splitsten zich op en verfijnden zich. Zelfs geen bloem bleek meer gelijk van kleur aan een andere, rood was een even ruwe benaming als lief of knap. En soms, als hij lang naar een bloem keek, zag hij de kleurschakering veranderen. De bloem was zichzelf niet meer gelijk. Uiteindelijk kwam hij er niet meer doorheen, een dag werd te kort om bij te houden hoe het alle struiken en planten vergaan was. Steeds vaker werd hij overvallen door de duisternis als hij de plek nog niet volledig had afgetast met zijn kijker, wat een onaangenaam, opgejaagd gevoel gaf en ook een zekere bezorgdheid bij hem opriep omdat hij begon te geloven dat de struiken en planten op zijn blik zaten te wachten om verder te kunnen groeien en bloeien. Er was, zo niet in de werkelijkheid dan toch wel in zijn hoofd, een symbiotische relatie gegroeid. Grotejonge kon niet meer zonder de plek en de plek kon niet meer zonder hem. Planten die hij een daglang niet had kunnen bekijken, leken de volgende dag op hem te wachten om onder zijn ogen te doen wat ze moesten doen in al hun gevarieerde uitingen van levensdrift, van voorwaarts willen. Grotejonge gaf ze namen, die planten en struiken van hem. De grootste struik, een wonderbaarlijk snelle groeier, die parapluvormig bloeide en uiteindelijk rode bessen droeg, vernoemde hij naar zichzelf. Er was een lieflijk plantje dat bloeide in de vorm van hartjes. Dat noemde hij ‘meisje’. En hij sprak met de katten en de vogels en de muizen/ratten. En wie zal zeggen dat ze hem niet verstonden want Grotejonge kende hun gedragingen en van lieverlede begon hij hun op te dragen te doen wat ze steevast deden. En ze gehoorzaamden hem, dat zou zelfs wetenschappelijk onderzoek hebben bevestigd, ze gehoorzaamden hem zoals gevolgen hun oorzaken gehoorzamen. En ze gehoorzaamden hem jaar in, jaar uit. Grotejonge at en dronk, deed boodschappen voor zijn vader en moeder en keek met de verrekijker naar zijn plek die niet zonder hem kon. Na zonsondergang zat hij voor de televisie tot hij slaperig werd en ging dan naar bed. Er waren veel, heel veel mensen minder gelukkig dan hij. Met een meisje erbij zou hij volmaakt gelukkig zijn geweest, maar de slaap en ook wel onwillekeurige handelingen, brachten hem geregeld een vochtig meisjesachtig genot dat aan volmaakt geluk grensde. Grotejonge was een man die af en toe in discussies tussen buurtbewoners als argument tegen vergaande abortuspraktijken werd gebruikt. Je weet nooit waar een mens zijn geluk vandaan haalt. Neem nou Grotejonge.

Het was dus wat je noemt een schok voor Grotejonge toen op een kwade dag de bulldozer kwam die op de open plek begon te graven, zoals zijn katten groeven om hun uitwerpselen met aarde te bedekken. ‘Huh, huh,’ riep hij tegen zijn moeder, wijzend naar het motorische gevaarte op de plek. Maar zijn moeder was machteloos. En zijn vader lachte, verdomd als het niet waar was. Grotejonge vloog

[p. 116]

naar buiten, rende naar de open plek en sleurde de bestuurder van de bulldozer van zijn voorgevormde zitstoeltje. ‘Huh, huh,’ zei hij en wees huilend naar zijn planten en struiken die er zo van dichtbij, met ontblote wortels, geknakte takken en gescheurde bladeren uitzagen als slordig gestapelde lijken in zwart-wit films op de televisie.

Nou ja, Grotejonge werd opgenomen in een groot huis met broeders en zusters en toen hij weer naar huis mocht, pronkte op zijn plek een gebouw met balkons, veranda's en aluminium kozijnen. Hij pakte zijn Amerikaanse verrekijker. Op de verdieping tegenover hem woonde een vrouw. De eerste dag was hij eerder op haar uitgekeken dan destijds op het eerste gras. Ze bloeide niet eens. Haar bewegingen kenden geen noodzaak, ze deed maar wat, zij miste de dwang van hemelwaarts. Ze gehoorzaamde hem niet. Dat was even slikken. Grotejonge moest opnieuw beginnen, van voren af aan, wat hem somber stemde en afkeer inboezemde. Een nieuwe symbiotische relatie dreigde volgens de nazorg bepaald niet, gelet ook op de beperkte opnamecapaciteit in grote huizen.

Maar, langdurig nader beschouwd, bleek de uitvergrote vrouw even boeiend als het gras en het onkruid. Grotejonge kon zijn verrekijkersogen niet van haar afhouden. Hij raakte even vertrouwd met haar huid als hij was met de volgewortelde aarde op de open plek. De finesses van haar mond vergeleek hij met die van een klaproos. Haar ranke lichaam boog als een jonge lijsterbes in de wind. En als ze niet thuis was, verkende hij haar kamer, telde de boeken in haar kast, las de titels, vergaapte zich aan een onderbroekje dat in een ronde hoek lag of keek net zo lang naar de vuile afwas op haar aanrecht tot hij wist dat ze rijst had gegeten en een sinaasappel. Hij merkte dat ze reageerde op zijn kijken. Hij kon haar laten bewegen. Ze liet de luxaflex zakken op zijn commando. Ze keek terug als hij het wilde. Als hij er op aandrong, hief ze haar middelvinger of stak zijn tong tegen hem uit. Uiteindelijk zou ze alles doen wat hij wilde, net als de planten. Ze zou bloeien als hij het verlangde.

‘Huh, huh,’ zei hij binnensmonds.

Hij zou uiteindelijk tot in haar navel kunnen kijken.

De nazorg stond versteld. Grotejonge herwon zijn levenslust. Stram en zelfverzekerd, met de glimlach van de hoop op zijn smalle lippen, stond hij dagelijks op wacht. Voor haar.

Op zonnige dagen blonk zijn verrekijker als brandglas.