De Revisor. Jaargang 29

[p. 87]

Sjahrazad pseudoniem van Soetan Sjahrir
Indonesische overpeinzingen (1945)

20 Juni 1935. - Ben ik misschien van mijn volk vervreemd? Waarom erger ik mij dan aan dingen, die hun leven vullen, waaraan zij gehecht zijn; waarom vind ik meestal zinloos en lelijk wat voor hen schoonheid of zachtere gevoelens teweegbrengt?

De geestelijke afstand tussen mijn volk en mij is zeker niet groter dan die tussen een intellectueel in Nederland en bijvoorbeeld het Drentse boertje of zelfs maar tussen dien intellectueel en het onontwikkelde volk in Nederland in het algemeen. Het verschil is echter, geloof ik, vooral, dat de intellectueel in Nederland die afstand niet zo voelt, omdat er een gedeelte - zelfs een tamelijk groot gedeelte - van zijn volk is, dat ongeveer op zijn geestelijk peil staat en dat deel is het ook juist, dat het peil van het geestelijk leven in Nederland vormt: de intellectuelen, de wetenschapsmensen, de kunstenaars, de schrijvers.

Dat missen wij hier. Niet alleen is het aantal intellectuelen in dit land kleiner, in verhouding met ons bevolkingsaantal zelfs héél véél kleiner, maar bovendien vormen degenen die er zijn geen eenheid in geestelijk opzicht, niet één geestelijk leven, één cultuur. Zij zijn in cultureel opzicht nog onbewust, zoekend naar vorm en eenheid. En het is voor hen zoveel moeilijker dan voor de intellectuelen in Holland. Die bouwen gewoon voort, onbewust, of zij willen of niet, op het bestaande. Zij staan en drijven op hun verleden, op hun traditie en ook wanneer zij daar tegen in gaan, doen zij toch niet anders dan die als aangrijpingspunt, uitgangspunt nemen.

Dat hebben wij in dit land niet. Hier is sedert eeuwen geen geestelijk leven, geen cultureel leven, geen vooruitgang meer. Er zijn de veelgeroemde oosterse kunstuitingen, - maar wat zijn die anders dan rudimenten van een feodale cultuur, waarin wij mensen van de twintigste eeuw onmogelijk een steunpunt kunnen vinden? Wat kan de wajang, al die eenvoudige symboliek en mystiek - parallel aan allegorie en middeleeuwse wijsheid in Europa - ons intellectueel of algemeen cultureel nog bieden? Practisch niets. Onze geestelijke behoeften zijn twintigste-eeuwse behoeften, onze problemen, onze kijk zijn twintigste-eeuws. Onze zin staat niet naar mystiek, maar naar realiteit, helderheid, zakelijkheid.

In wezen kunnen wij nooit het essentiële verschil tussen Oost en West aanvaarden, niet voor ons leven, omdat wij voor onze geestelijke behoeften afhankelijk zijn van het Westen, niet alleen wetenschappelijk maar ook algemeen cultureel.

[p. 88]

Cultureel staan wij dichter bij Europa of Amerika dan bij Boroboedoer of Mahabharata of bij de primitieve Islam-cultuur op Java en Sumatra. Wat is onze basis, het Westen of die rudimenten van feodale cultuur die nog in onze samenleving te vinden zijn?

Zo lijkt de zaak principieel gesteld, zo wòrdt hij echter zelden door ons gesteld; de meesten van ons zoeken onbewust naar een synthese, die hen innerlijk met rust laat. Zij willen westerse wetenschap en oosterse filosofie, oosterse geest in de cultuur. Wat is die oosterse geest? Dat is, zeggen zij, de zin voor het hogere, voor het spiritualisme, voor het geestelijke, het religieuze, tegenover het materialisme van het Westen. Ik heb dit al ontelbare malen gehoord, maar overtuigd heeft het mij nooit. Verkondigt niet Hitler ook, dat de ‘arische Geist’ de zin is voor het hogere, het geestelijke, het morele, het religieuze? En is dit sprititualisme nu werkelijk zo'n bij uitstek oosterse eigenschap en oosters ideaal? Het lijkt mij allemaal onzuiver. Het is mogelijk dat klimatologische en rassenbiologische momenten invloed hebben op de bestaande verschillen in ontwikkeling van Oost en West, maar èn door de economische èn door de sociologische momenten, die zich ten slotte het meest direct uiten, is nooit meer precies na te gaan, in welke richting die invloed gaat en hoe groot hij is.

Beschouwt men de wereldgeschiedenis als één geheel en gaat men haar trapsgewijze ontwikkeling begrijpen, dan verdwijnen ook die eeuwige, ‘wezenlijk’ genoemde verschillen van spiritualisme van het Oosten en materialisme van het Westen en valt de nadruk op de feodale cultuur enerzijds met haar universalisme, haar spiritualisme, en anderzijds de burgerlijk-kapitalistische cultuur met haar burgerlijke ideologie, haar materialisme en moderne zakelijkheid. [...]

21 Februari 1936. - [...] Ik ben toch werkelijk benieuwd, of de koloniale regering nu langzamerhand niet een andere koers in zal slaan. Ik heb het idee, dat ze nu toch zeker een deel van de nationalistische beweging in haar grote (buitenlandse) politiek zou kunnen gebruiken.

Van één ding ben ik zeker: dat deze koloniale regering, en meer nog de koloniserende Nederlanders, er eens spijt van zullen hebben, dat ze nooit een politiek van grote lijnen, van verre perspectieven hebben gevoerd, aangepast aan de moderne, veranderde wereldstructuur, dat ze nooit en nooit, zelfs maar één moment, aan bewuste, culturele politiek voor de bevolking van Indonesia hebben gedacht! Ik voor mij ben er van overtuigd, dat deze kortzichtigheid, deze befaamde Hollandse ‘degelijkheid’ en het gemis aan verbeelding en durf zich van nu af aan zullen gaan wreken. [...]

9 Maart 1936. - Mijn betrekkelijke impopulariteit in de kringen van nationalisten en intellectuelen in Indonesia heb ik grotendeels te danken aan wat zij noemen ‘westerse neigingen’ en sommigen zelfs ‘hollandophiel’-zijn. Ik heb altijd geweten, dat deze sentimenten onvermijdelijk zijn in elke nationalistische beweging, die zich uit als onafhankelijkheids-

[p. 89]

beweging, geopponeerd tegenover een overheersende natie. Masaryk was merkbaar anti-Duits, de Egyptenaren anti-Engels en zo heb je bij ons een steeds groeiende anti-Hollandse en zelfs anti-westerse gezindheid, zelfs ideologisch.

Deze stemming is juist het sterkst onder de intellectuelen en onder de kleine burgers, dus onder die mensen, die (nog) niet actief aan de politieke beweging meedoen.

In die kringen zijn ze juist het meest onredelijk in hun gezindheid ten opzichte van Westerlingen, speciaal Hollanders. Omdat ze bang zijn hun brood te verliezen - het zijn veelal ambtenaren -, of omdat ze liever niets met politiek en alles wat er mee samenhangt te maken willen hebben, morren ze alleen maar onder elkaar. Hoewel ik het begrijp, sta ik er alles behalve sympathiek tegenover en concessies op dit gebied heb ik ook nooit willen doen.

31 December 1936. - [...] Het Westen betekent voor mij het bruisende, voortdringende leven, het dynamische. Het is de Faust, dien ik liefheb en ik ben er van overtuigd, dat alleen het Westen, in deze betekenis van het dynamische, het Oosten van zijn slavernij kan verlossen. Het leven ervaren en aanvaarden als sterven, als strijd, als beweging, waaraan het begrip rust ondergeschikt is, dat leert het Westen nu aan het Oosten en dat is goed. Strijd liefhebben om de strijd, hoe dàt het hoogste doel in het leven kan zijn, leert ons Goethe. Bij zulk een opvatting van het leven is er vooruitgang, veredeling, vergeestelijking mogelijk, want het begrip strijd is niet noodzakelijk verbonden aan verwoesten. Integendeel, zelfs in Faust heeft die strijd de betekenis van opbouw, van het ondernemen van grote werken tot welvaart van de mensen. Het betekent dan strijd tegen de natuur. Dat is ook eigenlijk de kern van de strijd: de onderwerping van de natuur door den mens, de beheersing daarvan door zijn wil. De vormen, die deze strijd aanneemt, geven de graden van ontwikkeling en beschaving aan. Wij willen geen rust - de dood -, maar wij willen hogere vormen van leven, van strijd. Wij willen extensivering en intensivering van het leven. Wij willen het leven, dit aardse leven, tot het hoogste en mooiste doel maken; dat is het wat het Westen ons geleerd heeft, en daarom houd ik van het Westen, ondanks zijn bruutheid, ondanks zijn grofheid. Want die bruutheid en grofheid, als begeleidende verschijnselen van de winstzucht, neem ik op de koop toe bij dit nieuwe levensbesef, dat het ons geleerd heeft. [...]

12 Maart 1937. - Vele Europeanen hebben een dorst naar het Oosten, dat voor hen nog betekent: rust en bezinning. Maar het Oosten is heus niet meer dat beloofde land van de geestesvrede en de zielerust.

Precies zoals men ons er van beschuldigt Europa voor dat van vijftig jaar geleden te houden, houden zij het Oosten van nu voor dat door enkele filosofen geïdealiseerde Oosten, dat nooit heeft bestaan. Het Oosten van Augusta de Wit bestaat alléén voor mensen als

[p. 90]

Augusta de Wit, zoals het Oosten van de Boeddhisten ook alleen nog voor hen bestaat. Wat vindt men van dát Oosten nog terug in Hongkong of Sjanghai of Tokio of ook in Soerabaja of Batavia? Overal, ook hier in het Oosten is het levensrythme, het tempo opgevoerd. Die veelbegeerde rust zou hier alleen nog in uithoeken zoals dit Neira te vinden zijn en dan nog niet eens volmaakt, omdat ook hier de radio is doorgedrongen en de polsslag van het wereldrythme laat voelen.

Ik wil niet overdrijven: zeker is er nog verschil in tempo, zeker moet het den West-Europesen stedeling opvallen, dat de mensen hier rustiger, bedaarder lijken en dat is ook werkelijk zo. Maar kan men, mag men een noodgedwongen en een verre van fraaie toestand van armoede en slavernij tot ideaal verheffen door die behoefteloosheid en zedelijke meerwaardigheid te noemen? [...]

[Het] verlangen van vele Westerlingen naar het Oosten is haast hetzelfde als het verlangen naar het verloren land van de Middeleeuwen, met haar grotere gemoedelijkheid en solidariteit. Het is vaak gelijk aan het verlangen naar het verleden. Dat is zeker een teken van ouderdom. [...]

2 Sept. 1937. - Wij zijn hier nu midden in de feesten voor de verjaardag van de Koningin. Dat wordt in de gehele Molukken drie dagen lang gevierd; gouvernementskantoren en scholen zijn dan gedurende die drie dagen gesloten. Vandaag is de laatste dag van die feesten. Alleen de eerste dag ben ik even gaan kijken. Veel mensen op straat, maar overigens niets bezienswaardigs. Het is een nog kaler vertoning dan de feesten voor het huwelijk van Juliana. De heren hier hebben ook geen benul van de organisatie van zo'n feest. Vandaag zijn de wedstrijden voor de schoolkinderen, maar ik geloof dat behalve de betrokken kinderen zelf niemand enige belangstelling er voor heeft. Er was ook een bal bij den vertegenwoordiger van het gezag hier, echter geen officieel bal, maar één, gegeven door een fuifclub, waarvan onze gezaghebber ook actief lid is. Met koeien van letters kun je nu op het gezagshuis lezen: Feestclub Banda. Het grappige is, dat niemand hier er erg in schijnt te hebben, dat het gezag zich plotseling van zulk een olijke, zo niet lichtzinnige zijde laat kennen. En grappiger vind ik het nog, dat ik als banneling nog het meeste gevoel schijn te hebben voor de waardigheid van het gezag. Hollanders spreken wel veel over gezag, maar zij blijven toch voor een groot deel anarchistische kleinburgers: zij zijn óf angstvallig bekrompen, óf losbandig, ze missen het ware gevoel voor verhoudingen en harmonie. Het kwam mij bijvoorbeeld ter ore, dat de gezagsdrager, als bewijs van zijn blijdschap op deze feestdagen, op dat bal een schunnig liedje heeft voorgedragen voor de genodigden, waaronder kleine volkshoofden, ambtenaren en particulieren. [...]

25 Maart 1938. - [...] Ik ben nu tot de overtuiging gekomen, dat de situatie in de wereld zo veranderd is, dat de nationalistische propaganda in antithese tot de Nederlandse over-

[p. 91]

heersing niet meer de voornaamste taak van onze beweging kan zijn, dat er een groter, directer en dankbaarder taak is gekomen, waardoor de oude wijze van propagandavoeren voor het nationalisme geheel op de achtergrond geschoven kan worden en dus ook de noncoöperatie opgeborgen kan worden, tijdelijk of voor goed, dat weten wij nu nog niet.

Er gaat immers een reële basis van samenwerking ontstaan tussen Nederland en Indonesia, want de verhoudingen in de wereld van nu vormen niet alleen een bedreiging van het Nederlandse rijk maar ook van elk toekomstig zelfstandig Indonesia. En het is duidelijk, dat wij ons standpunt moeten innemen in de toekomstige strijd en dat wij ondubbelzinnig in hetzelfde kamp moeten gaat staan als Holland, omdat er nu grotere antithesen zijn ontstaan, die de antithese tussen Holland en Indonesia overschaduwen en minder belangrijk maken. [...]

[p. 92]