De Revisor. Jaargang 20

[p. 72]

Rein Bloem
Dezelfde rivier...

Ooit schreef Proust een zelfportret op verzoek. Hij bleef, merkwaardig genoeg, het antwoord op een questionnaire, een zeelt van vragen, niet schuldig.

Van tijd tot tijd, waarom weet geen, worden dezelfde vragen aan anderen gesteld.

Zo antwoordde de Spaans-Catalaanse componist Mompou, die dit jaar zijn eeuwfeest beleeft, onder andere:

Uw grootste fout?
Die ik zeker niet ken.
Wie zou u willen zijn?
Die ik ben.
Uw lievelingsbloem?
Ik weet alleen dat ik niet van orchideeën hou.
Uw lievelingsvogel?
De distelvink die mij op Droeve Vogel bracht.

...

Chardonneret, barmsijs of putter, die mij doet denken aan een ijsvogel:

De mooiste vogel, die door ijsvogels

kan worden gemaakt, is zelf

een ijsvogel.

Zo ken ik er nog één, uit de derde eeuw voor Christus, in de Alexandra van Lycophron, de beheerder van de komedie-afdeling in de bibliotheek van Alexandrië.

De jonge koningsdochter Cassandra - niemand mag haar op haar woord geloven - voorziet hoe de Grieken Troje verwoesten, haar familie uitroeien en hoe Ajax haar verkracht. Haar wraak liegt er niet om:

Eén, als een ijsvogel, duikt in de smalle zee-
Straat op en neer en wordt gedragen door een golf
Die hem, naakte brasem, tussen twee rotsen sleurt.
Op de klippen van Girae, druipend van het zilte
Nat droogt hij zijn vleugels, tot hij ten tweede male
De zee zwelgt als hem de drieklauw over de rand stoot:¹
De wreker, vroeger slaaf, die hem deerlijk vilt
En opdringt zich te scharen in een potvisschool,
Koekoek die vergeefs op hoge toon van schande spreekt,
Zijn lijk wordt op de kust geworpen en verstijft,
Dolfijn door de stralen van de hondsster uitgedroogd,²
Ingezouten vis die uit mededogen onder
Alg en wier bedolven wordt door Nesaios' zuster,³
Helpster van de Grote Discus, Heer van Cynaetha.⁴
Zijn tombe, dichtbij de Kwartel, in steen veranderd,
Trilt en houdt in het oog de Aegeïsche deining.
De godin van Kastnion en de Melinezen⁵
Bitter beschimpt en vervloekt hij haar in de Hades,
Zij strikt hem immers in de fuiken van haar lust,
Liefde die geen liefde is maar fnuikende strop
Zoals die aangetrokken wordt door wraakgodinnen.

1	Poseidon
2	Sirius
3	Thetis
4	Zeus
5	Aphrodite

Een fragment uit een berucht gedicht van 1500 regels, dat van meet af aan als onbegrijpelijk werd af-

[p. 73]

gedaan, een literair waardeloos produkt van een geleerde die zijn part bibliotheek had om laten vallen, alleen van belang voor mythologen en andere bronnenvlooiers en puzzelaars.

Moeilijk bevonden dichters als Scève (zestiende eeuw) en Mallarmé (negentiende eeuw) werd vaderlijk aangeraden dit afschrikwekkend voorbeeld voor Christus niet te volgen.

In ‘Duistere luister’, de inaugurele rede van prof. Schenkeveld-van der Dussen (1988) wordt de tekst nog onderscheiden als een hoogtepunt ‘of zo u wilt dieptepunt’ van maniëristische geleerdheid.

Voor een lichtpunt zorgt Marguerite Yourcenar in Hadrianus' Gedenkschriften waarin de keizer bekent dat hij het gedicht ‘graag mag om zijn dwaze aaneenschakeling van klanken, toespelingen en beelden, zijn ingewikkeld systeem van weerkaatsingen en echo's’.

Het kan aan de vertaling liggen, maar zo gek is de dichter niet. En inderdaad, er zit systeem in de waanzinnige woede van het meisje dat meer dan de toekomstige feiten de verbeelding het werk laat doen. End facts, ze geloven je toch niet, try fiction en we zullen zien. In haar bloemlezing, La couronne et la lyre. Poèmes traduits du grec, legt Yourcenar een verband tussen Alexandra en een sonnet van Scève (of bedoelt zij diens dizaines, zijn tientjes?) of een canto van Pound. Joyces Finnegans wake wordt ook wel eens genoemd in dit verband. Het gedicht acht zijn onvertaalbaar en dan geeft zij tien min of meer gemakkelijke, als proza vertaalde regels.

Kan het ook anders?

Ik zie voor me hoe Ajax keer op keer, van dier tot dier, hardhandig wordt aangepakt, zelfs na zijn dood nog dierlijk trilt van angst en de zee in de gaten houdt of hem nog iets vreselijks te wachten staat en ja... in de Hades wordt zelfs zijn schim nog belaagd. Zo maakt de woede van Cassandra en die van Lycophron zich van mij meester, zo maak ik die mee en wil een antwoord in eigen taal niet schuldig blijven.

Er is een mythe van moeilijk, die telkens zodra hij/zij in beeld komt bestreden moet worden. Daar komt geen einde aan, daar is wel beginnen aan. In dezelfde rivier stroomt steeds weer ander water (Heraclitus). Het is niet anders. Recomenzar.