De Revisor. Jaargang 20

[p. 16]

Hans Dekkers
Lofwerk

Het gezicht van de ober was een verschrompelde appel. Achter in het café aan het Petit Socco speelde de grammofoon een Franse chanson. Het schelle geluid werd begeleid door het geschuif met dominostenen, waarmee enkele gasten zich onledig hielden. De bezoekers staarden Djuna stupide aan. Haar felkleurige make-up baarde overal opzien. Ze dronk triple-sec, Charles nam een Byrrh. Hij was al eerder in Tanger gearriveerd en leek zich meer te hebben leren schikken in de ongemakken die ze tot nog toe hadden moeten verduren. Vaak werd hij aangezien voor haar zoon, die hij ook qua leeftijd had kunnen zijn. Ze was met hem in zee gegaan, nadat ze zich uit de wurgende verstrengeling met haar grootste liefde had weten los te maken, na een lange periode van eindeloze, met alcohol doordrenkte ruzies. De breuk met Thelma had haar doen krimpen. Het was alsof deze vrouwelijke bourreau de coeurs met haar samenstel van bloed, waarin Indiaanse voorouders een duivels vuur gloeiend hielden, haar kleiner had gemaakt, terwijl de wereld gestaag bleef groeien.

Het leven in de Internationale Zone was ontspannen. Het monotone gezang van de moëddzin, dat op gezette tijden vanaf de trans van een minaret klonk, riep de moslims op tot gebed, de buitenlanders tot inertie. Niets herinnerde hier aan het hectische en hysterische leven van de geëxpatrieerden in Parijs. Charles had vanmorgen voor veel geld in de drukke winkelstraat Rue Es Siaghin een dolk in een geciseleerde zilveren schede gekocht. Hij zat er voortdurend mee te spelen.

Ze bestelden een nieuw drankje. De bezwerende stem van een moëddzin klonk van de Jaamâ el-Kebir, de dichtstbijzijnde moskee. Nog steeds zweefde Djuna op onverwachte momenten het gezicht van Thelma voor ogen. Het was eerder de herinnering aan een gezicht en alle bezeten en getourmenteerde hartstochten die het opgeroepen had, dan het gezicht zelf. Zoals het dier - omdat het niet die vreemde individualiteit van de mens bezit - meer verbonden is met het universele en het eeuwige, met de verborgen oorsprong van de wereld, zo bezat ook Thelma een mysterie dat groter was dan de optelsom van haar individuele kenmerken. Zij was niet als de anderen. Wie op haar verliefd werd, werd verliefd op De Vrouw, op een even ondoorgrondelijke als noodlottige ikoon van de mensheid.

‘Laten we naar het strand wandelen,’ zei ze tegen Charles.

Nadat ze afgerekend hadden, daalden ze via de smalle straatjes van de kasbah af naar de zee, die aan de voet van de stad lag. Hier en daar liep een kip hen voor de voeten. Het stikte er van de magere katten met uitpuilende ogen. Het strandrestaurant waar ze vaak lunchten was gesloten. In zichzelf gekeerd liepen ze naast elkaar over het brede strand. Het was een bewolkte, winderige dag, zodat de temperatuur hen niet de schaduw injoeg. Djuna raapte steentjes op en gooide ze zo ver mogelijk de zee in.

‘De zee vernietigt de ziel van de mens,’ zei ze. ‘En van de dieren. De meest zielloze dieren, dat zijn toch de vissen?’

‘Misschien zijn de vissen juist de zielen die aan de mensen onttrokken zijn. Vlammetjes die tot diertjes geïncarneerd zijn en zich voortbewegen op de onderstromen van de dood.’

‘Dieren zijn nooit afgeleiden van de mens. Het is altijd andersom.’

Ze bleef staan en boog zich voorover. In het zand lag een doorschijnend kwalletje te glinsteren. Ze

[p. 17]

ging op haar hurken zitten en bleef er onbeweeglijk naar kijken.

‘Het lijkt wel het oog van een blinde reus. Zou het nog leven?’

Charles trok haar aan haar arm omhoog.

‘Weet ik veel. Laten we doorlopen,’ zei hij.

De ergernissen van haar ex-man Courtenay over haar opzichtige oorbellen had ze altijd onbegrijpelijk gevonden. Wat waren die oorbellen vergeleken met de vroegere uitdossingen van haar vriendin die zich vijf jaar geleden met haar hondje vergast had? Barones Elsa von Freytag-Loringhoven had door Greenwich Village geparadeerd met een kaalgeschoren en geverniste schedel, roze postzegels op haar wangen geplakt en gedeukte theeëieren als sieraden op haar borsten en soms had men haar zelfs gesignaleerd met op haar hoofd een kolenkit of een taart met aangestoken kaarsjes. Toen de dichter William Carlos Williams de barones destijds hoffelijk zijn liefde had betuigd, adviseerde ze hem zich door haar te laten besmetten met syfilis, teneinde zijn geest volledig vrij te maken voor grootse kunst. Toch bleef ze hem daarna zolang achtervolgen en lastigvallen, dat hij bokslessen nam en haar bij een volgende confrontatie in New Jersey tegen de grond sloeg. Maar dat was allemaal lang geleden, nog in de tijd voor de grote uittocht van Amerikaanse kunstenaars en bohémiens naar Europa.

Djuna bekeek in een handspiegeltje haar lange oorbellen van groen Venetiaans glas. Het waren de enige tekenen van schoonheid in deze primitieve en walgelijke omgeving. Er was nauwelijks meubilair in het huis. Ze had de eerste dag onmiddellijk de zeventien jakhalsvachten en de reusachtige pythonhuid van de muur gehaald, overblijfselen die zij associeerde met bodes van de dood en het kwaad. Als Paul Bowles, die hen eind vorig jaar uitgenodigd had een tijdje in Tanger door te brengen, aan zijn composities wilde werken, moesten ze de straat op, want ze hadden het onderkomen betrokken waar hij werkte. Hierdoor werden ze gedwongen vanaf half twee hun vertier in de stad te zoeken.

Er bestonden drie soorten liefde. Er was de Zware Liefde, die je bij je beste vrienden ondervond, een liefde gebaseerd op gedeelde belangstelling en intellectuele overeenkomsten. Deze liefde komt in wezen voort uit de ander. Haar ballast is tegelijkertijd haar kracht en zwakte. Er was de Lichte Liefde, wat bij Proust de liefde voor de bloeiende meisjes is, gekleurde ballonnen op een zonovergoten boulevard, de pure verliefdheid. Een liefde die uit jezelf voortkomt. Aan haar lichtheid zijn velen tenonder gegaan, omdat ze niet begrepen dat er aan haar geen eisen gesteld mogen worden. En ten slotte was er de Ware Liefde die zich bevindt op het brandpunt waar de twee vorige elkaar ontmoeten. De enige keer dat ze deze laatste had gekend, was met Thelma. Net Charles had ze een Zware Liefde. Ze hadden het idee dat ze elkaar meestal begrepen en dat ze om dezelfde redenen door dezelfde zaken of gebeurtenissen ontroerd werden.

Nadat ratten in Djuna's koffer waren gekropen en haar kousen opgevreten hadden, was de maat vol geweest en waren ze op zoek gegaan naar een nieuw onderkomen. Ze vonden een prachtige villa in de kasbah, gebouwd op twee niveaus, met een binnenplaats rond een gigantische vijgeboom en uitzicht over de baai. Al de eerste dag dat ze erin getrokken waren, hadden ze het erover dat de woning een fluïdum had, dat bij voorbaat alle onheil leek te neutraliseren. De kokkin bereidde voor hen een bladerdeegtaart, gevuld met duivevlees en groenten. Ze aten met zijn tweeën op de patio. Boven de baai stond een enorme maan, die het water van ontelbare zilveren flonkeringen voorzag, alsof er brandende waxinelichtjes op dreven.

‘Het zal wel weer een chimère van me zijn, maar ik word al dagenlang achtervolgd door gedachten over de engelen die de eerste beweging veroorzaakten,’ zei Djuna.

‘De engelen werden zelf ook bewogen, door een goddelijke wil. Ik denk dat het vuur van de zinnelijke lust daaraan verwant is. God had toch ook een zoon?’

‘Maar geen vrouw. En het was een duif die Maria via het oor bevruchtte. Dus zelfs de mensgeworden zoon van God was niet het gevolg van een coïtus. Als dat had plaatsgevonden, was God sterfelijk geworden en was daarmee zelfs de eeuwigheid van de baan geweest.’

‘Toch is de seksuele daad, zonder het doel een

[p. 18]

nageslacht te verwekken, ook een verlangen naar God. De Heilige Geest is altijd als vrouwelijk beschouwd.’

‘Zo wordt zelfs elke perversiteit een sacrament. Wat me meer interesseert is de hoedanigheid van de mens voor de zondeval. Kon hij blijvend voortleven? En hoe oud werd hij uiteindelijk? Er wordt beweerd dat deze onsterfelijke mens, die in het Mesozoïcum geleefd moet hebben, nog geen skelet had en dat er daarom nooit een fossiel gevonden is.’

‘Een goddelijke pudding,’ knorde Charles.

De kokkin bracht het dessert: Kaab el Ghzal, ‘gazellenhoornen’ gevuld met amandelcrème en sinaasappelsap. Ze hoorden het gehuil van een hond.

‘Zoals de wolf in de hond blijft voortleven, zo zijn wij nog steeds een beetje onsterfelijk,’ zei Djuna.

Charles veegde zijn mond af en trok nog een fles wijn open.

‘Kun je je onze laatste trip naar Wenen nog voor de geest halen?’ ging ze verder.

‘Natuurlijk. Toen we Putzi Hanfstaengl ontmoet hebben. Als je over die man begint, moet ik altijd denken aan dat verhaal dat er een ader in zijn penis knapte, terwijl hij met je danste.’

‘Toen was jij net geboren. Zullen we dansen?’

‘We hebben toch geen muziek?’

Ze schoof haar stoel dichter bij de zijne en pakte zijn hand vast.

‘Wees maar niet bang. Zo iets gebeurt hoogst zelden.’

‘Wat wilde je over Wenen vertellen?’

‘Ik ben daar naar een klein kerkje geweest.’

‘Nou en?’

‘Ik heb het je niet willen vertellen, omdat het zo ongeloofwaardig klinkt, maar in een donker hoekje zat een man met een gewei te bidden.’

‘Hoezo een gewei?’

‘Er groeide een gewei uit zijn hoofd.’

‘Dan zal zijn moeder wel door een reebok verkracht zijn.’

‘Dit is geen grap, Charles. Ik heb er lang over nagedacht. Wat kan het betekenen? Misschien was het zijn aura, die alleen ík op dat moment kon zien. Het was aan het vergaan. Hij was stervende. Er werd iets aan hem onttrokken, hij was een tergend langzaam smeltende kaars. Ik heb de dood nog nooit van zo dichtbij aan het werk gezien. De man zat te bidden, maar het was een soort aftellen, terwijl zijn schaduw verbrokkelde. Ik ging naar hem toe. Toen ik naast hem was gaan zitten, zag ik dat het geen man was. Het was een vermomde vrouw en ze zag er vreselijk uit. Haar halve gezicht was weggevreten door een of andere ziekte. Ze keek me aan, zei: “Krijg de tyfus!” stond op en verdween. Ik heb me nog nooit zo klein gevoeld. Van welke kant komt de dood op de mens af? Heb je daar wel eens bij stilgestaan? Zoals elke wind zijn eigen kenmerken heeft, zo is het ook met de dood en het leven. Vroeger dachten ze dat de dood van beneden en het leven van boven kwam, maar daar is geleidelijk twijfel over ontstaan.’

‘Draaf je nu niet een beetje door?’ merkte Charles op. ‘Hoeveel glaasjes heb je gedronken? Het is toch zo duidelijk als wat dat de dood van beneden komt.’

‘De geest is vrij zijn dwalingen te kiezen,’ zei ze.

Het liep tegen elven en Djuna besloot te gaan slapen. Ze was moe en verzadigd van de wijn en het eten. Charles zat nog boordevol energie en ging de deur uit om Paul op te zoeken. Toen ze was gaan liggen, kon ze de slaap niet vatten. Ze dacht aan Thelma, die roekeloos door de straten van Parijs scheurde, in haar rode Bugatti waarvan ze de knalpot verwijderd had. En die dronken op bed liggend met haar grote voeten de denkbeeldige pedalen bediende, terwijl ze met haar mond het gebrul van de auto imiteerde.

Als een neergeschoten vogel lag Charles op het bed.

[p. 19]

Hij had gisterenavond met Paul te veel kif gerookt. Ze stond voor de spiegel en voelde aan haar borsten. Ze waren strakgespannen en deden pijn. Er schoten van schrik tranen in haar ogen. Ze streek haar rode haar naar achteren en bevoelde zich opnieuw. Een gevoel van misselijkheid steeg naar haar keel.

‘Lieve god,’ zei ze hardop.

Ze ging op het bed zitten en begon aan het slapende lichaam van Charles te schudden. Hij sloeg zijn ogen op en keek haar verbaasd aan.

‘Wat is er, schat?’

‘Verdomme, Charles,’ zei ze met een brok in haar keel. ‘Het is niet te geloven, maar ik ben zwanger.’

Ongelovig keek hij haar aan. Hij kwam overeind en sloeg een arm om haar heen.

‘Ik moet zo snel mogelijk iets regelen,’ zei ze. ‘Ik moet terug om het weg te laten halen.’

‘Maar heb je er al over nagedacht?’ Hij wreef de slaap uit zijn ogen.

‘Waarover nagedacht?’ vroeg ze geïrriteerd.

‘We kunnen het toch houden?’

‘Ik ben eenenveertig jaar, het is belachelijk.’

‘Ik ken wel meer vrouwen die nog een kind kregen op die leeftijd. Het is je laatste kans, Djuna.’

Ze keken elkaar een poosje aan zonder iets te zeggen. Er liepen tranen uit haar ogen, zonder dat haar gezicht vertrok.

‘Charles, het is niet van jou.’

Hij liet haar los en ging op zijn rug liggen. Starend naar het plafond zei hij zachtjes: ‘Ik heb te veel gerookt.’

Ze streelde hem door zijn haren.

‘Van wie is het?’

‘Het is zo onbelangrijk. Het stelde niets voor.’

‘Zeg me alsjeblieft wie?’

‘Jean.’

‘Oberle? De schilder?’

Ze knikte.

Een slang kroop over het grint van de patio, precies in de strook schaduw van de vijgeboom. Charles ving het beest in een oud benzineblik.

‘Wat moeten we ermee?’ vroeg hij Djuna. ‘Doodmaken?’

‘Hoe dan?’

‘De fik erin.’

‘We laten hem in het parkje bij het strand vrij.’

Ze gingen het huis uit en liepen in de richting van de zee.

‘Voel je je vandaag wat beter?’ vroeg Charles.

‘Nu we de terugtocht zo snel hebben kunnen regelen, voel ik me een stuk rustiger.’

Het was deze dagen voor het eerst dat ze het leeftijdsverschil tussen hen had ervaren. Of was het louter omdat Charles een man was, dat hij zo luchtig en bijna onverschillig tegenover datgene stond wat haar nu overkwam. Natuurlijk had hij zich zorgzaam en begrijpend gedragen en alles in het werk gesteld dat ze zo snel mogelijk met de boot terugkon, maar ze had zich tot op heden bij hem nog nooit zo eenzaam gevoeld en het leek alsof ze het steeds over iets heel anders hadden als haar zwangerschap ter sprake kwam. Aanvankelijk hadden ze nog onbekommerde en burleske grappen gemaakt, maar de hilariteit werd al snel door wederzijds onbegrip kortgesloten. De walging die ze voelde als ze aan het ongewenst wezen in haar buik dacht, was voor Charles onbegrijpelijk. Hij was maar blijven vragen of ze het niet wilde houden, ook al was het niet van hem, totdat ze hem zo genadeloos de mantel had uitgeveegd dat hij erover was opgehouden.

Ze liepen het kleine parkje in. Charles zette het blik in het gras, aan de rand van een haag struikgewas.

‘Ga maar een stuk naar achteren,’ zei hij.

Nadat hij met een mes de deksel van het blik had gewipt, deed hij een paar stappen achterwaarts. Vol spanning keken ze naar het blik, dat als de geopende doos van Pandora elk moment zijn pernicieuze inhoud kon prijsgeven. Het duurde niet lang voordat de kop van de slang boven de rand verscheen. Hij leek de omgeving eerst te verkennen. Toen verliet hij kronkelend het blik en verdween in de struiken.

‘Vandaag hebben we in ieder geval een goede daad verricht,’ zei Djuna.

‘Als hij straks niet een spelend kind bijt.’

‘We zouden het niet meer over kinderen hebben.’

‘Een oud vrouwtje dan of een lief muisje.’

‘We hebben gedaan wat in ons vermogen lag.’

Ze draaiden zich om en beklommen de stijgende straatjes van de kasbah.

‘Zullen we een drankje nemen op het Petit

[p. 20]

Socco?’ vroeg Charles.

‘Ik wil morgen een beetje uitgerust zijn voor de bootreis. Bovendien doet alleen de gedachte aan alcohol me al kokhalzen. Je zult negen maanden lang gebukt gaan onder de natuurlijke reacties op onnatuurlijke aandriften!’

Ze passeerden een huis waar een walm van knoflook uitkwam.

‘Honger heb ik ook al niet meer,’ zei ze.

Ze zat aan dek en had een dunne deken over zich heengetrokken. De zwoele wind maakte haar slaperig. Ze dacht aan de zachte buik van Thelma. Telkens als ze haar hoofd ertegenaan vlijde, rook ze de geur van een hert, van overrijpe muskusperen. Met haar vingers opende ze de bloem, het bedauwde lofwerk van Thelma's schoot. Hoe vaak had zij haar bezworen dit festoen nooit te laten openbarsten en verwelken door het opdringen van een met bloed en slijm besmeurde vrucht die alle schoonheid ervan zou vernietigen? Of was dit een krankzinnig idee dat in haar had postgevat door de opvattingen waarmee haar spiritualistische oudoom de familie had bestookt? Ze herinnerde zich dat hij haar een apocrief verhaal vertelde, waarin Salomé Jezus vraagt hoe lang de dood de mensen nog zal blijven wegmaaien. Jezus antwoordt: Zolang als jullie vrouwen kinderen baren. Want ik ben gekomen om een einde te maken aan de functies van de vrouw. Waarop Salomé zegt: Dan heb ik het goede gedaan, want ik heb geen kinderen gebaard.

Ze viel in slaap. In een droom was ze het meisje dat zich dood danst in Le Sacre du Printemps. Ze wervelde rond met gesloten ogen en over haar hele lichaam stroomde het zweet. In haar mond was een ijzersmaak van bloed. Toen ze wakker werd, weet ze het visioen aan haar zwangerschap en verlangde ze vurig dat het Fremdkörper in haar buik zo snel mogelijk uit haar weggehaald zou worden. Tot dat tijdstip zou ze een zieke zijn, iemand met een monsterachtig gezwel dat zich voedde in haar binnenste. Het leek of ze koorts had en niet helemaal wakker kon worden. Het beeld van haar roodharige, bebaarde vader zette zich in haar vast. Wald Barnes, die een natte spons aan zijn zadel droeg om zich mee schoon te vegen na elk vrijpartijtje dat hij tijdens zijn ritten door de regio maakte. Haar vader, die als het om seks ging, geen verschil zag tussen zijn vrouw en een koe. Haar vader, die ze haatte om wat hij haar had aangedaan. Was dat de oerscène, het verhaal achter alle verhalen? Het verhaal dat ze zich nooit meer kon herinneren, omdat ze het moest verzinnen. Met elk woord dat ze opschreef, verdween stukje bij beetje de waarheid. Soms dacht ze aan een toneelstuk, waarin de vader zijn zestienjarige dochter op het erf probeert te verkrachten. Als ze zich met hand en tand verzet, bindt hij haar vast en hangt haar als een hesp aan het dak in de schuur. Hij gaat erop uit om iemand te vinden die in ruil voor een geit haar mag ontmaagden. Een boerenarbeider van tegen de zestig is bereid. Ze voelt het bloed langs haar benen, de schaamte, hoe ze op handen en voeten het kamertje uitkruipt en om haar moeder gilt. Hoe alles rood wordt en nog weken gehuld blijft in de stroperige, bedorven kleur van het bloed. Dit alles op een kladje neergeschreven, in een roes als van een krankzinnige verliefdheid. Daarom verworpen.

Ze kwam overeind uit de ligstoel en liep naar de reling. De zee was rustig. In de verte weerkaatste zonlicht het wit van een groot passagiersschip. Ze dacht aan de balletdanseres uit Parijs die, toen ze ergens geen uitleg aan kon geven, lachend tegen haar zei: ‘Zal ik het even voordansen?’ In de droom was ze een meisje geweest, niet ouder dan twintig. Ze had gedanst als een bezetene, maar niet om te eindigen in de extase van de dood. Eerder om iets te vergeten, zoals de drinker zich met elke verbeten slok alcohol verder de vergetelheid in drinkt.