De Revisor. Jaargang 19

[p. 85]

Gemengde gevoelens

W. Bronzwaer
Naar aanleiding van Halbo Kooltje: ‘Het leven onzijdig?!’

De redactie stelt mij in staat, te reageren op het artikel van Halbo Kool in De Revisor 1992/4, waarin onder andere mijn commentaar op de vertalingen die Halbo C. Kool en Peter Verstegen maakten van Rilke's ‘Ein Frauenschicksal’ ter sprake komt.

Met veel van wat Kool schrijft stem ik in. Zijn observatie dat wat ik de interpretatieve kernvraag noemde (Wie is de eigenaar van de vrouw?) misschien eerder geformuleerd was met de vertalingen dan met het origineel voor ogen, is juist. Het waren inderdaad de vertalingen die mij deze vraag deden stellen. Dat is echter helemaal in overeenstemming met de teneur van mijn stuk in De Revisor 1992/1: vertalingen helpen ons gedichten te interpreteren omdat zij zelf interpretaties zijn.

Van de kritiek die Kool op de vertalingen van Peter Verstegen formuleert, onderschrijf ik dat, bij nader inzien, ‘Der König’ in de eerste regel misschien beter niet met het onbepaalde lidwoord vertaald had kunnen worden.

Minder overtuigend vind ik Kools verdediging van ‘haar kostbaarheden’ in regel 10 van Halbo C. Kools vertaling. Als ik zijn betoog goed begrijp, redeneert Kool hier op grond van een door het overweldigend gebeuren in de vrouw teweeggebrachte ‘splitsing’ in verschillende ‘aspecten’, waarvan het ene het andere uit het oog verliest. Rilke's beeldspraak moet dan kennelijk zó begrepen worden dat de vrouw zichzelf in de vitrine plaatst (‘uit het oog verliest’). Regel 12, schrijft Kool, geeft hem gelijk, maar een verdediging van het door mij gewraakte woord ‘gast’ in die regel geeft hij niet, terwijl die hard nodig is, want juist als de vrouw zich in de vitrine bevindt kan zij onmogelijk een ‘gast’ genoemd worden.

Mijn redenering komt erop neer dat de parallellie tussen ‘haar leven’ in regel 7 en ‘haar kostbaarheden’ in regel 10, van ‘haar leven’ een lijdend voorwerp maakt, terwijl Kool het als onderwerp leest, zoals ook uit zijn eigen vertaling blijkt.

Wat Kool opmerkt over mijn passage betreffende de referentiële versus de functionele definitie, spreekt hij zelf weer tegen als hij het over de ‘aspecten’ heeft waarin de vrouw uiteenvalt. Ik beaam dat, en herformuleer het dan in mijn termen: juist vanwege dat uiteengevallen zijn functioneert de vrouw niet meer. Eigenlijk zijn wij het hier met elkaar eens, al gebruiken we een andere terminologie. Vreemd blijf ik daarbij vinden dat Kool niet bereid is, het Duitse ‘Ein Leben’ als onzijdig te beschouwen.

Op Kools eigen vertaling commentaar geven acht ik niet op mijn weg te liggen. Ik merk alleen op dat ze de interpretatie die mijn artikel suggereerde, helemaal volgt. Dat hij die van Halbo C. Kool dan toch verdedigt kan bevreemding wekken, want mijns inziens sluiten ze elkaar uit.

[p. 86]

Paul Beers
Dolf ontspoort (weer)

Het was lang geleden dat ik Het Parool onder ogen had gehad. Maar onlangs gebeurde het dan toch weer, en zie daar, in de rubriek'Op de klapstoel' (8-8-'92) een opvallende foto van de krasse Dolf Verspoor (75 jaar) op de fiets, rijdend met één hand en in de andere een picknicktafeltje. Het bleek een soort interview waarin hem een aantal trefwoorden werden aangereikt, waarop hij dan naar believen mocht antwoorden. Dat begon zo:

- Gerrit Achterberg.

‘Een groot dichter, was een heel goede vriend van mij.’ Enz.

- Jean Pierre Rawie.

‘...Jean Pierre is een interessanter en beter dichter dan Bloem. Nee, dat meen ik. Hij stuurt mij al zijn gedichten direct toe en iedere keer weer denk ik: hoe bestaat het!’

- Ben Webster.

‘Ja, een ongelooflijk grote vriend. Ik zie hem daar (wijst naar een stoel in de kamer) nog zitten met mijn dochtertje op schoot.’ Enz.

- Gerrit Komrij.

‘Gerrit Komrij heeft één groot voordeel: iedereen die met hem in contact komt voelt zich een beter mens.’

En dat ging zo door, tot ik even verder op een stel stokpaarden stuitte die ik me herinnerde een aantal jaren geleden al te zijn tegengekomen. Toen namelijk publiceerde de Volkskrant een soortgelijk gesprek met hem (1-11-'85) dat ik bewaard heb omdat hij zich o.a. zeer kleinzielig uitliet over Thomas Graftdijks vertaling van Doktor Faustus.

Ik zet nu eerst enkele van die stokpaarden naast elkaar:

In Het Parool 1992: ‘Maar wat je wel steeds meer ziet, is dat er erg slecht wordt vertaald in de mulo-talen, en daar bedoel ik mee Frans/Duits/Engels.’ In de Volkskrant 1985: ‘Vertalingen uit de drie mulo-talen, zoals ik die vroeger kon noemen, zijn vaak niet om aan te zien.’

Het Parool 1992: ‘Dieptepunt in het vertalen in Nederland zijn de meeste delen in de serie Privé-Domein van de Arbeiderspers.’ De Volkskrant 1985: ‘We hebben die rel gehad met Martin Ros die, omdat hij zelf zo slecht zijn talen kent, had gedecreteerd dat Pé Hawinkels een groot vertaler was. Die kende redelijk Engels maar helemaal geen Duits en hij heeft dus De Toverberg verwoest. Deze zelfde heren Ros en Sontrop [nl. van de Arbeiderspers], die al zo veel kwaad hebben gesticht op het punt van vertalingen, hebben die hele diepzinnige en zeer mislukte Doktor Faustus van Thomas Mann ter vertaling gegeven aan Thomas Graftdijk en daar is natuurlijk helemaal niets van overgebleven.’

Vooral om dat vileine ‘natuurlijk’, bij nota bene een vertaalprestatie van de eerste orde, heb ik indertijd ook al in de Volkskrant gereageerd. Verspoor is beklagenswaardig (er volgen nog andere voorbeelden) en boosaardig. Bleef het bij het eerste, men zou er het zwijgen toe moeten doen; nu het tweede overheerst, gaan we nog even door. Stokpaard drie, NRC Handelsblad:

Het Parool 1992: ‘Ja, dat zult u misschien vreemd vinden, maar ik wil de NRC niet in huis hebben. Ik heb K.L. Poll altijd een mediocre en funeste man gevonden. Hij zag het verschil tussen kritiek en rancune niet. Niet dat hijzelf rancuneus was, maar hij liet veel mensen onder het mom van een kritiek een privéruzie uitvechten. Daar moet ik niets van hebben.’ We lezen het goed: daar moet hij niets van hebben! Terwijl we in de Volkskrant van 1985 al kunnen lezen, na een leuke woordspeling die ik u ook niet wil onthouden: ‘Want je hebt in Nederland duidelijk een kloof. Kloven gapen altijd en ik gaap daarbij ook, enorm. Tegen iemand die onlangs zei dat hij een stuk ging schrijven in de NRC zei ik: dan ga je je bewegen in het hol van de geeuw.’

Jammer dat deze ‘vooraanstaande vertaler van klassieke en moderne-klassieke poëzie uit o.a. het Spaans, Italiaans en Portugees’ van de journalistiek de kans krijgt om n.a.v. de vertaalde bundels Lorca (1985) resp. Quevedo (1992) zijn rancuneuze zegjes te doen. Maar hoe staat het er nu mee als hij zelf een hoogst enkele keer de virtuositeit van het poëzie-vertalen verruilt voor de noeste arbeid van het vertalen van een prozatekst. Daar heb ik een voorbeeld van, uit een ‘mulo-taal’ nog wel, het Frans. Het betreft zijn vertaling van Albert Camus, De val. Ik las die vertaling, uit

[p. 87]

1985, een jaar of twee geleden, en wat was dat een bittere teleurstelling. Nee, het nederige handwerk ging hem niet goed af. Op plaatsen waar eenvoud en helderheid vereist was, zoals meestal bij Camus, drong zich een hanige egotripper op die het vooral ‘mooier’ moest maken. En terwijl deze vertaling een verbetering had moeten worden vergeleken met de eerdere uit 1957 van Anne Maclaine Pont, bleek ze op alle punten waar Verspoors vertaling mij de kriebels bezorgde, een verslechtering.

Een enkel voorbeeld: ‘Toen ik in Frankrijk woonde kon ik geen man van enig esprit ontmoeten of ik schaarde hem illico onder mijn frequentaties.’ (p. 7) Anne M. Pont: ‘Toen ik nog in Frankrijk woonde, was het mij onmogelijk een man van geest te ontmoeten, zonder dat ik aan hem voorgesteld wilde worden.’ Dat klinkt heel wat beter. En wat schrijft Camus: ‘Quand je vivais en France, je ne pouvais rencontrer un homme d'esprit sans qu'aussitôt j'en fisse ma société.’ Nu wordt Verspoors vertaling zelfs uitgesproken belachelijk van duurdoenerij en opgeblazenheid. Nog eentje. Het gaat over de begrafenis van een ‘klerk, waar nogal op werd neergekeken. (...) Ik wist dat mijn aanwezigheid op zou vallen en een gunstige pers zou krijgen.’ (p. 29/30) Pers? Bij de begrafenis van een klerk? Welnee: ‘Je savais que ma présence serait remarquée, et favorablement commentée.’ Wat Anne M. Pont veel juister vertaalt met: ‘Ik wist, dat het de mensen zou opvallen, als ik er heen zou gaan en dat ze het zouden appreciëren.’ (p. 35) - En wat te denken van stijlbloempjes als: ‘dan verweet ik dat niet aan mijn gevoel’ (p. 53) en: ‘de enen vloden het pand uit, de anderen...’ (p. 74) Inderdaad, de film heette ‘Les uns et les autres’. Toch zou ik niet zo ver willen gaan om te zeggen dat Verspoor De val ‘natuurlijk’ ‘verwoest’ heeft. Maar een tikje bescheidenheid misschien?

- Freud.

‘Heel simpel. Verander de e in een a: Fraud.’

- Biografieën.

‘...De Couperus-biografie van F.L. Bastet heb ik gekocht, gelezen en weggegooid. Couperus was een Europeesschrijver. Bastet heeft Couperus provinciaal gehouden. (...) Onvergeeflijk.’

-Jean Jacques Rousseau.

‘Hij is bij uitstek de vader van de moderne rancunecultuur. Hij is in alle opzichten een klaploper.’

Alweer die rancune - wat heeft Verspoor toch met rancune?

- Dolf Verspoor.

‘Dolf Verspoor heeft één groot voordeel: iedereen die met hem in contact komt voelt zich een beter mens.’

Aankondiging
Deze jaargang zal in december worden afgesloten met een bijzonder themanummer. Voor De Revisor 1992/6 hebben auteurs en beeldend kunstenaars zich laten inspireren door het lange beschouwende gedicht ‘Notes toward a Supreme Fiction’ van Wallace Stevens, dat vijftig jaar geleden verscheen.
Het gedicht, dat vertaald is door Rein Bloem, Hans Kloos, Onno Kosters, K. Michel en Rob van Rossum, zal in dit nummer voorafgaan aan beschouwingen, beelden, proza en poëzie.
Op 12 december van dit jaar organiseert de slaa in de Balie een avond over Wallace Stevens.
Aan deze avond zal worden bijgedragen door de vertalers van ‘Notes toward a Supreme Fiction’ en door De Revisor.
Half december zal de ncrv een radioprogramma aan Wallace Stevens wijden.