met name het republikeinse) Rome en in het Italië rond 1500. Uitgaande van zijn eigen politieke ervaring als hoge ambtenaar van de Florentijnse republiek, en van de annalen en historiën van de klassieke geschiedschrijvers, groepeert hij rondom een paar fundamentele vragen (hoe dient een staat te zijn opgebouwd? hoe dient een staat zich op te stellen tegenover andere staten? waardoor komt een staat tot bloei, en waardoor gaat hij ten onder?) een groot aantal politieke issues: de rol van de godsdienst in de politiek, de betekenis van de klassenstrijd in het oude Rome, de relatie tussen vorst en volk, het nut en onnut van vestingen, de behandeling van onderworpen volken, de kenmerken van politieke samenzweringen, om er willekeurig een paar te noemen.
De behandeling van deze en vele andere thema's is behalve origineel en scherpzinnig ook stilistisch bezien briljant: want Machiavelli had het grote geluk behalve over een zeer scherpe geest ook over een zeer vaardige pen te beschikken, en in die omstandigheid schuilt ongetwijfeld een niet onbelangrijke verklaring voor de onvergankelijkheid van zijn politieke werk. Wat niet wil zeggen dat de Discorsi een gemakkelijk toegankelijk boek zijn. De opzet van het werk is nogal fragmentarisch; de erin vervatte denkbeelden lijken soms paradoxaal of triviaal, en geven hun diepere betekenis en onderlinge samenhang vaak pas na grondige overdenking prijs. Maar Machiavelli's betoogtrant is vaak zo direct, de aangehaalde voorbeelden vaak zo aansprekend, en de thematiek vaak zo universeel dat de vraagtekens die de lezer soms voor de geest zweven eerder stimulerend dan ontmoedigend werken.
Behalve een boek over politiek zijn de Discorsi ook een boek over de menselijke psychologie: over mensen die zich in hun blinde ambitie laten bedriegen door de schijn der dingen, die altijd meer verlangen dan mogelijk is, die noch in het goede noch in het slechte ooit de perfectie zullen bereiken. En politicologie en psychologie samen leiden uiteindelijk naar de grote filosofische vraag van alle tijden, die Machiavelli zich zijn leven lang is blijven stellen: is een mens de slaaf van de omstandigheden en de speelbal van de gebeurtenissen, of kan hij, al is het maar gedeeltelijk, zijn lot in eigen hand nemen? Net als andere grote werken uit de wereldliteratuur zijn de Discorsi daarom uiteindelijk ook een boeiende verhandeling over de condition humaine.
Een eerste Nederlandse vertaling van de Discorsi verscheen in 1615; een tweede in 1704. Sindsdien is het werk (een gedeeltelijke vertaling uit 1836 daargelaten) niet meer in het Nederlands verschenen. Binnenkort zal bij uitgeverij Ambo een volledige, geannoteerde vertaling van de Discorsi met uitgebreide inleiding verschijnen. Hieronder volgt een voorpublikatie van enkele hoofdstukken uit boek I.
Paul van Heck
Auteursrechtelijk beschermd