De Revisor. Jaargang 19

[p. 35]

Frans Kusters
Twee verhalen

Het doopsel van de kwal

‘Die staat hier de waterleiding leeg te drinken,’ zei Toon Nillesens moeder, ‘in plaats dat hij dat nou bij rijke mensen thuis doet.’ Zij deed of ze boos was, maar je kon zien dat zij het niet meende. Het was hittegolf. Zij droeg een gele onderjurk van het leek wel plastic, haar hals en schouders waren nat van het zweet. Toon zei niets en ik ook niet. Achter het glas-in-lood van de bovenste dressoirkast speelde een radio op volle kracht. Het was een batterijtoestel, want er liep geen snoer naar het stopcontact dat op het blad van het meubel was geschroefd. In de keuken hield Gerrie Schotelaar de lippen om het plastic tuitje van de keukenkraan geklemd. Vorige maand was Toons vader doodgegaan, met de hele school waren we naar de begrafenis geweest, ik begreep niet dat zijn moeder onder het strijken met de radio meezong.

‘Wat is groter,’ vroeg Toon ineens, ‘de aarde of de maan?’

‘De aarde natuurlijk,’ antwoordde ik, ‘die is zeven keer zo groot.’

‘Niet waar, rund,’ riep hij, ‘de maan.’ Hij duwde mij zijn ruimtevaartboek onder de neus. ‘De maan is veel groter. Hier staat het zelf.’ Met van triomf trillende stem las hij:

Bijna thuis. De paarse slijmwezens zijn verslagen en de bestemming van kapitein Roy Lightning heet vanaf nu Planeet Aarde. In het oneindige, inktzwarte heelal is de aardbol al zichtbaar. Of eerst nog even een tussenstop op die goede, oude maan? Daar zijn altijd avonturen genoeg te beleven. Vanuit zijn cockpit heeft de maan nu al het formaat van een flinke tennisbal, terwijl de aarde nog niet veel groter lijkt dan een erwt.

Het hart bonsde mij in de keel. Jij bent zelf een rund, want jij gelooft dat die Roy Lightning werkelijk bestaat, dacht ik, maar ik liet niets van mijn woede merken. Hij legde het boek op het dressoir, sloop de keuken in en draaide de kraan boven Gerries hoofd dicht. Die deed of hij niets merkte.

‘Catharina Valente, die heeft een zak vol cente,’ zei mevrouw Nillesen.

Gerrie kwam de kamer binnen en sloeg enkele malen hard op zijn buik, zodat je liters water kon horen klotsen.

‘We gaan,’ zei Toontje.

‘Wat gaan jullie doen?’ vroeg zijn moeder.

‘We gaan de kwal ten doop houden,’ zei Gerrie, ‘en niet zo'n beetje ook.’

‘Perry Como is een homo,’ zei mevrouw Nillesen, naar mij kijkend.

‘En Peggy Lee moet naar de plee,’ vulde Toon aan.

Ik zei niets. Ik dacht, Toons vader heeft die rijmpjes bedacht en daarom praten ze de hele dag zo. Ik dacht, Gerrie mag alles van thuis en Toon nu ook. En ik? Als vader niet in het ziekenhuis lag, had ik hier niet eens gestaan. Ging hij maar snel dood, dan had hij geen pijn meer en dan zou moeder na verloop van tijd ook veel minder bedroefd zijn.

In de laatste week van het schooljaar was de kwal bij ons in de klas gekomen. Vincent Wagemakers. In een van die kasten aan de Waldeck Pyrmontsingel woonde hij. De vader van de kwal hoefde de patiënten alleen maar open te snijden, beweerde de kwal, als het te moeilijk werd voor de dokters van hier. En die moesten na afloop de mensen zelf dichtnaaien, want dan zat hij al lang en breed weer thuis achter de krant. Gerrie Schotelaar zei dat dat gelogen was. En dat de dokters in het Canisius beter waren dan de

[p. 36]

dokters waar de kwal vandaan kwam. Gerrie's moeder had vroeger in het Wilhelmina gewerkt. Met z'n tweeën hadden Toon en hij vanochtend het hele speelkwartier staan overleggen, de ruggen tegen het schot van de pisbakken. Toen hadden ze mij geroepen en gevraagd of ik ook niet vond dat de kwal gedoopt moest worden.

‘Jij kunt het langst de adem inhouden van de hele klas,’ hadden ze gezegd, ‘dus jij moet het doen.’

Wat ze wilden was veel te gevaarlijk, ik had moeten weigeren, maar ik weigerde niet. Het ging niet om de adem inhouden, ik wist het en zij wisten het, de waarheid was dat ze allebei in het ondiepe van het sportfondsenbad zonder plank en gordel geen tien meter ver kwamen en dan moest de wind nog goed staan ook. Maar dat zei ik niet. En ik begreep dat ze wisten dat ik niets zeggen zou en dat ze mij daarom hadden gekozen. Levensgevaarlijk was het wat ze wilden.

*

‘Hij komt niet opdagen,’ zei Toon.

‘De kwal is een schijtlaars,’ zei ik.

‘Een grote schijtlaars,’ zei Gerrie.

Op de brug zaten we te wachten, onze ruggen tegen de spaken van onze fietsen, zij hadden hun overhemden uitgetrokken en om het stuur geknoopt. Allebei droegen ze de gele zonnekleppen van Kolynos in de nek die ze aan de vierdaagse hadden overgehouden. In Overijssel waren gisteren twaalf mensen bezweken, had meneer Reinaards meteen na het bidden in de klas gezegd; toen ik dat thuis onder het middageten vertelde, had moeder heel even moeten lachen en uitgelegd dat de dode in Overijssel de twaalfde van deze zomer was. Van weerskanten denderden de vrachtwagens over het wegdek.

‘Als hij er over vijf minuten niet is, ben ik vertrokken,’ riep ik. Mijn stem trilde van de zenuwen.

Ze zeiden niets terug.

Ik stond op en liep naar de reling van de brug. Over de dijk reed een bestelauto langs Sprokkelenburg, op weg naar Lent, je kon zien dat het een rode Bedfort was die steeds een stukje dichterbij kwam, maar toch was het net of die vanwege de zinderende hitte voortdurend stilstond. Ook de kwal was onderweg, dat kon niet anders. Vijf uur na de operatie had vader gisteravond eindelijk zijn ogen opengedaan en meteen was hij om een badhanddoek of een dweil gaan schreeuwen, breed genoeg om hem over de heupen te spreiden en er met beide handen tegelijk in te knijpen, zoveel pijn had hij; moeder had geantwoord dat zij daarover eerst met de hoofdverpleegster zou overleggen. Voor de zoveelste keer bedacht ik wat mij te doen stond. De afstand was geen probleem, want in het diepe van het sportfondsenbad pasten wel twee rijnaken naast elkaar. Maar als je in de buurt van de schroef belandde, werd het, ook al zwom je nog zo diep onder water, walhalla met bloedspatjes tegen het behang. Je moest dus op tijd duiken en al weer boven zijn, als het schip nog niet voor de helft voorbij was. Maar het allergevaarlijkste was de stroming. De stroming en de kolken. Er waren kolken die je niet eens kon zien en als je daarin belandde, was het met je gebeurd. Vader had eens het verhaal verteld van die beroepszwemmer die met gemak de Nijl, de Wolga en de Amazone was overgestoken en nog een heleboel andere beroemde rivieren. Toen hadden ze tegen hem gezegd: je moet de Waal bij Nijmegen eens proberen, als je durft. En die zwemmer had ze allemaal recht in hun gezicht uitgelachen. De Waal, had hij gezegd, de Waal is met de Nijl, de Wolga en de Amazone vergeleken maar een slootje, daar begin ik niet eens aan. Maar toen had hij het toch gedaan. Een ramp was het geworden. Bij Sprokkelenburg was hij van start gegaan, de eerste tien meters zwom hij met gemak, maar voorbij de kribben had de rivier hem in haar greep gekregen en was hij kilometers en kilometers meegesleurd en pas achter de spoorbrug hadden ze hem meer dood dan levend uit het water gevist.

Ieder moment kon de kwal nu verschijnen, onder het stuur van zijn fiets had hij aan weerskanten vlaggetjes van hockeyclubs wapperen en in zijn verduisterde ziekenhuiskamer schreeuwde vader het uit van de pijn, maar hoeveel harder zou hij niet schreeuwen, als hij wist wat er straks gebeuren zou.

[p. 37]

Hachee met sambal

Onlangs liet Frank Engering mij een hardgekaft schoolschrift zien waarin, schots en scheef, vol spelfouten en zeer paars, de eerste alinea en de slotzin van het boek Sloffie Sleepboot waren gestempeld. De roofdruk verscheen in een oplage van drie exemplaren, toen hij zeven was.

‘De aanhouder wint, Frank, let maar eens op’.

Troost was geboden, want het werd steeds moeilijker om in het boekenvak het hoofd boven water te houden, en waarschijnlijk was dat de reden waarom het document van vroeger nu ineens zo veel voor hem leek te betekenen; misschien stijfde het hem wel in de illusie dat hij geen andere keuze had gehad en zogezegd was voorbeschikt om als uitgever zijn dagen te slijten, malaise of geen malaise. Bij mijn weten waren de theologen op die kunstgreep uitgekeken, maar in levensbeschrijvingen van beroemde personen had de profane, minder straffe variant ervan (‘de mythe van het kindsbeen’) nog niets aan populariteit ingeboet.

‘Zou dat niet iets zijn, Frank, een biografie over bij voorbeeld een groenteboer, die goede kwaliteit verkoopt, maar het uiteindelijk tegen de concurrentie moet afleggen?’

Even keek hij mij aan, maar hij gaf geen antwoord. Schuin achter hem in de stralen van de ondergaande zon lag Willem, de twee maanden oude golden retriever waarmee hij het leven deelde, op het toetsenbord van de tekstverwerkingsmachine compleet voor pampus, een deeltje Mallarmé tussen de anders zo speelse kaken. (Ach, Willem, luister goed: hele volksstammen zijn op dit moment net als jij voor hun beeldschermpjes weggesuft, maar wie van hen heeft ooit ook maar iets van Mallarmé geproefd?)

Wij bleven zwijgen.

Als ik opstond en naar het raam liep, zou ik tussen de laatste woningen van de Begijnenstraat een stukje van de Waal zien en de schepen die daar passeerden. Sleepboten waren uit het rivierbeeld verdwenen, want alles werd vandaag de dag geduwd, maar dat er vroeg of laat een parlevinker zou langsvaren was niet op voorhand uit te sluiten. Goed, stel dat dat gebeurde, hoe groot was dan de kans dat aan het roer daarvan iemand stond die zijn handel in groenten en fruit op het water was gaan drijven omdat zijn collega's hem van de wal hadden verjaagd? Groot was die kans niet, maar ze bestond. Onuitputtelijk waren de mogelijkheden en combinaties van mogelijkheden die het leven bood, je kon het zo gek niet bedenken of het bestond en viel voor. Maar als dat waar was - en het was waar -, hadden we daarmee dan niet tegelijkertijd bewezen dat die parlevinker mogelijkerwijze enkel een hand aan het stuurwiel hield, terwijl hij de andere gebruikte om zijn belevenissen aan het papier toe te vertrouwen? Of dat hij het karwei, zelf verricht dan wel uitbesteed, al achter de rug had en hij kwam aanvaren om hier af te meren en Frank het manuscript persoonlijk ter hand te stellen? Deze maakte intussen niet de minste aanstalten om twee nieuwe flesjes bier uit de keuken te gaan halen, waar het onderhand toch wel eens tijd voor werd.

Ze slapen allebei, dacht ik, de een met de ogen dicht, de ander... Voor nog geen vierhonderd gulden had hij het beest gekocht, rechtstreeks van het nest, wat te geef was voor een raszuiver exemplaar, maar de kynologische vaardighedencursus die naar hij later pas had begrepen deel van de transactie uitmaakte en waarvoor hij zich met zijn aanwinst de eerstkomende maanden iedere vrijdagavond in Tiel moest vervoegen kwam hem op meer dan het viervoudige te staan, benzine niet meegerekend.

‘Wanneer was jij er echt van overtuigd?’ vroeg hij, ineens weer tot leven gekomen, op die montere en tegelijk bedachtzame toon waarmee hij de tegenslag de baas probeerde te blijven.

‘Overtuigd van wat?’

‘Nou, dat je boeken zou gaan schrijven.’

De volhouder. Terwijl ik mijn best deed niets van mijn ergernis te laten merken, begon ik uit te leggen dat mij zoiets altijd bespaard was gebleven en dat ik niet hoopte dat daarin ooit nog verandering zou komen. En dat het met de lui die zich de status van godegunsteling hadden aangemeten oppassen geblazen was, dat dat geen schrijvers waren, maar literatoren godbetert die precies wisten hoe het moest; handelaren in verantwoorde thematiek, ragfijne observaties en ander confectiespul waren het en eelt op de ellebogen hadden ze allemaal. Ik wilde nog veel meer over het onderwerp kwijt, maar ik zweeg, plotseling zweeg ik. De laatste zonnegloed die hier de muren kleurde en het beeld van de slapende hond deden me

[p. 38]

van het ene moment op het andere beseffen dat ik, ook ik, me ooit schrijver had gevoeld, in hevige mate zelfs. Toegegeven, de waan dateerde van lang geleden en als die alles bij elkaar anderhalve maand had geduurd, was het veel, maar dat deed er nauwelijks iets toe.

‘Het was in tweeënzeventig, Frank,’ sprak ik, ‘in de nazomer van tweeënzeventig, ik weet het nog goed.’ Zonder dat ik het helpen kon had mijn stem iets gedragens gekregen.

‘Vijf of zes verhalen had ik toen al geschreven, ik kende ze van buiten en zowat om de andere dag haalde ik tegen sluitingstijd bij Albert Heijn twee volle zakken boodschappen. Daarmee fietste ik naar Malden, Neerbosch-Oost, de Dukenburg. Naar dispuutgenoten en vrienden van de tennisbaan. Ik zette ze hachee met sambal voor, een pot die lang op het vuur moest blijven, zodat we meestal pas tegen negenen aan tafel gingen. Ik belde nooit van tevoren op of het schikte, eigenlijk waren het je reinste overvallen. En bij de koffie declameerde ik mijn teksten en voorzag ze daarna van commentaar. De meesten hadden het vechten tegen de slaap dan al lang opgegeven, wat te begrijpen viel, want ze hadden kleine kinderen en banen die veel van hen vergden. En degenen die met pijn en moeite de ogen open konden houden zeiden na afloop dat het mooi was geweest, maar dat sloeg op de duur van mijn bezoek, bedacht ik altijd achteraf op de fiets. Wat ik me vooral herinner zijn de zweetdruppeltjes die de sambal op al die bleke, vermoeide gezichten had getoverd.’

‘En toen?’

‘Toen kreeg ik die prijs en lag mijn eerste boek in de winkel en mijn kop stond in de kranten en die schreven dat het een, jawel, veelbelovend debuut was, onhollands van allure en al die dingen meer, en toen riepen zij, de vrienden en vriendinnen, dat ze het altijd al mooi en prachtig hadden gevonden.’

‘Ach ja, debuten,’ merkte de uitgever op. Het zonlicht was uit de kamer verdwenen. Ik stond op en liep naar het erkerraam. Ik moest Vera bellen, nu, ogenblikkelijk, Frank zou mij met alle plezier voor een paar minuten in zijn kamer alleen willen laten, hortend en stotend en desnoods geloofwaardig jankend zou ik moeten bekennen dat ze gelijk had, dat ik niet zomaar vanwege het minste of geringste van haar weg kon gaan en dat we bij elkaar hoorden en dat de vertoning lang genoeg had geduurd. Ik liep terug naar mijn stoel en ging weer tegenover hem zitten. We bleven zwijgen, om beurten naar Willem kijkend, zodat het erop leek dat we iets vermakelijks voor hem hadden ingestudeerd en het moment afwachtten waarop we hem daarmee konden verblijden.