De Revisor. Jaargang 19

[p. 100]

Gerben Wynia
Brakman uit de marge

Met de publicatie van Een heiligverklaring omvat het oeuvre van Willem Brakman vierendertig titels: romans, novellen, verhalen en essays. De titels van al zijn werken staan afgedrukt op de bladzijde tegenover de titelpagina; een indrukwekkende lijst en mocht Brakman de leeftijd van bewonderde schrijvers als Ernst Jünger en John Cowper Powys bereiken en net als zij onverminderd productief blijven, dan ziet uitgeverij Querido zich op een gegeven moment onvermijdelijk voor een welhaast onoplosbaar typografisch probleem gesteld want wanneer zij het corps waaruit deze lijst gezet wordt nog verder verkleint, lost Brakmans oeuvre zich op in onleesbaarheid.

Uiteraard weerhoudt mij dit er niet van de titellijst uit te breiden met maar liefst eenentwintig titels. Het betreft hier zonder uitzondering zogenaamde marginale uitgaven, met dien verstande dat de meest exclusieve bibliofiele uitgave gebroederlijk naast het eenvoudige, pretentieloze margeboekje prijkt.

Hieronder volgt allereerst een overzicht van alle afzonderlijke uitgaven (lijst 1). De titels zijn zo veel mogelijk chronologisch gerangschikt. De meest relevante gegevens zijn telkens vermeld. Er is gestreefd naar uniformiteit in de beschrijving.

Daarna volgt een chronologisch overzicht van uitgaven waaraan Brakman een bijdrage heeft geleverd (lijst 2). Verspreide publicaties in tijdschrift, dag- of weekblad blijven dus buiten beschouwing.

Voor beide overzichten geldt, dat er gestreefd is naar volledigheid. Dit betreft evenwel niet de bibliografische beschrijving: lettertype, bindwijze, papiersoort, binder, type drukpers, inktkleur(en) - deze en soortgelijke gegevens werden vrijwel nergens vermeld. Ook bijzonderheden de tekst zelf betreffende zijn summier gehouden.

Zonder uitzondering verdienen deze publicaties het uit de marge en voor het voetlicht gehaald te worden. Ze zijn curieus, sommige zijn onmisbaar voor een beter begrip van Brakmans werk, weer andere zijn behalve van literair ook van biografisch belang; humoristisch, diepzinnig en beeldend - kortom: allemaal dragen ze onmiskenbaar de signatuur van de maker. Typisch Brakman.

Lijst 1

Typograaf, Amsterdam, juni 1978. Gezet, gedrukt en gebonden door J. Meijer. 16 pagina's. Oplage 50 genummerde exemplaren. Formaat: 15,8 × 26,7. Gebonden met stofomslag. Proza.

De gegoeden, Utrecht 1980. Deel 4 van de zogenaamde novellenreeks van uitgeverij Reflex. 32 pagina's. Formaat (voor beide edities): 13,5 × 21. Ingenaaid gelijmd. Geïllustreerd door Eric Wittenberns (twee pentekeningen en een ets die als frontispice is afgedrukt).

Buiten de gewone oplage werden 30 genummerde en gesigneerde exemplaren gedrukt op 110 grams Hollands luxe druk van Van Gelder en gebonden met stofomslag. Deze 30 exemplaren bevatten een originele door de kunstenaar genummerde en gesigneerde afdruk van de voor de frontispice gebruikte ets.

Op het quatrijn, Bosbespers, Oosterbeek, herfst 1980. Oplage 350 genummerde exemplaren. Formaat: 13 × 20. Ingenaaid gelijmd. Naast de gewone oplage verschenen er 6 zogenaamde auteursexemplaren. Deze werden gebonden met leeslint, zonder stofomslag en romeins genummerd. Het formaat van deze

[p. 101]

gebonden editie is: 13,5 × 20,2.

Deze kwatrijnenbundel van Brakman en Gregoor werd bezorgd en van een nawoord voorzien door Ria den Hartog-Albers en Gerrit Jan Kleinrensink.

Zeeland bestaat niet, Bosbespers, Oosterbeek, september 1981. 55 pagina's. Formaat: 13 × 20. Ingenaaid gelijmd. Vijf verspreid gepubliceerde verhalen. Nawoord van Gerrit Jan Kleinrensink.

Waar niet woont is iedereen thuis, Terhorst 1982. Gezet en gedrukt door Ser J.L. Prop. Ongepagineerd. Oplage 68 exemplaren. Formaat: 14,4 × 24,6. Gebrocheerd. Proza.

Nadere kennismaking. Een luisterspel, Ad ten Bosch, Zutphen 1983. 30 pagina's. Formaat: 12 × 17. Ingenaaid gelijmd. Een in opdracht van de NCRV geschreven luisterspel, dat op 20 januari 1982 werd uitgezonden. Eerste, herziene druk.

Ondertekend, Hengelo 1985. Ongepagineerd. Oplage 150 exemplaren; 100 exemplaren, arabisch genummerd, ingenaaid gelijmd (formaat: 20 × 15) en 50 exemplaren gebonden met stofomslag en romeins genummerd (formaat: 20,5 × 15,8). Tekeningetjes uit brieven van Willem Brakman. Voorwoord T. van Deel. Bijeengezocht en van een verantwoording voorzien door Gerben Wynia.

Kanttekeningen bij een bekentenis, Vriendenlust, Nijmegen, juni 1985. 16 pagina's. Formaat: 11,5 × 18,3. Gebrocheerd. Voorzien van een door Polly van Bekkum vervaardigd portret van Willem Brakman als frontispice.

Van een nawoord voorzien door Gerrit Jan Kleinrensink. Eerste uitgave in boekvorm van een door Brakman op 25 mei 1985 ter gelegenheid van een interview voorgelezen tekst.

De pop ontpopt..., Vorchten, juli 1985. Uitklapbare tekst in kartonnen omslag. Oplage 500 exemplaren, waarvan de eerste 100 genummerd. Formaat: 14,8 × 21.

Een uitgave van het Poppenspelmuseum. Tekst van een toespraak gehouden ter gelegenheid van de opening van de tentoonstelling ‘Het gezicht van Jan Klaassen, hij lacht zich een bult’.

Ziel, Wijhe 1985. Gezet en gedrukt door Hein Elferink. 14 pagina's. Oplage 110 exemplaren. Formaat: 15,3 × 24,7. 90 exemplaren werden gedrukt op Fabriano, arabisch genummerd en ingenaaid; 20 exemplaren werden gedrukt op Zerkall-Bütten, romeins genummerd en gebonden in een linnen band zonder stofomslag. Proza.

Dichtoefeningen, Bucheliuspers, Utrecht, zomer 1986. Gezet en gedrukt door Arjaan van Nimwegen. Ongepagineerd. Oplage 80 exemplaren. Ingenaaid. De eerste 65 exemplaren, genummerd 1 tot en met 65, zijn bestemd voor het projekt ‘Bladspiegeling’ van De Blauwe Scheen. De resterende 15 exemplaren hebben een afwijkend, groter formaat; 10 exemplaren, genummerd I tot en met X, werden gesigneerd door de auteur, gebonden in linnen met stofomslag (formaat: 14,3 × 22,2); 5 exemplaren (h.s.), genummerd 1 tot en met 5, werden ingenaaid en hebben hetzelfde formaat.

De tekst van deze 8 gedichten, die hier voor het eerst in boekvorm verschijnt, werd bezorgd en van een nawoord voorzien door Gerben Wynia.

Oom Anton, Enschede 1987. 63 pagina's. Formaat: 12,5 × 20. Gelumbeckt. Eenmalige voorpublicatie van een verhaal uit de bundel Jongensboek van Willem Brakman, uitgegeven ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van het bibliotheekwezen in Enschede. Uitsluitend bestemd voor vrienden en gebruikers van de Openbare Bibliotheek te Enschede en dus niet in de handel.

Glossen en Schelfhoutjes, Utrecht 1988. Deel 7 van de zogenaamde Faits-diversserie van uitgeverij Kwadraat. 87 pagina's. Formaat: 11,5 × 18,5. Gelumbeckt. Proza.

Samengesteld, bezorgd en van een nawoord voorzien door Gerben Wynia. Buiten de gewone oplage werden 30 exemplaren gedrukt op 100 grams Simili Japon, genummerd en gebonden. Het formaat van de gebonden editie: 12 × 19. De linnen band is niet beletterd. Zonder stofomslag.

[p. 102]

Rechtop in de kamer, Wijhe, zomer 1988. Gezet en gedrukt door Hein Elferink. Ongepagineerd. Oplage 60 exemplaren. Frontispice door Erik van Ommen. In de even nummers werd de frontispice in zwart afgedrukt, in de oneven nummers in grijs. 50 exemplaren werden ingenaaid (formaat: 12,3 × 26) en 10 exemplaren gebonden (leer/papier; formaat: 12,5 × 26,3). Zonder stofomslag.

De tekst van deze vier gedichten werd bezorgd en van een nawoord voorzien door Gerben Wynia. Ze verschenen onder het pseudoniem Wim Akijn.

Noctua, Mikadopers, Den Haag, januari 1990. Gezet, gedrukt en gebonden door Frans den Breejen. 15 pagina's. Oplage 75 exemplaren. Formaat: 16 × 14,5. Gebonden zonder stofomslag; 60 exemplaren (arabisch genummerd) in linnen en 15 (genummerd I t/m XV) in perkament, in foudraal. Proza.

Tekst bezorgd en van een nawoord voorzien door Gerben Wynia. Met een speciaal voor deze uitgave door Willem Brakman gemaakte pentekening.

Met een klein handje, Assen, voorjaar 1990. Gezet en gedrukt door Hein Elferink. Ongepagineerd. Oplage 65 exemplaren; 50 exemplaren werden gebrocheerd en gedrukt op Zerkall-Bütten (formaat: 16,5 × 24,8); de overige 15 exemplaren werden gebonden in zijde en gedrukt op handgeschept Bond (formaat: 17,4 × 29). Zonder stofomslag. De gebrocheerde exemplaren werden in een enveloppe gestoken, waarop een fragment van de frontispice als postzegel is afgedrukt. Deze enveloppen zijn alle voorzien van een PTT-sticker voor aangetekende post. De enveloppen voor de 15 gebonden exemplaren zijn speciaal voor deze uitgave vervaardigd. Zij zijn niet bedrukt en de sticker ontbreekt. Een speciaal door Brakman gemaakte pentekening werd als frontispice afgedrukt. Eerste uitgave in boekvorm van een brief van Willem Brakman aan S. Vestdijk.

Tekst bezorgd en van een nawoord voorzien door Gerben Wynia.

Kunstenaarssociëteit, Assen, mei 1992. Gezet en gedrukt door Hein Elferink. Ongepagineerd. Oplage 50 exemplaren. Formaat: 15 × 26,5. Gebrocheerd. Bezorgd en van een nawoord voorzien door Gerben Wynia. Proza.

Ludwig in De Kokerjuffer, Assen, mei 1992. Gezet en gedrukt door Hein Elferink. Ongepagineerd. Oplage 50 exemplaren. Formaat: 19 × 15. Gebrocheerd. Bezorgd en van een nawoord voorzien door Gerben Wynia. Proza.

Barbaars gebrul, Assen, mei 1992. Gezet en gedrukt door Hein Elferink. Ongepagineerd. Oplage 50 exemplaren. Formaat: 19 × 15. Gebrocheerd. Bezorgd en van een nawoord voorzien door Gerben Wynia. Proza.

Handtekening, Hengelo, mei 1992. Ongepagineerd. Oplage 140 exemplaren, waarvan 20 in papier gebonden zonder stofomslag. De gebonden editie (formaat: 15,5 × 20,8) werd romeins genummerd en door de auteur gesigneerd. De overige 120 exemplaren (formaat: 15 × 20) werden arabisch genummerd, niet gesigneerd en ingenaaid uitgegeven. Tekeningetjes van Willem Brakman. Bijeengezocht en van een verantwoording voorzien door Gerben Wynia. Met een speciaal voor deze uitgave gemaakte omslagillustratie door Willem Brakman.

‘Van het tedere het innige’. Plano. Formaat: 22 × 33,5. Uitgegeven door Nol Gregoor. Drukker, datering en oplage niet meer te achterhalen.

Dit titelloze gedicht komt ook voor in Op het quatrijn (p. 35).

Lijst 2

‘Voltrok zich dit alles...’ in: Jong gedaan. Kinderwerk en beginnerswerk van 28 auteurs, Querido, Amsterdam 1968. 96 pagina's. Formaat: 16,5 × 20. Gelumbeckt. Titelloos gedicht. Ook in facsimile afgedrukt. Met foto van de dichter.

Bijdrage aan vragenboog in: Wat is het toppunt van ellende? En 34 anderen vragen aan Nederlandse auteurs, Amsterdam 1971. Redactie R. Ferdinandusse en M. Ros. 199 pagina's. Formaat: 9,8 × 21. Gelumbeckt. Vijfendertig antwoorden op even zovele vragen.

‘Litanie der vooroordelen’ in: Keizerin van Europa.

[p. 103]

Achtentwintig schrijvers en dichters van Querido over Amsterdam. Amsterdam 1986. 104 pagina's. Formaat: 15,1 × 20. Gelumbeckt.

‘Vooraf’ in: Jan Zitman, Betoverd draaitoneel. Vierklankdichten voor Willem Brakman, Bedum 1989. Uitgeverij Exponent. Gezet en gedrukt door Menno Wielinga. Ongepagineerd. Oplage 145 genummerde exemplaren (de eerste 35 romeins). Formaat: 18,5 × 28,3. Gebrocheerd.

‘Voorwoord’. In: De dubbelstad. Kunstenaars en architecten geven hun visie. Redactie A. Bouhuis e.a. Stichting de Bank, Enschede 1990. 43 pagina's. Oplage 500 exemplaren. Formaat: 20,2 × 14. Gebonden (karton) zonder stofomslag.

Op de pagina tegenover de titelpagina staat de volgende tekst: ‘In september 1990 vond in kunstruimte de Bank een tentoonstelling plaats met als thema “de dubbelstad”. Binnen de beperkingen van een kartonnen doos gaven zo'n 50 kunstenaars en architecten hun visie op het samengaan van de steden Hengelo en Enschede. Deze uitgave toont een keuze uit het tentoongestelde werk.’

‘Voorwoord’. In: Albert Megens, Nieuwe wisselzangen, Opwenteling, Eindhoven 1990. 36 pagina's. Formaat: 14 × 21,9. Ingenaaid gelijmd. (Eerder publiceerde Megens Wisselzangen. Brakmaniale gedichten, Venlo 1986. 92 pagina's. Formaat: 14 × 20,5. Gelumbeckt. De tekst op de achterplat werd voor een deel samengesteld uit citaten uit verschillende brieven van Willem Brakman aan Albert Megens. In eigen beheer gaf Megens de novelle De blauwe sandaal uit, Kaatsheuvel 1989. 52 pagina's. Formaat: 14,7 × 20,6. Gelumbeckt. De tekst op het achterplat bestaat voor een deel uit een citaat uit een brief van Willem Brakman aan Albert Megens.)

‘Een oude wensdroom’. In: Over de IJssel en daaromtrent. Samenstelling J. Heymans en G. van der Vliet. De Oare útjouwerij, Enschede, juni 1991. 29 pagina's. Oplage 150 exemplaren. Formaat: 14,8 × 21. Gebrocheerd.

Uitgegeven ter gelegenheid van het poëziefestival dat onder het motto ‘Over de IJssel en daaromtrent’ werd gehouden in Theaterhotel Almelo.

‘Een oude wensdroom’ werd voor het eerst gepubliceerd in Trouw, 5 mei 1989, als bijdrage aan de wekelijkse rubriek ‘Biblia’. Eerste druk in boekvorm. Tekst bezorgd door Gerben Wynia.

Ingezonden mededeling
Barbaars gebrul, Ludwig in De Kokerjuffer en Kunstenaarssociëteit zijn te verkrijgen door overmaking van f 50, - o.v.v. de gewenste titel op giro 3851945 t.n.v. Hein Elferink te Assen. Door overmaking van f 135, - ontvangt u ze alledrie.
Handtekening is te verkrijgen door overmaking van f 30, - (ingenaaide editie) dan wel f 70, - (gebonden editie) o.v.v. de titel op giro 2781536 t.n.v. G.H. Wynia te Hengelo.

[p. 104]

Brief van Brakman aan Nol Gregoor (15-11-1986). Onderaan de brief is een plattegrond getekend van het park in Enschede, dat model heeft gestaan voor Het doodgezegde park, 1986.

[p. 105]

Transcriptie

Beste Nol... 15/11, 86 / Veel dank voor je brief. Je weet ik ben een zeer begaafd brief- / ontvanger, en ik doe dus graag vondsten in de brievenbus. Die is overigens / maar zelden leeg en alle brieven, dichtbundels verhalen en weet ik / al niet naar behoren te beantwoorden is eigenlijk een durende taak apart. / Het ergste zijn de scholieren die een scriptie schrijven: die sturen dan brie- / ven van de orde: geachte meneer Brakman ik moet mijn schoolbeurt / over u schrijven: wat bedoelt u eigenlijk met uw werk? Er zijn veel / aardige mensen onder, veel zielepieten, neuroten en lieden zo on- / beschoft dat zelfs ik er niet van wist. Kortom een verhaal apart. Je / begrijpt dus een brief, of poststuk dat plezier doet is al heel / wat. Ja, Doorn, begrijp ik ook niet helemaal, als ik aan den / Haag denk, of Doorn met den Haag vergelijk dan waren zo'n beetje / alle perspectieven in Doorn literair, het was een weefsel ge- / worden van wandelende, rondrijdende beschouwingen, de woon van Vest- / dijk, en verder decor van veel, iedereen studeerde psychologie, speelde / muziek, had een verhouding, zong Buxtehude of kneep in / de bil, van zijn naaste, en begeerde. Den Haag was dat voor mij / niet, dat was eerder de hel, de weerglans van [...] sulphurgloed / en een enkeling die er het zoetste lied doorheen rimpelde. Ik deed / bij Doorn altijd een deur achter me dicht, had ook de indruk dat / het dorp veel lager lag dan andere dorpen, en ander licht had / kortom het liet zich verinnerlijken. Den Haag niet, als ik / daar rond loop ben ik alleen maar zuchtende herinnering! De foto / op het boek is van Arie en is gemaakt in het Volkspark.

Willem Brakman bij het miniatuurtheatertje dat Walter Schmidt voor hem heeft gemaakt. Het is een weergave van de werkkamer van Walter Scott.

Een tekening van Brakman voor Tom van Deel naar aanleiding van Brakmans verhuizing naar Boekelo.

Transcriptie

‘Vond bij de verhuizing nog een heel / pak niet gepubliceerde gedichten van Vestdijk. / Heb ze weggegooid. Maar was dat toch / niet iets voor jou geweest?’ / Veel sabatticals. / Wim